Wzornictwo e-uslug - Instytut Wzornictwa Przemysłowego

Wzornictwo usług – nowa kompetencja kluczowa dla globalnego
rynku
Iwona Palczewska
Wzornictwo przemysłowe pojawiło się wraz z przemysłem i tradycyjnie odnosiło się do
projektowania produktów – przedmiotów materialnych wytwarzanych metodą przemysłową.
Minęły ponad dwa stulecia, dziś struktura najwyżej rozwiniętych gospodarek się zmienia,
więc zmienia się także wzornictwo. Sektor przemysłu się kurczy ale zainteresowanie
"designem" jako takim, i jako elementem szerszego zjawiska zwanego przemysłami
kreatywnymi, rośnie. Dlaczego tak się dzieje? Prosta analiza danych ekonomicznych
wskazuje nowy obszar zastosowania wzornictwa – są to usługi. W Polsce tylko 33%
produktu narodowego brutto (PKB) generowana jest przez przemysł, natomiast 63% PKB
pochodzi z sektora usług. W krajach o wysoko rozwiniętej gospodarce, usługi generują blisko
80% PKB.
Jeżeli dodamy do tego eksplozję rozwoju technologii cyfrowych i największą zmianę
cywilizacyjną ostatnich lat, jaką było pojawienie się Internetu, który stał się naturalnym
środowiskiem gospodarki cyfrowej, pojawi się nowy, nie tylko w Polsce ale i na świecie,
kontekst wzornictwa – wzornictwo e-usług.
Analiza wykorzystania wzornictwa w procesie wdrażania e-usług oraz wypracowanie
rekomendacji dla zapewnienia ich rozwoju, było celem raportu pt. "Wzornictwo e-usług.
Analiza stanu wzornictwa usług świadczonych drogą elektroniczną i perspektywy jego
rozwoju w Polsce" przygotowanego przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego (IWP) na
zlecenie Ministerstwa Gospodarki.
Komentując raport, Beata Bochińska, jego współautorka, ekspert zarządzania wzornictwem i
prezes Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, powiedziała: "Usługi, które znaliśmy do tej
pory, jak na przykład fryzjer czy szewc, były relatywnie proste i intuicyjnie łatwe do
przygotowania. Teraz obserwujemy rosnącą złożoność świadczonych usług, w tym
szczególnie nowych e-usług, opartych na szerokiej interakcji z użytkownikiem, który coraz
częściej staje się współ-kreatorem i stąd potrzeba zbudowania nowej kompetencji jaką jest
wzornictwo usług."
W raporcie po raz pierwszy zdefiniowano "wzornictwo usług". Termin ten, wykorzystany w
tytule, należy rozumieć zarówno jako proces projektowania i wdrażania produktu
niematerialnego, jak również jako zestaw wymagań i cech stanowiących podstawę do
kompleksowej oceny wartości oferowanej przez taki produkt.
Podstawą raportu była analiza wyników badań polskiego rynku e-usług – kompetencji i
potrzeb polskich przedsiębiorstw oraz efektywności projektowania – przeprowadzonych na
zlecenie IWP przez Pentor Research International na próbie 201 przedsiębiorstw i 52
projektantów e-usług.
Okazało się, że sam termin "wzornictwo e-usług" czy "projektowanie e-usług" był dla
badanych firm nowy, nieznany a przez to niedoceniany. Oznacza to, że choć polska
gospodarka posiada relatywnie rozwinięty sektor usług, powstają one w sposób
spontaniczny, w ślad za rozwojem infrastruktury cyfrowej. Badane firmy często w ogóle nie
dostrzegały roli wzornictwa w rozwoju nowych usług (18%), nie doceniały roli innowacji dla
sukcesu e-usługi na rynku (22% odpowiedzi nieważna lub mało ważna) a pomysły na nowe
e-usługi czerpały z obserwacji konkurencji – tak postępowały najczęściej mikrofirmy (ok. 40%
odpowiedzi). Do kopiowania cudzych wzorów przyznało się 13% ankietowanych firm! U
podstaw tego zjawiska leży problem niedoskonałości regulacji prawnych uniemożliwiający
skuteczną ochronę własności przemysłowej w odniesieniu do e-usług, podnoszony przez
Dorotę Bryndal, współautorkę raportu.
Badani projektanci częściej niż przedsiębiorcy uważali, że brak kreatywności i powielanie
wzorów to główne bariery rozwoju wzornictwa e-usług, jednak rozbieżność pomiędzy
ocenami skutków zastosowania wzornictwa ze strony przedsiębiorców i projektantów
sugeruje, że albo firmy nie wykorzystują w pełni potencjału zastosowanych rozwiązań, albo
projektanci nie znają dostatecznie dobrze realiów funkcjonowania ich zleceniodawców. Tylko
6% projektantów e-usług miało wykształcenie z zakresu wzornictwa i tylko 36% firm
korzystało z usług profesjonalnego projektanta. Liczby te nie muszą świadczyć o braku
perspektyw, odwrotnie, tkwi w nich potencjał. "Na naszych oczach odnoszą sukcesy nowe
modele biznesowe, w których obserwujemy ewolucję modelu zapłaty za usługę, w stronę
waluty jaką są zaufanie i rekomendacja, przykładami są takie serwisy jak: Groupon – zakupy
grupowe, Carpooling – współdzielenie samochodów, Airbnb – wynajem własnej sofy, czy
Zopa – indywidualne pożyczki finansowe. W świecie konsumenta przyszłości tylko najlepiej
zaprojektowane usługi zaspokoją oczekiwania odbiorcy, będziemy świadkami narodzin
nowego zawodu projektanta usług." – twierdzi Beata Bochińska.
Istotną częścią raportu są szczegółowe rekomendacje dalszych działań i budowy
ekosystemu wsparcia rozwoju e-usług w Polsce w trzech obszarach: rozwiązań
systemowych, kompetencji i regulacji. Rekomendacje w znaczącym stopniu wynikają z
dotychczasowych doświadczeń IWP i obejmują między innymi wykorzystanie rozwiązań,
które sprawdziły się w programach na rzecz stosowania wzornictwa w przedsiębiorstwach
produkcyjnych.
W roku 2007 IWP przygotował dla Ministerstwa Gospodarki raport pt. "Analiza aplikacji
wzornictwa przemysłowego w polskich przedsiębiorstwach", który dotyczył stosowania
wzornictwa produktów materialnych. Wyniki były podobne, kilka lat temu polskie firmy także
nie doceniały znaczenia wzornictwa, rzadko współpracowały z projektantami i otwarcie
przyznawały się do kopiowania cudzych wzorów. Pośrednim wskaźnikiem skoku
jakościowego, jaki nastąpił w wyniku realizacji działań rekomendowanych przez IWP w tym
raporcie jest, zgodnie z danymi „Creative Economy” opublikowanymi w tym roku przez
Konferencję Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju UNCTAD, ósme miejsce Polski
wśród krajów rozwiniętych w eksporcie wzornictwa. Polsce udało się wyprzedzić m.in.
Japonię i Holandię!
Nie ma wątpliwości, że wzornictwo usług będzie się w najbliższej przyszłości dynamicznie
rozwijać. Tak już się dzieje w krajach bardziej zaawansowanych gospodarczo. Różnica w
stosunku do stanu sprzed 5 lat jest taka, że wtedy od krajów rozwiniętych w stosowaniu
wzornictwa produktu dzieliły nas dziesięciolecia, a dziś jesteśmy o krok za liderami "service
design". Trzeba ten dystans przekuć na przewagę, możemy uczyć się od lepszych, czerpać
z doświadczeń i dobrych praktyk, omijać pułapki i ślepe uliczki a tempo rozwoju świata
cyfrowego powoduje, że łatwo dogonić najszybszych. Tylko odważne, wczas podejmowane,
spójne i przemyślane decyzje i inicjatywy mogą pchnąć największy sektor polskiej
gospodarki, usługi, na nowy pułap jakości i efektywności.
"Instytut Wzornictwa Przemysłowego, który był w powojennej Polsce pionierem rozwoju
współcześnie rozumianego wzornictwa przemysłowego, świadomie podjął wysiłek
zdefiniowania wzornictwa usług, od dwóch lat nagradza najlepiej zaprojektowane usługi w
corocznym programie monitorowania rynku Dobry Wzór oraz przygotował innowacyjne w
skali globalnej studia podyplomowe Service Design Management dla kadry zarządzającej
firm i projektantów usług, uruchamiane w lutym 2012 r. we współpracy ze Szkołą Główną
Handlową." – podkreśla Beata Bochińska.
Raport "Wzornictwo e-usług. Analiza stanu wzornictwa usług świadczonych drogą
elektroniczną i perspektywy jego rozwoju w Polsce" jest dostępny w wersji elektronicznej pod
adresem http://raport-e-uslugi.pl/index.php