PLATFORMA TECHNOLOGICZNA EMC

Na wstępie marcowo-kwietniowego biuletynu zaprezentujemy ideę utworzenia ogólnoeuropejskiej platformy EMC – jest to całkiem nowy pomysł ekspertów z dziedziny EMC oraz przedstawicieli przemysłu, w który w ciekawy sposób zaangażowana jest właśnie nasza sieć. Następnie przeczytają Państwo
wiadomości z trzech europejskich imprez: przedstawimy krótkie relacje z wizyty na konferencji EMC w Zurychu oraz ze spotkania informacyjnego w
Brukseli dotyczącego nowej dyrektywy EMC, pracowników instytucji związanych z EMC-net można było również spotkać w Stuttgarcie na wystawie EMV
2005, na temat której także zaprezentujemy krótką notatkę. Na końcu biuletynu znajdą Państwo kilka linków, które pomogą odnaleźć informacje dotyczące certyfikacji CE, wprowadzania Dyrektyw UE do polskiego prawa, norm,
akredytacji itp.
PLATFORMA TECHNOLOGICZNA EMC
Od pewnego czasu specjaliści w dziedzinie EMC, przedstawiciele środowisk
akademickich oraz przemysłu dyskutowali na temat przyszłości tej dziedziny,
rozpatrując ten problem zwłaszcza pod kątem planowania przyszłych działań w
tym zakresie (włączając w to programy unii Europejskiej związane z finansowaniem badań). Spotkania dotyczące tego tematu miały ostatnio miejsce w Eindhoven (wrzesień 2004) oraz w Zurychu (luty 2005). Wynikiem powyższych rozważań jest idea powstania platformy technologicznej – Technology Platform in:
„Sustainable Electromagnetic Environments: EMC including EMF”. Byłoby to rozwiązanie, które zapewniłoby długofalowe planowanie wszelkiego rodzaju działań
związanych z EMC realizowanych w europejskich ośrodkach naukowych. Poniżej prezentujemy krótkie streszczenie wyników prac zaangażowanych w ten pomysł specjalistów. Wśród inicjatorów wymienić należy takie nazwiska jak: prof. dr
Christos Chridtopoulos (University of Nottingham), prof. dr Frank Leferink (Thales), ir. Marcel von Doorn (Philips), dr Marco Leone (Siemens) oraz dr Amaury
Soubeyran (EADS).
PODSTAWY I OGÓLNE CELE PLATFORMY
Jako że większość nowoczesnych kierunków technicznych jest mocno związana
z kompatybilnością elektromagnetyczną i dziedzina ta wpływa na nasze codzienne życie bardziej niż kiedykolwiek, liczba problemów dotyczących EMC
gwałtownie rośnie. Niestety zagadnienia EMC były i są badane bardzo wyrywkowo i w sposób raczej przypadkowy - nie istnieje żadna długofalowa, uporządkowana strategia czy też program badawczy dotyczący tej dziedziny, a są one
nieodzowne do wsparcia rozwoju dziedzin korzystających lub opierających się
na EMC. Ogólne cele powstania Platformy Technologicznej EMC byłyby następujące:
ƒ ustanowienie strategii badań,
ƒ wprowadzanie nowych rozwiązań,
ƒ wzmocnienie współpracy międzynarodowej,
ƒ polepszenie współpracy między przemysłem a środowiskami naukowymi,
ƒ skonsolidowanie wysiłku badawczego.
1
POZYCJA TECHNOLOGII EUROPEJSKIEJ NA TLE ŚWIATA
Również z punktu widzenia europejskiego przemysłu uregulowanie badań związanych z EMC jest bardzo istotne, gdyż pozwoliłoby na stały rozwój oraz konkurencyjność. Przy czym zdobywanie nowej wiedzy jest w tym przypadku równie
istotne jak umiejętność zastosowania dotychczasowych osiągnięć przez producentów. I właśnie efektywny transfer technologii z ośrodków naukowych do
przemysłu umożliwi według twórców idei platformy wzrost europejskiej gospodarki we wszystkich istotnych w dzisiejszym świecie dziedzinach. Dodatkowym
czynnikiem często stopującym rozwój związany z wykorzystywaniem energii
elektromagnetycznej okazuje się ludzki strach przed wpływem promieniowania
na zdrowie. Wskazana byłaby zatem współpraca naukowców zajmujących się
wykorzystywaniem fal radiowych ze specjalistami z nieco odmiennych dziedzin
przede wszystkim z lekarzami i psychologami.
Niestety, sytuacja prezentuje się w tej chwili zupełnie odmiennie. Badania i działalności związane z EMC są wyraźnie podzielone pomiędzy różne środowiska i
produkty, tym samym często wiele z nich jest niepotrzebnie powtarzanych. Wiąże się to z niepotrzebnymi wydatkami oraz niewielkimi zyskami społecznymi i
ekonomicznymi. Tendencję taką zaobserwować można na całym świecie. Badania w Azji są raczej bierne, ale działalność w tej dziedzinie gwałtownie się
wzmaga. Liczba i poziom prac azjatyckich specjalistów prezentowanych na międzynarodowych konferencjach stale rosną. EMC jest tam bowiem postrzegana
jako klucz do rozwoju technologii. Podejście Stanów Zjednoczonych bazuje na
kosztownym, ale szybkim dążeniu do nowych rozwiązań. Podejście Europejskie
zakłada raczej powolne, ale ciągłe intensyfikowanie prowadzonych innowacyjnych badań, przy czym jednym z ich celów będzie obniżenie kosztów systemów
już wdrożonych w wielu dziedzinach techniki (lotnictwo, astronautyka, motoryzacja, elektronika użytkowa). Niestety brak centralnego kierowania i finansowania
skutkuje małą efektywnością. Obecna aktywność, to przede wszystkim działania
krótkoterminowe rozwiązujące aktualne problemy, ewentualnie badania specyficzne dla danego produktu w większych zakładach przemysłowych – jako dobry
przykład opóźnienia europejskich badań w stosunku do wprowadzanych technologii przytoczyć można przypadek UMTS i badanie wpływu użytej modulacji na
zdrowie, który dopiero jest badany, podczas gdy system zaczyna już funkcjonować.
PODSTAWOWE MOTYWY TECHNICZNE, POLITYCZNE I EKONOMICZNE
PRZEMAWIAJĄCE ZA POWSTANIEM PLATFORMY
Skoncentrowanie się Unii Europejskiej na siedmiu priorytetach tematycznych wyraźnie spychają EMC na dalszy plan, mimo że kompatybilność elektromagnetyczna jest kluczowym zagadnieniem w wielu dziedzinach. Nawet jeśli w każdej z
nich byłoby miejsce na badania EMC, to ciężko jest przy takim podziale określić
dalekosiężne cele badań – dalej bowiem brak tym badaniom spójności, która
zdaniem specjalistów jest nieodzowna do uzyskania wyznaczonego celu: konkurencyjności.
2
Ekonomiczne oddziaływanie EMC jest ogromne, ocenia się, że koszty związane
z EMC stanowią od 1% do 5% ceny artykułów elektrycznych i elektronicznych,
co przy obrotach rzędu 530 bilionów euro w tych branżach daje kwotę 5-25 bilionów euro rocznie! Jakakolwiek zwłoka przy wprowadzeniu produktu na rynek lub
też wycofywanie produktów (związane z niespełnieniem norm lub przedłużaniem
badań) generują nieobliczalne wręcz straty.
Długoterminowy program badań i rozwoju pozwoliłby na redukcję kosztów oraz
na uchronienie przyszłych produktów przed problemami związanymi z EMC i
EMF. Dzięki temu możliwe byłoby uniknięcie przeprojektowywania, ponownego
testowanie i przeróbek produktów. Dawałoby to też szansę na zarządzanie zmianami środowiska elektromagnetycznego, a jednocześnie minimalizowałoby zagrożenia związane z użytkowaniem urządzeń..
PODSUMOWANIE
Powyższe rozważania zaowocowały pomysłem utworzenia Platformy Technologicznej związanej z EMC (informacje o już istniejących platformach dostępne są
pod adresem www.cordis.lu/technology-platform), przy czym dla jasności należy
nadmienić, czym taka platforma nie jest:
ƒ
ƒ
ƒ
platforma nie jest żadnym projektem badawczym, więc nie będzie konkurować z programami planowanymi przez EU, co więcej będzie wspierać
wszelkie projekty związane z EMC,
platforma nie przekreśla jakichkolwiek planów badawczych poszczególnych firm lub organizacji,
uczestnictwo w platformie nie wymusza dzielenia się własnymi planami
rozwoju lub jakimikolwiek wynikami z innymi, każdy decyduje, czy bierze
udział we wspólnych badaniach, jedynym obowiązkiem członków jest
wkład w długoterminowe plany dotyczące EMC.
Jako korzyści z powstania i uczestnictwa w platformie wymienić należy:
ƒ
ƒ
ƒ
zwiększenie szans finansowania projektów związanych z EMC,
forum do wymiany opinii między i doświadczeń dotyczących EMC,
wspólne rozpatrywanie problemów przez ludzi nauki i przedstawicieli
przemysłu istotnie zwiększy prawdopodobieństwo wykrywania sytuacji
problematycznych.
[na podstawie dokumentu TP-SEE summary vision]
PLATFORMA TECHNOLOGICZNA A EMC-net
Sieć tematyczna EMC-net jest związana z pomysłem platformy technologicznej
podwójnie. Z jednej stron członkowie sieci otrzymali propozycję brania udziału w
opisanym przedsięwzięciu, z drugiej Politechnika Wrocławska wraz z Urzędem
Regulacji Telekomunikacji i Poczty postanowili utworzyć polską platformę, która
będzie współpracowała ze swoim europejskim odpowiednikiem. Ponieważ w tej
chwili trwają formalności i dyskusje związane z tym pomysłem o dalszych losach
tej inicjatywy poinformujemy w najbliższym czasie.
3
EMC ZURICH 2005
W dniach 13-18 lutego odbyło się XVI sympozjum EMC w Zurychu, w którym
uczestniczył dr Ryszard Zieliński z Politechniki Wrocławskiej. Tegoroczna impreza zgromadziła około 300 uczestników, a na wystawie towarzyszącej sympozjum
zaprezentowało się ok. 38 firm. W porównaniu do poprzednich lat imprezie towarzyszyło więcej prezentacji firmowych oraz warsztatów, niestety pokazy te były
zazwyczaj osobno płatne oraz miały miejsce przed i po samym sympozjum.
Sympozjum zdominowała tematyka kompatybilności urządzeniowej, natomiast
nieco mniej prac dotyczyło tzw. kompatybilności międzysystemowej szczególnie
interesującej specjalistów od telekomunikacji i teleinformatyki. Poniżej zamieszczamy spis sesji, na jakie podzielono wystąpienia uczestników:
a) komunikacja szerokopasmowa przy wykorzystaniu sieci energetycznej
(PLC),
b) kompatybilność elektromagnetyczna w telekomunikacji,
c) komory rewerberacyjne oraz TEM,
d) historia kompatybilności elektromagnetycznej,
e) kompatybilność w motoryzacji,
f) biologiczne aspekty oddziaływania pola elektromagnetycznego,
g) czujniki i anteny,
h) wyładowania atmosferyczne oraz ich skutki,
i) kompatybilność elektromagnetyczna na poziomie układów scalonych,
j) innowacje w dziedzinie EMC,
k) HEMP 1,
l) pomiary emisyjności,
m) symulacje i modelowanie EMC,
n) kompatybilność elektromagnetyczna sieci energetycznej,
o) pomiary i ich wiarygodność,
p) kompatybilność elektromagnetyczna na poziomie systemów,
q) linie transmisyjne,
r) ochrona EMC.
Jeśli porównać tematykę sesji z tematami sympozjum sprzed dwóch lat (EMC
2003), zauważyć można przede wszystkim 3 zmiany. Pojawił się dział związany
z historią EMC – nie da się ukryć i czas już zauważyć, że kompatybilność elektromagnetyczna nie jest już absolutnie nową dziedziną, a można powiedzieć, że
takie stwierdzenia ciągle padają. Oddzielnej sesji doczekał się również dział
kompatybilności w motoryzacji. Coraz większa ilość elektroniki w pojazdach (np.
elektronicznie i bezprzewodowo sterowane hamulce lub układ kierowniczy), od
której bardzo często zależy ludzkie życie, na pewno wymaga uporządkowania
pod kątem EMC. W Europie tego typu urządzeń dotyczy odrębna dyrektywa
kompatybilnościowa. Trzecią grupą prac, których nie było dwa lata temu, jest
powrót do idei wykorzystania sieci energetycznej jako medium komunikacyjnego
(np. internet). Perspektywa zaoszczędzenia wydatków na infrastrukturę jest bar1
High-Altitude Electromagnetic Pulse - silny impuls elektromagnetyczny, którego źródło umiejscowione jest stosunkowo wysoko - ok. 120 km nad powierzchnią, powstają na przykład podczas
eksplozji ładunków jądrowych
4
dzo kusząca, stąd wszelkie analizy z tym związane pojawiają się co jakiś czas
na różnego rodzaju mniejszych i większych imprezach. Niestety najczęściej
sprowadzają się one do wyliczenia powodów, które uniemożliwiają wykorzystanie kilometrów już istniejącego kabla jako medium transmisyjnego. Na pewno
dodatkową ciekawostką były prace, które do dziedziny EMC wprowadzają takie
narzędzia jak sieci neuronowe („Source identification of electromagnetic radiation in electronic circuits using artificial neural network” – artykuł z sesji o innowacjach w EMC) lub algorytmy genetyczne ("Modeling of Electromagnetic Sources by Means of a Genetic Algorithm" – warsztaty podczas sympozjum).
Wśród ciekawszych prezentacji wymienić można całodniowy pokaz dotyczący
komór rewerberacyjnych. Prowadzony był on przez jednego z największych wystawców – firmę ETS Lindgren. Godny wymienienia był także pokaz prowadzony
przez dr Stuchly z Kanady związany z wpływem pól elektromagnetycznych na
organizmy żywe.
Organizacja Sympozjum w Zurychu była jak zawsze na poziomie szwajcarskiego
zegarka. Znacznie lepiej w tym roku przygotowano imprezy towarzyszące – spotkanie uczestników oraz przyjęcie pożegnalne. Szkoda, że niewiele osób z Polski
brało udział w Sympozjum pomimo ważności tej tematyki dla przemysłu, który
zamierza rozwijać eksport zaawansowanych technologicznie wyrobów na unijny
rynek. W programie znaleźć można tylko dwie prace firmowane przez polskie
ośrodki akademickie:
“Influence of lightning channel tortuousity and branches on a magnetic field distribution” , Grzegorz Masłowski z Politechniki Rzeszowskiej oraz
“Numerical investigation of crosstalk effect in coupled coplanar waveguides with
linear frequency dependent loads”, Tomasz Stefański z Akademii Marynarki Wojennej z Gdyńskiego Centrum Techniki Morskiej i Bogdan J. Janiczak z Politechniki Gdańskiej.
Brak uczestników z Polski łagodził trochę liczny udział Polaków pracujących na
uczelniach i w firmach Zachodniej Europy.
NOTATKA ZE SPOTKANIA INFORMACYJNEGO NA TEMAT
ZMIENIONEJ DYREKTYWY EMC
dr inż. Krzysztof Sieczkarek
Instytut Logistyki i Magazynowania
ul. E. Estkowskiego 6, Poznań
www.ilim.poznan.pl/LA
www.for-emc.org
Dnia 2 lutego 2005 odbyło się w Brukseli spotkanie informacyjne na temat zmienionej dyrektywy EMC – 2004/108/EC. W “REVISED EMC DIRECTIVE INFO
DAY” zorganizowanym przez Komisję Europejską - DG Entreprises / Enterprise
DG - G/3, uczestniczył reprezentant Laboratorium Kompatybilności Elektromagnetycznej Instytutu Logistyki i Magazynowania, dr inż. Krzysztof Sieczkarek. Podczas
całodniowego spotkania przedstawiono prezentacje szczegółowe dotyczące:
ƒ
historii i kluczowych zmian w nowej dyrektywie,
5
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
wyjaśnienia zakresu i definicji,
wymagań zasadniczych i norm zharmonizowanych,
procedury oceny zgodności urządzeń,
oceny zgodności urządzeń przy użyciu jednostek notyfikowanych,
ułatwień związanych z kontrolą rynku,
nowych zasad dla stałych instalacji,
praktycznego zastosowania dyrektywy w przypadku sieci kablowych,
zapewnienia wysokiego poziomu ochrony.
Celem zmian w dyrektywie jest skuteczniejsze zapewnienie funkcjonowania wewnętrznego rynku EU oraz osiągnięcie adekwatnego poziomu kompatybilności
elektromagnetycznej.
Zdaniem Komisji Europejskiej zmiany w obecnej dyrektywie są konieczne, gdyż:
ƒ
ƒ
ƒ
obejmuje ona potencjalnie swoim zasięgiem około 800 milionów produktów
rocznie wprowadzanych na rynek wewnętrzny,
koszt osiągnięcia zgodności z obecną dyrektywą waha się od 1% do 5%
ceny produktu,
60% produktów pochodzi z małych i średnich przedsiębiorstw
Istotne daty we wdrażaniu nowej dyrektywy:
Æpublikacja: 31/12/2004
Æwejście w życie: 20/01/2005
Ækoniec transpozycji do prawodawstwa krajowego: 20/01/2007
• dyrektywa 89/336/EEC wciąż w mocy,
• nowa dyrektywa nie może być stosowana nawet jeśli wdrożona do
prawodawstwa krajowego,
ÆData stosowania: 20/07/2007
• od tej daty nowa dyrektywa może być stosowana
Æ Koniec okresu przejściowego 20/07/2009
• nowa dyrektywa musi być stosowana,
• urządzenia zgodne z 89/336 nie mogą być już wprowadzane do obrotu.
Dyrektywa wprowadza nowe zasady dla stałych instalacji (fixed installations).
Przykłady: podstacje wysokiego napięcia, sieci telekomunikacyjne, linie produkcyjne. Duże maszyny są traktowane tak samo jak stałe instalacje.
Dyrektywa wprowadza termin Jednostki Notyfikowanej (Notified Body) w miejsce
Jednostki Kompetentnej (Competent Body) – korzystanie z tych jednostek nie będzie obowiązkowe. Z pomocy Jednostki Notyfikowanej będzie można skorzystać w
sytuacji, gdy:
ƒ producent nie ma doświadczenia w EMC,
ƒ producent ma doświadczenie ale wymagana jest opinia strony,
ƒ nie istnieją odpowiednie normy zharmonizowane,
ƒ producent decyduje się zastosować normę częściowo lub nie stosuje jej w
ogóle,
ƒ producent decyduje się zastosować normę niezharmonizowaną.
6
Jednostka Notyfikowana będzie musiała być ubezpieczona, gdyż w sytuacji kiedy
wyda ocenę pozytywną dla produktu nie spełniającego wymagania, może być
przedmiotem oceny przez Komisję Europejską. Jednostkami Notyfikowanymi będą
najczęściej instytucje posiadające laboratoria. O kryteriach, jakie będą musiały
spełniać Jednostki Notyfikowane, będą decydować kraje członkowskie na podstawie odpowiednich norm zharmonizowanych. Będą to normy dotyczące sytemu jakości, takie jak np. EN ISO/IEC 17025. Produktem Jednostek Notyfikowanych będą zaświadczenia/certyfikaty, które będą musiały zawierać:
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ocenę, że procedury użyte w celu potwierdzenia zgodności zostały użyte i
udokumentowane poprawnie, włączając ograniczenia,
nazwę, adres i numer identyfikacyjny Jednostki Notyfikowanej,
podpis inżyniera odpowiedzialnego za ocenę,
podpis kierownika Jednostki Notyfikowanej
Zdaniem Dave’a Imesona, wchodzącego w skład grupy SLIM opracowującej założenia do nowej dyrektywy, dobrowolność korzystania z usług Jednostek Notyfikowanych przy jednoczesnej prawnej ich odpowiedzialności za wydane certyfikaty,
spowoduje znaczne zmniejszenie ilości podmiotów zainteresowanych oferowaniem
tego typu usług w stosunku do obecnej ilości Jednostek Kompetentnych.
Już wkrótce ma być dostępny przewodnik na temat stosowania dyrektywy.
WYSTAWA I WARSZTATY W STUTTGARCIE
prof.dr hab.inż. Jerzy F. Kołodziejski
Instytut Technologii Elektronowej
Al. Lotników 32/46, 02-668 Warszawa
www.ite.waw.pl
W dn. 15-17 marca br. w Stuttgarcie odbyła się kolejna Wystawa i Warsztaty dot.
kompatybilności elektromagnetycznej EMV 2005. Stuttgart wybrano dlatego, że
jest to duże centrum przemysłu motoryzacyjnego i ważny ośrodek ekonomiczny.
Tematyka wystawy i warsztatów obejmowała EMC w automatyce, przemyśle
samochodowym, przemyśle podzespołów i urządzeń elektronicznych i w telekomunikacji.
W wystawie wzięło udział 125 wystawców z 12 krajów, prezentujących swoje wyroby z zakresu EMC oraz oferujących usługi, zwłaszcza w laboratoryjnych badaniach EMC różnych obiektów elektronicznych.
Dyskusje panelowe koncentrowały się na omówieniu przygotowywanych dokumentów normalizacyjnych dotyczących EMC i wpływie EMC na ogólnie rozumiany transport.
Przeprowadzono 37 kilkugodzinnych specjalizowanych tematycznie warsztatów
(w tym 5 w języku angielskim). Koszt uczestnictwa i otrzymania drukowanych
materiałów nie jest jednak, niestety, niski. Największą popularnością cieszyły się
warsztaty dotyczące podzespołów EMC w pojazdach, optymalizacji projektowania płytek PCB i pomiarów emisji EM w zakresie powyżej 1 GHz. Łącznie w
warsztatach uczestniczyło ponad 1 300 osób (!).
7
Dwa referaty plenarne miały za temat EMC jako czynnik stabilizujący oraz uregulowania i harmonizację wymagań EMC w skali globalnej.
Omawianą imprezę odwiedziło kilka osób z Polski, w tym pracownicy instytucji
wchodzących w skład Sieci EMC-Net: Krzysztof Sieczkarek (kier. techniczny laboratorium i kier. Sieci tematycznej FOR-EMC) i Tomasz Warzyński – z Instytutu
Logistyki i Magazynowania w Poznaniu oraz Jerzy F. Kołodziejski (członek Komitetu Programowego Warsztatów) – z Instytutu Technologii Elektronowej w Warszawie.
Następna wystawa i warsztaty EMC przewidywane są w dn. 7-9 marca 2006 r. w
Dusseldorfie.
ZNALEZIONE W SIECI:
BADANIA I CERTYFIKACJA WYROBÓW, SYSTEM ZGODNOŚCI,
OZNAKOWANIE CE, CENTRUM AKREDYTACJI…
W związku z często powtarzającymi się pytaniami o informacje dotyczące powyższych zagadnień, postanowiliśmy przeszukać pod tym kątem zasoby Internetu.
Poniżej prezentujemy wyniki poszukiwań. Trzeba przyznać, iż niełatwo o rzeczową
informację w tej dziedzinie, z tego powodu poniższa lista zawiera adresy stron,
gdzie znaleźć można artykuły stanowiące bardzo dobre, ale tylko wprowadzenie
do wybranych tematów. Ale właśnie znajomość podstaw systemu pozwoli zwrócić
się po pomoc do odpowiedniej instytucji.
www.pca.gov.pl – strona Polskiego Centrum Akredytacji, można znaleźć sporo
informacji o systemie akredytacji, zwięźle i jasno opisuje to dostępny na stronie
dokument http://www.pca.gov.pl/doc/rola_akredytacji.pdf,
http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/75.php#A02 – ten adres prowadzi bezpośrednio do zbioru kilku krótkich tekstów, które pokrótce wyjaśniają zagadnienia dotyczące swobodnego przepływu towarów, transpozycji Dyrektyw UE
do prawa polskiego itp., znaleźć tam można odnośniki do odpowiednich aktów
prawnych,
http://ise.pl/info/index.php?pid=249 – jasny i wyczerpujący artykuł na temat
oznakowania CE,
http://www.ue.krakow.pl/main.php?TYPE=ART&ART_ID=3451,
http://www.ue.krakow.pl/main.php?TYPE=ART&ART_ID=165 – kolejne
dwa artykuł o certyfikacji i ocenie zgodności w Polsce i wymaganiach Unii Europejskiej w stosunku do wprowadzanych na rynek produktów,
http://isip.sejm.gov.pl/prawo/index.html - internetowy system aktów prawnych, można tu wyszukać wszelkie uchwały czy też zarządzenia, przy czym całkiem poprawnie funkcjonuje system ilustrowania powiązań między dokumentami
8
(jasno pokazane jest, jakie akty unieważnia wybrana ustawa lub jakie przepisy na
niej bazują, itp.),
http://www.pkn.pl – strona Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.
Redaguje zespół:
Sebastian Łysiak [email protected]
Tomasz Reczek [email protected]
Prosimy o uwagi na temat Biuletynu oraz o nadsyłanie informacji z Państwa jednostek organizacyjnych.
9