o wzrok, słuch, smak i węch - Sklep

KYSS PL cover_nowa:Layout 1
3/19/09
2:10 PM
Page 1
READER’S DIGEST: ŻYJ ZDROWO
Zmysły są niezbędne do odbioru najróżniejszych
doznań; nimi chłoniemy świat i dzięki nim
odczuwamy przyjemność. W tej książce znajdziesz
wszystko, co powinieneś wiedzieć na temat
ich chronienia, badania i korygowania przez całe
życie. Zbyt wiele osób bez słowa akceptuje fakt,
że wraz z wiekiem ich zmysły tracą swą początkową
nie musi tak być. Również ty sam możesz wiele
zrobić, by przeciwdziałać temu zjawisku.
Dowiedz się między innymi:
Dlaczego kolorowe warzywa oraz dieta o niskim indeksie glikemicznym
są zdrowe dla oczu i uszu, podobnie jak dla serca
Czy jesteś supersmakoszem oraz dlaczego rozpieszczanie zmysłów smaku
i węchu może powodować ich wyostrzenie
Dlaczego komputery i sztuczne oświetlenie są wrogami oczu oraz w jaki sposób
hałas o dużym nasileniu powoduje starzenie się uszu młodych ludzi
Jakie są nowoczesne metody chirurgicznego leczenia oczu oraz najnowsze
aparaty słuchowe
Jak innym udało się pomyślnie przezwyciężyć problemy dotyczące wzroku,
słuchu, smaku i węchu
Zapraszamy do księgarni internetowej
www.digest.com.pl
oraz do salonu firmowego Reader’s Digest
Marynarska Business Park
Warszawa, ul. Taśmowa 7
o wzrok, słuch, smak i węch
ostrość. Badania naukowe dowodzą, że wcale
Jak dbać
o wzrok, słuch,
smak i węch
ŻYJ
ZDROWO
Jak dbać
READER’S DIGEST: ŻYJ ZDROWO
Jak dbać
o wzrok, słuch,
smak i węch
Sprawdzone
rady specjalistów
dotyczące ochrony,
badania i korygowania
zmysłów
001-003_KYSS_PL.qxd
3/9/09
3:30 PM
Page 1
Jak dbac
o wzrok, słuch,
smak i węch
001-003_KYSS_PL.qxd
3/8/09
7:04 AM
Page 2
001-003_KYSS_PL.qxd
3/9/09
8:57 AM
Page 3
READER’S DIGEST: ŻYJ ZDROWO
Jak dbac
o wzrok, słuch,
smak i węch
Sprawdzone rady specjalistów dotyczące ochrony,
badania i korygowania zmysłów
Warszawa 2009
3/9/09
1:53 PM
Page 4
Keep Your Senses Sharp was originated by
The Reader’s Digest Association Limited, London
First edition copyright © 2008
The Reader’s Digest Association Limited,
11 Westferry Circus, Canary Wharf, London E14 4HE
Experts consultants
Professor Ian Grierson PhD FRC Path Professor of Ophthalmology
Unit of Ophthalmology and St Paul’s Eye Unit University of Liverpool
Matthew Yung MS PhD FRCS DLO, Consultant Otologist
The Ipswich Hospital NHS Trust
Dr Lucy Donaldson BDS BSc PhD, Senior Lecturer in Physiology
and Pharmacology; School of Medical Sciences mUniversity of Bristol
Professor Tim Jacob BSc PhD; Professor of Cell Physiology
School of Biosciences, Cardiff University
Writer Sheena Meredith MB BS
Reader’s Digest Project Team
Editor Rachel Warren Chadd
Art editors Jane McKenna, Simon Webb
Assistant editors Helen Holmes, Henrietta Heald
Picture researcher Rosie Taylor
Reader’s Digest General Books
Editorial director Julian Browne
Art director Anne-Marie Bulat
Managing editor Nina Hathway
Head of book development Sarah Bloxham
Picture resource manager Sarah Stewart-Richardson
Jak dbać o wzrok, słuch, smak i węch
Pierwsze polskie wydanie, Copyright © 2009
Wydawca
Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o.
Marynarska Business Park
ul. Taśmowa 7, 02-677 Warszawa
tel. 022 319 32 00, fax 022 319 32 99
www.digest.com.pl
Redaktor naczelny Redakcji Książek Jacek Fronczak
Dyrektor artystyczny Maciej Marchewicz
Redaktor prowadzący Zofia Klimaszewska
Tłumaczenie Aleksandra Mickielewicz,
Magdalena Szuflińska-Sidorowicz
Konsultacja Katarzyna Murawska
Korekta Teresa Jankojć
Indeks Magdalena Szuflińska-Sidorowicz
Łamanie i redakcja techniczna POINT PLUS i Tatiana Kwaśniewska
Produkcja Janina Dołowa
Druk Ajanta Offset & Packagings Limited, Indie
ISBN 83-60530-58-0
UK2490/IC
Reader’s Digest jest prawnie zastrzeżonym znakiem The Reader’s Digest Association, Inc.
Żadna część niniejszej publikacji nie może być w żadnej formie reprodukowana
lub przedrukowywana bez pisemnej zgody Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o.
Spis treÊci
004-007_KYSS_PL.qxd
O tej ksià˝ce
8
Wprowadzenie 10
004-007_KYSS_PL.qxd
3/9/09
8:59 AM
Page 5
Wzrok
1
2
3
4
5
6
Cud widzenia
18
Chroƒ bezcenne oczy
31
Jak dobry masz wzrok?
48
Rozwiàzania medyczne
78
Szersze widzenie
101
Plan màdrego
dbania o zmys∏y
112
004-007_KYSS_PL.qxd
3/9/09
9:00 AM
Page 6
S∏uch
7
8
9
10
11
RadoÊç s∏yszenia
116
Chroƒ uszy
126
W czym problem?
139
Technologie
polepszajàce s∏uch
153
Plan màdrego
dbania o zmys∏y
174
Wa˝ne
Autorzy tej ksià˝ki do∏o˝yli wszelkich staraƒ, by wszystkie informacje
w niej zawarte by∏y prawdziwe. Wiedza medyczna i farmakologiczna stale si´
jednak zmienia. Prosimy zatem Czytelników, by zasi´gali indywidualnych
porad u lekarzy. Osoby, które uczestniczy∏y przy tworzeniu tej ksià˝ki,
nie mogà byç odpowiedzialne za ewentualne pomy∏ki, brak dzia∏ania
czy niew∏aÊciwe post´powanie, podj´te przez Czytelnika po jej przeczytaniu.
004-007_KYSS_PL.qxd
3/9/09
11:56 AM
Page 7
Smak
i w´ch
12
13
14
15
16
Smak ˝ycia
178
Ostrzejszy smak i w´ch
192
Sprawdê i oceƒ
208
Problemy z w´chem
220
Plan màdrego
dbania o zmys∏y
232
Zakoƒczenie
234
S∏owniczek
236
Gdzie szukaç pomocy
238
Indeks
242
008-015_KYSS_PL.qxd
3/9/09
2:06 PM
Page 8
O tej ksià˝ce
Książka Jak dbać o wzrok, słuch, smak i węch pomoże ci nie tylko
zachować bądź odzyskać zdrowie, ale także cieszyć się pełnią życia.
Mówi o ochronie i poprawianiu funkcjonowania zmysłów, które dostarczają
nam przyjemności oraz pomagają w bezpiecznej egzystencji.
Wiele osób bez zastrzeżeń akceptuje fakt, że zmysły przytępiają się
wraz z wiekiem, a przecież można tego uniknąć. W tej książce znajdziesz
wskazówki, jak zapobiegać efektom starzenia oraz jak wyrównać wszelkie
upośledzenia zmysłów. Dzięki nowym technikom medycznym
oraz technologii XXI wieku niemal zawsze można coś dla nich zrobić.
Zaprezentowano tu również testy do samooceny, które dają wyobrażenie
o istnieniu ewentualnego problemu zdrowotnego, oraz wyjaśniono
w przystępny sposób działanie poszczególnych zmysłów, co może im się
przytrafić, kiedy i gdzie szukać pomocy. Dowiesz się, na ile styl życia
i środowisko mogą wpływać na uszkodzenie wzroku, słuchu, smaku i węchu,
oraz jak uniknąć tych zagrożeń i jak je zwalczać.
Plan màdrego dbania
o zmys∏y
W każdym z trzech rozdziałów – Wzrok, Słuch, Smak i węch – znajdziesz
wskazówki, jak stworzyć perspektywiczny plan dbania o zmysły, by móc
cieszyć się ich sprawnym działaniem jak najdłużej. Obejmuje on cztery
aspekty: ochronę, ocenę, poprawę oraz czerpanie radości ze wzroku, słuchu,
smaku i węchu. Proponowana przez nas strategia to nie tylko progresywny
plan, ale również ukazanie wszystkiego, co możesz zrobić (teraz
i w przyszłości) w celu zachowania i wzmocnienia swoich zmysłów.
Ochrona Dowiesz się, jaki styl życia pomoże ci utrzymać i wyostrzyć
zmysły, ochronić je przed problemami w przyszłości i poradzić sobie z tymi,
które już wystąpiły. Niektóre rady mogą brzmieć znajomo: ogranicz spożycie
tłuszczów zwierzęcych i soli, jedz różnokolorowe owoce i warzywa, rzuć
palenie. Tak jak reszta twego ciała, zmysły również korzystają na zdrowym
stylu życia. Przekonasz się, w jaki sposóbj komputery i odtwarzacze MP3
mogą niekorzystnie wpływać na zmysły, dlaczego oczy potrzebują ciemności,
a uszy ciszy, i jak możesz wyostrzyć zmysły smaku i węchu po prostu im
dogadzając.
8
008-015_KYSS_PL.qxd
3/9/09
1:50 PM
Page 9
Ocena Musisz znać punkt wyjścia, czyli wiedzieć, jak dobry masz
wzrok, jak dobrze słyszysz, czy czujesz dobrze smak i zapach, co robisz,
żeby wyrównać istniejące już deficyty w tym zakresie i czy te sposoby
są skuteczne. To niezwykle ważne, by wiedzieć, jak sprawnie działają
twoje zmysły, oraz być wyczulonym na wszelkie zmiany. Musisz zrozumieć,
jak działa każdy zmysł, co może ulec pogorszeniu oraz jakie jest tego
prawdopodobieństwo – wszystko po to, aby można było podjąć działania
zapobiegawcze lub rozpocząć leczenie. Dowiesz się o czynnikach ryzyka
i o tym, że niektóre cechy osobiste mogą uczynić cię mniej lub bardziej
podatnym na pewne zaburzenia. Testy do samooceny oraz proste
doświadczenia pomogą ci rozpoznać problem i zdecydować o potrzebie
konsultacji lekarza rodzinnego lub innego specjalisty. Twój plan mądrego
dbania o zmysły to wieloletnia strategia, z mnóstwem możliwości oceniania
i ponownego wielokrotnego szacowania.
Poprawa Bardzo często zaburzenia dotyczące zmysłów mają
uleczalną przyczynę lub istnieją skuteczne sposoby na to, by zmniejszyć
wpływ czynników, które ją powodują. Książka Jak dbać o wzrok, słuch,
smak i węch tłumaczy, co możesz zrobić, by zmniejszyć skutki zaburzeń
dotyczących zmysłów i jak kompensować je w miarę możliwości. Wszystko to
po to, by móc się dalej cieszyć pracą, hobby, związkami i niezależnością.
W każdym rozdziale znajdziecie informacje o możliwym leczeniu, jego
ocenie, urządzeniach wspomagających lub ułatwiających życie.
RadoÊç Nasze zmysły dostarczają nam niekończącej się radości,
choć w codziennej pospiesznej krzątaninie często tego nie dostrzegamy.
By w pełni docenić dary, którymi zostaliśmy obdarowani przez naturę,
powinniśmy zwolnić tempo życia, zatrzymać się i popatrzeć na wszystko,
co sprawia nam przyjemność, posłuchać dźwięków, które przejmują nas
dreszczem, cieszyć się pięknym zapachem, delektować się smakami,
które zadowalają nasze podniebienie. Zauważymy wtedy więcej, będziemy
słuchać z większą uwagą, udoskonalimy smak i węch, a to z kolei wzmoże
przyjemność, którą odczujemy. To właśnie powinno stanowić silny bodziec
do zadbania o zmysły, chronienia i zachowania ich na całe życie.
Nikt nie powinien zaniedbywać swoich zmysłów. Jest mnóstwo powodów,
dla których chcemy, by prawidłowo funkcjonowały. Opracowanie
odpowiedniego dla ciebie planu mądrego dbania o zmysły przynosi
natychmiastowe korzyści oraz pomoże ci dalej cieszyć się pełnią życia.
Zasób informacji i porad zawartych w tej książce pozwoli ci zachować
niezależność i odczuwać smak życia aż do późnej starości.
O TEJ KSIÑ˚CE 9
008-015_KYSS_PL.qxd
3/9/09
2:06 PM
Page 10
Wprowadzenie
Nasze zmysły są tym, co łączy nas ze światem. Bez nich nie mielibyśmy
pojęcia, co się wokół dzieje, nie potrafilibyśmy się poruszać w otaczającym
nas środowisku, zajmować swoimi sprawami, cieszyć przyjemnościami,
jakie niesie życie, ani kontaktami z ludźmi.
Każdy z nas bierze je za rzecz oczywistą, ale do czasu. Pomyśl
o koordynacji zmysłów, wymaganej do wykonania prostej czynności,
takiej jak odebranie telefonu. Musisz najpierw usłyszeć, jak dzwoni,
rozpoznać charakter i kierunek dźwięku, zlokalizować wzrokiem aparat
telefoniczny, podejść do niego, dotknąć go oraz podnieść słuchawkę.
Czynność tę zazwyczaj wykonujesz nieświadomie, ponieważ twój umysł
jest prawdopodobnie skoncentrowany na tym, kto dzwoni,
lub na czynności, której wykonywanie przerwał dzwonek telefonu.
UCZUCIE RADOÂCI
Nasze zmysły są czymś więcej, niż tylko „pomocami technicznymi”.
Pomagają nam cieszyć się życiem – słuchać wspaniałej muzyki orkiestrowej,
zachwycać się nagłym przebłyskiem promieni słonecznych zza chmur
lub smakiem czekolady czy zapachem chleba, dopiero co wyjętego z pieca.
Mogą również wywoływać ogromne emocje – na widok wypadku
drogowego czy nowo narodzonego dziecka. Pozytywne czy negatywne,
przewodzą nasze doświadczanie świata, czasem ponad świadomością.
Skąd pochodzi uczucie déjà vu? Dlaczego, wchodząc do szkoły,
do której uczęszcza twoje dziecko, przenosisz się pamięcią do swoich czasów
szkolnych? Jak te dźwięki i obrazy narastają i nagle zaczynają się odtwarzać
w naszych głowach?
WYCZUWANIE K¸OPOTÓW
Nasze zmysły mogą wywoływać dreszcze, przerażać nas, pociągać
lub przenosić w czasie i miejscu. Być może z powodu tych magicznych
własności, zapominamy, że są to funkcje fizyczne, które, jak reszta naszego
ciała, wymagają opieki i uwagi, jeśli chcemy, by działały jak najlepiej
i jak najdłużej. Starasz się utrzymać niską masę ciała, jeść zdrowiej
lub unikać zanieczyszczeń, pestycydów oraz ulepszaczy czy też regularnie
ćwiczyć – ale nigdy nie poświęciłeś wystarczająco dużo czasu na zdrowie
twoich oczu ani uszu, nie wspominając już o nosie czy języku.
Podejmujemy jakieś działanie dopiero wtedy, gdy coś się wydarzy,
na przykład gdy nie możesz już sam przeczytać menu w restauracji.
10
008-015_KYSS_PL.qxd
3/9/09
1:51 PM
Page 11
To czas, żeby zbadać wzrok. Albo twoi bliscy, których oskarżasz,
że mamroczą pod nosem, sugerują, że masz problem ze słuchem i że zbyt
głośno nastawiasz telewizor. Jedzenie może nie smakować tak dobrze
jak kiedyś, róże nie pachną już tak słodko. Zbyt rzadko zauważamy
stopniowe zmiany, które zakradają się, gdy osiągamy wiek średni, a niektórzy
z nas nie są gotowi, by się do nich przyznać, ani przed sobą samym, ani tym
bardziej przed innymi.
NIEBEZPIECZE¡STWO ZANIEDBYWANIA
Niepokoi również fakt, że wiele osób akceptuje taki stan, gdyż uważa,
że jest on nie do uniknięcia (normalna część procesu starzenia się).
Ta książka dowodzi, że wcale nie musi tak być. Istnieje wiele rozwiązań
medycznych dla wadliwych zmysłów; w przypadku wzroku, potencjalnie
oślepiające schorzenia, jak jaskra, mogą zostać wyleczone,
jeśli wystarczająco wcześnie zostaną wykryte.
Nicnierobienie może mieć poważne konsekwencje, jakimi są
niepotrzebna utrata wzroku lub izolacja i cierpienie, wynikające
z niemożności porozumiewania się z najbliższymi. Upośledzenie zmysłów
też może okazać się niebezpieczne, narażając nas na większe ryzyko
wypadków drogowych, potknięć, upadków lub pożaru w kuchni,
ponieważ nie wyczuliśmy przypalającego się posiłku albo nie usłyszeliśmy
alarmu przeciwpożarowego.
Jednak proste zmiany – od nowych okularów po lepsze oświetlenie
schodów – mogą znacząco poprawić zarówno nasze bezpieczeństwo,
jak też jakość życia.
Książka Jak dbać o wzrok, słuch, smak i węch dostarczy ci
wszelkich informacji, narzędzi i rad, niezbędnych do wczesnego podjęcia
działania, uniknięcia nieprzewidzianych konsekwencji oraz utrzymania
zmysłów w dobrej kondycji.
OSOBISTY PLAN
Co najważniejsze, książka ta pomoże ci ułożyć własny, indywidualny plan
mądrego dbania o zmysły, byś zachował i ochronił wzrok, słuch, smak i węch
na długi czas. Plan obejmuje wskazówki i strategie samopomocy, porusza
kwestie diety i ogólnego stylu życia, które pomogą ci ochronić, a nawet
spotęgować działanie twoich zmysłów, jak też ostrzec przed szkodliwym
wpływem czynników środowiska, np. przed wszechobecnym hałasem.
Prezentuje sposoby oceny własnych zmysłów i szeroki zakres testów
medycznych, którym lekarz rodzinny i inni specjaliści będą cię poddawać
WPROWADZENIE 11
008-015_KYSS_PL.qxd
3/9/09
2:07 PM
Page 12
w celu dokładnego ustalenia diagnozy. Poprowadzi cię krok po kroku
przez techniki korekcyjne i ujawni najnowsze badania, torujące drogę
przyszłym metodom leczniczym. Zawiera też opisy prawdziwych
przypadków – opowieści o ludziach, którzy z pomocą wiedzy medycznej
czy technologii przezwyciężyli różne trudności.
Myślą przewodnią tej książki jest danie wszystkim możliwości czerpania
maksymalnej radości z własnych zmysłów. Nasze zmysły stanowią
najprzyjemniejsze „narzędzia” do życia, a częste ich używanie i docenianie
może pełnić ważną rolę w ich ochronie.
Niestety, rzadko pozostają niezmienione przez całe życie. Ważne jest
więc, by monitorować swój plan i jego sukcesy w miarę upływu czasu.
Zawsze będą istniały aspekty, które można poprawić lub zmodyfikować.
KORZYSTAJ ALBO TRAå
Znaczenie świadomego stosowania i monitorowania swoich zmysłów
zostało podkreślone przez Charlesa Spence’a, profesora z Wydziału
Psychologii Eksperymentalnej na Uniwersytecie w Oksfordzie,
w 2002 roku, w raporcie ICI (The Investment Company Institute
– amerykańskie stowarzyszenie firm zarządzających) Secrets of the Senses
(Sekrety zmysłów), w którym ostrzegał, iż żyjemy w czasach, gdy nasze
zmysły są równocześnie bombardowane i niszczone, co przypuszczalnie
szkodzi zdrowiu i dobremu samopoczuciu.
Tłumaczy, że odeszliśmy od modelu życia naszych przodków,
którzy spędzali czas na świeżym powietrzu, pracując fizycznie, bo 90%
czasu przebywamy w pomieszczeniach, często przed telewizorem
lub przy komputerze.
Na własne ryzyko przedawkowaliśmy ilość informacji docierających
do naszego zmysłu wzroku, zaniedbując emocjonalne zmysły dotyku
i zapachu. Brak równowagi w tym zakresie odbija się negatywnie
na naszej zdolności do odczuwania przyjemności, jaką powinny
nam dawać miłość, sukces i zdrowy tryb życia. Wskutek tego,
zdaniem profesora Spence’a, szybciej tracimy również zmysły smaku
i węchu, co prowadzi do potencjalnych poważnych problemów
zdrowotnych i żywieniowych w starszym wieku. Nasza skóra nie jest
wystarczająco stymulowana dotykowo, a jak twierdzi profesor Spence,
dotyk jest nie tylko niezbędny dla dobrego samopoczucia
emocjonalnego, lecz również dla rozwoju czucia, funkcji poznawczych,
neurologicznych i fizycznych. Współczesność stworzyła pokolenie
ludzi spragnionych dotyku.
12
008-015_KYSS_PL.qxd
3/9/09
1:51 PM
Page 13
DOGADZAJ SOBIE
Jakie jest rozwiązanie twego problemu? Profesor Spence odpowiada,
że czuciowe samodogadzanie. Musimy zrozumieć, że nasze zmysły
są przeznaczone do wzajemnego oddziaływania i pracy w harmonii,
więc powinniśmy wprowadzić tę prawdę do naszych codziennych
doświadczeń. Potrzebujemy więcej zapachów środowiska, poprawiającej
nastrój muzyki i obiektów do dotykania. Powinniśmy się częściej
dotykać. Zgodnie z poglądami profesora Spence’a, dogadzanie sobie
nie jest hedonistycznym nadmiarem, lecz głęboką biologiczną potrzebą,
która napędza rozwój naszych zmysłów i wspomaga zdrowie i szczęście
w późniejszym życiu. Wzmacnianie wszystkich zmysłów uczyni nas
bardziej produktywnymi, skutecznymi i zdolnymi cieszyć się większym
spełnieniem w związkach. Czy potrzeba lepszej zachęty?
ZAST¢PCZE ZMYS¸Y
Istnieje głęboko zakorzeniony pogląd, że gdy traci się jeden główny zmysł,
inne stają się nadwrażliwe, by go zastąpić. Na przykład ludzie głusi mają
większą zdolność wyczuwania wibracji i ruchu, a niewidomi muzycy mają
lepsze wyczucie natężenia dźwięku niż widzący. Uważa się, że podobne
zjawisko występuje również wśród zwierząt.
Czy to prawda? Niektórzy naukowcy sugerują, że to nie tyle spotęgowana
wrażliwość, co raczej wzmożona świadomość i doświadczenie. Kiedy ludzie
muszą polegać na pozostałych zmysłach, uczą się je skuteczniej
wykorzystywać, być może zmieniona jest ich percepcja (to, jak informacja
sensoryczna jest przekształcana przez mózg), a nie ich odczucia.
Każdy może spotęgować własne doświadczenia sensoryczne
i umiejętności – do tego sprowadza swoje spostrzeżenia profesor Spence.
ZASÓB ZMYS¸ÓW
Oto kolejna ciekawostka. Zawsze uczono nas, że istnieje pięć zmysłów:
wzrok, słuch, dotyk, smak i węch; za autora tej klasyfikacji uważa się
Arystotelesa.
W rzeczywistości zmysłów jest więcej; ponieważ nie ma jednolitej
definicji pojęcia „zmysł”; różni naukowcy mówią o różnej liczbie zmysłów.
Niektórzy dzielą wzrok na dwa, a nawet trzy zmysły, opierając się
na tym, że kolor, jasność i głębia są prawdopodobnie odczuwane
za pomocą różnych odbiorników.
Podobnie i smak, i węch mogą być podzielone zgodnie
z różnymi receptorami używanymi do wykrywania różnych zapachów
WPROWADZENIE 13
008-015_KYSS_PL.qxd
3/9/09
2:07 PM
Page 14
czy smaków. Tak jak receptory w kubkach smakowych na języku,
mamy też inne chemiczne czujniki w ustach i gardle, które przewodzą
smak poprzez wykrywanie wrażeń ciepła i zimna z pożywienia,
jak też czujnik pikantności przypraw, takich jak chili. W ten sam sposób
wyróżnia się dwa typy czucia dotyku, w zależności od czujników
napięcia w skórze – jednego dla lekkiego dotknięcia, a drugiego
dla mocnego. Mamy też w skórze receptory czuciowe temperatury,
swędzenia i bólu; nasz czujnik bólu może rozróżniać zagrożenie
mechaniczne, chemiczne i termiczne. Niektórzy eksperci spierają się,
czy powinny one być rozważane osobno, ponieważ bazują na różnych
receptorach.
WEWNÑTRZ – NA ZEWNÑTRZ
Pięć podstawowych zmysłów przekazuje nam informacje o środowisku
zewnętrznym naszego ciała; większość naukowców zalicza do nich
przynajmniej jeszcze dwa inne zmysły, które przekazują sygnały z ciała
i są odpowiedzialne za jego równowagę i rozpoznawanie pozycji.
Jeszcze inni uważają, że czucie głodu i pragnienia to też są zmysły.
ZMYS¸ ÂWIATA
Czymkolwiek są, ten zasób zmysłów filtruje nasze doświadczanie świata.
Zmysł sam w sobie może wyzwalać natychmiastową reakcję odruchową,
jak wtedy, gdy cofamy szybko rękę znad płomienia, zanim nawet
nasz mózg określi możliwość oparzenia. Przychodzące bodźce zmysłowe
są przekształcane przez mózg, by stworzyć naszą percepcję – na równi
z pamięcią i rozumieniem.
Nasz mózg przechowuje i porządkuje doświadczenia zmysłowe,
byśmy nie musieli się ich uczyć od nowa każdego dnia. Nie wystarczy
po prostu pamiętać o poprzednch bodźcach, muszą one zostać również
sklasyfikowane; musisz zrozumieć, po co jest klamka w drzwiach,
inaczej za każdym razem, gdy zobaczyłbyś klamkę, która nieco inaczej
wygląda, byłbyś uwięziony w pokoju do czasu jej „rozpracowania”.
Podobnie jest z kategoriami: krzesło, stół, gorąco, ostry. W ciągu
życia bazujemy na tych opisach, by rozszerzyć nasze rozumienie
świata i zdolność do posługiwania się nimi. Aby to osiągnąć, niezbędne
jest używanie wszystkich zmysłów. Według profesora Vilyanura
Ramachandrana, dyrektora Center for Brain and Cognition (Centrum
Mózgu i Rozumienia) na Uniwersytecie Kalifornii w San Diego,
„Interakcje międzysensoryczne utorowały rasie ludzkiej drogę
do większej zdolności umysłowej”.
14
008-015_KYSS_PL.qxd
3/9/09
1:52 PM
Page 15
Zdumiewajàce zdolnoÊci zwierzàt
eśli sądzisz, że nasze, ludzkie, zmysły są niezwykłe, poznaj możliwości sensoryczne
innych stworzeń.
Myszołów może dostrzec mysz z wysokości 4500 m. Sokół widzi ostry obraz, nawet gdy nurkuje
w powietrzu z prędkością 160 km/h.
Samiec larwy jedwabnika wyczuwa zapach samicy swojego gatunku z odległości 11 km.
Całe ciało dżdżownicy jest pokryte receptorami smakowymi.
Ryby i żółwie potrafią rozróżnić zapach strumienia lub plaży, na której się urodziły, i posługują się
tym zapachem w nawigacji.
Pszczoły robotnice mają w brzuchach „pierścień” z tlenku żelaza, który pomaga im w nawigacji,
poprzez wykrywanie pola magnetycznego Ziemi.
Pole węchowe w nosach psów rasy bloodhound jest 50 razy większe niż u człowieka i milion razy
czulsze. Te psy mogą podążać tropem zapachu sprzed niemal czterech dni.
Motyle mają włoski na skrzydłach, które wyczuwają zmiany ciśnienia powietrza.
Oko ważki składa się z 30 tysięcy soczewek.
Niektóre rekiny wyczuwają wyciąg z ryb w stężeniach niższych niż jedna dziesięciobilionowa.
Grzechotniki mają pomiędzy oczami i nozdrzami narząd wrażliwy na ciepło, który pomaga im
tropić ofiary nawet w ciemności. Potrafią rozróżniać zmiany temperatur
w zakresie 0,002–0,003° C.
J
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zmysły zapewniają nam bezpieczeństwo. Kiedy doświadczamy czegoś
spoza znajomych kategorii, czegoś, co nie jest określone, nasz mózg
i zmysły wchodzą w stan podwyższonej gotowości, by przygotować nas
na nieoczekiwane. Są one nastawione przede wszystkim na wykrywanie
zmian, gdyż te mogą zwiastować niebezpieczeństwo.
POT¢GOWANIE ˚YCIA
W gruncie rzeczy nasze zmysły są również ściśle powiązane z ośrodkami
przyjemności w mózgu, co znaczy, że powinniśmy cieszyć się życiem.
To jest to, co napędza nas do jedzenia, picia, przytulania, zakochiwania się,
uprawiania seksu, a nawet wykonywania ćwiczeń.
Wszystkie te czynności przyczyniają się do uwalniania substancji
chemicznych w mózgu, które sprawiają, że czujemy się szczęśliwi,
zadowoleni i nagrodzeni. Jesteśmy biologicznie zaprogramowani
do ich wyszukiwania, ponieważ są niezbędne dla naszego przeżycia,
tak pojedynczych osobników, jak i całego gatunku. A zatem życie polega
na cieszeniu się wrażeniami, jakich dostarczają nam zmysły.
Dlatego właśnie twój plan mądrego dbania o zmysły ma nie tylko pomóc
w zachowaniu pożytecznych funkcji zmysłów, ale również dodać smaku
twojemu, życiu, byś rozkoszował się radością, której dostarczają nam
zmysły, i zachował tę zdolność na całe życie.
WPROWADZENIE 15
016-017_KYSS_PL.qxd
3/8/09
3:30 PM
Page 16
016-017_KYSS_PL.qxd
3/8/09
3:30 PM
Page 17
Wzrok
Oczy sà jednym z najcenniejszych twoich
skarbów. Dowiedz si´, jak dzia∏ajà, jakie kroki powinieneÊ
podjàç w celu chronienia wzroku oraz jak stworzyç plan
màdrego dbania o zmys∏y, którego celem jest zachowanie
wzroku do koƒca ˝ycia. Zdobàdê informacje na temat zmian,
które nieuchronnie towarzyszà procesowi starzenia si´,
potencjalnych problemów, a przede wszystkim co sam
mo˝esz z nimi zrobiç, a tak˝e co mo˝na osiàgnàç dzi´ki
najnowszym wynalazkom medycyny.