(Microsoft PowerPoint - prezentacja_PTE_cw [tryb zgodno\234ci])

Globalny kryzys finansowy
Cezary Wójcik
Michał Konopczak
Piotr Zboromirski
Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
24 lutego 2010 r.
Plan
• Źródła kryzysu
• Przebieg kryzysu
• Perspektywy
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
2
Źródła kryzysu
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
3
Źródła kryzysu
• Kredyty subprime
• Innowacje finansowe
• Błędy w nadzorze
• CDO, MBS, sekurytyzacja
• Ingerencja państwa
• Greenspan - FED
• Freddy Mac, Fannie Mae
• Neoliberalizm
• Własność – Zarządzanie
• Wiara w samoregulację
• Systemy premiowe
• Chciwość bankierów
• Zarządzania ryzykiem
• Globalne nierównowagi
Państwo czy Rynek?
• Pieniądz i jego kreacja
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
4
1.
Powszechna to wada ludzi nie pamiętać o
burzy, gdy morze spokojne
Machiavelli
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
5
The great moderation: Przekonanie o
stabilności systemu
Stopa inflacji w krajach OECD w latach 1971-2009 (w %, r/r)
16
14
12
10
8
NICE!
6
4
2
19
71
19
73
19
75
19
77
19
79
19
81
19
83
19
85
19
87
19
89
19
91
19
93
19
95
19
97
19
99
20
01
20
03
20
05
20
07
20
09
0
Źródło: OECD.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
6
The great moderation: Przekonanie o
stabilności systemu
Krótkoterminowe stopy procentowe w wybranych krajach w latach 1970-2009 (w %, r/r)
20
18
16
14
Francja
Niemcy
Włochy
Wielka Brytania
Stany Zjednoczone
Koniec historii?
12
10
8
6
4
2
19
7
19 0
71
19
7
19 2
7
19 3
7
19 4
7
19 5
7
19 6
7
19 7
7
19 8
7
19 9
8
19 0
8
19 1
82
19
8
19 3
8
19 4
8
19 5
8
19 6
87
19
8
19 8
8
19 9
9
19 0
9
19 1
9
19 2
9
19 3
9
19 4
9
19 5
9
19 6
97
19
9
19 8
9
20 9
0
20 0
0
20 1
0
20 2
03
20
0
20 4
0
20 5
0
20 6
0
20 7
0
20 8
09
0
Źródło: OECD.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
7
Nowi gracze i globalne nierównowagi
Bilans handlowy jako procent PKB w latach 2008-2008
30
25
20
15
Europa Środkowo-Wschodnia
Stany Zjednoczone
Wielka Brytania
strefa euro
Japonia
Azja - kraje rozwinięte
Azja - kraje rozwijające się
Chiny
Zatoka Perska
10
5
0
-5
-10
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Źródło: IMF.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
8
2.
Praca, wysiłek, przedsiębiorczość,
uczciwość, zaufanie, etos
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
9
Spekulanci mogą być nieszkodliwi, gdy są niczym
piana na równym strumieniu
przedsiębiorczości.
Ale sytuacja staje się poważna, gdy (...)
akumulacja jakiegoś kraju staje się ubocznym
produktem finansowych spekulacji, wyniki
zawsze będą opłakane.
Keynes
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
10
Wartość nominalna transakcji instrumentami
pochodnymi w latach 2002-2009 (w bln dolarów)
600
transakcje walutowe oraz na stopę procentową
transakcje CDS
transakcje związane z rynkiem kapitałowym
500
400
300
200
100
0
2002 H1
2003 H1
2004 H1
2005 H1
2006 H1
2007 H1
2008 H1
2009 H1
Źródło: ISDA.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
11
Wzrost roli sektora bankowego
Dynamika globalnych aktywów bankowych i nominalnego PKB
świata w latach 1980-2008 (1980=100)
2500
globalne aktywa bankowe
nominalny PKB świata
2000
1500
1000
500
2008
2006
2004
2002
2000
1998
1996
1994
1992
1990
1988
1986
1984
1982
1980
0
Źródło: BIS, Bank Światowy.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
12
Wysoki poziom dźwigni finansowej
Relacja wielkości aktywów do kapitału własnego w wybranych
bankach w latach 2000-2009
75
65
55
35
upadłość Lehman Brothers
Deutsche Bank
UBS
Lloyds Group
RBS
Unicredit
Morgan Stanley
Goldman Sachs
Citigroup
30
25
45
35
20
25
15
15
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
10
2000
5
Źródło: Bloomberg.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
13
Akomodacja monetarna
Podaż pieniądza w Stanach Zjednoczonych w latach
1980-2010 (w mld dolarów)
10000
M1
M2
8000
6000
4000
2000
19
80
19
81
19
82
19
83
19
84
19
85
19
86
19
87
19
88
19
89
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
0
Źródło: FED.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
14
Bańka na rynku aktywów
Tempo zmian wskaźnika Case-Shiller (w %, r/r)
20
upadłość Lehman Brothers
15
10
5
st
y20
01
lip
-2
00
1
st
y20
02
lip
-2
00
2
st
y20
03
lip
-2
00
3
st
y20
04
lip
-2
00
4
st
y20
05
lip
-2
00
5
st
y20
06
lip
-2
00
6
st
y20
07
lip
-2
00
7
st
y20
08
lip
-2
00
8
st
y20
09
lip
-2
00
9
0
-5
-10
-15
-20
Źródło: Standard and Poor’s.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
15
Aż w końcu ...
• Od sierpnia 2007 r. – największa recesja od
czasu „Wielkiego Kryzysu”
• Seria największych bankructw w historii
(Wachovia, General Motors, Japan Airlines)
• Wzrost niepewności związany z przyszłością
światowej gospodarki
• Ogromna skala interwencji państwa w sektor
prywatny
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
16
Przebieg
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
17
Od sektora do sektora....
• Kryzys rozprzestrzenił się po świecie
– od sektora finansowego do sektora realnego
– od gospodarek rozwiniętych do wschodzących
– od sektora realnego i finansowego do sektora publicznego
– ... od sektora publicznego do zmian systemu gospodarczego?
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
18
Narastanie – wybuch – stabilizacja
160
I etap
II etap
III etap IV etap
400
V etap
indeks MSCI (lewa skala)
indeks S&P 500 (lewa skala)
11-2009
10-2009
09-2009
08-2009
07-2009
06-2009
05-2009
04-2009
03-2009
02-2009
01-2009
12-2008
11-2008
0
10-2008
0
09-2008
50
08-2008
20
07-2008
100
06-2008
40
05-2008
150
04-2008
60
03-2008
200
02-2008
80
01-2008
250
12-2007
100
11-2007
300
10-2007
120
09-2007
350
08-2007
140
spread Libor/OIS (prawa skala)
Źródło: Bloomberg.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
19
Wybuch i transmisja na rynki
wschodzące
Bloomberg Financial Condition Index w latach 2000-2009
2
08-2009
02-2009
08-2008
02-2008
08-2007
02-2007
08-2006
02-2006
08-2005
02-2005
08-2004
02-2004
08-2003
02-2003
08-2002
02-2002
08-2001
02-2001
08-2000
-2
02-2000
0
-4
-6
upadłość Lehman Brothers
-8
-10
-12
-14
Źródło: Bloomberg.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
20
Kanał rynku pieniężnego - zaufanie
Spread pomiędzy WIBOR 3M i kwotowaniami OIS 3M w latach 2007-2009 (w pb)
240
upadłość Lehman Brothers
200
160
120
80
40
cze 09
maj 09
kwi 09
mar 09
lut 09
sty 09
gru 08
lis 08
paź 08
wrz 08
sie 08
lip 08
cze 08
maj 08
kwi 08
mar 08
lut 08
sty 08
gru 07
lis 07
paź 07
wrz 07
sie 07
lip 07
cze 07
maj 07
kwi 07
mar 07
lut 07
sty 07
0
-40
Źródło: NBP.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
21
Kanał kursu walutowego
Tempo zmian należności pozostałych monetarnych instytucji finansowych od sektora
niefinansowego (w %, r/r) oraz kurs walutowy EUR/PLN w latach 2001-2009
110
należności złotowe (lewa skala)
6
upadłość Lehman Brothers
należności walutowe (lewa skala)
kurs EUR/PLN (prawa skala)
90
5
70
4
50
3
30
2
-30
lip-2009
sty-2009
lip-2008
sty-2008
lip-2007
sty-2007
lip-2006
sty-2006
lip-2005
sty-2005
lip-2004
sty-2004
lip-2003
sty-2003
lip-2002
sty-2002
lip-2001
-10
sty-2001
10
1
0
Źródło: NBP.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
22
... i jego koszty mikroekonomiczne
Pozycje brutto banków krajowych wobec sektora niefinansowego z tytułu
pozagiełdowych opcji walutowych (wg wartości nominalnej instrumentów, w
mld zł) oraz kurs EUR/PLN na koniec poszczególnych kwartałów 2007 i 2008 r.
70
60
4,5
opcje sprzedane - lewa skala
opcje kupione - lewa skala
kurs EUR/PLN - prawa oś
4,0
50
3,5
40
3,0
30
2,5
20
2,0
10
1,5
0
1,0
IV
2007
I
II
III
IV
2008
Źródło: Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2008 r., NBP, Warszawa, listopad 2009.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
23
Kanał wsłaśnościowy: spółki matki
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
24
...Pogorszenie portfela
Tempo zmian należności zagrożonych pozostałych monetarnych instytucji
finansowych od sektora niefinansowego w latach 2007-2009 (w %, r/r)
upadłość Lehman Brothers
160
poniżej standardu
wątpliwe
stracone
110
60
st
y20
07
m
ar
-2
00
7
m
aj
-2
00
7
lip
-2
00
7
w
rz
-2
00
7
lis
-2
00
7
st
y20
08
m
ar
-2
00
8
m
aj
-2
00
8
lip
-2
00
8
w
rz
-2
00
8
lis
-2
00
8
st
y20
09
m
ar
-2
00
9
m
aj
-2
00
9
lip
-2
00
9
w
rz
-2
00
9
lis
-2
00
9
10
-40
Źródło: NBP.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
25
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
02-11-2009
02-09-2009
02-07-2009
02-05-2009
02-03-2009
02-01-2009
02-11-2008
02-09-2008
02-07-2008
02-05-2008
02-03-2008
02-01-2008
02-11-2007
02-09-2007
02-07-2007
02-05-2007
02-03-2007
02-01-2007
02-11-2006
02-09-2006
02-07-2006
02-05-2006
02-03-2006
02-01-2006
Rynek kapitałowy: spadki kursów i
ograniczenie emisji
Warszawski Indeks Giełdowy w latach 2006-2009
66000
upadłość Lehman Brothers
61000
56000
51000
46000
41000
36000
31000
26000
21000
Źródło: NBP.
26
Sektor bankowy
• Wzrost nieufności i zanik płynności
• Wzrost roli podmiotów dominujących w
finansowaniu spółek zależnych
– podmioty dominujące spełniły swoją rolę
• Przesunięcie aktywności w kierunku
konkurencji o depozyty
– „wojna depozytowa”
• Zaostrzenie warunków udzielania kredytów
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
27
Przy bardzo dużej niepewności
Prognozy tempa wzrostu PKB w 2009 r. publikowane przez wybrane instytucje w
latach 2007-2009 oraz jego realizacja (w %, r/r)
6
realizacja
NBP
IMF
IBnGR
CASE
5
4
3
2
1
0
2007 Q1 2007 Q2 2007 Q3 2007 Q4 2008 Q1 2008 Q2 2008 Q3 2008 Q4 2009 Q1 2009 Q2 2009 Q3 2009 Q4
-1
Źródło: Eurostat, NBP, IMF, IBnGR, CASE.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
28
Aktualnie: „Mała stabilizacja”
• Stabilizacja sytuacji na rynkach finansowych
– rynek kapitałowy – wzrosty i spadek zmienności
– rynek pieniężny – stabilizacja (powrót zaufania wspierany pomocą
rządową)
– ale: podwyższony poziom awersji do ryzyka i utrzymująca się
niepewność
– ale: zniechęcenie do niektórych instrumentów (np. do opcji
walutowych)
• Wyższe od oczekiwań wyniki sektora finansowego (niskie
stopy – wzrost aktywów)
• Ograniczenie skali spadków w sektorze realnym
– zahamowanie spadków i stopniowe wychodzenie z recesji
– ale: wzrost deficytów budżetowych w krajach dotkniętych kryzysem
– ale: rozrost bilansów banków centralnych
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
29
W handlu światowym...
Tempo zmian całkowitego eksportu wybranych krajów w latach 2007-2009 (w %, r/r)
60
upadłość Lehman Brothers
40
20
st
y20
07
m
ar
-2
00
7
m
aj
-2
00
7
lip
-2
00
7
w
rz
-2
00
7
lis
-2
00
7
st
y20
08
m
ar
-2
00
8
m
aj
-2
00
8
lip
-2
00
8
w
rz
-2
00
8
lis
-2
00
8
st
y20
09
m
ar
-2
00
9
m
aj
-2
00
9
lip
-2
00
9
w
rz
-2
00
9
lis
-2
00
9
0
-20
-40
-60
Polska
Francja
Holandia
Japonia
Niemcy
Stany Zjednoczone
Wielka Brytania
Włochy
Źródło: OECD.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
30
I w produkcie...
Tempo zmian PKB w wybranych krajach w latach 2007-2009 (w %)
15
10
5
0
I
II
III
IV
I
2007
-5
II
III
2008
IV
I
II
III
2009
-10
-15
Polska
Czechy
Słowacja
Litwa
Węgry
Niemcy
Francja
Wielka Brytania
Hiszpania
Irlandia
-20
Źródło: Eurostat.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
31
Perspektywy i wyzwania
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
32
Perspektywy i wyzwania
• Przywrócenie naturalnego funkcjonowania
gospodarek (exit strategies)
• Jak wrócić na ścieżkę zrównoważonego
wzrostu?
• ... Jakie zmiany systemowe?
• ... Jakie ryzyka?
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
33
Interwencja fiskalna – zadłużenie
publiczne
Nadwyżka/deficyt budżetowy w latach 1970-2014 (jako % PKB)
2
upadłość Lehman Brothers
19
70
19
72
19
74
19
76
19
78
19
80
19
82
19
84
19
86
19
88
19
90
19
92
19
94
19
96
19
98
20
00
20
02
20
04
20
06
20
08
20
10
20
12
20
14
0
-2
-4
-6
-8
świat
kraje rozwinięte
kraje rozwijające się
-10
Źródło: World Economic Outlook, IMF, październik 2009.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
34
Problem koordynacji konsolidacji
fiskalnej
Nadwyżka/deficyt budżetowy w wybranych krajach w latach 2000-2008 (jako % PKB)
6
4
2
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
-2
-4
-6
-8
-10
-12
Polska
Czechy
Słowacja
Łotwa
Włochy
Hiszpania
Grecja
Irlandia
Niemcy
Francja
Wielka Brytania
Stany Zjednoczone
-14
Źródło: Eurostat, Historical Tables, Budget of the U.S. Government. Fiscal Year 2009, Executive Office of the President
of the United States, Washington 2008, Updated Summary Tables, Budget of the U.S. Government. Fiscal Year 2010,
Executive Office of the President of the United States, Washington 2009.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
35
Zacieśnienie polityki pieniężnej
Stopa lombardowa banków centralnych w wybranych krajach w latach 1999-2009 (w
%, r/r)
25
Polska
strefa euro
Japonia
Wielka Brytania
Stany Zjednoczone
20
15
10
5
st
y19
9
lip 9
-1
99
9
st
y20
0
lip 0
-2
00
0
st
y20
0
lip 1
-2
00
1
st
y20
0
lip 2
-2
00
2
st
y20
0
lip 3
-2
00
3
st
y20
0
lip 4
-2
00
4
st
y20
0
lip 5
-2
00
5
st
y20
0
lip 6
-2
00
6
st
y20
0
lip 7
-2
00
7
st
y20
0
lip 8
-2
00
8
st
y20
0
lip 9
-2
00
9
0
Źródło: Eurostat, IMF.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
36
Rosnące koszty obsługi długu
niezależnie od polityki pieniężnej
Rentowność 10-letnich obligacji skarbowych wybranych krajów w latach 1999-2009 (w
%)
12
Polska
Węgry
Słowacja
Japonia
10
Niemcy
Francja
Wielka Brytania
Stany Zjednoczone
Hiszpania
Włochy
Irlandia
Grecja
8
6
4
2
0
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: Eurostat.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
37
Rosnące koszty obsługi długu dla
krajów „peryferyjnych” (strefa euro)
Spread pomiędzy rentownością obligacji wybranych krajów a obligacji niemieckich w
latach 1998-2009 (w punktach bazowych)
900
800
700
upadłość Lehman Brothers
Polska
Grecja
Irlandia
Hiszpania
600
500
400
300
200
100
0
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Źródło: Bloomberg.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
38
Banki centralne: balansowanie na
linie
Drugie rozszerzenie listy – 20. stycznia 2009 r...
• wyłączenie spod
zakazu niektórych
ABS podzielonych
na transze
• dotyczy aktywów
wyemitowanych
przed 1.03.2009 r.
• wyłączenie
czasowe
(do 1.03.2010 r.)
24 lutego 2010 r.
Pierwsze rozszerzenie listy – 21. listopada 2008 r...
• papiery dłużne w USD,
GBP, JPY
• pożyczki (syndicated)
• papiery dłużne z
niektórych rynków
nieregulowanych
• papiery dłużne z
ratingiem BBB–
• gwarantowany dług
podporządkowany
• depozyty terminowe
Aktywa przyjmowane przez EBC jako
zabezpieczenie – przed kryzysem...
• tylko najbezpieczniejsze papiery dłużne:
• tylko w EUR
• tylko rynki regulowane
• tylko najwyższe ratingi
• tylko najwyższe uprzywilejowanie
• The Implementation of Monetary Policy
in the Euro Area, ECB, listopad 2008, r. 6
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
39
Zmiany systemowe:
Reforma czy Rewolucja?
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
40
Kosmetyczna czy gruntowna
reforma?
• Nowa architektura systemu finansowego –
nowe regulacje, wzmocniony nadzór i
poprawione bezpieczeństwo obrotu
• Zadania
– Stabilność: wyeliminowanie procykliczności
– Bezpieczeństwo: skala i zakres działalności
– Mikro nadzór vs. Makro nadzór (Polska)
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
41
Czy potrzeba nam
Reformy czy Rewolucji?
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
42
Praca, wysiłek, przedsiębiorczość,
uczciwość, zaufanie, etos
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
43
Dziękujemy
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
44
Fazy kryzysu
• (Techniczny) Początek
– sierpień 2007 r. – marzec 2008 r.
• Narastanie napięć
– do 15 września 2009 r.
• Wybuch (upadłość Lehman Brothers
– do listopada 2009 r.
• Zahamowanie spadków na rynkach finansowych
– do połowy marca 2009 r.
– reakcje rządów i banków centralnych
– kryzys w sektorze realnym
• „Mała stabilizacja”
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
45
(Techniczny) Początek
• Zaczęło się na rynku nieruchomości w Stanach
Zjednoczonych (subprime)
• Zaangażowanie banków w instrumenty finansowe z
ekspozycją na rynek nieruchomości
• Problemy z wyceną instrumentów finansowych
• Transmisja problemów na międzybankowy rynek
pieniężny, ujawniająca słabości światowego systemu
finansowego
• Ratunek Bear Sterns
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
46
Narastanie napięć
• Pogarszanie się wyników sektora bankowego
• Postępujący spadek cen na rynku
nieruchomości
• Obawy o wypłacalność instytucji finansowych
w związku z problemami z płynnością
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
47
Wybuch
• 15 września 2009 r. – upadłość banku Lehman
Brothers
• Kryzys zaufania
• Brak płynności na rynku pieniężnym (ryzyko
upadku całego systemu finansowego)
• Transmisja kryzysu na rynki wschodzące
• Pomoc dla AIG
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
48
Zahamowanie spadków na rynkach
finansowych
• Poprawa sytuacji na rynkach finansowych
wskutek działań rządów i banków centralnych
• Ograniczenie ryzyka kolejnych upadłości
• Utrzymująca się znaczna awersja do ryzyka i
podwyższona zmienność na rynkach
finansowych
• Ucieczka kapitału z rynków wschodzących
(flight to quality)
• Recesja w globalnej gospodarce
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
49
Literatura -- wybrane pozycje
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
79th Annual Report, 1 April 2008 -- 31 March 2009, Bank for International Settlements,
Basel, 29.06.2009
Ensuring efficient, safe and sound derivatives markets, komunikat Komisji Europejskiej,
COM(2009)332, 3.07.2009
Ensuring efficient, safe and sound derivatives markets: Future policy actions, komunikat
Komisji Europejskiej, COM(2009)563, 20.10.2009
Financial Stability Review, European Central Bank, grudzień 2009
Goodhart Ch., Financial Crisis and the Future of the Financial System, 100th BRE Bank -- CASE
Seminar, Warszawa, 22.01.2009
Raport o stabilności systemu finansowego, Narodowy Bank Polski, Warszawa, czerwiec 2008
Raport o stabilności systemu finansowego, Narodowy Bank Polski, Warszawa, czerwiec 2009
Raport o stabilności systemu finansowego, Narodowy Bank Polski, Warszawa, grudzień 2009
Rozwój systemu finansowego w Polsce, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 1.12.2009
Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2008 r., Narodowy Bank Polski, Warszawa, listopad
2009
Sławiński A., Przyczyny i konsekwencje kryzysu na rynku papierów wartosciowych
emitowanych przez fundusze sekurytyzacyjne, mimeo („Bank i Kredyt”, nr 12 (2007),
Narodowy Bank Polski)
Staff Working Paper SEC(2009) 905, Komisja Europejska, 3.07.2009
The Turner Review. A regulatory response to the global banking crisis, Financial Services
Authority, marzec 2009
http://www.calculatedriskblog.com/
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
50
Jak to się mogło stać (I)
• okres niskiej inflacji i wzrostu gospodarczego
(great moderation)
• rozwój rynków i nowych produktów
finansowych
• przekonanie o stabilności globalnego systemu
finansowego i sprawnie działających
instytucjach międzynarodowych
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
51
Przyczyny makroekonomiczne (I)
• utrzymujące się nierównowagi w bilansach
handlowych
– wzrost zadłużenia krajów rozwiniętych
– biedne kraje finansujące kraje bogate
• niskie stopy procentowe w krajach wysoko
rozwiniętych
– „bańki” na rynkach aktywów
– poszukiwanie wyższych stóp zwrotu
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
52
Przyczyny mikroekonomiczne (I)
• zły system bodźców dla uczestników rynku
– systemy premiowe dla zarządzających
– system wynagradzania agencji ratingowych
• zarządzanie ryzykiem w instytucjach finansowych
• niedostateczne regulacje i nadzór
• model zarządzania w bankach komercyjnych
– originate-to-distribute
– wysoki poziom dźwigni finansowej
– nowe skomplikowane instrumenty finansowe
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
53
Kanał kredytowy
• Kanał kredytowy bezpośredni:
– Bezpośrednie ekspozycje kredytowe banków krajowych wobec podmiotów
zagranicznych.
• Kanał kredytowy pośredni:
– Ekspozycje kredytowe wobec podmiotów krajowych, których zdolność do
spłaty zobowiązań zależy od sytuacji na rynku międzynarodowym.
• banki działające w krajach Europy Środkowo-Wschodniej nie miały
istotnych ekspozycji kredytowych ani na rynek subprime, ani wobec
podmiotów zagrożonych z powodu dużych ekspozycji na ten rynek
• część klientów tych banków była jednak narażona na spadek zdolności
kredytowej wskutek zmian zachodzących na rynku międzynarodowym
– ryzyko walutowe
• wskutek silnej deprecjacji walut krajowych istotnie wzrosła wartość
należności banków wobec klientów posiadających kredyty nominowane w
walutach obcych
– kanał kredytowy pośredni
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
54
Kanał rynkowy
• Kanał rynkowy bezpośredni:
– Pozycje banków krajowych na rynkach zagranicznych w instrumentach
finansowych, których ceny zależą wprost od sytuacji na rynku
międzynarodowym.
• Kanał rynkowy pośredni:
– Pozycje na rynku krajowym w instrumentach finansowych, których ceny zależą
pośrednio od sytuacji na rynku międzynarodowym.
• banki działające w krajach Europy Środkowo-Wschodniej nie miały
istotnych pozycji w instrumentach finansowych na rynkach zagranicznych
– papiery dłużne (ale: flight to quality)
• niektóre banki zawierały transakcje instrumentami, których ceny były
silnie uzależnione od zmian na rynku międzynarodowym
– problem na rynku opcji walutowych
• wskutek jednoczesnej materializacji ryzyka rynkowego oraz kontrahenta
zadziałał... kanał rynkowy pośredni
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
55
Kanał kapitałowy
• Kanał kapitałowy (finansowania):
– Bezpośrednie ekspozycje kredytowe podmiotów zagranicznych wobec
banków krajowych.
• Kanał kapitałowy (własnościowy):
– Polityka kapitałowa podmiotów dominujących wobec banków krajowych
będących spółkami zależnymi.
• banki zagraniczne co do zasady podtrzymywały finansowanie spółek
zależnych (ale: przypadek Rijecka Banka)
• poprzez wpływ na politykę zarządzania ryzykiem przyczyniły się one
jednak do istotnego ograniczenia limitów kredytowych nakładanych na
siebie przez banki krajowe będące spółkami zależnymi
– niepewność i awersja do ryzyka były związane raczej z podmiotami
dominującymi w grupach kapitałowych, niż problemami samych podmiotów
zależnych
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
56
Kanał makroekonomiczny
• Kanał makroekonomiczny:
– Wpływ spowolnienia gospodarczego w krajach rozwiniętych na stan
koniunktury na rynkach wschodzących.
• większość krajów rozwijających się to małe, otwarte
gospodarki, których głównym partnerem handlowym są
największe kraje UE
– wpływ kryzysu na sektor realny w krajach rozwiniętych skutkował
spadkiem popytu na eksport z rynków wschodzących
– wraz z czynnikami o charakterze stricte finansowym skutkowało to
znacznym osłabieniem tempa wzrostu w niektórych krajach
• kanał makroekonomiczny stanowił jeden z kluczowych
mechanizmów przenoszenia kryzysu
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
57
Kanał zaufania
• Kanał zaufania:
– Wzajemne zaufanie do siebie krajowych instytucji finansowych na
skutek oddziaływania czynników związanych z kryzysem na rynkach
rozwiniętych.
• pomimo braku bezpośrednich ekspozycji podmiotów z
rynków wschodzących na rynek subprime, nastąpił istotny
wzrost niepewności i awersji do ryzyka na rynkach
wschodzących
– wpływ struktury własnościowej podmiotów sektora bankowego
– samospełniająca się prognoza
– inercja procesu (zaufanie łatwo stracić, bardzo trudno odzyskać)
• kanał zaufania stanowił jeden z kluczowych przejawów
kryzysu
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
58
Kanały transmisji kryzysu -- realizacja
• kanał kredytowy
– bezpośredni
– pośredni
• kanał rynkowy
– bezpośredni
– pośredni
• kanał własnościowy
– finansowania
– kapitałowy
• kanał makroekonomiczny
• kanał zaufania
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
59
Rynek kapitałowy (II)
• lipiec 2007 r. – 0 odwrócenie się długoterminowego trendu
wzrostowego na GPW
• zadziałał kanał rynkowy pośredni
• znaczenie dla:
– sektora bankowego – relatywny wzrost atrakcyjności produktów
oszczędnościowych
– rynku obligacji – relatywny wzrost atrakcyjności papierów dłużnych
• ogólny wpływ na sytuację gospodarczą był niewielki:
– względnie małe znaczenie słabo rozwiniętego rynku kapitałowego
(zarówno jako źródła finansowania działalności przedsiębiorstw, jak i
miejsca lokowania oszczędności gospodarstw domowych)
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
60
Rynek walutowy (II)
• lipiec/sierpień 2008 r. – odwrócenie się długoterminowego
trendu aprecjacyjnego złotego
• zadziałały kanał kredytowy pośredni i kanał rynkowy pośredni
• znaczenie dla:
– sektora bankowego – wzrost ryzyka portfela należności
nominowanych w walutach obcych (m.in. kredyty mieszkaniowe,
strategie opcyjne)
– rynku obligacji – relatywny spadek atrakcyjności papierów dłużnych,
spadek udziału transakcji z nierezydentami
– sektora publicznego – wzrost kosztów obsługi zadłużenia
• ogólny wpływ na sytuację gospodarczą był istotny:
– relatywnie duże znaczenie sektora bankowego (zarówno dla
przedsiębiorstw, jak i dla gospodarstw domowych)
– bezpośrednia przyczyna zaburzeń na rynku opcji walutowych
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
61
Rynek pieniężny i pozostałe rynki (II)
• 15 września 2008 r. – ogłoszenie upadłości przez bank
Lehman Brothers
• zadziałał kanał zaufania
• zaburzenia na rynku pieniężnym:
– znaczny wzrost niepewności
– ograniczenie limitów kredytowych
– istotny spadek płynności i skrócenie terminów zapadalności transakcji
na rynku międzybankowym
• równolegle silne zaburzenia na rynku instrumentów
pochodnych
– problemy z pozyskiwaniem walut obcych (spadek płynności na rynku
kontraktów CIRS, także na rynku transakcji FX swap)
• w efekcie... poważne problemy z pozyskiwaniem nawet
krótkoterminowego finansowania przez instytucje finansowe
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
62
Wpływ zaburzeń na rynkach na sektor realny (II)
• pogorszenie się wyników finansowych banków przy jednoczesnym
wzroście ryzyka
– osłabienie dynamiki akcji kredytowej (wzrost kosztu kredytu, zaostrzenie
warunków kredytowania)
• spadek popytu na eksport
• pogorszenie się kondycji przedsiębiorstw i wstrzymanie inwestycji
• przejściowy spadek tempa wzrostu wynagrodzeń i wzrost stopy
bezrobocia
• wzrost ryzyka portfeli kredytowych banków (dodatkowy czynnik
osłabiający dynamikę akcji kredytowej)
• W konsekwencji:
– Zahamowanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego – zadziałał kanał
makroekonomiczny.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
63
Kryzys = wirus
• kryzys rozprzestrzenił się po świecie
– od sektora finansowego do sektora realnego
– od gospodarek rozwiniętych do wschodzących
• przyczyny kryzysu
– makroekonomiczne
– mikroekonomiczne
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
64
Wpływ zaburzeń na rynkach na sektor realny (III)
• pomimo oddziaływania wymienionych czynników
oraz istotnego pogorszenia się nastrojów, wpływ
zaburzeń na rynkach finansowych na sektor realny w
Polsce był relatywnie słaby
• wpływ na wysoką odporność gospodarki polskiej
miały m.in.:
– ograniczona zależność podmiotów krajowych od
zewnętrznych źródeł finansowania
– elastyczny kurs walutowy
– głęboki rynek wewnętrzny
– działania rządu oraz banku centralnego
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
65
Instytucje parabankowe i sekurytyzacja
Wielkość rynku CDS w bln dolarów w latach 2005-2009
60
50
40
30
20
10
0
2005 H1
2005 H2
2006 H1
2006 H2
2007 H1
2007 H2
2008 H1
2008 H2
2009 H1
Źródło: BIS.
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
66
Możliwe kanały transmisji kryzysu
• kanał kredytowy
– bezpośredni
– pośredni
• kanał rynkowy
– bezpośredni
– pośredni
• kanał własnościowy
– finansowania
– kapitałowy
• kanał makroekonomiczny
• kanał zaufania
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
67
Kluczowe kanały transmisji w Polsce
• Rynek międzybankowy (zaufanie)
• Spółki matki
• Rynek walutowy
• Sfera realna
24 lutego 2010 r.
Wójcik, Konopczak, Zboromirski
68