Jakość podstawowych elementów środowiska – jeziora

Jakość podstawowych elementów środowiska – jeziora

3.2. Jeziora
Beata Grzywna
(Wojewódzki Inspektorat Ochrony Œrodowiska w Lublinie)
Grzybienie
3.2.1. Wstêp
Badania jezior prowadzone przez Inspekcjê
Ochrony Œrodowiska normuj¹ wytyczne do monitoringu jezior, opracowane przez Instytut Ochrony Œrodowiska w Warszawie. Przewiduj¹ one dwukrotny
pobór prób - w okresie wiosennym po zejœciu lodów oraz latem w trakcie trwania stratyfikacji termicznej. Próbki wody pobierane s¹ w najg³êbszych
punktach jezior oraz na wa¿nych dop³ywach i odp³ywach. Analizowane s¹ próby pochodz¹ce z warstwy
powierzchniowej, a latem w jeziorach posiadaj¹cych
uwarstwienie termiczne, równie¿ z warstwy naddennej.
Podstawowym pomiarem prowadzonym w trakcie badañ jeziora jest ustalenie profilu termicznego
i tlenowego. Ze wskaŸników chemicznych i biologicznych podlegaj¹cych ocenie oblicza siê wartoœæ
œredni¹, która odnosi siê do zakresu punktowego
charakteryzuj¹cego odpowiednie klasy czystoœci (tabela 1).
Ocena sanitarna na podstawie miana coli typu
ka³owego ma znaczenie czynnika weryfikuj¹cego
ca³oœæ dokonanych oznaczeñ.
Dodatkowym elementem s³u¿¹cym ocenie
stanu jezior s¹ badania osadów dennych prowadzone przez Pañstwowy Instytut Geologiczny, w
których analizowana jest koncentracja metali ciê¿kich, WWA oraz oznaczenie procentowej zawartoœci wêgla organicznego, siarki, magnezu, ¿elaza,
wapnia, fosforu. Zawartoœæ metali ciê¿kich i WWA
nie podlega klasyfikacji. Ich koncentracja okreœlana
Tabela 1. Zakresy punktowe w klasyfikacji stanu czystoœci
i podatnoœci na degradacjê jezior
104
Klasa / Kategoria
Zakres
I
< 1,5 pkt.
II
1,5 - 2,5 pkt.
III
2,5 - 3,25 pkt.
poza klas¹ / kategori¹
> 3,25 pkt.
Fot. G. Grzywaczewski
jest jako odniesienie wzglêdem zawartoœci naturalnej czyli tzw. „t³a geochemicznego”. Wyniki oznaczeñ poszczególnych pierwiastków i WWA wykonanych przez PIG w ramach geochemicznego
monitoringu osadów wodnych zamieszczono w tabeli 2.
Podatnoœæ jeziora na degradacjê jest obliczana
na podstawie wskaŸników morfometryczno-zlewniowych i zaszeregowana w sposób nastêpuj¹cy:
I kategoria – akwen odporny
II kategoria – odpornoœæ wzglêdna
III kategoria – o niskiej odpornoœci
poza kategori¹ – brak odpornoœci.
Pod uwagê brane s¹ nastêpuj¹ce parametry:
g³êbokoœæ œrednia, termiczne uwarstwienie wód jeziora, wymiana wód w jeziorze, d³ugoœæ linii brzegowej, wielkoœæ zlewni ca³kowitej i zagospodarowanie zlewni bezpoœredniej.
Termiczne uwarstwienie wód nazywane
jest stratyfikacj¹. W jeziorach g³êbokich nastêpuje
ich podzia³ na trzy warstwy:
epilimnion
– warstwa „ciep³a” o temperaturze
uzale¿nionej od warunków atmosferycznych (ok. 16-20°C),
metalimnion – warstwa „skokowa” zmiany temperatury powy¿ej 1°C/m,
hypolimnion – warstwa „zimna” o temperaturze
5-8°C, jest to tzw. warstwa stagnuj¹ca, w czasie sezonu wegetacyjnego
odizolowana od epilimnionu, wymiana wód oraz natlenienie tej warstwy
nastêpuje w okresach mieszania –
miksji.
Mieszanie „do dna” w jeziorach g³êbokich
mo¿liwe jest jesieni¹ i wiosn¹, gdy temperatura wody
w zbiorniku wynosi 4°C. W jeziorach o niepe³nej stratyfikacji wytwarzaj¹ siê dwie warstwy: epilimnion
i metalimnion. Wody jezior p³ytkich podlegaj¹ wielokrotnemu mieszaniu, czyli polimiksji. Termiczne
uwarstwienie wód tu nie wystêpuje.
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
3. WODY
105
Acenaftylen
Acenaften
Fluoren
Fenantren
Antracen
Fluoranten
Piren
Benzo[a]antracen
Chryzen
Benzo[b]fluoranten
Benzo[k]fluoranten
Benzo[e]piren
Benzo[a]piren
Perylen
Indeno[1,2,3-cd]piren
Dibenzo[ah]antracen
Benzo[ghi]perylen
Suma WWA
As [ppm]
Ba [ppm]
Cd [ppm]
Co [ppm]
Cr [ppm]
Cu [ppm]
Hg [ppm]
Mn [ppm]
Ni [ppm]
Pb [ppm]
Sr [ppm]
V [ppm]
Zn [ppm]
Fe [%]
Ca [%]
Mg [%]
P [%]
S [%]
TOC [%]
Bia³e W³o- Czarne Sos- Czarne W³oFirlej
Glinki
G³êbokie Kleszczów
£ukcze
dawskie
nowickie
dawskie
Metale ciê¿kie, alkaliczne, zawartoœæ wêgla organicznego
17
11
25
11
14
6
9
8
97
63
105
88
109
90
84
85
3,0
3,0
2,0
2,0
3,0
<1
2,0
1,0
4
4
4
2
9
2
2
4
17
12
12
20
15
15
12
17
12
10
9
21
11
9
10
8
0,214
0,209
0,205
0,314
0,142
0,110
0,170
0,167
322
335
707
163
582
249
369
251
11
12
10
14
17
9
12
10
95
81
55
100
34
35
43
54
57
460
58
36
51
25
44
35
23
17
18
24
17
21
18
25
203
214
133
237
115
80
88
101
1,10
0,91
2,94
1,18
5,27
1,03
0,87
2,33
3,33
11,41
1,67
1,20
1,58
0,53
1,10
1,01
0,150
0,170
0,090
0,170
0,140
0,150
0,120
0,130
0,110
0,130
0,170
0,200
0,180
0,140
0,080
0,100
0,670
0,940
0,730
1,230
0,840
0,560
0,660
0,880
18,30
16,47
30,26
22,75
12,70
13,91
27,37
24,35
Wielopierœcieniowe wêglowodory aromatyczne
0,016
0,005
0,0005
0,005
0,002
0,002
0,003
0,003
0,054
0,015
0,003
0,015
0,008
0,007
0,008
0,012
0,097
0,03
0,007
0,036
0,017
0,017
0,02
0,044
0,748
0,149
0,031
0,167
0,063
0,066
0,11
0,134
0,082
0,015
0,002
0,023
0,007
0,007
0,011
0,013
1,729
0,278
0,016
0,391
0,146
0,129
0,196
0,216
1,183
0,192
0,011
0,291
0,108
0,093
0,12
0,138
0,466
0,107
0,007
0,205
0,062
0,057
0,061
0,071
0,836
0,212
0,008
0,297
0,107
0,094
0,117
0,122
0,868
0,268
0,018
0,387
0,13
0,11
0,139
0,136
0,659
0,222
0,013
0,314
0,106
0,102
0,104
0,097
0,545
0,198
0,013
0,274
0,101
0,092
0,097
0,103
0,624
0,135
0,01
0,29
0,085
0,081
0,073
0,089
0,142
0,163
0,108
0,089
0,081
0,039
0,058
0,109
0,765
0,203
0,017
0,273
0,099
0,091
0,095
0,094
0,092
0,025
0,01
0,036
0,014
0,012
0,016
0,015
0,64
0,17
0,024
0,221
0,089
0,079
0,091
0,0092
9,546
2,387
0,299
3,314
1,225
1,078
1,319
1,488
0,001
0,004
0,009
0,042
0,003
0,054
0,034
0,017
0,029
0,037
0,028
0,024
0,023
0,009
0,028
0,006
0,028
0,376
5
77
<1
2
3
3
0,047
1097
5
11
578
6
51
0,42
25,18
0,110
0,070
0,310
17,21
Sumin
Tabela 2. Wyniki oznaczeñ pierwiastków i WWA w osadach jezior przebadanych w 1999 r. (wg badañ Pañstwowego Instytutu Geologicznego)
0,002
0,007
0,017
0,068
0,007
0,146
0,105
0,059
0,087
0,107
0,084
0,082
0,084
0,026
0,088
0,015
0,076
1,060
6
80
1,0
2
10
11
0,190
251
9
39
29
14
101
0,87
1,11
0,130
0,150
0,610
16,85
Uœcimowskie
0,002
0,01
0,024
0,109
0,007
0,135
0,106
0,041
0,083
0,11
0,078
0,082
0,068
0,024
0,077
0,011
0,066
1,033
7
59
<1
2
8
5
0,117
201
7
29
248
11
79
0,83
11,04
0,100
0,110
0,780
12,00
Wytyckie
0,004
0,012
0,03
0,132
0,013
0,275
0,173
0,095
0,186
0,205
0,153
0,162
0,121
0,074
0,172
0,021
0,143
1,971
10
71
3,0
5
12
9
0,181
379
10
65
41
17
128
1,43
0,89
0,120
0,100
0,580
20,55
Zag³êbocze
106
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
84,7
16,6
P³otycze
Lipieniec
Piaseczno
4,1
Krasne
24,3
75,9
Koseniec
17,5
21,0
Kleszczów
Pereszpa
53,9
Gumienek
Moszne
9,0
G³êbokie Cycowskie
45,8
11,4
G³êbokie
26,5
20,5
Glinki
Miejskie
46,9
Firlej
Maœluchowskie
91,3
D³ugie
57
28,4
Czarne W³odawskie
150,1
23,6
Czarne Uœcimowskie
£ukie
24,5
Czarne Sosnowickie
£ukcze
11,7
38,8
Czarne Goœcinieckie
17,8
11,3
Cycowe
Brudno
Brudzieniec
85,0
40,8
Bikcze
106,4
144,8
Bia³e Sosnowickie
374,0
9176,7
781,0
-
611,5
1224,7
2726,0
2048,0
123,0
8106,5
273,0
723,0
307,0
438,0
684,6
1343,0
4565,0
-
704,0
921,5
1968,0
179,4
287,0
267,0
638,0
1296,0
2018,0
14998,0
(tys. m3)
chnia (ha)
Bia³e W³odawskie
Nazwa jeziora
Objêtoœæ
Powierz-
8,0
38,8
6,2
-
2,2
9,4
6,5
8,9
7,1
33,0
4,2
2,3
7,8
5,7
7,1
8,8
9,6
-
11,4
10,3
15,6
3,2
4,1
2,8
2,5
3,3
2,7
33,6
max (m)
G³êbokoœæ
III
nb.
nb.
II
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
III
nb.
nb.
II
II
nb.
nb.
nb.
nb.
PZK
PZK
III
nb.
II
Klasa
nb.
nb.
nb.
nb.
PZK
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
I
Kategoria
1995
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
III
nb.
nb.
III
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
II
Klasa
nb.
I
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
I
nb.
nb.
III
nb.
nb.
poza kat.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
I
Kategoria
1996
nb.
nb.
III
nb.
nb.
III
nb.
III
III
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
Klasa
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
III
III
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
I
Kategoria
1997
Rok badañ
Tabela 3. Zbiorcza charakterystyka stanu czystoœci i podatnoœci na degradacjê jezior badanych na przestrzeni lat 1995-1999
nb.
I
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
nb.
III
PZK
nb.
nb.
nb.
nb.
II
Klasa
nb.
II
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
I
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
III
PZK
nb.
nb.
nb.
nb.
I
Kategoria
1998
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
II
PZK
III
nb.
II
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
Klasa
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
III
poza kat.
II
nb.
III
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
I
Kategoria
1999
3. WODY
107
Uœciwierz
59,0
7,6
Zag³êbocze
Zienkowskie
nb. – nie badano
487,0
Wytyckie
5,2
66,3
284,1
Uœcimowskie
Wereszczyñskie
5,7
85,5
Tomasznie
Sumin
Œwiête
27,6
91,5
Œciegienne
4,6
65,3
Spólne
75,0
Skomielno
S³one
42,7
Rotcze
204,0
4279,0
3511,0
136,0
9167,0
1779,0
1560,0
194,0
1454,0
757,6
914,0
209,0
750,0
826,0
4080,0
(tys. m3)
chnia (ha)
56,8
Objêtoœæ
Powierz-
RogóŸno
Nazwa jeziora
4,9
23,3
5,5
5,2
6,6
4,4
-
9,6
6,5
5,4
2,3
8,1
-
4,3
25,4
max (m)
G³êbokoœæ
nb.
II
III
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
Klasa
nb.
II
III
nb.
nb.
III
PZK
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
Kategoria
1995
nb.
II
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
Klasa
nb.
II
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
III
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
Kategoria
1996
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
II
nb.
II
II
Klasa
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
III
PZK
nb.
III
II
Kategoria
1997
Rok badañ
PZK
II
nb.
II
nb.
nb.
nb.
II
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
Klasa
PZK
II
nb.
PZK
nb.
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
Kategoria
1998
nb.
II
III
nb.
nb.
III
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
Klasa
nb.
II
III
nb.
nb.
III
nb.
nb.
III
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
nb.
Kategoria
1999
Wszystkie dane zbierane s¹ w jednolitej w skali
ca³ego kraju bazie komputerowej. Koñcowym rezultatem przeprowadzonych badañ s¹ komunikaty
o stanie czystoœci poszczególnych jezior, stanowi¹ce wiarygodny materia³ przydatny zarówno dla celów informacyjnych, jak równie¿ do realizacji polityki ekologicznej.
3.2.2. Charakterystyka stanu czystoœci jezior
przebadanych w 1999 r.
Analizuj¹c wyniki ocen stanu czystoœci wiêkszoœci jezior Pojezierza £êczyñsko-W³odawskiego
na przestrzeni lat 1995-1999 (tabela 3) nie stwierdzono zasadniczych zmian w ich klasach czystoœci, ani te¿ podatnoœci na degradacjê. ¯adnym
istotniejszym zmianom nie uleg³a te¿ jakoœæ wód
w zbiornikach przebadanych w 1999 r. ¯aden z nich
nie gromadzi wód I klasy czystoœci. Dominuj¹ jeziora magazynuj¹ce wodê II i III klasy (tabele 4 i 5).
Najlepszymi zdolnoœciami samooczyszczania wód
charakteryzuj¹ siê jeziora g³êbokie i pojemne, o niskim procencie wymiany wody w roku. Najkorzyst-
niejszymi tego typu parametrami dysponuje J. Bia³e W³odawskie, które jako jedyny zbiornik osi¹ga
I kategoriê podatnoœci na degradacjê. Wiêkszoœæ
z przebadanych jezior Pojezierza £êczyñsko-W³odawskiego nara¿ona jest na kontakt z zanieczyszczeniami sp³ywu powierzchniowego z otaczaj¹cych je obszarów zlewni bezpoœrednich. Istotnym
zagro¿eniem dla jezior o atrakcyjnych warunkach
do letniego wypoczynku i turystyki zorganizowanej (m.in. Bia³e W³odawskie, Zag³êbocze) jest intensywne zagospodarowanie rekreacyjne pobrze¿a. Stwierdzona, obni¿ona klasa czystoœci i podatnoœci na degradacjê w przypadku J. Czarnego Sosnowickiego jest wynikiem w³¹czenia jeziora
w system kana³u Wieprz -Krzna i systematycznego
u¿yŸniania jeziora wodami tego kana³u, które s¹ noœnikiem zanieczyszczeñ. Prowadz¹ one do wzrostu miêdzy innymi ogólnej mineralizacji wód zbiornika. Destabilizacyjnego wp³ywu antropogenicznego systemu hydrologicznego nie jest w stanie
zneutralizowaæ ¿aden, praktycznie czynnik, nawet
niezwykle korzystny sposób zagospodarowania
zlewni bezpoœredniej (przewaga lasów).
Rys. 1. Jakoœæ wód jezior przebadanych w 1999 r.
108
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
Jezioro Bia³e W³odawskie
Jezioro
5
10
15
20
30
Zag³êbocze
N
N
20
15
10
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (UMCS Lublin)
5
106,4 ha
33,6 m
14,1 m
14 988 tys. m3
1616 m
806 m
4262 m
1
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (UMCS Lublin)
Jezioro Czarne W³odawskie
59,0 ha
23,3 m
7,3 m
4 279 tys. m3
942 m
798 m
2 873 m
Jezioro Czarne Sosnowickie
N
1
2,5
5
7,5
10
10
8
6
4
N
12,5
15
2
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (UMCS Lublin)
23,6 ha
11,4 m
3m
704 tys. m3
628 m
516 m
1 909 m
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (UMCS Lublin)
38,8 ha
15,6 m
5,1 m
1 968 tys. m3
946 m
603 m
2 519 m
Rys. 2. Plany batymetryczne jezior: Bia³e W³odawskie, Zag³êbocze, Czarne W³odawskie, Czarne Sosnowickie
3. WODY
109
Jezioro Bia³e W³odawskie
Jest jednym z najwiêkszych i najg³êbszych jezior po³o¿onych we wschodniej czêœci Równiny £êczyñsko-W³odawskiej. Jezioro le¿y w dorzeczu: Tarasienka-W³odawka-Bug-Wis³a. Misa jeziora jest
utworzona na pod³o¿u kredowym. Zbiornik stanowi
g³êbokie, wyd³u¿one koryto o stromych zboczach.
U podstawy stoku podwodnego wystêpuje p³askie,
twarde dno. Bardzo korzystne wskaŸniki morfometryczne i hydrologiczno-zlewniowe wyznaczy³y I kategoriê podatnoœci na degradacjê.
Stê¿enia ChZTCr i BZT5 nie przekraczaj¹ce normatywów I i II klasy czystoœci, wskazywa³y na niewielk¹ zasobnoœæ wód jeziora w zwi¹zki organiczne.
Pozosta³e wskaŸniki fizykochemiczne, bakteriologiczne i wskaŸnik biomasy chlorofil „a” odpowiada³y równie¿ normatywom klasy I i II, co w rezultacie
pozwoli³o oceniæ stan czystoœci jeziora w klasie II
(niezmiennej od kilku lat).
Jezioro Zag³êbocze
Jezioro po³o¿one jest w gminie Sosnowica na
zachodnim krañcu Garbu W³odawskiego zbiornik
po³o¿ony jest w dorzeczu Piwonia–Tyœmienica–
Wieprz–Wis³a. Dno jeziora jest piaszczyste, w niektórych miejscach gliniaste. Wzd³u¿ brzegów stosunkowo szerokim pasem, w wielu miejscach poprzerywanym, wystêpuje roœlinnoœæ wynurzona. Jezioro zaliczane jest do najg³êbszych jezior Równiny
£êczyñsko-W³odawskiej.
Posiada korzystny zespó³ cech morfometrycznych i zlewniowych, co pozwoli³o na osi¹gniêcie
II kategorii podatnoœci na degradacjê. Zbiornik ten
podlega latem stratyfikacji termiczno-tlenowej.
Stwierdzona podwy¿szona zawartoœæ substancji
organicznych, o czym œwiadczy³y wartoœci oznaczeñ
ChZTCr i BZT5, nie przeszkodzi³a jezioru w osi¹gniêciu II klasy czystoœci. Pozosta³e wskaŸniki takie
jak fosfor, fosforany, azot mineralny odpowiada³y
wartoœciom I klasy czystoœci. Warunki sanitarne
jeziora spe³nia³y wymagania równie¿ II klasy czystoœci.
Jezioro Czarne W³odawskie
Jezioro po³o¿one jest w dorzeczu rzeki W³odawki. Wchodzi w sk³ad Równiny £êczyñsko-W³odawskiej, w gminie W³odawa.
Podobnie jak wiêkszoœæ zbiorników tej równiny
charakteryzuje siê zwartym, nieskomplikowanym
kszta³tem i niewielkim urozmaiceniem linii brzegowej. Obszar zlewni bezpoœredniej Jeziora Czarnego
jest niemal w ca³oœci pokryty lasem. Jedynie na niewielkiej przestrzeni przy pó³nocno-wschodnim ods³oniêtym brzegu jeziora wystêpuj¹ tereny zajête
pod zabudowê mieszkalno-handlowo-us³ugow¹.
Zbiornik ten nie jest wykorzystywany rekreacyjnie
i stanowi w³asnoœæ prywatn¹. Prowadzona jest tam
hodowla ryb.
110
W ocenie podatnoœci na degradacjê przyporz¹dkowano mu III kategoriê (wynik punktacji 2,71 pkt).
Spoœród ocenianych piêciu wskaŸników, najbardziej
korzystne wartoœci przyjmowa³y wskaŸniki hydrograficzno-zlewniowe: procent wymiany wody w roku wspó³czynnik Schindlera oraz sposób zagospodarowania zlewni bezpoœredniej. WskaŸniki morfometryczne ocenê tê pogorszy³y.
WskaŸniki termiczno-tlenowe – bardzo dobre
w warstwie przypowierzchniowej – w miarê wzrostu g³êbokoœci ulega³y szybkiemu pogorszeniu. Ze
wzglêdu na wartoœci wiêkszoœci wskaŸników jezioro osi¹gnê³o II klasê czystoœci (jedynie zawartoœæ
ChZTCr i chlorofilu „a” osi¹gnê³o wartoœæ z przedzia³u
klasy III).
Jezioro Czarne Sosnowickie
Po³o¿one jest w pó³nocno-zachodniej czêœci
gminy Sosnowica. Misa jeziorna wypreparowana
w utworach czwartorzêdowych, posadowiona jest
na stropie kredy, siêgaj¹cym 23 m g³êbokoœci poni¿ej zwierciad³a wody w jeziorze.
Jezioro Czarne Sosnowickie nale¿y do grupy
siedmiu najg³êbszych zbiorników Pojezierza £êczyñsko-W³odawskiego (g³êbokoœæ max 15,6 m, g³êbokoœæ œrednia 5,1 m). Charakteryzuje siê prostym,
eliptycznym kszta³tem i stosunkowo s³abo rozwiniêt¹ lini¹ brzegow¹, opatrzon¹ wyraŸnie zaznaczon¹
falez¹ o wysokoœci ok. 0,5 m.
Mimo, ¿e jest to obszar ca³kowicie jednolity pod
wzglêdem geomorfologicznym, rzeŸba terenu wokó³ jeziora odznacza siê doœæ du¿¹ monotoni¹. Wystêpuj¹ce tu bagna powsta³y po wype³nieniu obumar³¹ organik¹ lokalnego zag³êbienia terenu
(wchodz¹cego jeszcze na pocz¹tku holocenu
w sk³ad dawnej misy jeziornej Czarnego) i stanowi¹
dziœ zintegrowany ze zbiornikiem, specyficzny system hydrologiczny. W strukturze zagospodarowania gruntów z terenem niewielkiej zlewni bezpoœredniej Czarnego zaznacza siê zatem wyraŸna dominacja lasów i nie u¿ytkowanych rolniczo terenów bagiennych. Mimo to, na wodach jeziora ci¹¿¹ efekty
doϾ istotnej presji antropogenicznej.
Jezioro Czarne charakteryzuje siê umiarkowan¹
podatnoœci¹ na zewnêtrzne wp³ywy degradacyjne w ocenie sumarycznej jeziora wykaza³o III kategoriê
podatnoœci. W standardzie wynikowej – III kategorii
mieœci³y siê wartoœci punktowe wiêkszoœci parametrów morfometrycznych. Zawartoœæ substancji organicznych w jeziorze by³a nieco podwy¿szona, o czym
œwiadczy³a zawartoœæ ChZTCr odpowiadaj¹ca normatywom III klasy. Du¿a zasobnoœæ w azot wystêpowa³a wiosn¹ w warstwie pod powierzchni¹.
Stê¿enie chlorofilu „a” i suchej masy sestonu
wykazywa³y wartoœci charakterystyczne dla klasy III.
Miano coli odpowiada³o II klasie czystoœci. Sumaryczna ocena stanu czystoœci wyznaczy³a III klasê
czystoœci dla jeziora.
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
Jezioro Glinki
Jezioro Glinki po³o¿one jest w pó³nocnowschodniej czêœci Równiny £êczyñsko-W³odawskiej, w gminie W³odawa. Jest zbiornikiem przep³ywowym, stosunkowo p³ytkim (œrednia g³êbokoœæ
2,9 m). Linia brzegowa jest nieŸle rozwiniêta, na
przewa¿aj¹cej d³ugoœci poroœniêta pasem pa³ki w¹skolistnej ze skupiskami trzciny pospolitej i oczeretu jeziornego.
Jest to zbiornik o doœæ s³abych cechach odpornoœciowych. Niekorzystna konfiguracja parametrów morfometrycznych i hydrograficznych przes¹dza o wysokiej podatnoœci na niekorzystne wp³ywy z
zewn¹trz (poza kategori¹ podatnoœci na degradacjê).
Ze wzglêdu na liczne zanieczyszczenia (wysokie
wartoœci ChZTCr, fosforanów, azotu) i zanieczyszczenie biomasy (chlorofil „a”, sucha masa sestonu) jezioro zosta³o zdyskwalifikowane. Stan sanitarny jeziora – na poziomie II klasy czystoœci.
Jezioro G³êbokie
Jezioro po³o¿one jest w gminie Uœcimów, w dorzeczu: Piwonia–Tyœmienica–Wieprz–Wis³a, na obszarze Parku Krajobrazowego Pojezierza £êczyñskiego. G³êbokoœæ maksymalna jeziora: 7,1 m, g³êbokoœæ œrednia 3,4 m.
W ocenie podatnoœci na degradacjê przyporz¹dkowano mu III kategoriê (wynik punktacji 2,45 pkt).
Spoœród ocenianych wskaŸników hydrograficznozlewniowych najlepsze wartoœci przyjmowa³y
wskaŸniki: procent wymiany wody w roku i wspó³czynnik Schindlera.
Ze wzglêdu na to, ¿e przewa¿aj¹ca wiêkszoœæ
wskaŸników decyduj¹cych o klasie czystoœci osi¹gnê³a wartoœci z zakresu II klasy czystoœci, zbiornik
w koñcowej ocenie zakwalifikowano do klasy II.
Jezioro Sumin
Jezioro Sumin po³o¿one jest w centralnej czêœci
Równiny £êczyñsko-W³odawskiej, w gminie Urszulin, w zlewni rzeki W³odawki.
Sumin jest zbiornikiem o bardzo ma³ej g³êbokoœci œredniej (1,6 m) i niezbyt du¿ej g³êbokoœci max.
(6,5 m). Linia brzegowa jeziora jest rozwiniêta. Niskie, niedostêpne i zabagnione brzegi jeziora w wiêkszoœci poroœniête s¹ makrofitami, gdzie dominuje
pa³ka i trzcina. Tafla wody w centralnej czêœci jeziora jest czysta (wolna od roœlinnoœci wynurzonej). Ze
wszystkich stron jezioro otoczone jest g³êbokimi
torfami. Jedynie od strony po³udniowo-wschodniej
jezioro opiera siê o grunty mineralne. Jezioro po³o¿one jest w Poleskim Obszarze Chronionego Krajobrazu i wchodzi w sk³ad otuliny Poleskiego Parku
Krajobrazowego. Zbiornik dysponuje skrajnie niekorzystnym zespo³em cech morfometrycznych (ma³a
g³êbokoœæ, rozwiniêta linia brzegowa, brak stratyfikacji), lecz funkcjonuje w sprzyjaj¹cym uk³adzie hydrograficznym. W sumarycznej ocenie jezioro otrzy3. WODY
ma³o nisk¹ III kategoriê podatnoœci na degradacjê.
W ogólnej, koñcowej ocenie stanu zanieczyszczenia zakwalifikowano je do III klasy czystoœci
(doϾ znaczna produktywnoϾ pierwotna Рwysokie
stê¿enia chlorofilu „a” i suchej masy sestonu). Obfitoœæ substancji organicznych (BZT5 i CHZTCr) i du¿a
intensywnoœæ niekorzystnych procesów redukcyjnych doprowadzi³y do wzrostu stê¿eñ substancji mineralnych (azotu).
Jezioro Kleszczów
Jezioro po³o¿one jest w gminie Ostrów Lubelski w dorzeczu Piwonia Po³udniowa–Tyœmienica–
Wieprz–Wis³a. Jest to zbiornik doœæ p³ytki (g³êbokoœæ max 2,30 m; g³êbokoœæ œrednia 1,3 m), jednak
prowadzone badania wykaza³y dobre warunki tlenowe (9,4-10,4 mg O2/dm3). O II klasie czystoœci jeziora zadecydowa³y wskaŸniki organiczne (ChZT Cr,
BZT5). Pozosta³e wskaŸniki mineralne i wskaŸniki
biomasy przyjmowa³y wartoœci z zakresu klasy I. Jezioro uzyska³o 3,14 pkt. i w sumarycznej kategorii
podatnoœci na degradacjê osi¹gnê³o III kategoriê.
Jezioro £ukcze
Jezioro £ukcze po³o¿one jest w po³udniowo- zachodniej czêœci Pojezierza £êczyñsko-W³odawskiego, w zlewni rzeki Tyœmienicy, w gminie Ludwin.
Jezioro otaczaj¹ w przewa¿aj¹cej czêœci tereny pól
uprawnych, w pozosta³ej czêœci w¹ski pas zaroœli
³êgowych. Jezioro posiada dwa g³êboczki na dwóch
odrêbnych misach po³¹czonych cieœnin¹.
Z przeprowadzonych badañ wynika, ¿e jezioro
£ukcze jest p³ytkim, nie uwarstwionym termicznie
zbiornikiem. Wed³ug wskaŸników morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych jezioro osi¹gnê³o II kategoriê podatnoœci na degradacjê. Przeprowadzone badania dowodz¹ du¿ej zasobnoœci wód
jeziora w zwi¹zki azotu i wzglêdnie niewielkiej zawartoœci substancji organicznych. Sumaryczna ocena wskaŸników fizykochemicznych i biologicznych
pozwala zaliczyæ ten zbiornik do ogólnej III klasy czystoœci.
Jezioro Uœcimowskie
Jezioro po³o¿one jest we wschodniej czêœci
Równiny £êczyñsko-W³odawskiej w dorzeczu Piwonia–Tyœmienica–Wieprz–Wis³a w gminie Uœcimów.
Jest to jezioro o ma³ej g³êbokoœci œredniej – 2,70 m
i niezbyt du¿ej g³êbokoœci maksymalnej – 4,40 m.
Zbiornik otaczaj¹ tereny z przewag¹ pól uprawnych.
WskaŸniki morfometryczne, hydrograficzne i zlewniowe pozwoli³y zaliczyæ ten zbiornik do niekorzystnej III kategorii podatnoœci na degradacjê
(3,14 pkt). Ze wzglêdu na to, ¿e przewa¿aj¹ca czêœæ
badanych wskaŸników osi¹gnê³a wartoœci z zakresu klasy III, sumaryczna ocena stanu czystoœci wód
Jeziora Uœcimowskiego kwalifikuje je do III klasy
czystoœci.
111
Jezioro Glinki
Jezioro G³êbokie
1
1
2
3
4
2,5
5
8
5
N
6
7
N
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (UMCS Lublin)
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (UMCS Lublin)
46,9 ha
8,8 m
2,9 m
3
1 343 tys. m
1 031m
652 m
3 018 m
20,5 ha
7,1 m
3,4 m
3
684,6 tys. m
585 m
452 m
1 650 m
Jezioro Kleszczów
Jezioro Sumin
1
1,5
1
2
2
3
N
N
4
6
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (UMCS Lublin)
91,5 ha
6,5 m
1,6 m
3
1454 tys. m
1447 m
857 m
4 913 m
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (UMCS Lublin)
53,9 ha
2,3 m
1,3 m
723 tys.
1 092 m
700 m
3 042 m
Rys. 3. Plany batymetryczne jezior: Glinki, G³êbokie, Sumin, Kleszczów
112
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
Jezioro £ukcze
Jezioro Uœcimowskie
2
4
1
6
2
3
N
N
4
5
2
4
6
8
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (UMCS Lublin)
57 ha
8,9 m
3,6 m
2048 tys. m3
1392 m
510 m
3 857 m
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (UMCS Lublin)
66,3 ha
4,4 m
2,7 m
1 779 tys. m3
1 481 m
562 m
3 746 m
Jezioro Wytyckie
powierzchnia zwierciad³a g³êbokoœæ maksymalna g³êbokoœæ œrednia
objêtoœæ
d³ugoœæ maksymalna
szerokoœæ maksymalna linia brzegowa ogó³em (OBiKŒ / WIOŒ )
487 ha
5,5 m
2 m
14 566 tys. m3
4 000 m
2 070 m
9 850 m
N
1
2
3
4
Rys. 4. Plany batymetryczne jezior: £ukcze, Uœcimowskie, Wytyckie
3. WODY
113
Jezioro Wytyckie
Jezioro Wytyckie po³o¿one jest w centralnej czêœci Równiny £êczyñsko-W³odawskiej, w gminie Urszulin, w dorzeczu W³odawka-Bug-Wis³a. W stanie
pierwotnym jezioro Wytyckie by³o p³ytkim, zarastaj¹cym zbiornikiem o niedostêpnych brzegach
i sp³aszczonej misie jeziorowej. Charakteryzowa³o
siê nieŸle rozwiniêt¹ lini¹ brzegow¹ i najmniejsz¹ na
ca³ym Pojezierzu g³êbokoœci¹ wzglêdn¹.
W dzisiejszej postaci jezioro jest zbiornikiem retencyjnym w³¹czonym w system wodny Kana³u
Wieprz-Krzna. Ogroblowanie terenów dawnego je-
ziora i okalaj¹cych je torfowisk pozwoli³o na zmniejszenie zlewni. Aktualnie jezioro Wytyckie jest najwiêkszym (ze wzglêdu na powierzchniê) akwenem
wodnym na Pojezierzu £êczyñsko-W³odawskim.
W badanym roku uzyska³o 2,83 pkt., dziêki czemu osi¹gnê³o III kategoriê podatnoœci na degradacjê. Poniewa¿ wiêkszoœæ wskaŸników zawartoœci
substancji biogennych oraz wspó³czynniki produktywnoœci pierwotnej (chlorofil „a” i sucha masa sestonu) przyjmowa³y wartoœci z zakresu III klasy czystoœci wód, jakoœæ wód Jeziora Wytyckiego zaszeregowana zosta³a w ocenie sumarycznej do klasy III.
Tabela 4. Wynikowa ocena stanu czystoœci wód jezior niestratyfikowanych przebadanych w 1999 r.
Okres i miejsce poboru
próbek wody
WskaŸnik
Jezioro
Wytyckie
Jezioro
G³êbokie
Jezioro
Sumin
Jezioro Uœcimowskie
Jezioro
Kleszczów
wartoϾ pkt wartoϾ pkt wartoϾ pkt wartoϾ pkt wartoϾ pkt
mg O2/l
Tlen
rozpuszczony
lato
warstwa naddenna
7,7
1
5,3
4
0,6
4
3,2
2
-
-
CHZTCr
mg O2/l
lato
warstwa powierzchniowa
69,2
4
48,6
4
59,2
4
75,5
4
37,8
3
BZT5
mg O2/l
lato
warstwa powierzchniowa
2,7
2
4,4
2
3,9
2
2,5
2
2,9
2
Fosforany
mgP/l
wiosna
warstwa powierzchniowa
0,035
2
0,016
1
0,05
3
0,032
2
0,035
2
Fosfor
ca³kowity
mgP/l
wiosna i lato (wart.œred.)
warstwa powierzchniowa
0,055
2
0,055
2
0,053
2
0,083
2
0,04
1
Azot
mineralny
mgN/l
wiosna
warstwa powierzchniowa
0,50
3
0,32
2
0,70
3
0,54
3
0,1
1
Azot
ca³kowity
mgN/l
wiosna i lato (wart.œred.)
warstwa powierzchniowa
1,87
3
2,11
4
1,96
3
2,6
4
0,91
1
PrzewodnoϾ
µS/l
elektrolit. w³aœciwa
wiosna
warstwa powierzchniowa
347
3
455
4
353
4
328
3
119
1
Chlorofil
wiosna i lato (wart.œred.)
warstwa powierzchniowa
26,8
4
12,4
2
18,2
3
24,3
3
4,3
1
wiosna i lato (wart.œred.)
warstwa powierzchniowa
11,5
3
7,6
2
11,4
3
13,3
4
2,5
1
wiosna i lato
(wartoœæ œrednia)
1,0
3
1,2
3
1,4
3
0,8
4
2,1
2
Sucha masa
sestonu
mg/m3
mg/l
Widzialnoœæ kr¹¿ka
Secchiego
m
Wynik punktacjii sumaryczna klasa czystoœci wód
2,73=III kl
Weryfikacja kl. czyst. ze wzglêdu na miano coli
0,4
114
2
2,45=II kl
0,2
2
3,09=III kl
4
1
3,0=III kl
1,5=II kl
0,4
0,2
2
2
CZÊŒÆ III. JAKOŒÆ PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW ŒRODOWISKA
3. WODY
115
mgP/l
mgN/l
mgN/l
mgN/l
Fosfor
ca³kowity
Azot
mineralny
Azot amonowy
Azot
ca³kowity
m
mg/l
mg/m3
wiosna i lato
(wartoœæ œrednia)
wiosna i lato (wart.œred.)
warstwa powierzchniowa
wiosna i lato (wart.œred.)
warstwa powierzchniowa
wiosna
warstwa powierzchniowa
wiosna i lato (wart.œred.)
warstwa powierzchniowa
lato
warstwa naddenna
wiosna
warstwa powierzchniowa
wiosna i lato (wart.œred.)
warstwa powierzchniowa
lato
warstwa naddenna
lato
warstwa naddenna
wiosna
warstwa powierzchniowa
lato
warstwa naddenna
lato
warstwa powierzchniowa
lato
warstwa powierzchniowa
Weryfikacja kl. czyst. ze wzglêdu na miano coli
Wynik punktacji i sumaryczna kl. czystoœci wód
Widzialnoœæ kr¹¿ka
Secchiego
Sucha masa
sestonu
Chlorofil
µS/l
mgP/l
Fosfor
ca³kowity
PrzewodnoϾ
elektrolit. w³aœciwa
mgP/l
mg O2/l
BZT5
Fosforany
mg O2/l
BZT5
mgP/l
mg O2/l
CHZTCr
Fosforany
mg O2/l
Tlen
rozpuszczony
lato
warstwa naddenna
lato
Œrednie nasycenie
hypolimnionu tlenem
%
Okres i miejsce poboru
próbek wody
WskaŸnik
0,4
2
2
1
1
1
1
2
1
2
3
4
4
3
2
2
-
4
pkt
2,20=II kl
2,6
2,9
6,3
222
0,72
0,86
0,04
0,058
0,205
0,585
0,150
5,9
2,7
27,6
-
2,4
wartoϾ
Jezioro Bia³e
W³odawskie
0,4
2,13=II kl
3,3
2,9
10,1
203
1,33
0,54
0,17
0,048
0,180
0,215
0,025
3,7
2,0
145
-
4,1
wartoϾ
2
2
1
2
1
2
2
1
1
3
4
2
2
1
4
-
4
pkt
Jezioro
Zag³êbocze
2
2
3
1
1
3
1
4
2
3
2
3
2
3
-
4
pkt
2
1
2,40=II kl
2,0
5,1
18,9
235
0,91
1,25
0,05
0,925
0,053
0,055
0,03
9,7
2,1
32,8
-
3,00
wartoϾ
Jezioro Czarne
W³odawskie
Tabela 5. Wynikowa ocena stanu czystoœci wód jezior stratyfikowanych i o niepe³nej stratyfikacji przebadanych w 1999 r.
3
3
3
1
4
3
3
3
0,4
-
4
3
3
2
3
-
3
pkt
2
3,0=III kl
0,9
9,1
25,2
199
2,03
1,34
0,69
0,05
-
1,0
0,05
8,3
3,6
55,6
-
9,0
wartoϾ
Jezioro Czarne
Sosnowickie
4
4
4
1
4
3
2
3
4
4
4
3
3
4
-
4
pkt
0,2
2
3,40= poza kl.
0,7
12,2
39,9
217
2,38
1,20
0,31
0,128
1,135
2,35
0,19
6,0
7,2
80,1
-
3,8
wartoϾ
Jezioro
Glinki
3
3
4
1
4
3
2
2
3
4
4
3
2
4
3
-
pkt
0,4
2
3,00= III kl
1,5
8,7
28,3
247
2,13
2,83
0,29
0,087
0,215
0,140
0,148
5,8
3,3
54,4
1,30
-
wartoϾ
Jezioro
£ukcze