(L.) w wodzie po hibernacji

PRZEGLĄD
LI,
1-2
ZOOLOGICZNY
(2007):
47-50
Wieloletnie obserwacje pojawów traszki zwyczajnej
Lissotriton (Triturus) vulgaris (L.) w wodzie po
hibernacji
Long term study on appears of the smooth newt Lissotriton (Triturus) vulgaris
(L.) in water after hibernation
TOMASZ MAJTYKA
Studenckie Koło Naukowe Herpetologów Uniwersytetu Wrocławskiego,
ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław
[email protected]
Traszka zwyczajna Lissotriton (Triturus) vulgaris (L.) jest jednym z najpospolitszych płazów ogoniastych (Caudata) Europy. W naszym kraju spotykana jest
zarówno na nizinach, jak i w górach – do ok. 1300 m n.p.m. – Karkonosze (JUSZCZYK
1987). Wchodzi takŜe często w skład batrachofauny polskich miast (KIERZKOWSKI
i OGIELSKA 2001), w tym takŜe Oławy (woj. dolnośląskie) (MAJTYKA 2006). W niniejszej pracy chciałbym przedstawić obserwacje dotyczące terminów pojawów tego
gatunku w wodzie po hibernacji w okresie 11 lat.
Swoje obserwacje prowadziłem w latach 1997-2007 na jednym stanowisku,
mianowicie w rowie melioracyjnym płynącym przez zachodnią część Oławy na terenie
POD* im. J. Sobieskiego (50°56’33,8”N; 17°16’17,7”E, 127 m n.p.m.) (ryc. 1). Wczesną
wiosną rów charakteryzuje się wolnopłynącą wodą (0,05 do 0,1 m/s), szerokością
ok. 160-300 cm, głębokością do 100 cm. Woda jest czysta, przejrzysta, dno przewaŜnie
muliste. W zbiorniku występuje dobrze rozwinięta roślinność podwodna, m.in. róŜne
gatunki jaskra (Ranunculus L.), okręŜnica (Hottonia L.), rzęśl (Callitriche L.) i moczarka (Elodea MICHX). Brzegi porośnięte są niską roślinnością zielną, głównie
trawiastą (Poaceae (R.BR.) Barnh.) i niewielkimi krzewami wierzby (Salix L.).
Metoda badawcza polegała na regularnym obchodzeniu rowu melioracyjnego
i dokładnej obserwacji dna, roślinności podwodnej, wszelkich zagłębień i ewentualnych
kryjówek. Dodatkowo penetrowałem wszelkie kępy roślinności podwodnej, dziury
i jamki na dnie. Obchód stanowiska rozpoczynałem kaŜdego roku zawsze po pierwszych
zwyŜkach temperatury powietrza powyŜej 0°C, co prowadziło do topnienia śniegu
i lodu i, jeŜeli nie stwierdziłem obecności traszek, to obserwacje prowadziłem co 2-3 dni,
aŜ do napotkania pierwszych osobników.
Traszka zwyczajna, jak wszystkie nasze traszki, po hibernacji spędzonej na
lądzie wchodzi na wiosnę do stojących lub wolnopłynących zbiorników wodnych
w celu odbycia godów i złoŜenia jaj. W przeciętnych warunkach pogodowych Oławy
wchodzenie traszek zwyczajnych do badanego zbiornika wodnego odbywa się z
48
TOMASZ MAJTYKA
Ryc. 1. a – fotografia oraz b – lokalizacja stanowiska badawczego. Linią ciągłą zaznaczono
przebieg rzek, linią przerywaną granicę administracyjną miasta Oławy.
reguły w drugiej połowie marca, najczęściej pomiędzy 18. a 30. (tab. I), co jest
typowym okresem wchodzenia tego gatunku do róŜnych zbiorników wodnych na
terenie całej Polski niŜowej (JUSZCZYK 1987). W tym okresie na badanym stanowisku
rozpoczyna się takŜe wegetacja roślin wodnych. Z reguły takŜe w tym okresie Ŝaby
trawne (Rana temporaria /L./) albo przebywają jeszcze na zimowiskach, przy czym
są juŜ aktywne (wędrują po dnie), albo rozpoczynają gody.
Czasami zdarza się, Ŝe następuje albo opóźnienie pojawu traszki zwyczajnej
w wodzie z powodu późnej wiosny, albo odwrotnie – wczesne pojawy tego płaza
z powodu wczesnej wiosny. Na omawianym stanowisku dwukrotnie, w roku 1997
i 2001 (tab. I) pojaw traszki zwyczajnej opóźnił się, tj. nastąpił po 30. marca. Szczególnie
rok 1997 był wyjątkowy z powodu najpóźniejszego pojawu traszki zwyczajnej
w badanym przeze mnie okresie. Wiosna tamtego roku przyszła późno, co odbiło się
na terminach pojawów nie tylko traszki zwyczajnej ale takŜe Ŝaby trawnej i ropuchy
szarej (Bufo bufo /L./). Natomiast w roku 2001 pojawienie się pierwszych osobników
nastąpiło zaledwie 2 dni po przeciętnym okresie pojawu traszki zwyczajnej po hibernacji.
W obu wyŜej wymienionych latach warunki pogodowe były dobre, było ciepło,
słonecznie i wiał lekki wiatr.
Pojawy wczesne są uznawane za zjawiska wyjątkowe, nie tylko z powodu samej
daty, ale takŜe z powodu aury jaka panuje wtedy w okolicy. Mianowicie znanym u nas
zjawiskiem pogodowym są częste nawroty zimna po stosunkowo ciepłym okresie.
Dlatego teŜ duŜe wraŜenie robi napotkanie dorosłych osobników traszki zwyczajnej
w wodzie w terenie nizinnym, gdy w bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika wodnego
leŜy czasami gruba warstwa świeŜo opadłego śniegu, a brzegi rowu melioracyjnego
pokrywają się cienkim lodem. Podobnie jak w przypadku opóźnionego pojawu,
wczesny pojaw traszki zwyczajnej w wodzie takŜe zdarzył się dwukrotnie na omawianym
terenie, przy czym były to pojawy o tyle wyjątkowe, Ŝe zdarzyły się o cały miesiąc
lub dwa wcześniej niŜ przeciętnie. W roku 1998 pierwszego osobnika (samca)
POJAWY TRASZKI ZWYCZAJNEJ L. (T.) VULGARIS (L.) PO HIBERNACJI
49
Tabela 1
Terminy stwierdzenia pojawów traszki zwyczajnej (Lissotriton vulgaris /L./) w wodzie
po hibernacji
Rok
Miesiąc
Dzień
Godzina obserwacji pojawu
Temp. powietrza [°C]
1997
IV
6
16.40
5
1998
II
14
12.40
12
1999
III
27
16.50
20
2000
III
26
13.00
15
2001
IV
1
15.40
18
2002
III
30
13.40
17
2003
III
27
14.20
17
2004
III
18
10.50
15
2005
III
26
13.00
16
2006
III
30
14.00
15
2007
I
15
14.00
11
napotkałem juŜ 14 lutego, a w roku 2007 juŜ 15 stycznia (tab. 1). O ile w pierwszym
przypadku w literaturze czasami spotyka się wzmianki o pojawie tego płaza w lutym
(KOWALEWSKI 1979, JUSZCZYK 1986), o tyle nigdy nie spotkałem się z informacją,
aby na terenie Polski stwierdzono w styczniu w wodzie nie tylko traszkę zwyczajną
ale w ogóle jakiegokolwiek płaza, którego typowym miejscem hibernacji jest ląd.
Jeśli chodzi o warunki pogodowe, to w dniu stwierdzenia pierwszego pojawu
traszki zwyczajnej w wodzie w 1998 roku (14.II) temperatura powietrza wynosiła
12°C (godz. 12.40). Jak widać, warunki pogodowe były typowo wiosenne, brak było
jakichkolwiek oznak zimy (śniegu na brzegu, lodu na wodzie), naleŜy jednak dodać,
Ŝe było pochmurno i wiał silny, zimny wiatr. Pojaw nastąpił po około tygodniowym
okresie wysokich, jak na luty, temperaturach powietrza, co pozwoliło na odmarznięcie
gleby oraz uwolnienie rowu melioracyjnego od lodu. Pierwszym osobnikiem jakiego
zauwaŜyłem był samiec (około 7 cm długości całkowitej), który właśnie poŜerał
dŜdŜownicę, która zapewne przypadkowo wpadła do zbiornika wodnego. Po
dokładniejszej penetracji zbiornika tego samego dnia zauwaŜyłem jeszcze kilka samców
oraz jedną samicę.
W roku 2007 warunki pogodowe przypominały te z roku 1998, mianowicie temperatura powietrza w chwili zaobserwowania pierwszego osobnika (samca) w wodzie
wynosiła 11°C, jednakŜe było słonecznie. Zresztą cała zima 2006/2007 charakteryzowała
się wyjątkową łagodnością na omawianym terenie. Dni z ujemną temperaturą było
zaledwie około 30, a dni z pokrywą śnieŜną zaledwie około 10. Wszystko to wpłynęło
nie tylko na bardzo wczesny pojaw traszki zwyczajnej, ale takŜe na biologię Ŝaby
trawnej, której osobniki, mimo, Ŝe pozostawały w zimowisku (na dnie rowu meliora-
50
TOMASZ MAJTYKA
cyjnego), we wspomnianym wyŜej czasie, to jednak wykazywały znaczną ruchliwość
(kroczenie po dnie, niektóre osobniki podpływały pod powierzchnię wody w celu
zaczerpnięcia powietrza). Dodatkowo moŜna było zauwaŜyć znaczne ilości ośliczek
(Asellus GEOFFROY), przebywających na dnie i na pędach roślin wodnych, oraz duŜe
ilości wypławków Dugesia GIRARD. Jeśli chodzi o florę, to roślinność podwodna
wypuszczała juŜ noworoczne pędy, a taflę wody w niektórych miejscach pokrywały
juŜ niewielkie skupiska rzęsy (Lemna L.).
Na zakończenie warto dodać, Ŝe we wszystkich wymienionych przypadkach
stwierdzone przeze mnie samce traszki zwyczajnej charakteryzowały się bardzo niskim
grzebieniem godowym oraz brakiem płatków skórnych na palcach tylnych kończyn,
co wskazuje na niedawne ich wejście do wody oraz, Ŝe po stwierdzeniu pierwszego
w danym roku pojawu, dalej notowałem obecność traszek aŜ do końca czerwca. Ponadto obserwacje potwierdzają, co zaznaczają inni autorzy, Ŝe u tego gatunku płaza
najpierw po hibernacji pojawiają się samce a dopiero potem samice (BLAB i VOGEL
1999). Z drugiej jednak strony, z uwagi na znaczną ruchliwość samców (podniecenie,
szukanie samicy), stwierdzanie najpierw samców, a dopiero potem samic, być moŜe
wiąŜe się z tym, Ŝe samce krocząc po dnie, pływając w poszukiwaniu partnerek są
łatwiejsze do zaobserwowania niŜ zaszyte w tym samym czasie gdzieś wśród gęstej
roślinności samice.
Na koniec chciałbym serdecznie podziękować Pani dr hab. Marii Ogielskiej za
cenne wskazówki techniczne podczas pisania pracy.
Summary
The article describes the dates of appearance of the smooth newt Lissotriton (Triturus)
vulgaris in water after winter torpor. The observations have been carried out for 11 years at
the same site, namely in the drainage ditch running across the town of Oława (SW Poland).
The average time of appearance of this amphibian in water after hibernation is 2nd half of
March. Sometimes late or early appearances occur. In the described period, the newt appeared
on 6th of April, at its latest occurrence, and on 15th of January at its earliest one.
Literatura
BLAB J., VOGEL H. 1999: Płazy i gady Europy Środkowej. Oficyna Wydawnicza MULTICO,
Warszawa.
J USZCZYK W. 1987: Płazy i gady krajowe. Cz. 2: Płazy. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa.
KIERZKOWSKI P., OGIELSKA M. 2001. Płazy miasta Wrocławia. Chr. Przyr. Ojczystą, 57, 4: 65-80.
KOWALEWSKI L. 1979. Okresy zimowania płazów WyŜyny Krakowsko-Częstochowskiej. Prz.
Zool., 23, 2: 153-158.
MAJTYKA T. 2006: Preferencje siedliskowe płazów w Oławie. Mat. X Ogólnopol. Przegl.
Działaln. Kół Nauk. Przyr., Olsztyn. s. 49-52.
Wpłynęło: 5 VI 2007