pełny tekst

PRZEGL
Nr 2 EPIDEMIOL 2005; 59:229–234Krztusiec w 2003
229
Andrzej Zieliñski
KRZTUSIEC W 2003 ROKU
S³owa kluczowe: krztusiec, nadzór epidemiologiczny, Polska, rok 2003
Key words: pertussis, surveillance. Poland, 2003
Zachorowania dzieci i m³odzie¿y na krztusiec stanowi¹ nadal istotny problem epidemiologiczny i zdrowotny, choæ zapadalnoœæ na tê chorobê jest wielokrotnie mniejsza ni¿
w okresie przed wprowadzeniem szczepieñ. Programy obowi¹zkowych szczepieñ przeciw
b³onicy, tê¿cowi i krztuœcowi doprowadzi³y do eliminacji b³onicy, znacznego zmniejszenia
liczby rejestrowanych przypadków tê¿ca i powa¿nego ograniczenia zapadalnoœci na krztusiec w Polsce. Polska szczêœliwie uniknê³a za³amania programu szczepieñ przeciw krztuœcowi w latach siedemdziesi¹tych, jaki nast¹pi³ w kilku krajach europejskich (Anglia, Szwecja) pod wp³ywem nieprawdziwych lub przesadnych informacji o szkodliwoœci szczepieñ,
rozpowszechnianych przez ruchy antyszczepionkowe. Jednak ju¿ w drugiej po³owie lat
90-tych w Polsce, podobnie jak w niektórych innych krajach o wysokim stopniu zaszczepienia, nast¹pi³ wzrost liczby zachorowañ na krztusiec. Po epidemii na prze³omie lat 1997
i 1998, od roku 2000 corocznie notujemy ponad dwa tysi¹ce zachorowañ, podczas gdy
w okresie od 1980 do 1991 r. liczba zachorowañ nie przekracza³a piêciuset rocznie.
Przyczyny obserwowanego od 1997 roku wzrostu zachorowañ upatrywano w pojawieniu siê ró¿nic genetycznych pomiêdzy kr¹¿¹cymi, dzikimi szczepami krztuœca, a tymi,
które s¹ wykorzystywane w produkcji szczepionki. Inny mo¿liwy mechanizm wzrostu
zachorowañ mo¿e polegaæ na przesuniêciu wieku zachorowañ na krztusiec do starszych
roczników, gdy¿ okres utrzymywania siê odpornoœci po szczepieniu nie przekracza oœmiu
lat. Zatem przy programie szczepieñ, w którym ostatni¹ dawkê podawano przed ukoñczeniem drugiego roku ¿ycia, dzieci po 10 roku ¿ycia by³y chronione przed zachorowaniem
tylko w niewielkim odsetku. Wprowadzenie w roku 2004 szczepienia przypominaj¹cego
w 6 roku ¿ycia szczepionk¹ DTaP mo¿e doprowadziæ do poprawy sytuacji epidemicznej,
ale na tê poprawê przyjdzie nam czekaæ przynajmniej kilka lat.
O ile zachorowalnoœæ ogólna na krztusiec ulega corocznym fluktuacjom bez wyraŸnego trendu, to udzia³ procentowy zachorowañ wed³ug wieku wykazuje w latach 1998-2003
niezmienn¹ tendencjê spadkow¹ u dzieci w grupie wieku 0-4 lata (od 22,7% w 1998 r. do
15,5% w 2003 r.), a tendencjê wzrostow¹ wœród osób w wieku 15 lat i powy¿ej (od 8,3%
w 1998 r. do 19,0% w 2003 r.). Udzia³ procentowy zachorowañ dzieci w wieku 10-14 by³
w roku 2003, podobnie jak w wiêkszoœci poprzednich lat, najwy¿szy i wyniós³ 34,3%.
Wysoki równie¿ pozostawa³ procentowy udzia³ zachorowañ dzieci w grupie wieku 5-9, ale
w obu tych grupach wieku nie obserwowano jednolitego trendu zmian. Zatem bardzo wyraŸna jest tendencja przesuniêcia zachorowañ z grup wieku, w których szczepienia s¹ skuteczne do tych grup, w stosunku do których skutecznoœæ szczepieñ zanik³a z powodu up³ywu czasu od ostatniego szczepienia. Taki rozk³ad wieku zachorowañ kontrastuje z rozk³a-
L!
2JyáHP ]DFK ]DSDG
]DFK ]DSDG
]DFK ]DSDG
]DFK ]DSDG
]DFK ]DSDG
Krztusiec w Polsce w latach 1998-2003. Zachorowania i zapadalnoœæ na 100 000 mieszkañców i udzia³ procentowy zachorowañ wg
wieku
Pertussis in Poland in 1998-2003. Number of cases, incidence per 100 000 and distribution of cases according to age
:LHN
ZODWDFK ]DFK ]DSDG
Ta b l e I .
Ta b e l a I .
230
A Zieliñski
Nr 2
Krztusiec w 2003
Nr 2
231
dem, jaki w populacji dzieci w Polsce wystêpowa³ przed wprowadzeniem szczepieñ, a nawet w stosunkowo d³ugim okresie po ich wprowadzeniu, a obserwacja ostatnich szeœciu lat
wskazuje na nasilanie siê tych tendencji. Przesuniêcie zachorowañ do starszych roczników
utrzymywa³o siê nieodmiennie zarówno przy spadkach jak i przy wzrostach ogólnej zapadalnoœci na krztusiec w skali kraju.
W 2003 r. zarejestrowano 2034 zachorowania na krztusiec przy ogólnej zapadalnoœci
5,3/100000. Stanowi to wzrost zapadalnoœci w porównaniu z poprzednim rokiem. Zestawienie liczby zachorowañ i zapadalnoœci w ostatnich szeœciu latach w grupach wieku jest
przedstawione w tabeli I.
W roku 2003 r. nie odnotowano zgonów z powodu krztuœca. Odnotowano 62 przypadki o ciê¿kim przebiegu klinicznym, a 1166 klasyfikowano jako œrednie.
Tabela II przedstawia zachorowania i zapadalnoœæ na krztusiec wed³ug województw
w latach 2002-2003. Najni¿sz¹ zapadalnoœæ odnotowano po raz kolejny w województwie
zachodniopomorskim (0,24/100000, tylko cztery zg³oszenia), a najwy¿sz¹ (16,72/100000)
w województwie ³ódzkim.
Ta b e l a I I .
Ta b l e I I .
Krztusiec w Polsce w 2003 roku. Zachorowania i zapadalnoœæ na 100 000 mieszkañców wg województw
Pertussis in Poland in 2003. Number of cases and incidence per 100 000 population,
according to voivodeship
:RMHZyG]WZR
32/6.$
OLF]ED
]DSDGDO
]DFKRUR
QR ü
ZD OLF]ED
]DSDGDO
]DFKRUR
QR ü
ZD 'ROQR O VNLH
.XMDZVNR3RPRUVNLH
/XEHOVNLH
/XEXVNLH
àyG]NLH
0DáRSROVNLH
0D]RZLHFNLH
2SROVNLH
3RGNDUSDFNLH
3RGODVNLH
3RPRUVNLH
O VNLH
ZL WRNU]\VNLH
:DUPL VNR0D]XUVNLH
:LHONRSROVNLH
=DFKRGQLRSRPRUVNLH
L !
2JyáHP
O ]DFK
F]\ QL
]DSDG
0
ZL HNX
*UXS\
O]DFK
]DSDG
.REL HW\
O ]DFK
]DSDG
0L DVWR
O]DFK
]DSDG
:LH O ]DFK
]DSDG
2Jyá HP
Ta b e l a I I I . Krztusiec w Polsce w 2003 roku. Zachorowania i zapadalnoœæ na 100 000 mieszkañców i udzia³ procentowy zachorowañ wg p³ci,
wieku i œrodowiska
Ta b l e I I I . Pertussis in Poland in 2003. Number of cases, incidence per 100 000 and distribution of cases according to sex and age in urban and
rural population
232
A Zieliñski
Nr 2
Nr 2
Krztusiec w 2003
233
Nale¿y po raz kolejny podkreœliæ, ¿e w Polsce, kraju o du¿ej ruchliwoœci spo³eczeñstwa, nierównomiernoœæ terytorialnego rozk³adu zg³oszeñ jest zbyt wielka, aby móc przyj¹æ te wyniki jako odbicie rzeczywistych ró¿nic w zapadalnoœci. Jest bardziej prawdopodobne, ¿e w wielkim stopniu stanowi¹ one odbicie ró¿nic w czu³oœci nadzoru epidemiologicznego w poszczególnych regionach. W zwi¹zku z tym mo¿na za³o¿yæ, ¿e rzeczywiste
liczby zachorowañ w tych regionach s¹ wy¿sze, a tym samym wy¿sza ni¿ zarejestrowana
winna byæ ogólna liczba zachorowañ w kraju. W województwach o najni¿szej zg³aszalnoœci wskazane by³oby sprawdzenie przyczyn tego stanu rzeczy we wspó³dzia³aniu GIS
i wojewódzkich inspektorów sanitarnych.
Podobnie jak w poprzednich latach, we wszystkich grupach wieku wiêksz¹ zapadalnoœæ odnotowano wœród kobiet ni¿ wœród mê¿czyzn. Zapadalnoœæ wœród mê¿czyzn wynios³a ogó³em 4,7/100000, w wœród kobiet 5,9/100000. Podobnie te¿ jak w latach ubieg³ych odnotowano we wszystkich grupach wieku wy¿sz¹ zapadalnoœæ w mieœcie ni¿ na
wsi. Przyczyn tego stanu rzeczy nale¿y upatrywaæ w czêstszym gromadzeniu siê ludnoœci
miejskiej w zat³oczonych pomieszczeniach, ale istnieje mo¿liwoœæ dodatkowego wzmocnienia tego efektu przez ró¿nice miêdzy miastem i wsi¹ w dostêpie do opieki medycznej
i w konsekwencji zg³aszalnoœci zachorowañ (tabela III).
Odsetek chorych zdiagnozowanych testem immunoenzymatycznym ELISA wyniós³
65,2%. Dla porównania w 1999 r. testem tym pos³u¿ono siê w 46,9% rozpoznañ, w 2000 r.
47,9%, w 2001 58,6%, a w 2002 60,0%. Jednorazowy test hemaglutynacji biernej by³
podstaw¹ rozpoznania w 610 przypadkach, a wy³¹cznie objawy kliniczne w 54. Tylko
w 1 przypadku rozpoznanie oparte zosta³o na hodowli bakterii. Poziom diagnostyki zg³oszonych przypadków krztuœca ulega w Polsce sta³ej poprawie. Martwi jednak brak wzrostu
odsetka przypadków rozpoznawanych za pomoc¹ hodowli.
Wœród dzieci, które zachorowa³y na krztusiec 1633 (80,3%) otrzyma³o 3 lub 4 dawki
szczepionki. 175 dzieci nie by³o szczepionych z powodu: zwolnienia ze szczepieñ g³ównie
z przyczyn neurologicznych, przesuniêcia cyklu szczepienia b¹dŸ zaniedbañ rodziców nie
zg³aszaj¹cych siê z dzieckiem na szczepienie. W 42 przypadkach nie podano z jakiego
powodu dziecko zosta³o zdyskwalifikowane do szczepieñ.
Polska szczepionka jest nadal skuteczna i dobrze chroni dzieci, a wprowadzenie dodatkowej dawki szczepionki acelularnej w wielu 6 lat stwarza warunki do poprawy sytuacji
epidemiologicznej krztuœca w perspektywie kilku lat. Jednak g³êbsze rozeznanie zmieniaj¹cej siê dynamiki zachorowañ na krztusiec i efektów udoskonalonego programu szczepieñ wymaga sta³ej kontroli poziomu zaszczepienia, skutecznoœci szczepieñ oraz pilnego
obserwowania zachorowañ w grupach wieku.
A Zieliñski
PERTUSSIS IN POLAND IN 2003
SUMMARY
Since reemergence of pertussis in Poland since1997/1998 shift of incidence toward older groups of age was observed. Possible explanations include decreased effectiveness of used whole cell
pertussis vaccine and lack of buster vaccinations in the age older than two. At least this last possibi-
234
A Zieliñski
Nr 2
lity was eliminated by introduction of additional dose of DTaP at the age of 6. Though effects of this
change may be observed within several oncoming years.
2034 cases were reported in 2003, a slight increase from the previous year (1788 in 2002) More
cases occurred among females (1159 cases, 5.9/100,000) than among males (875 cases, 4.7/100,000)
and in urban areas (6.8/100,000) than in the rural ones (2.9/100,000).
Big differences in numbers of cases reported between different districts and between urban and
rural areas bring strong possibility of insufficient sensitivity of the surveillance in many regions of
Poland.
Adres autora:
Andrzej Zieliñski
Zak³ad Epidemiologii Pañstwowego Zak³adu Higieny
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa