Koprzywnica

www.ciekawe-miejsca.net
Szlak romański: Koprzywnica
Koprzywnica
Dawne opactwo w Koprzywnicy to kolejne dzieło cystersów w Polsce. Jego początki sięgają końca XII wieku, a do dziś zachowały
się: kościół oraz skrzydło klasztoru z kapitularzem.
scach, także i tu osadzono cystersów na
pustkowiu, z dala od zabudowań. Taki
typ osadnictwa nakazywała reguła zakonna zgromadzenia. Cystersi poprzez
ubóstwo mieli naśladować Chrystusa.
W praktyce, surowe reguły zakonu jeszcze w XII wieku zostały kilkakrotnie złagodzone, a wokół klasztorów zaczęły
wyrastać osady. Cystersi zarządzali pokaźnymi majątkami ziemskimi, z których pobierali opłaty (dziesięciny). Do
opactwa w Koprzywnicy należały m.in.
grunty z okolic Bardejowa na dzisiejszej
Słowacji.
Kościół pocysterski w Koprzywnicy
Kościół pocysterski w Koprzywnicy – niewielkim miasteczku (ok. 2500
mieszkańców) na południowy zachód
od Sandomierza, nosi dziś wezwanie
NMP i św. Floriana.
Prawdopodobnie około początku XIII
wieku zakończył się proces osadzania cystersów w Koprzywnicy. Pomogli
w tym także biskupi krakowscy – Gedko
oraz Pełka. Do końca 1. ćwierci tego
stulecia zbudowano murowany kościół
oraz czteroskrzydłowy klasztor z wirydażem pośrodku.
Historia osadnictwa w tym miejscu
rozpoczęła się w końcu XII wieku, kiedy
Mikołaj z rodu Bogoriów sprowadził
przy pomocy księcia Kazimierza Sprawiedliwego cystersów z Francji. Mnisi
przyjechali ze znanego opactwa w Morimond, które wysyłało swoich wychowanków do wielu klasztorów w Europie
Środkowej, m.in. do Wąchocka i Sulejowa. Podobnie, jak w innych miej-
Pierwsze zniszczenia przyniosły najazdy tatarskie w 1241 i w 1259 roku.
Podczas drugiego ataku klasztor uległ
spaleniu. Po zniszczeniach wojennych,
opactwu pomógł książę Bolesław Wstydliwy i poczynił szereg przywilejów na
1
nr 3 (12), Marzec 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Szlak romański: Koprzywnica
rzecz klasztoru. Pozwolił na założenie
nieopodal opactwa osady targowej na
prawie niemieckim, a także zwiększył
jego posiadłości ziemskie. Do końca
XIII wieku koprzywniccy cystersi „stanęli
na nogi” pod względem finansowym.
tuły generalnej zakonu aż do początku
XV wieku.
Tyle pozostało z klasztoru
Od 1580 roku wprowadzano reformę reguły zakonu, która zobowiązywała do utrzymywania 20 mnichów
w opactwie. Koprzywnica wywiązywała
się z tego zadania aż do początków XIX
stulecia. Jeszcze w końcu XVIII wieku
stabilna sytuacja finansowa pozwoliła
na przebudowę kościoła i zmianę wyposażenia wnętrza. Jednak już w 1819
roku nastąpiła kasata klasztoru, spowodowana decyzją władz carskich.
Potężna wieża (sygnaturka) zdominowała bryłę
kościoła
Bardzo duże spustoszenia poczynił
początek I wojny światowej, po którym
zabudowania klasztorne zostały w 3 rozebrane (1915 rok). Kościół szczęśliwie ocalał, a przeprowadzone w latach
1929–30 i 1948–49 prace konserwatorskie pozwoliły na zachowanie go dla
wiernych.
W kolejnych stuleciach władcy wydawali zwolnienia podatkowe na rzecz
klasztoru oraz umożliwili zakładanie
osad na prawie niemieckim w należących do cystersów posiadłościach.
W ten sposób, w 1308 roku powstała
wieś Koprzywnica. Cystersi odbywali
również wizytacje w innych opactwach
(np. w Sulejowie w związku z kryzysem
tamtejszego klasztoru) oraz pomagali
zakładać nowe filie (Henryków, Ludźmierz). Opactwo w Koprzywnicy przeprowadzało wizytacje na zlecenie kapi-
Kościół NMP i św. Floriana w Koprzywnicy powstał na początku XIII
wieku i jest trójnawową bazyliką z transeptem i prosto zamkniętym prezbiterium.
2
nr 3 (12), Marzec 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Szlak romański: Koprzywnica
kawie wyglądają kapitele kolumn z dekoracją plecionkową. Dawniej portal ten
prowadził na dziedziniec klasztorny.
Portal północny kościoła
Zbudowano go z potężnych ciosów
lokalnie wydobywanego szarego piaskowca. W XV wieku nieco podwyższono dach i szczyty: te części wyróżnia
czerwony kolor cegły. Okna świątyni zostały powiększone w końcu XVIII wieku,
aby więcej światła mogło wpadać do
ciemnego wnętrza kościoła. W XVIII
wieku dobudowano także nową barokową fasadę główną z kruchtą, która
imituje niską wieżę.
W prezbiterium kościoła zachowało
się okrągłe zamurowane okno romańskie (typowe dla architektury włoskiej
lub francuskiej) oraz poniżej trzy małe
okienka, dawniej doświetlające wnętrze
prezbiterium. Kilka autentycznych okien
romańskich znajdziemy również od strony zakrystii.
Romański charakter na zewnątrz kościoła prezentują niewielkie okienka
północnej nawy bocznej, których nie
przebudowano, ponieważ z tej strony
stał klasztor. Obok nich znajduje się profilowany portal boczny o czterech kolumnach i półkolistej archiwolcie. Cie-
Wnętrze świątyni wypełniają barokowe ołtarze oraz renesansowe i manierystyczne nagrobki. Z czasów budowy
kościoła pochodzą nowatorskie (jak na
XIII wiek) sklepienia krzyżowo-żebrowe
oraz dzielące powierzchnię sklepień
ostrołuczne arkady (ostry łuk, po-
Krzyżowo-żebrowe sklepienia świątyni
3
nr 3 (12), Marzec 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Szlak romański: Koprzywnica
wszechnie uważany za element gotycki, występuje w wielu cysterskich romańskich świątyniach z XIII wieku). Żebra sklepienne wieńczą zworniki z dekoracją roślinną lub np. przedstawieniem
baranka z krzyżem. Autentycznym elementem wnętrza są również półkolumny
na narożach transeptu i nawy głównej,
z potężnymi kapitelami.
powierzchnię sali na 6 pól. Pomieszczenie znajduje się ponad metr niżej
od poziomu ziemi. Wewnątrz zachowały się krzyżowo-żebrowe sklepienia romańskie oraz dwie kolumny z płaskimi bazami. Jedna z kolumn ma kapitel
z dekoracją roślinną, druga nie została pokryta ornamentami. Półmrok oraz
nikłe światło wpadające przez wąskie
okna przenoszą nas w świat XIII wieku.
Wnętrze kościoła zachowało detale z XIII wieku
Kapitularz klasztorny
W samym transepcie, w skrzydle północnym odnaleźć można dwa zamurowane okienka, które niegdyś łączyły kościół z klasztorem. W nawach bocznych
również zachowały się elementy dekoracji romańskich – pilastry, potężne kapitele oraz zworniki.
Na północnej ścianie kościoła oraz
zachodniej kapitularza można poszukać
jeszcze śladów pozostałych skrzydeł
klasztoru. Są nimi resztki łuków sklepiennych, a także elementy dekoracji:
głowy z długimi włosami oraz psie łby.
Od północy do świątyni przylega jedyne zachowane skrzydło klasztoru.
Zawiera ono kapitularz, który można
zwiedzać, oraz salę o nieznanym przeznaczeniu, będącą obecnie w remoncie.
Tekst i zdjęcia: Jakub Jagiełło
Informacje praktyczne:
Koprzywnica leży przy drodze krajowej 79 Sandomierz – Łoniów, 18 km na pd.–zach. od Sandomierza. Kościół można zwiedzać po uzgodnieniu
na plebanii (niewielki budynek z tyłu kościoła).
W zeszłym roku obchodzono 800-lecie konsekracji kościoła.
Kapitularz założono na planie prostokąta z dwoma filarami, które dzielą
4
nr 3 (12), Marzec 2008