Kamieniołom skał triasowych Blachówka w Bytomiu

Kamienio³om ska³ triasowych Blachówka
w Bytomiu Lokalizacja:
województwo œl¹skie
powiat miejski Bytom
gmina Bytom
miejscowoϾ Bytom-Bobrowniki
Rejon geograficzny:
Wy¿yna Œl¹sko-Krakowska
Wy¿yna Œl¹ska
Garb Tarnogórski
Gliwice
Tarnowskie Góry
Jednostka geologiczna:
monoklina œl¹sko-krakowska
niecka górnoœl¹ska
niecka tarnogórska
W obrêbie Garbu Tarnogórskiego, na granicy administracyjnej Bytomia i Tarnowskich Gór znajduje siê jedno
z trzech zatwierdzonych w województwie œl¹skim stanowisk
dokumentacyjnych przyrody nieo¿ywionej – kamienio³om
Blachówka. Geologicznie teren ten po³o¿ony jest w zachodniej czêœci niecki tarnogórskiej, stanowi¹cej jeden
z piêciu obszarów z³o¿owych rud Zn-Pb w rejonie œl¹skim.
Eksploatacja w kamienio³omie w Blachówce prowadzona
by³a od lat dziewiêædziesi¹tych XIX wieku. Pocz¹tkowo wydobywano tu rudy ¿elaza, by po ich wyczerpaniu rozpocz¹æ
eksploatacjê dolomitów. Stanowisko dokumentacyjne „Bla1 chówka” ma powierzchniê 6 hektarów i kszta³t g³êbokiego
w¹wozu o stromo nachylonych, wysokich do 40 metrów
œcianach. Labirynt tworz¹cych go korytarzy ci¹gnie siê a¿ po
Stolarzowice, Repty, Tarnowskie Góry i Strzybnicê.
Warstwy skalne ods³oniête w kamienio³omie nale¿¹
wiekowo do triasu (wapieñ muszlowy) i powsta³y 250203 mln lat temu. Reprezentuj¹ je dolomity kruszconoœne
oraz dolomity diploporowe, przykryte przez kompleks
osadów czwartorzêdowych. Jedynie w pó³nocnym i
pó³nocno-wschodnim obrze¿eniu korony wyrobiska, pod
czwartorzêdowymi utworami udokumentowano jasne dolomity margliste, reprezentuj¹ce warstwy tarnowickie.
Dolomity kruszconoœne widoczne s¹ w po³udniowej
2 czêœci kamienio³omu. S¹ to ska³y barwy szarej i szaro-kremowej, a na powierzchniach zwietrza³ych- ¿ó³tawej. Ulegaj¹
procesom krasowienia, a wykszta³cone w nich kawerny
i pustki wype³nione zosta³y wtórnie kalcytem i sporadycznie krzemionk¹. Grube i silnie spêkane ³awice dolomitu,
pochodzenia epigenetycznego, zapadaj¹ po k¹tem 6-8°
na po³udniowy-zachód i zachód, a reliktowe struktury
sedymentacyjne zobaczyæ mo¿na tylko na powierzchniach
zwietrza³ych. Fauna triasowa reprezentowana jest przez
œlimaki, ma³¿e, ramienionogi, pierœcienice i liliowce. W
tej czêœci profilu wystêpuje okruszcowanie zwi¹zkami Fe
184
5590
4348
Bytom
4350
i Zn oraz Pb. Rudne skupienia limonitu w formie gniazd
i bu³ wystêpuj¹ g³ównie w stropowej czêœci dolomitów
kruszconoœnych. Rudy te by³y wydobywane w XIX i XX
wieku, a pozosta³oœci¹ po dawnym górnictwie s¹ sztolnie,
których wyloty widoczne s¹ w œcianach kamienio³omu.
Na dolomitach kruszconoœnych zalegaj¹ dolomity
diploporowe (œrodkowotriasowe), które stanowi¹ zasadnicz¹ czêœæ ods³oniêtych œcian wyrobiska Blachówka.
W œcianie zachodniej obserwowaæ mo¿na kompletny profil
tego ogniwa, reprezentowany przez ró¿nie wykszta³cone
odmiany dolomitu: ziarniste, porowate, g¹bczaste, kawerniste i zbite.
Szcz¹tki organiczne s¹ tu reprezentowane g³ównie przez
glony (od jednego z ich gatunków - Diplopora annulatissima
Pia – ogniwo wziê³o swoj¹ nazwê), a nadto przez ramienionogi i œlimaki oraz – rzadziej – korale, liliowce i g¹bki.
Sporadycznie wystêpuj¹ te¿ fragmenty koœci gadów.
Z wystêpowaniem w dolomitach diploporowych
szcz¹tków liliowców zwi¹zana jest miejscowa legenda.
Otó¿ œw. Jacek- dominikanin z Krakowa, odbywaj¹cy w XIII
wieku swoj¹ misjê, wybudowa³ na terenie Bytomia, obok
Ÿród³a, kaplicê. Podczas modlitwy jego sznur ró¿añcowy
pêk³ i paciorki wpad³y do wody. Przez d³ugie lata miejscowa
ludnoœæ czerpi¹c wodê Ÿródlan¹ odnajdywa³a „paciorki”,
które de facto by³y fragmentami liliowców i które zosta³y
opisane przez E. Beyricha (w monografii z 1875 roku) jako
Entrochus silesiancus.
W œcianach kamienio³omu, jak i w jego otoczeniu,
widoczne s¹ formy krasu kopalnego w postaci rozleg³ych,
zamkniêtych depresji krasowych, czy lejków krasowych,
wype³nionych zwietrzelin¹. Tworz¹ j¹ ró¿nobarwne glinki
i ¿wiry kwarcowe oraz trzeciorzêdowe osady ilaste,
zawieraj¹ce zwi¹zki ¿elaza.
Obecnoœæ na tym obszarze l¹dolodu zlodowacenia
œrodkowopolskiego i po³udniowopolskiego dokumen-
Bytom-Bobrowniki
tuj¹ utwory polodowcowe - gliny zwa³owe. Zobaczyæ je
mo¿na w obrêbie ha³dy nadk³adu we wschodniej œcianie
kamienio³omu. W glinach wystêpuj¹ egzotyki ska³ skandynawskich: wapienie, piaskowce oraz ska³y krystaliczne.
Pozosta³oœci¹ po wielowiekowej eksploatacji s¹ usypiska,
ha³dy, wyrobiska odkrywkowe (po eksploatacji wapieni, dolomitów, piasków czy ¿wirów), chodniki podziemne, sztolnie
i szyby (po eksploatacji rud Zn-Pb). Zauwa¿yæ tu mo¿na
równie¿ niecki osiadania oraz antropogeniczne zapadliska.
Kamienio³om Blachówka znajduje siê w obrêbie miasta Bytom, przy drodze krajowej nr 43. Aby do niego
dotrzeæ nale¿y, jad¹c z Bytomia do Tarnowskich Gór przy
skrzy¿owaniu z drog¹ Radzionków-Stolarzowice, skierowaæ
siê na zachód. Obiekt po³o¿ony jest w odleg³oœci 2-2,5 km
od osiedla Blachówka.
Blachówka wchodzi w sk³ad trasy weekendowej dla
mi³oœników kolei w¹skotorowych i rowerzystów, biegn¹cej
z Zalewu Chech³o-Nak³o do Zbros³awic - Oœrodka
JeŸdzieckiego. W pobli¿u wyrobiska przebiega niebieski
szlak turystyczny prowadz¹cy z osiedla Blachówka do rezerwatu Segiet. Rezerwat ten przylega od strony zachodniej
kamienio³omu, chroniona jest w nim górska buczyna, jaka
kiedyœ porasta³a puszcze Wy¿yny Œl¹skiej. W rezerwacie
Segiet wytyczona zosta³a œcie¿ka dydaktyczna o d³ugoœci
3,8 km.
The Triassic rocks quarry Blachówka in Bytom
The Blachówka quarry is located in the area of the Tarnowskie Góry Bulge. The quarry has been active since the
1890-ties, first as an iron ore mine, than as dolomite quarry.
The exposed rocks are the Ore-bearing Dolomite and
the Diplopora Dolomite of Middle Triassic age (Muschelkalk,
250-203 Ma ago) covered by Quaternary sediments.
The Ore-bearing Dolomite occurs in the southern part
1
of the pit. The thick-bedded, epigenetic carbonate rock dips
to the southwest and west under 6-8°. The rock is grey to
greyish-crème or yellow at weathered surfaces where relics of sedimentary structures can be observed. Fossils are
represented by gastropods, bivalves, brachiopods, serpules
and crinoids visible only at weathered surfaces. The beds
are strongly fractured and karstified. Cavities are filled with
secondary calcite and rare silica. In a part of the succession
Fe, Zn and Pb ore minerals occur.
The main part of the quarry is cut in the Diplopora Dolomite. In the western wall full succession of this member
can be observed with a number of varieties: crystalline,
porous, spongy, cavernous and compact dolomites. Fossils
are represented by Diplopora annulatissima, Physoporella
praealpina and Physoporella minutula as well as by moluscs,
brachiopods, corals and sponges. Sporadically, bones of
Triassic reptiles were encountered.
In the pit walls and in the surrounding terrain various
karst forms can be observed: sinkholes and karst depressions filled with residual deposits: multicolored clays, quartz
gravels and Tertiary clays rich in iron compounds. In the
overburded dump located in the eastern part of the pit the
boulder clays were found, deposited during the Mid-Poland
and South-Poland glaciation periods.
The long-lasting exploitation left the open pits where
limestones and aggregates were extracted, and waste dumps
as well as galleries and shafts remained after ore mining
operations. The Blachówka documentation site is a deep
gorge of steep, over 40-meters-high walls, which covers
the area of 6 hectares.
The Blachówka quarry is located in the area of Bytom
town, 2.0-2.5 kilometers from Blachówka housing estate,
at the No. 43 state highway. Access is from the BytomTarnowskie Góry road, turning west at the crossing with
Ra-dzionków-Stolarzowice road.
2
Wybrana literatura: 1, 344, 415
Autor fotografii: D. Nowelajka
Stanowisko dokumentacyjne zatwierdzone w 2004 r.
185