SAMA DE

45 SAMA DE-CHAJE
Elazar ben Arie Lejb : ‫סמא דחיי‬. Warszawa : wdowa Zawadzka, [5]556 1796. K. [1], 54 ; 2°.
Drugą hebrajską książką wydaną w Warszawie, jest
dzieło noszące aramejski tytuł Sama de-chaje (Eliksir
życia). Jest to zbiór 18 kazań napisanych przez Eleazara ben Arie Lejba z Pilicy (1758-1837). Autor był zadeklarowanym przeciwnikiem Haskali. Popierał walkę
z reformą judaizmu prowadzoną przez Mosze Sofera
z Pressburga, Akiwy Eigera z Poznania i Mordechaja
Baneta z Nikolsburga. W 1819 poparł manifest Żydów ortodoksyjnych Ele diwrej ha-brit, który zawierał
dwadzieścia dwa listy podpisane przez czterdziestu rabinów z Niemiec, Alzacji, Holandii i Włoch.
Druk książki Sama de-chaje w oficynie Piotra Zawadzkiego musiał rozpocząć się jeszcze za życia jej
właściciela, natomiast zakończyć już po jego śmierci,
kiedy działalność przejęła wdowa po nim, Magdalena
Zawadzka. U dołu karty tytułowej widniej bowiem
jeszcze napis łaciński: in Typographia Privilegiata Petri Zawadzki Varsaviae 1796 Anno, ale napis hebrajski
po prawej stronie sygnetu drukarskiego informuje,
że druk wyszedł z Drukarni Nowej wdowy Zawadzkiej (bi-dfus chadasz szel adonit ha-almana Zawacka),
a więc po śmierci Piotra. Karta tytułowa bardzo przypomina pierwszy druk hebrajski, jest jednak czarnobiała. Widnieje na niej sygnet drukarski Piotra Zawadzkiego: w środku okrągłej ramki ozdobny monogram utworzony z liter P i Z. W góry orzeł pruski, jako
że Warszawa w 1795 stała się częścią Prus, podtrzymujący w dziobie i na rozpostartych skrzydłach girlandy
liści i kwiatów. Sygnet ten umieszczony został tylko
na dwóch pierwszych drukach hebrajskich tej oficyny.
Drukarnia Zawadzkich mieściła się początkowo na
Starym Mieście przy ulicy Piekarskiej 129 (obecnie 9)
i zatrudnionych w niej było 18 mężczyzn. W kwietniu
1793 właściciel przeniósł zakład i magazyn na ulicę
Jezuicką nr 71. Od stycznia 1796 oficyna działała przy
ulicy Podwale nr 501.
Po śmierci męża Magdalena odziedziczyła zarówno gisernię jak i drukarnię. Zawiadomiła o tym dając
ogłoszenie w Gazecie Warszawskiej z 20 X 1797 roku:
„W drukarni po niegdyś Piotrze Zawadzkim, giserze
i typografie uprzywilejowanym warszawskim, a teraz
Ozdobny drzeworyt
przez Magdalenę Zawadzką wdowę rzeczoną drukarnię
i gisernię utrzymującą w kamienicy Ks.Ks. Paulinów
przy ul. Podwale pod nrem 501, znajdują się nowo odlane pisma różne, jako też i książki różne w tejże drukarni. Kto by sobie życzył kupna wspomnianego pisma,
niech uda się jak wyżej. Dat. w Warszawie d. 19 pazdz.
1797 r.” Po roku wdowa przeniosła zakład do kamienicy Andrychowicza przy Rynku Starego Miasta 35
(obecnie 1), gdzie pozostał do końca 1802 r., po czym
przeprowadziła do gmachu byłego kolegium jezuickiego na Starym Mieście przy ul. Jezuickiej 74 (obecnie
1/3). Drukarnia i gisernia działała tam do 1806, czyli
prawdopodobnie do śmierci Magdaleny.
Ogółem w oficynie Piotra i Magdaleny Zawadzkich do 1798 r. ukazało się 16 książek hebrajskich.
Sama Magdalena wydała ponadto około 20 książek
w języku polskim. Były to głównie dzieła literackie,
ale też popularnonaukowe i naukowe.
Po Magdalenie dziedziczyły córki, których imiona nie są znane, jedynie na późniejszych publikacjach
pojawiły się napisy typu Druk. Zawadzkich ; Druk.
Sukcesorek Zawadzkich. W 1811 drukarnię i część
giserni odkupił księgarz i nakładca z Lublina, Kazimierz Szczepański.
Łaciński napis widniejący na dwóch pierwszych książkach hebrajskich wydanych w Warszawie
135