07Duzy_i_in - History of Mining

Nr 111
Prace Naukowe Instytutu Górnictwa
Politechniki Wrocławskiej
Konferencje
Nr 43
Nr 111
2005
górnictwo, budownictwo podziemne,
geoturystyka, podziemne trasy turystyczne
Stanisław DUŻY, Wojciech PREIDL*
Jan Gustaw JURKIEWICZ**
MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA GŁÓWNEJ KLUCZOWEJ
SZTOLNI DZIEDZICZNEJ JAKO ZABYTKU KULTURY
TECHNICZNEJ I ATRAKCJI TURYSTYCZNEJ
SKANSENU GÓRNICZEGO „KRÓLOWA LUIZA”
Aspekt ochrony dziedzictwa kulturowego powinien towarzyszyć dalszym działaniom
w przyszłości. W sytuacji gdy górnictwo staje się powoli szczątkową gałęzią gospodarki narodowej
należy zachować dla przyszłych pokoleń to co świadczy o etapach rozwoju społeczności ludzkiej,
a o naszej społeczności i kulturze w szczególności. Ratując zabytkowe obiekty górnictwa węglowego
spełniamy ciążący na nas obowiązek przekazania przyszłym pokoleniom materialnych dokumentów
naszej działalności i naszych poprzedników. W aspekcie tych stwierdzeń Główna Sztolnia Dziedziczna „Królowa Luiza” niewątpliwie powinna być zachowana jako unikatowy przykład myśli technicznej nierozerwalnie związanej z Śląskiem, a z Zabrzem w szczególności. W referacie przedstawiono
wyniki prac studialnych w zakresie możliwości odtworzenia i adaptacji dla ruchu turystycznego
odcinka Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej o długości około 2,35 km oraz połączenia go z istniejącą podziemną trasą turystyczną Skansenu Górniczego „Królowa Luiza”.
1. WPROWADZENIE
Zagadnienie rewitalizacji obiektu górniczego i przywrócenie mu funkcji, jakie pełnił w zamierzchłych czasach należy rozwiązywać z uwzględnieniem jego walorów
historycznych, jako przykładu myśli technicznej i kunsztu dawnych inżynierów i robotników. Sztolnie były wykorzystywane od wieków do celów odwadniania grawitacyjnego złóż kopalin użytecznych lub jako wyrobiska udostępniające złoże kopaliny
użytecznej.
__________
* Politechnika Śląska w Gliwicach, Wydział Górnictwa i Geologii.
** Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu.
62
W całej Europie zachowało się wiele obiektów tego rodzaju, ale są one w głównej
mierze związane z pozyskiwaniem surowców rud metali lub kamienia. Jednak sztolnie
odwadniające kopalnie węgla są w skali Europejskiej unikatowymi obiektami. Sztolnie były w swoim czasie wyrazem postępu technicznego. Z czasem gdy eksploatacja
zeszła na głębsze poziomy, których odwadnianie grawitacyjne stało się niemożliwe ze
względu na konfigurację terenu, stały się przeżytkiem.
2. CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNEJ KLUCZOWEJ SZTOLNI DZIEDZICZNEJ
Główna Sztolnia Dziedziczna „Królowa Luiza” wraz z obiektami towarzyszącymi
takimi jak kanał żeglowny na odcinku Zabrze huta w Gliwicach, kanał Kłodnicki na
odcinku Gliwice–Koźle oraz odgałęzienia do kopalń gwareckich z rejonu Zabrza
i Chorzowa zbudowana została w latach 1799–1863. Cała sztolnia Dziedziczna tj. od
kopalni „Król” w Chorzowie do połączenia z Kanałem Gliwicki tj. wylotu w Zabrzu
liczyła 14,25 km.
Rys. 1. Trasa sztolni od Zabrza do Chorzowa
Fig. 1. The route of the adit from Zabrze to Chorzów
Z punktu widzenia możliwości odtworzenia i adaptacji dla ruchu turystycznego
Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej najbardziej atrakcyjnym jest odcinek od jej
wylotu na powierzchnię terenu do dawnego szybu „Carnall” Kopalni „Królowa
Luiza” w Zabrzu, co stanowi odcinek o długości około 2,35 km.
Sztolnia ma generalny przebieg w kierunku południowo wschodnim i jest zlokalizowana około 38 m poniżej powierzchni terenu. W przekroju poprzecznym wysokość
63
sztolni wynosiła ok. 2,6 m, a szerokość 1,6 m. Sztolnia wybudowana została tak, że
różnica poziomów między wylotem w Zabrzu, a szybem „Krug” w Chorzowie wynosiła 12,34 m. Na odcinkach w skałach słabo-zwięzłych i luźnych sztolnia miała obudowę murową ze sklepieniem stropowym wykonaną z kamienia. Na odcinkach
w skałach zwięzłych sztolnia wykonana została bez obudowy. Na początkowym
odcinku o długości ok. 2350 m, tj. do szybu „Werner”, gdzie sztolnia przecinała
pokład Einsiedel wykonano ją jako spławno-odwadniającą. Na odcinku tym wybudowano 5 mijanek dla łodzi, odnogę portową dla łodzi oraz dwa porty, w których węgiel
ładowano na łodzie. Port dla łodzi, o długości ok. 25 m, miał taki sam przekrój jak
sztolnia. Mijanki dla łodzi miały długość 20–30 m i szerokość ok. 4,5 m, przy czym
w środku przegrodzone były murem. Na przedłużeniu ujścia sztolni wybudowano
kanał spławny z Zabrza do Gliwic. Wskutek wybrania płytko zalegających złóż węgla
oraz odwodnienia górotworu robotami górniczymi prowadzonymi na coraz większych
głębokościach, Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna utraciła swoją funkcjonalność
z końcem XIX wieku.
Rys. 2. Trasa planowanego do odtworzenia odcinka sztolni
Fig. 2. The planed route of the reconstructed section of the adit
W latach 50. XX wieku została zlikwidowana w sposób administracyjny jak przeciętny obiekt górniczy, który stracił swą przydatność. Wylot sztolni zasypano, rozebrano ozdobny portal na jej wylocie i zasypano również kanał Kłodnicki na odcinku
wzdłuż rzeki Bytomki. Szyby łączące sztolnię z powierzchnią zlikwidowano w trakcie
likwidacji kopalń na obszarach górniczych, na których się znajdowały.
64
3. WALORY HISTORYCZNE, TECHNICZNE I TURYSTYCZNE WYROBISKA
Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna jest bez wątpienia unikatowym w skali
Europejskiej przykładem rozwiązania technicznego związanego z udostępnieniem
pokładów węgla kamiennego i jego transportem do odbiorców. Należy ją rozpatrywać
jako kompleksowe rozwiązanie techniczne. Projektant i propagator tej idei hr. Fryderyk Wilhelm von Reden w czasie swoich licznych pobytów zagranicą miał okazję
zapoznać się z rozwiązaniami stosowanymi w wiodącym w tamtych czasach górnictwie angielskim, jednak tylko na Górnym Śląsku mógł zrealizować w pełni swój plan
odstawy urobku łodziami z wykorzystaniem spławnej sztolni wprost z kopalni do
portu zbudowanego na Odrze w Koźlu. Główna Dziedziczna Sztolnia na obszarze
kopalni „Królowa Luiza” jest tylko małym fragmentem tego wielkiego przedsięwzięcia.
Głównymi walorami odtworzonej i udostępnionej dla turystów sztolni mogą być:
– portal wlotu do sztolni w centrum miasta – po odtworzeniu wg zachowanej dokumentacji fotograficznej atrakcyjny pod względem architektonicznym obiekt
mogący stać się wizytówką miasta,
– budowla podziemna jako efekt myśli technicznej ludzi pracujących na tym terenie i utrzymująca stateczność przez okres ponad 100 lat bez specjalnych
działań profilaktycznych,
– odcinek spławny sztolni wraz z systemem transportu urobku łodziami – po odtworzeniu wykorzystany jako trasa spływu turystów,
– w rejonie pokładu 501 port z systemem załadunku urobku do łodzi – możliwy
do odtworzenia w oparciu o zachowane ryciny, ożywiony obiekt może stanowić
dużą atrakcję dla zwiedzających,
– mały port załadunkowy w rejonie pokładu 502 – po odtworzeniu jako ożywiony
obiekt może być atrakcją dla uatrakcyjnienia trasy spływu turystów,
– szyb „Carnall” z czynną parową maszyną wyciągową – po odtworzeniu górnego
odcinka wykorzystany jako jedna z dróg wejściowych do podziemnej trasy turystycznej,
– możliwość połączenia sztolni z istniejącą podziemną trasą turystyczną Skansenu Górniczego „Królowa Luiza”.
4. STAN TECHNICZNY SZTOLNI W ASPEKCIE JEJ UDOSTĘPNIENIA
DLA RUCHU TURYSTYCZNEGO
Charakterystyka aktualnego stanu technicznego Głównej Sztolni Dziedzicznej
„Królowa Luiza” jest trudna do opracowania ze względu na brak dostępu do wyrobiska. W świetle dotychczasowych publikacji dotyczących stanu technicznego sztolni
można stwierdzić, że:
65
− Główna Sztolnia Dziedziczna posiadała nierówny spąg spowodowany technologią drążenia wyrobiska. Sztolnię drążono metodą przeciwprzodków na zbicie
z wykonanych wcześniej świetlików, co spowodowało znaczne odcinkowe deniwelacje spągu wyrobiska.
− Prowadzona po roku 1842 przez kopalnię „Królowa Luiza” eksploatacja węgla
poniżej poziomu spągu sztolni spowodowała osiadanie warstw skalnych
i sztolni. Deniwelacje nierównego od początku istnienia spągu sztolni, wynikłe
z technologii jej drążenia, spotęgowane osiadaniem górotworu doszły do 1,8 m.
Na odcinku między świetlikiem nr 2 i budowanym w tym czasie szybem wodnym „Carnall”, stara sztolnia, w związku z powstałymi przeciekami wody na
niższy poziom, była już wcześniej w latach 1842 i 1850 naprawiana. Zabudowano wtedy koryto drewniane i murowe o przekroju 0,9×0,6 m osadzone na
warstwie plastycznego iłu pozwalające na odprowadzenie dopływającej wody.
− W latach 50. XX wieku sztolnia została zlikwidowana. Wylot sztolni zasypano,
rozebrano ozdobny portal na jej wylocie i zasypano również kanał Kłodnicki na
odcinku wzdłuż rzeki Bytomki. Szyby łączące sztolnię z powierzchnią zlikwidowano w trakcie likwidacji kopalń na obszarach górniczych, na których się
znajdowały.
Od 2000 r. podjęto kilka prób eksploracji sztolni od strony jej wylotu. Dotychczas
spenetrowano odcinek o długości około 1250 m obejmujący część sztolni od jej wylotu do świetlika nr 6 zlokalizowanego w rejonie pierwszego rozjazdu sztolni. Przeprowadzona penetracja wyrobiska wykazała,
że na omawianym odcinku sztolnia jest
drożna, jednak na jej spągu zalega
materiał naniesiony tam przez wodę.
Grubość warstwy zalegającego materiału
wynosi około 1,0 m. Stan obudowy
wyrobiska na badanym odcinku jest
również dobry. Obudowa nie wykazuje
spękań czy ubytków zagrażających jej
stateczności. Penetracja dalszej części
sztolni była niemożliwa ze względu na
zbyt niską zawartość tlenu w powietrzu
Rys. 3. Sztolnia w rejonie jej wylotu
oraz wzrastającą grubość warstwy zaleFig. 3. The adit near its mouth
gającego na spągu wyro-biska materiału.
Oszacowana grubość warstwy zalegającego na spągu wyrobiska materiału w dalszej
części sztolni wynosi około 2,0 m. Wielkość ta oszacowana została na podstawie
oględzin sztolni z miejsca w rejonie pierwszego rozjazdu.
Stan eksplorowanego odcinka sztolni przedstawiono na fotografiach (rys. 3–4).
Na podstawie analizy relacji z przeprowadzonej eksploracji sztolni można sądzić,
że w rejonach, gdzie nie ujawniały się wpływy eksploatacji górniczej oraz sztolnia
66
wykonana była w obudowie murowej,
stan techniczny sztolni może być
dobry. Jednak nie można wykluczyć,
że w rejonach, gdzie ujawniały się
wpływy eksploatacji górniczej pokładów zalegających poniżej spągu
sztolni, jak również na odcinkach, na
których sztolnia wykonana była bez
obudowy mogą występować lokalnie
obwały stropu, a stan wyrobiska nie
będzie zapewniał jego stateczności.
Przeprowadzone eksploracje wykaRys. 4. Sztolnia w rejonie mijanki łodzi
zały,
że w sztolni nagromadzony jest
Fig. 4. The adit near the boat loop
materiał, który dla udrożnienia wyrobiska winien być usunięty. Grubość warstwy materiału osadowego jest zmienna i nie
można wykluczyć, że na niektórych odcinkach może wypełniać cały przekrój wyrobiska. Stan pełnego wypełnienia sztolni może występować szczególnie na odcinkach,
gdzie w wyniku ujawniania się wpływów eksploatacji górniczej powstała niecka
uniemożliwiająca naturalny przepływ wody i niesionego przez nią materiału.
5. GŁÓWNA KLUCZOWA SZTOLNIA DZIEDZICZNA JAKO OBIEKT
FUNKCJONUJĄCY W RAMACH INSTYTUCJI DZIAŁAJĄCYCH W ZABRZU
Jedną z możliwości formułowania nowych programów użytkowych dla obiektów
poprzemysłowych jest propozycja wykorzystania ich w tworzeniu produktu turystycznego. W 1985 r. z inicjatywy KWK „Zabrze–Bielszowice” została oddana do użytku
niezwykle atrakcyjna sztolnia w ramach ośrodka szkoleniowo-propagandowego przy
szkole górniczej, która w połączeniu z 200-letnimi wyrobiskami dawnej kopalni „Królowa Luiza”, stała się podstawą utworzonego w latach 1993–1995 Skansenu Górniczego „Królowa Luiza” jako Oddziału Terenowego Muzeum Górnictwa Węglowego.
Część powierzchniową Skansenu tworzą zabudowania kopalniane z II połowy XIX
i początku XX wieku z czytelnym układem przestrzennym dwóch dawnych zespołów
szybowych. Najcenniejszym zabytkiem jest unikatowa w Europie parowa maszyna
wyciągowa wyprodukowana w Dülmen w 1915 r.
Część podziemna Skansenu zlokalizowana jest w rejonie dawnego szybu „Wilhelmina” i kopalnianego placu drzewnego. Obejmuje wyrobiska z początku XIX wieku
zaadoptowane dla potrzeb trasy turystycznej i współczesne, zbudowane w ramach
ośrodka szkoleniowo-propagandowego. Turyści schodzą do głębokości 30 m i przemierzają podziemne korytarze o łącznej długości 1560 m. Kopalniane chodniki i wyrobiska znajdują się na różnych poziomach i połączone są pochylniami. Zwiedzając
67
podziemia można prześledzić różne techniki urabiania węgla: od XIX-wiecznego filara zabierkowego po współczesne maszyny i urządzenia ścianowe. Niezapomnianych
wrażeń dostarcza pobyt na terenie dwóch ścian zmechanizowanych i uczestnictwo
w pokazie pracy dużych urządzeń górniczych, takich jak: strug, kombajn ścianowy
i chodnikowy. Ponadto zwiedzający poznają różne rodzaje obudów kopalnianych
chodników oraz magistralę odstawy urobku i zróżnicowany tabor podziemnych kolejek, w tym uruchomiony dla wycieczek przejazd kolejką górniczą na odcinku 300 m.
W celu udrożnienia i adaptacji Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej do ruchu
turystycznego niezbędnym jest wykonanie następujących prac:
a) odtworzenie szybu „Carnall” – remont i rekonstrukcja wieży wraz z zabudową
urządzenia wyciągowego, roboty odtworzeniowe 40-metrowego odcinka szybu.
b) udrożnienie sztolni na odcinku od szybu „Carnall” do jej wylotu – udrożnienie
sztolni, odtworzenie świetlików, ocena stateczności i wykonanie zabezpieczenia
sztolni w aspekcie występujących zagrożeń utraty stateczności i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu turystycznego,
c) odtworzenie lub wykonanie nowych chodników w pokładach 509 i 510 na odcinku
od sztolni do obecnych wyrobisk skansenu przy szybie „Wilhelmina”,
d) przystosowanie szybu „Carnall” i sztolni do ruchu turystycznego – montaż w szybie „Carnall” dźwigu towarowo-osobowego oraz schodów, budowa toru wodnego
w sztolni na odcinku ok. 450 m oraz przystani na podszybiu szybu „Carnall”
i dawnym porcie, budowa w dawnym porcie i przed wylotem sztolni ramp oraz
wprowadzenie na tym odcinku przewozu turystów, rekonstrukcja portów załadunkowych, realizacja efektów „światło–dźwięk” na trasie w sztolni.
6. PODZIEMNA TRASA TURYSTYCZNA „KRÓLOWA LUIZA”
Udrożnienie i udostępnienie dla turystyki Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej wzbogaci ofertę turystyczną Skansenu Górniczego „Królowa Luiza” o unikatowy
w skali światowej obiekt o dużych walorach historycznych i kulturowych.
Po zrealizowaniu zamierzonego celu stworzony zostanie obiekt umożliwiający
organizację tras turystycznych o bardzo zróżnicowanej długości, atrakcyjności oraz
zasobie informacji.
Tak rozwinięta sieć wyrobisk składająca się na przedmiotową podziemną trasę
turystyczną umożliwia organizację, w zależności od życzenia grupy turystów:
a) trasa turystyczna – zwiedzanie sztolni (wejście wylotem sztolni – przejazd odcinka
sztolni kolejką – przepłynięcie odcinka sztolni łodziami – wyjazd na powierzchnię
windą (wyjście schodami) w szybie „Carnall”),
b) trasa edukacyjna – zwiedzanie wyrobisk podziemnych Skansenu Górniczego „Królowa Luiza” (wejście sztolnią szkoleniową – zwiedzanie wyrobisk i komór wraz z
68
zapoznaniem się z elementami technologii wydobywania węgla dawniej i dziś –
wyjście sztolnią szkoleniową),
Rys. 5. Podziemna trasa turystyczna „Królowa Luiza”
Fig. 5. The underground tourist route “Królowa Luiza”
c) trasa turystyczno-edukacyjna 1 – zwiedzanie sztolni oraz wyrobisk podziemnych
Skansenu „Królowa Luiza” (wejście wylotem sztolni – przejazd odcinka sztolni
kolejką – wejście do wyrobisk Skansenu Górniczego „Królowa Luiza” jednym
z wyrobisk łączących te obiekty – zwiedzanie wyrobisk i komór wraz z zapoznaniem się z elementami technologii wydobywania węgla dawniej i dziś – powrót do
sztolni drugim wyrobiskiem korytarzowym łączącym te obiekty – przepłynięcie
odcinka sztolni łodziami – wyjazd na powierzchnię windą w szybie „Carnall”),
d) trasa turystyczno-edukacyjna 2 – zwiedzanie odcinka sztolni oraz wyrobisk podziemnych Skansenu „Królowa Luiza” przy ul. Sienkiewicza (wejście wylotem
sztolni – przejazd odcinka sztolni kolejką – wejście do wyrobisk Skansenu Górniczego „Królowa Luiza” jednym z wyrobisk łączących te obiekty – zwiedzanie wyrobisk i komór wraz z zapoznaniem się z elementami technologii wydobywania
węgla dawniej i dziś – wyjście przez sztolnię szkoleniową,
69
e) trasa turystyczno-edukacyjna 3 – zwiedzanie sztolni oraz wyrobisk podziemnych
Skansenu „Królowa Luiza” (wejście sztolnią szkoleniową – zwiedzanie wyrobisk
i komór wraz z zapoznaniem się z elementami technologii wydobywania węgla
dawniej i dziś – przejście do sztolni wyrobiskiem korytarzowym łączącym te
obiekty – przepłynięcie odcinka sztolni łodziami – wyjazd na powierzchnię windą
w szybie „Carnall”),
W przypadku wymienionych powyżej tras oraz możliwości odwracania kierunku
zwiedzania przez poszczególne grupy, planowana Podziemna Trasa Turystyczna
„Królowa Luiza” może jednocześnie przyjmować szereg grup turystycznych.
7. PODSUMOWANIE
Projektowana Podziemna Trasa Turystyczna „Królowa Luiza” charakteryzuje się
korzystnym położeniem geograficznym, a mianowicie: centrum dużego miasta Zabrza, miasta położonego w centrum dużej aglomeracji o dużej gęstości zaludnienia
z nieźle rozwiniętą komunikacją lokalną, łatwość dojazdu do miasta – miasto leży na
południowej linii kolejowej wschód – zachód, w bezpośrednim sąsiedztwie miasta
przebiegać będzie autostrada A4 łącząca Europę Zachodnią z Ukrainą i Rosją.
Przeprowadzona analiza ruchu turystycznego wykazała, że liczba turystów
w obiektach o podobnym charakterze w Polsce może kształtować się od kilku do kilkuset tysięcy turystów na rok. Według aktualnych danych Skansen Górniczy „Królowa Luiza” odwiedza obecnie około 8 tysięcy turystów rocznie. Uwzględniając możliwości przepustowości omawianej trasy, jej walory geograficzne, historyczne, edukacyjne i turystyczne oraz intensywne działania marketingowe mające na celu pozyskanie turystów, szacuje się, że projektowana trasa turystyczna może być odwiedzana
przez około 120 tysięcy turystów rocznie.
Przeprowadzone szacunkowe obliczenia kosztu realizacji przedsięwzięcia wykazały, że całkowity koszt odtworzenia i adaptacji do ruchu turystycznego Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej na analizowanym odcinku wyniesie około 30 000 000 zł.
Uwzględniając walory historyczne, stan techniczny oraz możliwości techniczne
stwierdza się, że celowym i w pełni uzasadnionym jest podjęcie prac związanych
z odtworzeniem i adaptacją dla ruchu turystycznego odcinka Głównej Kluczowej
Sztolni Dziedzicznej od jej wylotu na powierzchnię terenu do dawnego szybu „Carnall” Kopalni „Królowa Luiza” w Zabrzu. Dla powodzenia całego przedsięwzięcia
celowym jest włączenie Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, po jej udrożnieniu
i adaptacji, do trasy turystycznej w ramach Skansenu Górniczego „Królowa Luiza”
w Zabrzu. Dzięki takiemu rozwiązaniu uzyska się atrakcyjną trasę turystycznoedukacyjną z unikatowym w skali światowej obiektem zabytkowym.
70
LITERATURA
[1] BERDROW W., Buch der Erfindungen, Leipzig, 1901.
[2] JURKIEWICZ J., Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna, Międzynarodowa Konferencja Lisia
Sztolnia w Wałbrzychu jako zabytek techniki europejskiego dziedzictwa kulturowego, Zamek Książ
w Wałbrzychu, 2001.
[3] JURKIEWICZ J., Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna, Budownictwo Górnicze i Tunelowe, nr 1,
2000.
[4] KLETA H., JURKIEWICZ J., ŻYLIŃSKI R., Perspektywy wykorzystania zabytków górniczych
w rozwoju turystyki przemysłowej w Województwie Śląskim, V Jubileuszowa Szkoła Geomechaniki.
Gliwice–Ustroń, 2001.
[5] KLETA H., LAMPARSKA-WIELAND M., Wybrane problemy utrzymania zabytkowych wyrobisk
górniczych w obszarach zlikwidowanych kopalń, Budownictwo Górnicze i Tunelowe, nr 4, 2001.
[6] KOSSUTH S., Górnictwo węglowe na Górnym Śląsku w połowie XIX wieku, Wyd. „Śląsk”, Katowice, 1965.
[7] KOSSUTH St., Wielkie sztolnie odwadniające w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, Przegląd Górniczy, nr 7–8, 1962.
[8] LAMPARSKA-WIELAND M.: Zabytki techniki górniczej XVIII i XIX w, Budownictwo Górnicze
i Tunelowe, nr 2, 2001.
[9] PRACA ZBIOROWA: Studium techniczno-ekonomiczne rewitalizacji Głównej Kluczowej Sztolni
Dziedzicznej w aspekcie przystosowania jej do ruchu turystycznego, praca KG, BPiZOP Politechniki
Śląskiej, Gliwice, praca niepublikowana, 2003.
THE POSSIBILITIES OF USING THE MAIN HEREDITARY ADIT AS A MONUMENT OF
TECHNICAL CULTURE AND ATTRACTION OF THE UNDERGROUND TOURIST ROUTE OF
THE MINING SKANSEN “KRÓLOWA LUIZA”
The Main Hereditary Adit “Królowa Luiza” with concomitant objects was built in the years 1779–
1863. The whole adit, that is from the mine “Król” in Chorzów, to Gliwice Channel (to the mouth in
Zabrze), had 14,25 km. It is a unique in European scale example of a technical solution linked with sharing coal leads and transporting it. It gas to be examined as a complex technical solution.
In 1985 a very attractive adit within the schooling centre near the mining school KWK “Zabrze–
Bielszowice” with 200 year old drifts of the former mine “Królowa Luiza” became the fundament of the
later created skansen.
In this paper the results of works in the range of the possibilities of reconstructing and adapting the
Main Hereditary Adit for tourism on a section of about 2,35 km and linking it with the existing underground tourist route of the Mining Skansen “Królowa Luiza” have been presented.