Streszczenie - EFS - Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu

Transkrypt

Samorząd Województwa Wielkopolskiego
Wojewódzki Urząd Pracy
w Poznaniu
STRESZCZENIE WYNIKÓW BADAŃ
„Drogi wychodzenia z kryzysu
i rekomendowane scenariusze rozwoju
Wielkopolski do 2020 r.”
Przygotowany na zlecenie
Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu
przez firmę General Projekt Sp. z o.o.
Badanie i publikacja są współfinansowane przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
w Poznaniu
Instytucja Pośrednicząca zlecająca badanie:
Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu
ul. Kościelna 37
60-537 Poznań
www.efs.wup.poznan.pl
Główni odbiorcy publikacji:
Samorząd Województwa Wielkopolskiego;
Lokalne samorządy;
Instytucje Rynku Pracy;
Instytucja Pośrednicząca PO KL;
Ośrodki badawczo - rozwojowe;
Instytuty naukowe;
Przedsiębiorcy;
Organizacje przedsiębiorców;
Instytucje oświatowe i edukacyjne;
Lokalne media.
Data wydania publikacji:
Lipiec 2011 r.
Nakład:
150 sztuk
Druk i oprawa:
Zakład poligraficzno – usługowo – handlowy, Skrajnowski Józef
ul. Krótka 1, 11-300 Biskupiec
2
w Poznaniu
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie...................................................................................................................................4
Opis zastosowanej metodologii .......................................................................................................5
Streszczenie najważniejszych wyników badań ...............................................................................8
Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz
kraju ................................................................................................................................................9
Przedsiębiorczość w regionie ........................................................................................................ 15
Innowacyjność przedsiębiorstw...................................................................................................... 17
Inwestycje przedsiębiorstw ............................................................................................................ 22
Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego ......................... 25
Rynek pracy ze szczególnym uwzględnieniem dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb
pracodawców oraz prognozą zapotrzebowania na zawody ............................................................ 28
Prognoza zmian w gospodarce regionu w opiniach przedsiębiorców i władz samorządowych
w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego.......................................................................... 34
Analiza SWOT ............................................................................................................................... 36
Wnioski i rekomendacje ................................................................................................................. 37
3
w Poznaniu
WPROWADZENIE
Projekt badawczy pod nazwą „Drogi wychodzenia z kryzysu i rekomendowane
scenariusze rozwoju Wielkopolski do 2020 roku” zrealizowany był w ramach Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1 Rozwój
pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.4 Przewidywanie zmiany gospodarczej.
Proces badawczy, na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu, przeprowadziła
firma General Projekt Sp. z o.o. z Olsztyna.
Podstawowym celem badania było dokonanie:
diagnozy stanu gospodarki regionu Wielkopolski w kontekście globalnego kryzysu
ekonomicznego,
prognozy zmian w gospodarce regionu Wielkopolski wynikających ze zmieniającej się sytuacji
gospodarczej, wywołanej globalnym kryzysem ekonomicznym,
analizy trendów rozwojowych w gospodarce regionu Wielkopolski do roku 2020.
Założone cele badawcze zostały osiągnięte poprzez pogłębioną analizę zagadnień
wyodrębnionych w ramach 7 bloków problemowych:
1. Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów
oraz kraju,
2. Przedsiębiorczość w regionie Wielkopolski,
3. Innowacyjność przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski,
4. Inwestycje przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski,
5. Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego
w Wielkopolsce,
6. Rynek pracy w Wielkopolsce na tle pozostałych regionów oraz kraju ze szczególnym
uwzględnieniem dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców oraz prognozą
zapotrzebowania na zawody,
7. Prognoza zmian w gospodarce regionu Wielkopolski w opiniach przedsiębiorców i władz
samorządowych w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego.
Badanie swym zasięgiem obejmowało całe województwo wielkopolskie, a badaną zbiorowość
stanowili przedsiębiorcy, którzy prowadzą działalność na terenie województwa wielkopolskiego (w tym
przedsiębiorcy reprezentujący branże stanowiące główną siłę napędową regionu oraz przedsiębiorcy
zrzeszeni w organizacjach pracodawców) oraz przedstawiciele władz samorządowych.
4
w Poznaniu
OPIS ZASTOSOWANEJ METODOLOGII
W celu pozyskania niezbędnych informacji, Wykonawca zastosował triangulację
metodologiczną, która polega na wykorzystaniu różnych metod, technik i źródeł pozyskiwania danych.
Dzięki tej procedurze możliwe jest porównywanie i zestawianie wyników uzyskanych na różnych
etapach badania. Wnioski z poszczególnych części uzupełniają się, dając możliwie pełny,
wielostronny opis interesujących badacza zjawisk i procesów.
W ramach niniejszego projektu zostały wykorzystane następujące metody i techniki
badawcze:
analiza desk research,
pośredni wywiad telefoniczny CATI z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski,
indywidualny wywiad pogłębiony (IDI) z przedsiębiorcami reprezentującymi branże stanowiące
główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski oraz z przedstawicielami
władz samorządowych,
zogniskowany wywiad grupowy (FGI) z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski zrzeszonymi
w organizacjach pracodawców,
studium przypadku (SP),
analiza SWOT.
Analiza desk research
Analizie poddane zostały dane pochodzące z już istniejących źródeł, takich jak m.in. dane
statystyczne, publikacje, raporty, artykuły prasowe, informacje pochodzące z portali internetowych
oraz inne źródła, na podstawie których sformułowano wnioski dotyczące badanych zagadnień.
Na potrzeby niniejszego badania Wykonawca przeprowadził:
analizę ogłoszeń prasowych i internetowych w sprawie pracy, uwzględniając kolejno: ostatni
kwartał 2009 r. oraz pierwszy i drugi kwartał 2010 r. - analiza ta miała na celu bieżące
monitorowanie regionalnego rynku pracy w zakresie popytu i podaży na pracę według
określonych branż i zawodów,
analizę danych zastanych w ramach głównych obszarów badawczych.
Pośrednie wywiady telefoniczne CATI z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski
Badanie CATI z przedsiębiorcami miało charakter badania panelowego - przeprowadzone
zostały dwa pomiary w odstępie sześciu miesięcy.
W pierwszym pomiarze Wykonawca przeprowadził badanie na reprezentatywnej próbie
przedsiębiorców zlokalizowanych w województwie wielkopolskim o liczebności N=1000. Natomiast
w drugim pomiarze badanie zostało przeprowadzone w tej samej grupie przedsiębiorców, z tym że
próba została pomniejszona o 19,4%, tj. drugi pomiar został przeprowadzony na próbie N=806.
W badaniu została zastosowana próba losowo - warstwowa proporcjonalna, powstała na
podstawie danych wyznaczających rzeczywistą strukturę przedsiębiorstw w ramach poszczególnych
warstw. Udział poszczególnych grup respondentów odzwierciedlał rzeczywistą strukturę podmiotów
gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON (dane GUS z 2009 r.).
Losowanie firm odbyło się z zachowaniem warstwowania następujących kryteriów:
liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON w poszczególnych
podregionach województwa wielkopolskiego;
liczba zatrudnionych osób (wielkość przedsiębiorstwa).
5
w Poznaniu
Indywidualne wywiady pogłębione z przedsiębiorcami reprezentującymi branże stanowiące
główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski
W ramach niniejszego badania zostały przeprowadzone również indywidualne wywiady
pogłębione (IDI) z przedsiębiorcami reprezentującymi branże stanowiące główną siłę napędową
rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski.
Badanie IDI, podobnie jak i CATI, miało charakter panelowy. W pierwszym pomiarze
Wykonawca przeprowadził 100 wywiadów IDI, natomiast w drugim pomiarze badanie zostało
przeprowadzone w tej samej grupie przedsiębiorców, z tym że próba została pomniejszona o 20%, tj.
drugi pomiar został przeprowadzony wśród 80 przedsiębiorców.
W celu uzyskania niezbędnych informacji podczas badania IDI z przedsiębiorcami,
Wykonawca zastosował celową metodę doboru próby, która polega na całkowicie subiektywnym
wyborze jednostek badanych do próby, w nadziei uzyskania najszerszych i najpełniejszych informacji.
Badaną zbiorowość stanowili przedsiębiorcy reprezentujący takie branże jak:
produkcja sprzętu RTV i informatyka,
samochodowa,
elektryczna,
metalowa,
meblarska,
drzewna,
papiernicza.
Zogniskowane wywiady grupowe z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski
zrzeszonymi w organizacjach pracodawców
Kolejnym zadaniem, jakie zostało zrealizowane w ramach niniejszego projektu było
przeprowadzenie zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) z przedsiębiorcami zrzeszonymi
w organizacjach przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność gospodarczą w województwie
wielkopolskim.
Badanie fokusowe zostało przeprowadzone podczas dwóch sesji, pierwsze w grupie
7 osobowej, drugie w grupie 8 osobowej, w których znaleźli się przedsiębiorcy zrzeszeni
w organizacjach pracodawców (łącznie N=15).
W celu doboru respondentów Wykonawca zastosował celową metodę doboru próby, której
podstawą wyznaczenia jest wiedza o badanej populacji.
Indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami władz samorządowych
regionu Wielkopolski
W ramach niniejszego badania zostały przeprowadzone również indywidualne wywiady
pogłębione (IDI) z przedstawicielami władz samorządowych regionu Wielkopolski.
Niniejsze badanie miało także charakter panelowy. W pierwszym pomiarze Wykonawca
przeprowadził 25 wywiadów IDI, natomiast w drugim pomiarze badanie zostało przeprowadzone
w tej samej grupie samorządowców, z tym że próba została pomniejszona o 20%, tj. drugi pomiar
został przeprowadzony wśród 20 przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego.
W celu uzyskania niezbędnych informacji Wykonawca zastosował celową metodę doboru
próby. Badaną zbiorowość stanowili: wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, bądź ich
reprezentanci.
6
w Poznaniu
Studium przypadku
W niniejszym projekcie realizacja Studium Przypadku odbyła się w odniesieniu do branż
stanowiących główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski.
Badanie zostało zrealizowane na podstawie ogólnodostępnych informacji źródłowych
zamieszczonych na stronach internetowych firm i organizacji branżowych, oraz w oparciu o raport
z badania pt „Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich
przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy”,
wykonany na zlecenie WUP w Poznaniu w 2009 roku przez Doradztwo Gospodarcze DGA SA oraz
PBS DGA.
Ponadto podczas prac zostały wykorzystane dostępne źródła danych statystyki publicznej
GUS, dane Urzędu Statystycznego w Poznaniu oraz dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy
w Poznaniu.
Analizie poddane zostały takie branże jak: samochodowa, spożywcza, meblarska, branża
Business Process Offshoring (Zlecanie Procesów Biznesowych, dalej BPO), informatyczna oraz
celulozowo - papiernicza.
Analiza SWOT
Na podstawie informacji zebranych podczas badań wtórnych (analiza desk research) i badań
pierwotnych (CATI, IDI, FGI oraz SP), Wykonawca opracował analizę SWOT.
Podczas tego etapu prac Wykonawca w pierwszej kolejności dokonał diagnozy sytuacji
ekonomiczno - gospodarczej i społecznej regionu, tzn. określił mocne strony regionu, które w sposób
pozytywny wyróżniają go w otoczeniu, a także strony słabe, czyli te, które ograniczają jego sprawność
i są konsekwencją pewnych ograniczeń. Następnie Wykonawca na podstawie zebranego materiału
badawczego dokonał prognozy dla sytuacji ekonomiczno - gospodarczej i społecznej w regionie, czyli
określił jego szanse i zagrożenia.
Kolejnym krokiem jaki został podjęty podczas opracowywania analizy SWOT było
sporządzenie syntezy mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń, dzięki czemu możliwe było
wytyczenie strategicznych celów dla regionu, czyli stworzenie dla niego rekomendacji na najbliższe
lata. Na podstawie analizy SWOT określony został zakres możliwych, dopuszczalnych
i wykonalnych strategii.
7
w Poznaniu
STRESZCZENIE NAJWAŻNIEJSZYCH WYNIKÓW BADAŃ
Zebrany podczas badań wtórnych i pierwotnych materiał badawczy posłużył do opracowania
następujących zagadnień tematycznych:
1. Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych
regionów oraz kraju.
2. Przedsiębiorczość w regionie Wielkopolski.
3. Innowacyjność przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski.
4. Inwestycje przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski.
5. Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego
w Wielkopolsce.
6. Rynek pracy w Wielkopolsce na tle pozostałych regionów oraz kraju ze szczególnym
uwzględnieniem dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców oraz prognozą
zapotrzebowania na zawody.
7. Prognoza zmian w gospodarce regionu Wielkopolski w opiniach przedsiębiorców i władz
samorządowych w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego.
8
w Poznaniu
Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego
potencjał na tle innych regionów oraz kraju
W celu zdiagnozowania stanu gospodarki regionu w pierwszej kolejności została
przeprowadzona analiza danych zastanych dotyczących aktywności podmiotów gospodarczych
w regionie, salda migracji wewnętrznych i zewnętrznych, a także wartości Produktu Krajowego Brutto.
Wyniki analizy desk research zostały uzupełnione o informacje pochodzące z zebranego podczas
badań pierwotnych materiału badawczego (CATI oraz IDI).
Przeprowadzona diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski miała na celu znalezienie
odpowiedzi na następujące pytania badawcze:
Jak przedstawia się obecna sytuacja gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle
innych regionów oraz kraju?
W jakim kierunku zmierzają zmiany w gospodarce regionu Wielkopolski?
W jakim stopniu zmiany te wynikają ze zmieniającej się sytuacji na świecie uwarunkowanej
kryzysem gospodarczym?
Które z branż gospodarki regionu Wielkopolski stanowią główną siłę napędową rozwoju regionu
w kontekście ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego?
Jak przedstawia się struktura REGON w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów
i kraju?
Jak przedstawia się aktywność podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski oraz na tle
innych regionów i kraju?
Jak przedstawiają się wyniki finansowe przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski oraz na tle innych
regionów i kraju?
Jak przedstawia się struktura oraz sytuacja gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału
zagranicznego w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju?
Jak przedstawia się alokacja i absorpcja środków unijnych w regionie Wielkopolski oraz na tle
Aktywność podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski
Aktywność podmiotów gospodarczych w regionie jest jednym z czynników wpływających na
stan gospodarki regionu. O dobrze prosperującej gospodarce świadczy przede wszystkich aktywność
biznesowa mieszkańców, a także niski odsetek firm, które zaprzestają prowadzenia działalności
gospodarczej. Ponadto w dobie ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego wysoka przedsiębiorczość
w regionie jest istotna, gdyż wskazuje, że mieszkańcy nie chcą się poddać pogarszającej sytuacji na
rynku pracy.
W województwie wielkopolskim na przestrzeni lat 2008 - 2010 obserwuje się wzrost liczby firm
zarejestrowanych w systemie REGON o blisko 4%, w tym największy wzrost liczby podmiotów
gospodarczych w Wielkopolsce zaobserwowano w przypadku mikro oraz małych przedsiębiorstw.
Sektor MSP jest uważany za jeden z głównych motorów rozwoju gospodarczego, przede wszystkim
dzięki elastyczności i szybkości w dostosowywaniu się do zmiennych warunków gospodarczych.
Dlatego też w 2010 r. obserwuje się wzrost odsetka tych firm w regionie. Można zatem stwierdzić, że
kryzys ekonomiczny wywarł na te przedsiębiorstwa znacznie mniejszy wpływ, niż na duże i wielkie
firmy.
Wielkopolska plasuje się na szóstym miejscu pod względem największego wzrostu liczby
podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w latach 2008-2010, co stanowi
o wysokim poziomie przedsiębiorczości w regionie. Na przestrzeni analizowanych lat największa
9
w Poznaniu
tendencja zwyżkowa w liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych występowała
w sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych; włączając motocykle
(o 14%). Natomiast największe tendencje odnośnie spadku liczby nowo zarejestrowanych podmiotów
odnotowano w sekcji K – działalność finansowa i ubezpieczeniowa (o 6%). Dane te świadczą o tym, iż
coraz mniej przedsiębiorstw zlokalizowanych w Wielkopolsce ma problemy z utrzymaniem się na
rynku, tak więc na podstawie tego wskaźnika, sytuację gospodarczą w regionie można określić jako
stabilną.
Jak wynika z analizy danych, mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią 99,9%
wszystkich firm działających w Wielkopolsce. Bez wątpienia rozwój sektora MSP ma znaczący wpływ
na gospodarkę regionu, co przekłada się na to, że mają największy udział w zatrudnianiu
pracowników, wytwarzaniu PKB, a także w działalności inwestycyjnej i innowacyjnej. Dlatego też
niewątpliwie liczba aktywnych MSP jest jednym z ważniejszych wskaźników świadczących
o przedsiębiorczości regionu.
Biorąc pod uwagę dane dla całego kraju, należy zauważyć, iż na 100 mieszkańców Polski
w 2009 roku przypadało 4,6 aktywnych MSP. Województwami, które przekraczały liczbę aktywnych
MSP odpowiednią dla kraju były (wg kolejności, malejąco): mazowieckie, zachodniopomorskie,
wielkopolskie, pomorskie, dolnośląskie, małopolskie, łódzkie oraz lubuskie.
Branże gospodarki stanowiące główną siłę napędową rozwoju regionu Wielkopolski
Biorąc pod uwagę udział poszczególnych sektorów w liczbie pracujących w Wielkopolsce,
największy odsetek osób w latach 2008-2009 roku był zatrudniony w sektorze usługowym (46%),
a następnie w sektorze przemysł i budownictwo (33%). Najmniejsze zatrudnienie w województwie
wielkopolskim generował sektor rolniczy (21%).
Analiza pozycji województwa wielkopolskiego wśród innych regionów pod względem
generowanego zatrudnienia w poszczególnych sektorach wykazała, że:
Wielkopolska zajmowała trzecie miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze
rolniczym (2008 r. – 208 651 osoby; 2009 r. – 206 498 osoby);
Wielkopolska zajmowała trzecie miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze
przemysłowym (2008 r. – 354 953 osoby; 2009 r. – 338 133 osoby);
Wielkopolska zajmowała trzecie miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze:
handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa;
zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja (2008 r. – 194 508 osoby; 2009 r. –
195 288 osoby);
Wielkopolska zajmowała czwarte miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze:
działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości (2008 r. – 34 273
osoby; 2009 r. – 32 093 osoby);
Wielkopolska zajmowała czwarte miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze:
pozostała działalność usługowa (2008 r. – 237 776 osoby; 2009 r. – 246 725 osoby);
Wielkopolska zajmowała trzecie miejsce pod względem generowania dużej liczby osób
pracujących (2008 r. – 1 030 161 osoby; 2009 r. – 1 018 737 osoby).
Respondenci w badaniu CATI mieli możliwość wskazania branż, które ich zdaniem stanowią
główną siłę napędową regionu. Były to przede wszystkim: nieruchomości i budownictwo oraz
przemysł.
Także opracowanie studiów przypadku dotyczyło określenia branż, które potencjalnie
stanowią główną siłę napędową regionu. Case studies dotyczyły więc w głównej mierze branż:
samochodowej, spożywczej, meblarskiej, BPO, informatycznej i celulozowo-papierniczej.
10
w Poznaniu
Sytuacja finansowa przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski
W celu określenia sytuacji finansowej przedsiębiorstw, Wykonawca przeprowadził analizę
dostępnych danych statystycznych dotyczących: wielkości zysków netto przedsiębiorstw, udziału
kosztów w przychodach przedsiębiorstw oraz wyników finansowych przedsiębiorstw.
Z analizy danych wynika, iż w 2008 i 2009 r. województwa: mazowieckie, wielkopolskie
i śląskie znajdowały się w czołówce regionów, w których zyski netto przedsiębiorstw były najwyższe
w kraju. Także w skali całej Polski można zaobserwować zdecydowaną tendencję zwyżkową
w zakresie zysków netto osiąganych przez przedsiębiorstwa. Tendencja ta świadczy o pozytywnych
zmianach rozwojowych zachodzących w gospodarce zarówno kraju, jak i Wielkopolski.
Wśród sekcji, które generowały największe zyski netto w województwie wielkopolskim
w latach 2008-2009, wyróżnić można: przetwórstwo przemysłowe, handel hurtowy, detaliczny;
naprawę pojazdów samochodowych, włączając motocykle oraz wytwarzanie i zaopatrywanie
w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych.
Na uwagę zasługuje w szczególności sekcja - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię
elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, w której
w 2009 r. odnotowano największy przyrost zysków w stosunku do roku poprzedniego (o ponad 300%).
Jednocześnie największy wzrost zysku, liczony w miliardach polskich złotych, zanotowano w sekcji
– przetwórstwo przemysłowe (o 1 072 585 tys. zł).
Analizując sytuację finansową przedsiębiorstw, pod uwagę należy wziąć także udział kosztów
w przychodach. Wskaźnik ten świadczy o rentowności działalności - im niższa jego wartość, tym
większa rentowność.
Analizując sytuację finansową przedsiębiorstw Wielkopolski, w 2008 r. w przychodach
wielkopolskich firm koszty stanowiły 95,8%, natomiast w 2009 r. – 94%. Wartości te znajdowały się
poniżej średniej dla kraju (2008 r. – 96,8%, 2009 r. – 95%).
Pod względem udziału kosztów w przychodach, województwo wielkopolskie znajdowało się na
4 miejscu. W roku 2009 odnotowano spadek tego wskaźnika, co jest pozytywnym zjawiskiem, gdyż
świadczy o tym, że firmy zlokalizowane w regionie osiągają coraz większe zyski.
Wynik finansowy jest powszechnie stosowanym miernikiem oceny działalności
przedsiębiorstwa. Z analizy danych statystycznych wynika, iż około 80% przedsiębiorstw
zlokalizowanych w województwie wielkopolskim osiągało dodatni wynik finansowy, co świadczy
o dobrej kondycji finansowej regionalnych firm. W 2009 roku w stosunku do roku 2008 odsetek firm
osiągających dodatni wynik finansowy w regionie zmalał jedynie o 0,4%. Największy odsetek firm
z ujemnym wynikiem finansowym stanowiły przedsiębiorstwa z sektora działalności związanej
z kulturą, rozrywką i rekreacją. Wyjątek stanowi sektor edukacyjny, który nie zanotował ujemnych
wyników finansowych placówek w 2009 roku. Zdecydowana większość regionów Polski
w 2009 r. odznaczała się zmniejszonym odsetkiem firm o dodatnim wyniku finansowym.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w przedsiębiorstwach, było kolejnym
analizowanym wskaźnikiem sytuacji gospodarczej regionu.
Województwo wielkopolskie znajdowało się pośrodku klasyfikacji regionów pod względem
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto, które w 2008 r. wynosiło 2 868,81 zł. W 2009 roku
obserwuje się wzrost wartości średniej wysokości wynagrodzenia brutto o 107,47 zł. Na podstawie
analizy uzyskanych danych można zaobserwować, iż we wszystkich województwach występuje
tendencja zwyżkowa w zakresie wartości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto
w sektorze przedsiębiorstw.
11
w Poznaniu
Struktura oraz sytuacja gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w regionie
Wielkopolski
Następnie analizie desk research poddana została struktura oraz sytuacja gospodarcza
podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego.
W województwie wielkopolskim w 2008 r. funkcjonowały 1 923 firmy z udziałem kapitału
zagranicznego różnego pochodzenia. W 2009 r. liczba przedsiębiorstw z udziałami zagranicznymi
wzrosła o 39 (liczba firm z udziałem kapitału zagranicznego w 2009 r. – 1 962 przedsiębiorstwa).
Tendencja zwyżkowa liczebności firm z kapitałem zagranicznym jest właściwa dla większości
województw, za wyjątkiem: lubelskiego, lubuskiego, podlaskiego i opolskiego.
Pod względem wartości kapitału firm niemieckich w województwach, Wielkopolska zajmowała
trzecie miejsce, zarówno w roku 2008, jak i w 2009. Wartość kapitału firm niemieckich lokowanego
w regionie wynosiła 4 797 mln zł w 2008 r., natomiast w roku 2009 wzrosła osiągając wartość 4 948,2
mln zł. Jednocześnie ogólna wartość kapitału zagranicznego lokowanego w Polsce wynosiła
115 891,8 mln zł w 2009 roku i w porównaniu do roku 2008 wzrosła o 8 162,7 mln zł (7,6%).
Największy kapitał zagraniczny w Polsce lokują Niderlandy oraz Niemcy i Francja (według dostępnych
danych GUS).
Pod względem wielkości zatrudnienia osób w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego
województwo wielkopolskie plasowało się na drugim miejscu. Oznacza to, iż firmy z zagranicznymi
udziałami tworzą znaczną ilość miejsc pracy dla Wielkopolan (2008 r.-205 417, 2009 r. - 190 871).
Niepokojącym jest jednakże fakt, największego wśród wszystkich województw zmniejszenia liczby
osób zatrudnionych w tego rodzaju spółkach na przestrzeni dwóch analizowanych lat.
Alokacja i absorpcja środków unijnych w regionie Wielkopolski
Kolejnym elementem diagnozy stanu gospodarki wielkopolskiej oraz jej potencjału na tle
innych regionów jest analiza absorpcji i alokacji środków unijnych (stan na dzień 10.06.2011r.).
Biorąc pod uwagę liczbę dotacji unijnych przyznanych na przestrzeni lat 2007-2013 pod
względem zróżnicowania terytorialnego, można wyróżnić przede wszystkim dwa województwa:
śląskie, w którym do dnia 10.06.2010 r. przyznano 5 683 dotacji unijnych oraz mazowieckie, w którym
jak przyznano 5 391 dotacji unijnych. Biorąc zaś pod uwagę wartość dotacji unijnych, które zostały
przyznane regionom, pod tym względem przoduje województwo mazowieckie, które zaabsorbowało
aż 42 605 533 765,04 zł i zdecydowanie wyprzedziło pozostałe regiony. Województwo wielkopolskie
znajdowało się na trzecim miejscu w klasyfikacji regionów pod względem wysokości przyznanych
środków. Dotacje unijne, które zostały przyznane Wielkopolsce stanowiły 7,1% wszystkich środków
zaabsorbowanych przez Polskę.
Analizując liczbę i wartość dotacji przyznawanych w ramach Regionalnych Programów
Operacyjnych należy zauważyć, iż najwięcej dotacji (stan na dzień 10.06.2011r.) przyznano w ramach
Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego (2 649 dotacji o wartości całkowitej
7 316 869 562,97 zł). Województwo wielkopolskie było drugim województwem pod względem ilości
dotacji przyznanych w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (1 876 dotacje) oraz
pierwszym pod względem wartości przyznanych dotacji (8 092 966 087,17zł).
Pod względem liczby dotacji przyznanych w ramach PO KL na lata 2007-2013 (stan na dzień
10.06.2011r.) województwo wielkopolskie plasowało się na 4 miejscu (2 004 dotacje). Jednocześnie
pod względem wartości tych dotacji Wielkopolska zajmowała 8 miejsce (1 271 077 522,01 zł).
Województwem, w którym przyznano najwięcej dotacji o najwyższej wartości w ramach PO KL było
mazowieckie (2 972 dotacje o wartości 2 334 081 949,69 zł), zaś województwem o najmniejszej liczbie
dotacji szacowanych na najniższą wartość było lubuskie (820 dotacji w ramach PO KL na lata 20072013 o wartości 511 415 390,53 zł).
12
w Poznaniu
Saldo migracji wewnętrznych i zewnętrznych
Analizując saldo migracji wewnętrznych dla Wielkopolski w latach 2008-2009 należy wziąć
pod uwagę liczbę osób zameldowanych i wymeldowanych w województwie wielkopolskim.
Z analizowanych danych wynika, iż saldo migracji zagranicznych w województwie
wielkopolskim w 2008 roku wynosiło - 876, co oznacza, że liczba osób z zagranicy, które zameldowały
się w regionie była o 876 osoby mniejsza niż liczba osób wymeldowanych z województwa
i wyjeżdżających za granicę. Także w 2009 r. obserwuje się ujemne saldo migracji zagranicznych,
które wynosiło - 284 osoby.
Analizując saldo migracji dla poszczególnych podregionów w 2009 roku należy stwierdzić, że
najwyższe dodatnie saldo migracji wewnętrznych wykazał podregion poznański (6 116 osób),
natomiast największe ujemne saldo migracji wewnętrznych odnotował podregion miasta Poznania
(- 2 871 osób). Ponadto najwyższe dodatnie saldo migracji zagranicznych wykazał podregion
leszczyński (o 21 osób), zaś największe ujemne miasto Poznań (- 267). Jednocześnie saldo migracji
zagranicznych w województwie wielkopolskim (- 284 osoby) przekraczało wartości sald migracji
zagranicznych poszczególnych podregionów.
W klasyfikacji województw pod względem wartości salda migracji zagranicznych w 2008 r.
Wielkopolska znajdowała się w grupie pięciu regionów o najwyższych ujemnych saldach migracji
zagranicznych (- 876). Jednocześnie należy podkreślić, iż w 2008 r. tylko województwo mazowieckie
wykazało dodatnie saldo migracji zagranicznych (326).
Analizując salda migracji zagranicznych dla poszczególnych województw w 2009 roku,
zaobserwowano zwiększenie liczby województw wykazujących saldo dodatnie (małopolskie - 765,
mazowieckie - 817, pomorskie - 200, podkarpackie - 111, zachodniopomorskie - 147, lubelskie - 84,
łódzkie - 108 oraz świętokrzyskie - 65). Także w 2009 roku największe dodatnie saldo wykazało
województwo mazowieckie, natomiast największe ujemne – śląskie (-1 634). Województwo
wielkopolskie w 2009 roku również posiadało ujemne saldo migracji zagranicznych (-284).
W klasyfikacji województw pod względem wartości salda migracji międzywojewódzkich
w 2008 r., Wielkopolska znalazła się na czwartym miejscu, wykazując dodatnie saldo migracji
międzywojewódzkich na poziomie 2 004 osób, co oznacza, że liczba osób, które zameldowały się
w regionie była o 2 004 osoby większa niż liczba osób wymeldowanych. Sytuacja prezentuje się
analogicznie w roku 2009 – województwo wielkopolskie sklasyfikowane było na czwartym miejscu,
jednakże dodatnie saldo migracji międzywojewódzkich jakie wykazało, było niższe w stosunku do
poprzedniego roku o 152.
Wartość PKB w regionie
Wartość PKB per capita świadczy o możliwościach gospodarczych danego kraju i o poziomie
życia społeczeństwa. Wysoki poziom PKB umożliwia rozwój gospodarczy i podniesienie poziomu
życia ludności w regionach, dlatego tak ważne jest poznanie wartości PKB dla podregionów oraz
całego województwa wielkopolskiego.
Miasto Poznań odznaczało się zdecydowanie największą wartością PKB przypadającą na
1 mieszkańca w 2008 roku (37 509 zł). Wartość PKB Poznania przewyższała niemal dwukrotnie
wartość produktu krajowego brutto przypadającego na 1 mieszkańca w stosunku do drugiego
w kolejności podregionu – poznańskiego (21 430 zł), była także większa od średniej dla województwa
(34 934 zł).
Analizując wartości PKB województw na tle kraju należy zauważyć, że województwo
mazowieckie odznaczało się zdecydowanie największą wartością PKB przypadającą na 1 mieszkańca
tego regionu (52 770 zł). Wartość PKB Mazowsza zdecydowanie przewyższała średnią krajową
(33 462 zł), co stanowi o największym wkładzie tego regionu w tworzenie krajowego produktu brutto.
W grupie czterech regionów, w których wartość PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca przekraczała
średnią krajową znajduje się także województwo wielkopolskie.
13
w Poznaniu
Ocena sytuacji gospodarki regionu Wielkopolski w opinii respondentów badań
Podczas badań terenowych (CATI, IDI, FGI) przedsiębiorcy zostali poproszeni o ocenę
sytuacji gospodarki regionu Wielkopolski. Zdaniem większości respondentów gospodarka regionu jest
obecnie na stabilnym poziomie, mimo iż w ciągu ostatnich 3 lat uległa pogorszeniu.
Osoby, które wzięły udział w badaniach w większości twierdziły, iż niewątpliwie
ogólnoświatowy kryzys gospodarczy wpłynął na sytuację ekonomiczną regionu, jednakże
w porównaniu z innymi regionami, sytuacja w Wielkopolsce jest i tak znacznie lepsza. Mimo, iż
respondenci zauważyli osłabienie gospodarcze są zdania, że sytuacja w województwie powoli się
stabilizuje, co jest zasługą przede wszystkim dużej przedsiębiorczości Wielkopolan.
Kryzys gospodarczy objawiał się w głównej mierze pogorszeniem kondycji ekonomicznej wielu
przedsiębiorstw. Część z nich redukowała etaty, część minimalizowała wydatki, wzrosła niechęć do
podejmowania inwestycji. Jednocześnie respondenci wskazali na fakt, iż region w porównaniu do
innych województw dobrze sobie poradził z kryzysem i mimo pogorszenia sytuacji na wielkopolskim
rynku, aktualnie powraca do stanu sprzed kryzysu.
Osoby biorące udział w badaniach podkreślały, że poprawa stanu gospodarki wiąże się
przede wszystkim z dużą przedsiębiorczością społeczeństwa. Wielkopolscy przedsiębiorcy nie
koncentrowali się tylko na negatywnych skutkach kryzysu, ich działania zaradcze nie polegały tylko na
minimalizacji kosztów i redukcji miejsc pracy, poszukiwali także innych rozwiązań. Między innymi
szukali dofinansowań do swoich inwestycji czy działalności innowacyjnej. Niektórzy współpracowali
z firmami zagranicznymi (choć był to niewielki odsetek). Upatrywali także mechanizmów rozwiązania
problemów finansowych w rozszerzeniu działalności, by dotrzeć do większych i bardziej
zróżnicowanych grup klientów, czy też poszerzeniu rynku zbytu o zasięg ponadlokalny.
14
w Poznaniu
Przedsiębiorczość w regionie
W celu zdiagnozowania przedsiębiorczości w regionie Wielkopolski, Wykonawca
przeprowadził analizę desk research biorąc pod uwagę następujące wskaźniki:
liczba podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 1000
mieszkańców,
nowe podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców,
dynamika liczby podmiotów zarejestrowanych w REGON,
średnioroczna dynamika pracujących,
średnioroczna dynamika inwestycji firm.
Przeprowadzona analiza przedsiębiorczości w regionie Wielkopolski miała na celu znalezienie
odpowiedzi na ogólne pytanie badawcze:
Jak przedstawia się aktywność podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski oraz na tle
Liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON
Województwo wielkopolskie, pod względem liczby podmiotów zarejestrowanych w systemie
REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, w ciągu ostatnich trzech lat zajmowało piąte miejsce
w kraju, zaraz po województwach: zachodniopomorskim, mazowieckim, pomorskim
i dolnośląskim. Ponadto Wielkopolska zalicza się do 6 regionów, w których średnia liczba firm
przypadająca na 1000 mieszkańców jest wyższa niż średnia dla kraju.
Biorąc pod uwagę liczbę podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON,
najwięcej firm przypadało na 1000 mieszkańców miasta Poznania, a następnie podregionu
poznańskiego. Liczba firm w obu tych podregionach istotnie przekraczała średnią liczbę
przedsiębiorstw dla całego województwa wielkopolskiego, a także i Polski. Pozostałe podregiony
cechowały się mniejszą liczbą funkcjonujących podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000
mieszkańców. Mimo to, liczba przedsiębiorstw w tych podregionach była większa bądź zbliżona do
liczby firm przypadających na 1000 mieszkańców niektórych województw (np. podkarpackiego,
lubelskiego, podlaskiego i warmińsko - mazurskiego).
Liczba podmiotów nowo - zarejestrowanych w systemie REGON
Województwo wielkopolskie znajdowało się w czołówce regionów pod względem liczby nowo
zarejestrowanych firm przypadających na 1000 mieszkańców. Największa liczba nowo powstałych
przedsiębiorstw przypadała na 1000 mieszkańców województwa zachodniopomorskiego (2008 r. 11 firm, 2009 r. - 12 firm, 2010 r. - 12 firm) oraz województwa pomorskiego (2008 r. - 11 firm, 2009 r. 11 firm, 2010 r. – 12 firm). Województwo wielkopolskie znajdowało się na piątym miejscu. W tym
regionie na 1000 mieszkańców w roku 2008 przypadało 9 nowo zarejestrowanych firm, w 2009 r. - 10,
natomiast w 2010 r. - 11 nowych firm. Wartości odpowiadające Wielkopolsce przekraczały średnią dla
kraju.
Biorąc pod uwagę dane odnośnie nowo zarejestrowanych firm w podregionach województwa
wielkopolskiego, największy potencjał przedsiębiorczości w województwie wielkopolskim występuje
w Poznaniu. Przejawia się to między innymi w największej liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów
gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (2008 r. – 13 nowo zarejestrowanych firm,
2009 r. – 14 nowo zarejestrowanych firm, 2010 r. – 16 nowo zarejestrowanych firm). W podregionie
poznańskim, tak jak w Poznaniu, liczba nowo zarejestrowanych firm w przeliczeniu na 1000
mieszkańców przekraczała średnią dla województwa (2008 r. – 10 nowo zarejestrowanych firm,
2009 r. – 11 nowo zarejestrowanych firm, 2010 r. – 12 nowo zarejestrowanych firm). Na przestrzeni
15
w Poznaniu
analizowanych lat wszystkie podregiony, za wyjątkiem pilskiego, wykazywały tendencję zwyżkową
w liczbie nowo zarejestrowanych firm.
Z obserwacji dynamiki zmian w liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych
w województwach na tle Polski wynika, iż na przestrzeni lat 2008-2010 wszystkie województwa
wykazywały tendencję zwyżkową w liczbie nowo zarejestrowanych firm. Pod względem liczby nowo
zarejestrowanych podmiotów przez ostatnie trzy lata województwo wielkopolskie zajmowało
3 pozycję, natomiast pod względem dynamiki zmian na przestrzeni lat 2008 - 2010 - pozycję 4 (liczba
nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w tym regionie wzrosła o 20,8%).
Dynamika pracujących w regionie
W województwie wielkopolskim można aktualnie zaobserwować zmniejszanie liczby osób
zatrudnianych i zwalnianych, co świadczy o malejącej dynamice zmian w liczbie pracujących. Na
przestrzeni lat 2008-2009 liczba zatrudnianych zmalała o 29%, natomiast liczba zwalnianych
o 13%. Taka sytuacja może wskazywać na zachodzące negatywne zmiany na wielkopolskim rynku
pracy, m.in. na stagnację w sektorze przedsiębiorstw. Niewątpliwie dane te są odzwierciedleniem
sytuacji gospodarczej, jaka miała miejsce w 2009 r. w związku z ogólnoświatowym kryzysem
gospodarczym.
Dynamika inwestycji firm w regionie
Analizując dane odnośnie wielkości środków finansowych przeznaczonych na inwestycje
w przeliczeniu na 1 mieszkańca w podregionach Wielkopolski można zauważyć, iż pod tym względem
Poznań oraz podregion poznański górują nad innymi podregionami. Średnia wartość inwestycji
przypadająca na 1 mieszkańca Poznania zarówno w 2008 r. jak i w 2009 r. przekraczała ponad
dwukrotnie wartość inwestycji w przeliczeniu na 1 mieszkańca województwa wielkopolskiego
(2008 r. – 7 367 zł, 2009 r. – 5 696 zł). Niepokojącym jest fakt zmniejszenia wartości inwestycji
w przeliczeniu na 1 mieszkańca, obserwowany w roku 2009 w stosunku do roku poprzedniego. Ta
prawidłowość zachodzi w przypadku wszystkich podregionów województwa wielkopolskiego.
Analogiczna tendencja występowała także w większości województw. Wyjątkiem są
województwa: pomorskie, kujawsko-pomorskie oraz opolskie, w których zaobserwowano wzrastającą
dynamikę inwestycji. Choć w kujawsko-pomorskim i opolskim wzrost w przeliczeniu na 1 mieszkańca
regionu był stosunkowo niewielki (kujawsko – pomorskie – przyrost o 77 zł; opolskie – o 393 zł), to
w pomorskim przyrost ten był już znaczny (o 1 038 zł). Wzrastająca dynamika inwestycji w tych
regionach może wskazywać m.in. na lepsze dofinansowanie tych regionów w 2009 roku
w stosunku do pozostałych regionów. Dofinansowania mają na celu przede wszystkim wyrównanie
poziomu rozwoju gospodarczego w poszczególnych krajach Unii Europejskiej, a zwłaszcza
w regionach (w Polsce: w województwach) państw członkowskich.
16
w Poznaniu
Innowacyjność przedsiębiorstw
W celu diagnozy innowacyjności w regionie Wielkopolski w pierwszej kolejności została
przeprowadzona analiza danych zastanych dotyczących odsetka firm innowacyjnych
i prowadzących prace B+R, środków finansowych przeznaczonych na działania innowacyjne
w przedsiębiorstwach, środków finansowych przeznaczonych na działalność badawczo-rozwojową
w przedsiębiorstwach oraz źródeł finansowania działalności innowacyjnej. Wyniki analizy
desk research zostały uzupełnione o informacje pochodzące z zebranego podczas badań pierwotnych
materiału badawczego (CATI, IDI, FGI).
Przeprowadzona analiza innowacyjności przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski miała na
celu znalezienie odpowiedzi na ogólne pytanie badawcze:
Jak przedstawiają się wartości wskaźników dotyczących innowacyjności przedsiębiorstw
w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju?
W ramach niniejszego zadania badawczego analizie poddano następujące wskaźniki
dotyczące innowacyjności:
Innowacyjność wielkopolskich firm z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstw,
Działalność badawczo-rozwojowa wielkopolskich przedsiębiorstw,
Wysokość nakładów ponoszonych przez wielkopolskie przedsiębiorstwa na innowacje,
w tym na działalność badawczo-rozwojową,
Główne kierunki (obszary) innowacyjności przedsiębiorstw wielkopolskich,
Źródła innowacyjności w wielkopolskich przedsiębiorstwach,
Źródła finansowania innowacyjności,
Skłonność przedsiębiorstw do podejmowania współpracy w procesie innowacyjnym,
Główne bariery wdrażania innowacji.
Innowacyjność wielkopolskich firm
Analiza desk research dotycząca wskaźników innowacyjności wykazała, iż w województwie
wielkopolskim w 2009 r.: 6,35% przemysłowych firm małych, 24,11% średnich oraz 47,16%
przemysłowych firm dużych ponosiło nakłady na innowacje. Wartości te znajdują się poniżej średnich
wartości dla kraju. Na przestrzeni lat 2008-2009 zauważyć można spadek odsetka liczby firm, które
ponosiły nakłady na innowacje, we wszystkich klasach wielkości. Zmniejszenie odsetka firm
ponoszących nakłady na innowacje miało miejsce także w pozostałych województwach
w 2009 roku, za wyjątkiem województwa lubuskiego oraz podkarpackiego.
Także respondenci w badaniu ilościowym (CATI) zostali poproszeni o określenie, czy ich
przedsiębiorstwa są innowacyjne. Jak wynika z analizy danych w II pomiarze badania CATI, jedynie
35,1% respondentów deklarowało, iż ich przedsiębiorstwa są innowacyjne. Pozostały odsetek
stanowiły firmy, które nie wdrażały innowacji (64,9%). W I pomiarze badania CATI odsetek firm
innowacyjnych stanowił 40%.
Ponad połowa ankietowanych firm małych (53,2%) oraz podobny odsetek firm średnich
(52,6%) w II pomiarze badania CATI prowadziło działania innowacyjne. Jeśli zaś chodzi o firmy duże,
to połowa przedsiębiorców zatrudniających powyżej 250 pracowników zadeklarowała, że prowadzi
działania innowacyjne. Wśród przedsiębiorstw zatrudniających do 9 pracowników odsetek firm
innowacyjnych wyniósł zaledwie 21,7%, co oznacza, że mikro przedsiębiorstwa są najmniej skłonne
do wdrażania projektów innowacyjnych.
Respondenci w badaniu jakościowym (IDI) również sceptycznie podchodzili do procesu
innowacyjności. Jedynie niewielki odsetek respondentów prowadził w ostatnich latach tego rodzaju
inwestycje. Powodami, dla których nie wdrażano innowacji w wielkopolskich firmach były przede
17
w Poznaniu
wszystkim: deficyt środków finansowych, które można byłoby przeznaczyć na innowacje oraz
poczucie zagrożenia kolejną falą kryzysu gospodarczego. Znaczna część przedsiębiorców nie
widziała potrzeby wdrażania innowacji w swoich firmach. Były to zazwyczaj małe przedsiębiorstwa,
niepodejmujące żadnych inwestycji, nastawione na doraźną działalność, bez aspiracji na rozwój
w szerszym zakresie. Jednocześnie ta część badanych podkreślała, że w swojej działalności
korzystają z produktów czy urządzeń, które są już sprawdzone, a to pozwala im zachować poczucie
bezpieczeństwa podejmowanych działań na mało stabilnym rynku.
Działalność badawczo-rozwojowa
Działalność badawczo-rozwojowa jest traktowana, jako otwartość firm na innowacje. Jak
wynika z analizy desk research, pod względem liczby jednostek prowadzących prace B+R
województwo wielkopolskie plasowało się na trzecim miejscu zarówno w roku 2008 – 112 jednostek
B+R, jak i w 2009 r. – 120 jednostek B+R. W porównaniu do roku 2008, w regionie ilość jednostek
B+R wzrosła o 8.
Z danych uzyskanych na drodze badania ilościowego (CATI) wynika, iż jedynie ok. 10-11%
przedsiębiorstw prowadziło działania badawczo-rozwojowe, a tylko ok.7% posiadało w strukturach
swoich firm dział, którego zadaniem było projektowanie i rozwój nowych produktów bądź usług.
Spośród ogółu firm podejmujących działania B+R największy odsetek stanowiły przedsiębiorstwa
zatrudniające powyżej 250 pracowników (66,7%). Zauważyć także można, że im mniejsza firma tym
rzadziej prowadzi ona własne prace badawczo - rozwojowe. Powody takiego stanu rzeczy są
analogiczne jak w przypadku podejmowania inwestycji w innowacje.
Wyniki badań jakościowych (IDI) w tym obszarze są zbieżne. Wielkopolskie przedsiębiorstwa
są w niewielkim stopniu zaangażowane w działalność badawczo-rozwojową. Taki stan rzeczy wynika
przede wszystkim z deficytu w budżetach wielu firm. Respondenci podkreślali również, że taka
działalność nie jest potrzebna w ich jednostce. Z uwagi na brak zainteresowania aktywnością
inwestycyjną, prowadzenie działalności badawczo – rozwojowej uznawali za bezzasadne. Wśród firm,
prowadzących taką komórkę, przeważają firmy średnie i duże.
Wysokość nakładów ponoszonych przez wielkopolskie przedsiębiorstwa na innowacje, w tym
na działalność badawczo-rozwojową
Województwo wielkopolskie w 2009 r. zajmowało szóste miejsce, jeśli chodzi o środki
przeznaczone na innowacje w firmach z sektora usług oraz miejsce siódme, jeśli chodzi o środki
przeznaczone na innowacje w firmach przemysłowych. W roku 2009 nastąpił w regionie duży spadek
środków finansowych przeznaczonych na działalność innowacyjną zarówno w firmach z sektora usług,
jak i przemysłowych (przedsiębiorstwa z sektora usług – spadek o 419 879 tys. zł, przedsiębiorstwa
przemysłowe – spadek o 626 907 tys. zł).
Województwo wielkopolskie plasowało się na czwartym miejscu wśród regionów pod
względem wielkości nakładów przeznaczanych na działalność badawczo-rozwojową. Największe
nakłady na B+R w Wielkopolsce były ponoszone w sekcjach pozaprzemysłowych
(2009 r. - 748 053,7 tys. zł). Warto zaznaczyć, że w porównaniu do roku 2008 w Wielkopolsce
obserwuje się zwiększenie nakładów na działalność badawczo-rozwojową o 38,3%.
Biorąc pod uwagę środki finansowe przeznaczone na 1 firmę prowadzącą działalność
badawczo-rozwojową, Wielkopolska plasowała się na piątym miejscu (2009 r. – 7 mln zł). Wartym
podkreślenia jest fakt, iż województwo wielkopolskie wraz z warmińsko-mazurskim oraz
kujawsko-pomorskim odnotowały w 2009 r. największy wzrost środków finansowych przeznaczonych
na 1 firmę prowadzącą działalność badawczo-rozwojową.
W badaniu ilościowym (CATI) odsetek firm, które ponosiły nakłady na innowacje kształtował
się na poziomie 31,1% - 34,6%. W 2009 roku można było zaobserwować spadek skłonności
przedsiębiorstw do ponoszenia nakładów na innowacje, jednakże w 2010 r. odnotowano ponowny
18
w Poznaniu
wzrost odsetka firm, które wdrażały innowacje. W tym największy odsetek stanowiły przedsiębiorstwa,
których nakłady na ten rodzaj inwestycji nie przekraczały 500 000 zł.
Respondenci w badaniu jakościowym wyrazili opinię, iż działalność badawczo-rozwojowa
w przedsiębiorstwie to nie tylko źródło prestiżu, ale przede wszystkim jeden z najważniejszych
czynników rozwoju oraz budowania przewagi konkurencyjnej. Jednocześnie podmioty w Wielkopolsce
charakteryzowały się niskimi nakładami na innowacje, w tym na działalność B+R. Podstawową
przyczyną takiego stanu rzeczy są ograniczone możliwości finansowania działalności badawczej.
Wśród firm prowadzących komórkę badań i rozwoju przeważają firmy średnie i duże. Szacują one
nakłady na poziomie kilkuset tysięcy złotych rocznie, jednakże poziom ten jest mocno skorelowany
z indywidualnymi uwarunkowaniami podmiotu gospodarczego.
Główne kierunki (obszary) innowacyjności przedsiębiorstw wielkopolskich
Badane firmy najczęściej realizowały innowacje w zakresie wprowadzania innowacyjnych
usług (16,8%), nowoczesnych rozwiązań technologicznych (15,2%) oraz zastosowania nowoczesnych
maszyn i urządzeń (14,4%). Wyniki badania CATI dotyczące głównych obszarów innowacyjności
wielkopolskich firm były zbieżne w obu pomiarach badania ilościowego.
Realizacja inwestycji w innowacje zarówno w I, jak i w II pomiarze badania jakościowego (IDI)
dotyczyła przede wszystkim nowych technologii wykorzystanych w prowadzonej działalności.
Innowacyjność przedsiębiorstw to również zakup nowoczesnego sprzętu komputerowego oraz
wyspecjalizowanego oprogramowania. Ponadto firmy starały się tworzyć innowacyjne produkty
i usługi, zwiększając tym samym swą konkurencyjność, nie tylko w regionie czy w kraju, ale także
poza jego granicami. Wśród nielicznych innowacyjnych produktów wdrażanych przez przedsiębiorców
zaliczyć można nowoczesną zintegrowaną salę operacyjną, elektroniczny standard sprawozdawczości
finansowej i biznesowej, wysoko wyspecjalizowane urządzenia elektroniczne służące informatyce
śledczej, zintegrowaną platformę do wymiany informacji i dokumentów dla dużych i średnich firm, czy
też oprogramowanie geodezyjne dedykowane dla urzędów administracji państwowej.
Podobne zdanie mieli respondenci badania jakościowego przeprowadzonego za pomocą
techniki FGI. Wyrazili oni opinię, iż wdrażane przez badane przedsiębiorstwa innowacje, związane są
głównie z działalnością firm - udoskonalane są zarówno produkty, usługi, jak i sam proces tworzenia
owych produktów i usług oraz zakupywany jest nowszy sprzęt, niezbędny do podnoszenia jakości
oferty firm. W głównej mierze chodziło o wszelkie działania, które sprawią, że firma będzie zwiększać
swą konkurencyjność na rynku.
Źródła innowacyjności w wielkopolskich przedsiębiorstwach
Główną przyczyną podejmowania inwestycji w innowacje w obu pomiarach badania
ilościowego (CATI) była chęć rozwoju wielkopolskich przedsiębiorstw. Taką opinię wyraziło niecałe
40% ankietowanych. Do działań innowacyjnych w znacznym stopniu skłaniały respondentów także
opinie klientów (27,6%) czy też chęć zbudowania przewagi konkurencyjnej (22,3%). W I pomiarze
badania telefonicznego stosunkowo często wymieniano również dział B+R, jako główne źródło
innowacyjności wielkopolskich firm.
Najważniejszymi czynnikami motywującymi jednostki do wdrażania rozwiązań, technologii czy
produktów innowacyjnych, które zostały określone w badaniu jakościowym (IDI), były: rynek oraz
konkurencja. Mimo, że stosunkowo niewielki odsetek firm w regionie realizuje inwestycje w tym
zakresie, zdecydowana większość doskonale potrafi wskazać źródła innowacyjności. Na pytanie
dotyczące dostępności do informacji o innowacjach w zakresie prowadzonej działalności, niemal
wszyscy respondenci wskazywali Internet. Ponadto wymieniane były: informacje przesyłane drogą
pocztową (broszury, informatory, ulotki, oferty handlowe), szkolenia, specjalistyczna prasa, kontakty
z ośrodkami badawczymi. Wśród badanych firm były też takie, których usługi były innowacyjne na
rynku, tym samym były one źródłem innowacyjności dla potencjalnych klientów.
19
w Poznaniu
Respondenci badania jakościowego (FGI) stwierdzili, iż głównym źródłem innowacyjności
w przedsiębiorstwach jest chęć uczynienia go konkurencyjnym. W związku z tym źródła innowacji
związane są zarówno z popytem na innowację (czyli z zapotrzebowaniem na rynku), jak i z podażą
(tzn. że wprowadzono najpierw innowację, a potem poszukiwano jej zastosowania).
Źródła finansowania innowacyjności
Pod względem źródeł finansowania innowacji zarówno w wielkopolskich przedsiębiorstwach
usługowych, jak i przemysłowych, w 2009 roku dominowały środki własne oraz kredyty bankowe.
W przypadku Polski występowała analogiczna dominacja środków własnych, jako głównego źródła
finansowania innowacji w przedsiębiorstwach usługowych.
Podstawą finansowania działalności innowacyjnej w wielkopolskich przedsiębiorstwach w obu
pomiarach badania ilościowego (CATI) były środki własne. Jednocześnie na przestrzeni lat
odnotowano niewielką tendencję spadkową odsetka firm, które finansowały działalność innowacyjną
ze środków własnych na rzecz środków unijnych. Znaczny odsetek przedsiębiorców pokrywał koszty
wdrażania innowacji za pomocą kredytów bankowych. W tym przypadku także odnotowano niewielką
tendencją spadkową w liczbie respondentów, którzy byli skłonni finansować innowacje za pomocą
zaciągania kredytów bankowych. W porównaniu do I pomiaru badania CATI, w II pomiarze wzrosła
rola środków własnych, jako źródła finansowania działalności innowacyjnej.
Przedsiębiorcy w badaniu jakościowym (IDI) chcący realizować inwestycje poszukiwali
różnych sposobów pozyskania środków finansowych. Wielokrotnie podkreślali, iż dostęp do źródeł
finansowania jest bardzo słaby, przede wszystkim brakuje informacji o możliwości dofinansowania
projektów inwestycyjnych. Ponadto pojawiały się głosy, iż próby pozyskania funduszy unijnych na cele
innowacyjne kończyły się niepowodzeniem często już na etapie rozpatrywania wniosku (np. ze
względu na mało innowacyjny projekt). Przedsiębiorcy wskazywali także na ryzyko, jakie musieliby
ponieść podczas realizacji inwestycji z udziałem finansowania zewnętrznego oraz na nadmierną
biurokrację w tym zakresie. Niektórzy właściciele firm nie potrafili wskazać na potencjalne źródła
pozyskania kapitałów.
Skłonność przedsiębiorstw do podejmowania współpracy w procesie innowacyjnym
W pierwszym i drugim pomiarze badania ilościowego (CATI) przedsiębiorcy wykazali
niewielką skłonność do współpracy w procesie innowacyjnym z większością (podanych
w kwestionariuszu wywiadu) instytucji. Z analizy danych wynika, iż instytucjami, z jakimi respondenci
byliby skłonni podjąć współpracę, choć w niewielkim stopniu, są: inne przedsiębiorstwa
w kraju oraz zewnętrzne jednostki B+R.
Uczestnicy badań jakościowych (IDI, FGI) byli zdania, iż wprowadzanie na rynek nowych
produktów, usług i technologii to efekt współpracy świata nauki i biznesu. Tak więc, o potencjale
innowacyjności świadczy także współpraca firm z ośrodkami naukowymi, instytutami badawczymi czy
uczelniami. Toteż badani przedstawiciele firm deklarowali, że ich przedsiębiorstwa współpracują
z wyżej wymienionymi instytucjami, a współpraca ta świadczy właśnie o stopniu ich innowacyjności.
Przedsiębiorcy współpracują z naukowcami przede wszystkim w zakresie wdrażania
nowoczesnych (innowacyjnych) rozwiązań, co wpływa na konkurencyjność firmy, ale i obniżenie
kosztów działalności firmy.
Wielkopolskie firmy współpracują zwłaszcza z Politechniką Poznańską, a także
z Uniwersytetem Przyrodniczym (Akademia Rolnicza) i Uniwersytetem Medycznym (Akademia
Medyczna) w Poznaniu. Przedsiębiorcy doceniają współpracę z uczelniami i oceniają ją bardzo
dobrze.
20
w Poznaniu
Główne bariery wdrażania innowacji
W obu pomiarach badania jakościowego (IDI) respondenci wskazywali na trudności
w uzyskaniu dofinansowania do projektu innowacyjnego, który nierzadko już na etapie rozpatrzenia
wniosku był odrzucany, jako mało innowacyjny. Inną barierą stojącą na drodze wdrażania innowacji
były urzędnicze przepisy, czyli biurokracja.
Respondenci w badaniu jakościowym (FGI) w głównej mierze podkreślali fakt, iż wszelkie
związane z innowacjami działania są czasochłonne, co spowodowane jest „uciążliwą” biurokratyzacją,
czyli zbyt skomplikowanymi procedurami związanymi z wszelkiego rodzaju zaświadczeniami czy
pozwoleniami. Ponadto istotną barierą jest trudność w uzyskaniu konkretnych informacji, dotyczących
procesu wdrażania innowacji. Respondenci zwracali uwagę na fakt, iż innowacyjność firm, czy to tych
w Wielkopolsce, czy w całym kraju, powinna iść w parze z innowacyjnością urzędów.
Podobnie sytuacja kształtowała się, jeśli chodzi o fundusze unijne i procedury związane z ich
pozyskiwaniem, które dla zwykłego przedsiębiorcy zdaniem respondentów są zbyt skomplikowane.
Kolejną barierą jest brak środków finansowych, co z kolei wiąże się znów z wszelką
biurokratyzacją i utrudnionym dostępem do kapitału na innowacje – zarówno, jeśli chodzi o kredyty
bankowe, jak i środki unijne.
21
w Poznaniu
Inwestycje przedsiębiorstw
W celu diagnozy inwestycji w regionie Wielkopolski w pierwszej kolejności została
przeprowadzona analiza danych zastanych dotyczących nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw
(w tym udział kapitału zagranicznego) oraz wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca regionu.
Wyniki analizy desk research zostały uzupełnione o informacje pochodzące z zebranego podczas
badań pierwotnych materiału badawczego (CATI, IDI, FGI).
Przeprowadzona analiza inwestycji podejmowanych przez przedsiębiorstwa w regionie
Wielkopolski miała na celu znalezienie odpowiedzi na ogólne pytanie badawcze:
Jak przedstawiają się wydatki inwestycyjne oraz plany inwestycyjne przedsiębiorstw
w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju?
W ramach niniejszego pytania badawczego analizie poddano następujące wskaźniki
dotyczące inwestycyjności:
atrakcyjność inwestycyjna województwa,
nakłady inwestycyjne (w tym z udziałem kapitału zagranicznego) i wartość brutto środków
trwałych,
źródła finansowania inwestycji,
bariery inwestycyjne,
plany przedsiębiorców odnośnie inwestycji.
Atrakcyjność inwestycyjna województwa
Województwo wielkopolskie posiada duży potencjał gospodarczy. W 2010 r. w województwie
funkcjonowało 375 482 podmiotów gospodarczych, co stanowiło 9,6% spośród wszystkich
przedsiębiorstw w kraju. Główną siłą napędową regionu są m.in. branże zaliczane do wysokiej techniki
- produkcja sprzętu RTV i informatyka oraz przemysł samochodowy, elektryczny, metalowy, meblarski,
drzewny, papierniczy1.
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, każdego roku dokonuje ocen regionów pod
względem przestrzennego zróżnicowania atrakcyjności inwestycyjnej Polski dla potencjalnych
inwestorów.
W tej ocenie najbardziej atrakcyjnymi regionami dla potencjalnych inwestorów były
województwa: śląskie, dolnośląskie i mazowieckie. Najmniej zaś: podlaskie, lubelskie i świętokrzyskie.
Województwo wielkopolskie, rozpatrując wyżej wymienione czynniki, zajęło w 2010 r. 5 miejsce.
Region jest najlepiej oceniany za dostępność transportową (2 miejsce na 16 województw,
zaraz po woj. dolnośląskim). Następnie najlepiej ocenione zostały zasoby i koszty pracy
w województwie. Wielkopolska pod tym względem zajęła w 2010 r. 3 miejsce. Województwo zostało
wysoko ocenione również pod względem aktywności wobec inwestorów (4 miejsce w 2010 r.).
Najsłabiej (10 miejsce) woj. wielkopolskie zostało ocenione pod względem infrastruktury społecznej.
Równie nisko (miejsce 8) oceniony został rynek zbytu (wielkość rynku zbytu, zamożność gospodarstw
domowych, wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw i pozostałych instytucji).
Badania Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową (IBnGR) w województwie wielkopolskim
wykazały, że podregion poznański cieszy się najwyższą atrakcyjnością inwestycyjną pod względem
zarówno działalności przemysłowej, usługowej, jak i zaawansowanej technologicznie. Najmniej
atrakcyjnym regionem jest region pilski.
1
„Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności
przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy”, Konsorcjum: Doradztwo Gospodarcze DGA S.A. oraz
PBS DGA Sp. z o.o., 2009
22
w Poznaniu
Wyżej przedstawione wyniki badań Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową wykazały, że
Wielkopolska jest regionem atrakcyjnym inwestycyjnie. Województwo oferuje wiele terenów
inwestycyjnych w różnych częściach regionu, m.in.: w Kaliszu, Lesznie, Mikstacie, Ostrzeszowie,
Śremie oraz w gminach powiatu gnieźnieńskiego i poznańskiego.
Nakłady inwestycyjne (w tym z udziałem kapitału zagranicznego) i wartość brutto środków
trwałych
Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach zlokalizowanych na terenie województwa
wielkopolskiego według danych GUS z 2009 r. wyniosły 8 975,9 mln zł. (co stanowi 7% wszystkich
nakładów poniesionych przez przedsiębiorstwa w kraju). Wysokość środków finansowych
przeznaczonych na inwestycje w 2009 r. zmalała w porównaniu z rokiem 2008 o około 28%. Pod
względem wielkości nakładów w 2009 r. województwo zajęło 5 miejsce. Więcej inwestowali
przedsiębiorcy na Mazowszu, Śląsku, Pomorzu i na Dolnym Śląsku.
W regionie najwięcej inwestowały firmy zlokalizowane w Poznaniu (3 167,8 mln) oraz
w podregionie poznańskim (1 763,6 mln). Niewątpliwie związane jest to z faktem, iż na tych terenach
zlokalizowanych jest najwięcej przedsiębiorstw. Nakłady ponoszone przez przedsiębiorstwa
w większości zostały przeznaczone na przemysł (ponad 53%), a w dalszej kolejności na handel oraz
naprawę pojazdów samochodowych (13,8%).
Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw działających w województwie wielkopolskim
w przeliczeniu na jednego pracownika wyniosły 6 849,45 zł - czyli o 26,2% mniej niż w kraju. Jest to
stosunkowo duży spadek, gdyż w 2008 r. nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na jednego
pracującego w Wielkopolsce były mniejsze niż w kraju jedynie o 2%.
Wartość brutto środków trwałych w wielkopolskich przedsiębiorstwach według danych GUS
z 2009 roku wynosiła 214 411,3 tys. zł, co stanowiło 9% wartości brutto środków trwałych dla całego
kraju. Wartość ta w porównaniu z rokiem poprzednim zwiększyła się o 6,6%. Pod tym względem
Wielkopolska w 2009 r. zajmowała 3 miejsce w kraju.
Porównując nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w Wielkopolsce i w kraju, można zauważyć,
że w roku 2008 w przeliczeniu na 1 mieszkańca wartość nakładów w województwie była zbliżona do
wartości nakładów w kraju, natomiast w roku 2009 obserwuje się znaczne zwiększenie różnicy między
sumą środków finansowych przeznaczonych na inwestycje w regionie i kraju (wartość nakładów
inwestycyjnych w Wielkopolsce w 2009 r. była mniejsza o 15,5% niż wartość nakładów inwestycyjnych
w kraju).
Jeśli chodzi o wartość brutto środków trwałych, to wielkopolskie przedsiębiorstwa
w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2009 r. dysponowały kwotą 34 207 zł. Wartość ta
w porównaniu z rokiem 2008 wzrosła o 6,5%.
Wielkopolscy przedsiębiorcy, reprezentujący kluczowe branże w regionie, w I i II pomiarze
badania jakościowego (IDI) wskazywali jednakże na ograniczenia w inwestowaniu, wynikające przede
wszystkim z małych możliwości finansowania inwestycji ze środków własnych oraz dużej biurokracji.
Jednocześnie pomimo tych ograniczeń w ostatnich dwóch latach stosunkowo często
podejmowano inwestycje, szczególnie w większych przedsiębiorstwach. Dotyczyły one w głównej
mierze wymiany parku maszynowego na bardziej nowoczesny, wybudowania lub zakupu
nieruchomości, zakupu nowych sprzętów czy maszyn oraz wdrażania nowoczesnych technologii.
Realizacją inwestycji w większości firm, które je podejmują, zajmują się zazwyczaj osoby decyzyjne
jak np. szef, prezes, a w większych przedsiębiorstwach specjalnie wyznaczone do tego zadania
osoby, np. dyrektorzy/kierownicy do spraw rozwoju, a w firmach z rozwiniętą linią produkcyjną
- główni mechanicy.
Zdecydowana większość respondentów podczas przeprowadzania wywiadów, nie realizowała
żadnych inwestycji. Kolejna część przedsiębiorców była na końcowym etapie realizacji inwestycji,
które rozpoczęła w latach ubiegłych i z tego względu nie planowała realizacji kolejnych przedsięwzięć
w najbliższym czasie.
23
w Poznaniu
Część przedsiębiorców planuje realizację inwestycji w najbliższych latach. Dotyczyć one będą
w głównej mierze rozbudowy bądź budowy nieruchomości czy też modernizacji maszyn i sprzętów.
Plany te w większości nie były sprecyzowane przez przedsiębiorców i charakteryzowały się swobodą.
Oznacza to, że przedsiębiorstwa w głównej mierze opierają się na bieżących doświadczeniach,
potrzebach w planowaniu oraz wdrażaniu inwestycji.
Źródła finansowania inwestycji
Podstawą finansowania działalności inwestycyjnej w wielkopolskich przedsiębiorstwach, jak
wynika z danych zebranych podczas I i II pomiaru badań ilościowych (CATI), były środki własne.
Znaczny odsetek przedsiębiorców pokrywał koszty realizacji inwestycji za pomocą kredytów
bankowych. W tym przypadku odnotowano niewielką tendencją spadkową w liczbie respondentów,
którzy byli skłonni finansować inwestycje za pomocą zaciągania kredytów bankowych.
Inwestycje podejmowane przez wielkopolskich przedsiębiorców w trakcie trwania I i II pomiaru
badania jakościowego (IDI), były zazwyczaj finansowane ze środków własnych przedsiębiorstw oraz
współfinansowane ze środków unijnych. Przedsiębiorcy rzadziej wykorzystywali kredyt oraz leasing
jako formy finansowania inwestycji. Współpraca z innymi firmami podczas realizacji inwestycji
odbywała się najczęściej jeszcze na etapie podejmowania decyzji o realizacji danej inwestycji
i dotyczyła głównie firm konsultingowych. W wielkopolskich firmach znacznie rzadsze było
podejmowanie współpracy z partnerami zagranicznymi, którzy dysponowali odpowiednim kapitałem
i byli zainteresowani lokowaniem go w Wielkopolsce.
Bariery inwestycyjne
Brak środków finansowych, postrzegany był przez ⅓ respondentów, jako największa bariera
w realizacji inwestycji, które planują podjąć do 2013 roku (zarówno w I, jak i w II pomiarze badania
ilościowego - CATI). Ponad 20% przedsiębiorców wskazało na brak zainteresowania produktem bądź
usługą tworzoną przez firmę, natomiast ponad 15% respondentów obawia się inwestowania ze
względu na brak stabilności prawa w tym zakresie.
Natomiast największą przeszkodą w pozyskiwaniu kapitału inwestycyjnego był brak
dogodnych form kredytowych. Taką opinię wyraziło 35,6% w I oraz 21,4% respondentów w II
pomiarze badania ilościowego (CATI) oraz w badaniach jakościowych (IDI, FGI). Innymi istotnymi
przeszkodami były: biurokracja, brak jakichkolwiek środków finansowych koniecznych do podjęcia
inwestycji, brak możliwości pozyskania dotacji unijnej, czy liczne bariery prawne stojące na drodze
pozyskania kapitału inwestycyjnego.
Plany inwestycyjne przedsiębiorstw do roku 2013
Przedsiębiorcy, którzy brali udział w badaniach zdają sobie sprawę, że aby przedsiębiorstwo
mogło się rozwijać musi inwestować. Znaczna część właścicieli firm deklaruje realizację inwestycji,
z tym że będą to inwestycje na niewielką skalę, które wiążą się z ponoszeniem niskich nakładów
finansowych. Takie inwestycje podejmowane są bardzo często, gdyż wpływają na konkurencyjność
przedsiębiorstwa na rynku. Inwestycje duże, kapitałochłonne odkładane są w czasie. Związane jest
to z jednej strony z obawami przedsiębiorców dotyczącymi niestabilnej sytuacji gospodarczej w kraju
i na świecie, z drugiej zaś strony część przedsiębiorców zadeklarowała, iż aktualnie realizują
inwestycje, są na końcowym etapie realizacji, bądź niedawno zakończyli to przedsięwzięcie.
Wielkopolscy przedsiębiorcy w dużej mierze zdają sobie sprawę z konieczności
podejmowania inwestycji, jako elementu zapewniającego dynamiczny i zgodny z trendami rynkowymi
rozwój firmy, ale także z ograniczeń możliwości finansowych własnych firm. Z tego względu niewielu
planuje realizować inwestycje w najbliższych latach. Taka postawa wynika także z obawy przed
kolejną falą kryzysu gospodarczego, podczas której wszelkie inwestycje mogą okazać się
nierentowne.
24
w Poznaniu
Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne
jednostek samorządu terytorialnego
Badanie przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego miało na celu znalezienie
odpowiedzi na następujące pytania badawcze:
Jak przedstawia się sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego w Wielkopolsce oraz
perspektywy tej sytuacji na najbliższe lata oraz do 2020?
Jak przedstawiają się aktualne plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego
w Wielkopolsce oraz plany na najbliższe lata oraz do 2020?
W celu zdiagnozowania sytuacji finansowej i planów inwestycyjnych JST, Wykonawca
przeprowadził analizę desk research oraz indywidualne wywiady pogłębione z wójtami, burmistrzami
i prezydentami miast, bądź ich reprezentantami. Realizując niniejsze badanie brane pod uwagę były
następujące wskaźniki:
wysokość i struktura dochodów JST,
wysokość i struktura wydatków JST,
absorpcja środków unijnych,
zwolnienia podatkowe przez JST,
deficyt budżetowy,
plany inwestycyjne JST.
Sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego
Największe dochody i wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego
w 2009 r. odnotowano w województwie mazowieckim. Wielkopolska pod względem wysokości
dochodów oraz wydatków sektora samorządowego w 2009 r. uplasowała się na miejscu 3 (udział
dochodów oraz wydatków budżetowych województwa wynosi 8,7% w skali kraju).
W 2009 r. do budżetów jednostek samorządu terytorialnego Wielkopolski wpłynęło łącznie
ponad 13 507 mln. W porównaniu z rokiem 2008 wartość dochodów wzrosła o 10,3%, natomiast
w porównaniu z 2000 r. dochody te wzrosły aż o 124,6%. W roku 2009 największy udział w wysokości
dochodów sektora samorządowego miały gminy województwa wielkopolskiego (47,4%), następnie
miasta na prawach powiatu (24,5%), samorząd województwa (14,2%) oraz powiaty (14%). Udział
dochodów własnych w dochodach sektora samorządowego w województwie w 2009 r. wynosił 48,5%,
natomiast udział dochodów pochodzących z dotacji 22,6%, a z subwencji ogólnej
z budżetu państwa – 28,9%. Jednocześnie głównymi źródłami dochodów budżetowych jednostek
samorządu terytorialnego są wpływy z podatków od osób prawnych (CIT) i osób fizycznych (PIT).
W 2009 r. jednostki samorządu terytorialnego wydatkowały 14 440 mln zł. W porównaniu
z rokiem poprzednim wartość wydatków wzrosła o 17,1%, natomiast w porównaniu z 2000 r. wydatki
te wzrosły o 130,5%. W roku 2009 największy udział w wysokości wydatków sektora samorządowego
miały gminy województwa wielkopolskiego (47,7%), następnie miasta na prawach powiatu (25,8%),
powiaty (13,5%) oraz samorząd województwa (13%). W 2009 r. największy udział wydatków sektora
samorządowego przeznaczony został na oświatę i wychowanie (59,2% - gminy, 24,2% miasta na
prawach powiatu), a następnie na transport i łączność (gminy - 35,4%, miasta na prawach
powiatu - 37,8%).
Deficyt budżetowy
Analizując stan dochodów i wydatków jednostek samorządu terytorialnego można zauważyć,
iż różnica między nimi jest ujemna, a tzn. że w województwie występuje deficyt budżetowy.
Z danych uzyskanych na drodze analizy desk research wynika, iż wartość deficytu w 2009 roku
25
w Poznaniu
w porównaniu do 2008 r. zwiększyła się dziesięciokrotnie (2008 r. – deficyt 89 478 400 mld zł;
2009r. – deficyt 933 042 600 mld zł)
Pod względem deficytu budżetowego Wielkopolska zajmowała 4 miejsce w kraju. Analizując
sytuację finansową JST należy wziąć pod uwagę fakt, że największy deficyt budżetowy występuje
w tych województwach, które są zaliczane do najbardziej atrakcyjnych inwestycyjnie.
Kwestia deficytu budżetowego poruszona została również podczas indywidualnych wywiadów
pogłębionych z reprezentantami jednostek samorządu terytorialnego.
Zdecydowana większość przebadanych jednostek zadeklarowała, że wielkość deficytu
budżetowego nie stanowi zagrożenia dla bieżącej działalności. Mimo, iż skala deficytu wahała się od
kilku do kilkudziesięciu procent, w opinii respondentów wynika to z działalności samorządu i jest
poziomem naturalnym.
Samorządowcy uważają, że reprezentowane przez nich instytucje, są w stanie utrzymać
zrównoważony budżet na takim poziomie, aby wydatki nie przekraczały przychodów, choć wiązałoby
się to z małą liczbą realizowanych inwestycji. W związku z tym, że dostęp do źródeł dofinansowania
przeróżnych inwestycji, a w szczególności do środków unijnych, stwarza możliwości rozwojowe dla
gmin, władze samorządowe decydują się na zwiększenie deficytu budżetowego. Realizacja coraz
szerszego zakresu zadań współfinansowanych z funduszy unijnych, wymaga odpowiedniego
zaangażowania środków własnych, co wiąże się z tym, że JST coraz częściej sięgają po zwrotne
źródła finansowania. Wzrost deficytu budżetowego wiąże się zatem z koniecznością posiadania
środków na wkład własny. Dostęp do środków unijnych, stwarza możliwości rozwojowe dla gmin,
dlatego też władze samorządowe decydują się na zwiększenie deficytu budżetowego.
Współpraca samorządu terytorialnego z lokalnymi/regionalnymi przedsiębiorcami
Z pozyskanych z badań jakościowych (IDI) informacji wynika, że tylko niewielki odsetek gmin
współpracuje z przedsiębiorstwami. Te gminy, które deklarowały taką współpracę wymieniały, iż
w głównej mierze dotyczy ona pomocy finansowej dla przedsiębiorstw w postaci ulg i zwolnień
podatkowych. Inną deklarowaną przez respondentów współpracą jest zlecanie przez samorządy
różnego rodzaju usług przedsiębiorcom, w toku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego
(np. dowóz dzieci do szkoły, budowa bądź modernizacja budynków, itp.). Ograniczona współpraca
z lokalnymi bądź regionalnymi przedsiębiorcami wynika z tego, iż zdaniem respondentów
przedsiębiorstwa nie są chętne do współpracy z samorządem.
Jedynym, i zarazem najważniejszym przejawem współpracy samorządu terytorialnego
i przedsiębiorców, jak zostało wyżej wspomniane, jest stosowanie ulg i zwolnień podatkowych. Owe
ulgi i zwolnienia mogą przybierać dwie formy: pierwsza obejmuje ulgi o charakterze inwestycyjnym
(opiera się na aktywności jednostek samorządu terytorialnego wobec potencjalnych inwestorów,
oferowane zwolnienia bądź odroczenia w zakresie podatków lokalnych wynikają z chęci pozyskania
większej ilości inwestorów na terenie gminy). Druga forma dotyczy stosowania ulg i zwolnień
w sytuacjach nadzwyczajnych, niekorzystnych dla firm.
W większości przypadków stosowanie ulg i zwolnień przez wielkopolskie jednostki samorządu
terytorialnego, miało charakter stymulujący lokalną przedsiębiorczość. Chcąc uniknąć straty
dotychczasowych miejsc pracy, czy dochodów budżetu gminy w formie podatków, samorządy gminy,
które są zainteresowane rozwojem gospodarki, starają się pomóc przedsiębiorcom w kryzysowych
sytuacjach, w celu utrzymania i rozwoju lokalnych firm.
Innym celem udzielania ulg i zwolnień jest zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej gmin,
powiatów oraz regionu. Jednak w tym przypadku aktywność władz samorządowych jest dość niska.
Podczas wywiadów pojawiały się wypowiedzi, że stosowanie ulg i zwolnień w stosunku do
napływających inwestorów byłoby niesprawiedliwe w stosunku do firm rodzimych. Wskazywano
również, że w wielu przypadkach, zabiegi te nie wpływały na wzrost inwestycji w gminie, a to z kolei
przełożyło się na rezygnację z takich rozwiązań.
Zdecydowana większość samorządów nie posiada odpowiednich przepisów regulujących
politykę w zakresie ulg i zwolnień. Ulgi stosowane są tylko w sposób doraźny. Wówczas stosowane są
26
w Poznaniu
one indywidualnie i po szczegółowej analizie sytuacji danego przedsiębiorstwa, tak więc odnoszą się
do konkretnego przypadku.
Pozostałe jednostki samorządu terytorialnego politykę ulg i zwolnień stosowały w oparciu
o wypracowane przepisy, które regulowały i systematyzowały ową politykę. Przyznając
przedsiębiorcom ulgę, bądź zwolnienie podatkowe, kierowały się szeregiem złożonych kryteriów, które
każde przedsiębiorstwo powinno spełniać.
Absorpcja środków unijnych
W powiatach województwa wielkopolskiego najwięcej projektów realizowanych jest w ramach
Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (73% wszystkich projektów; stan na dzień
10.06.2011r.). Celem programu jest poprawa konkurencyjności oraz zwiększenie spójności
społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu, a środki z niego pochodzące przeznaczone są na
wsparcie regionu w dziedzinach: transport, energia, innowacja i przedsiębiorczość, infrastruktura
społeczna, ochrona środowiska, społeczeństwo informacyjne, rewitalizacja (rozwój regionów),
turystyka, kultura, energia oraz potencjał instytucji i administracji.
Powiatem, który na dzień 10.06.2011r. zrealizował najwięcej projektów unijnych jest powiat
kościański (łącznie 12 projektów), a całkowita wartość dotychczas realizowanych projektów dla tego
powiatu wynosiła ponad 33,2 mln, z czego ok. 59% stanowi wkład środków Unii Europejskiej.
Kolejnymi aktywnymi w realizacji projektów współfinansowanych z Unii Europejskiej powiatami są:
wągrowiecki, jarociński, turecki oraz wrzesiński. Powiat pilski, mimo małej liczby projektów, cechuje
się najwyższą całkowitą wartością realizowanych projektów oraz największą wartością wkładu UE.
Kolejnym powiatem o wysokich wartościach realizowanych projektów jest pleszewski, a następnie
kościański.
W gminach województwa wielkopolskiego najwięcej projektów, podobnie jak w powiatach,
realizowanych jest w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (56%
wszystkich projektów), a następnie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (41,2%). Gminą,
która w największym stopniu korzystała ze środków unijnych jest Krotoszyn (miasto i gmina),
następnie gmina Lisków, miasto Ostrów Wielkopolski oraz miasto Turek i gmina Zbąszyń.
Plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego
Realizacja inwestycji jest ściśle związana z możliwościami finansowymi jednostek samorządu
terytorialnego. Wpływ na wielkość i zakres prowadzonych działań ma również indywidualny charakter
i zależy od uwarunkowania gmin. Aktualnie realizowane i planowane przez jednostki samorządu
terytorialnego Wielkopolski działania inwestycyjne w głównej mierze związane są z szeroko pojętą
rozbudową infrastruktury. Wśród najczęściej wymienianych inwestycji pojawiały się budowy
i rozbudowy sieci kanalizacyjnej i wodociągowej oraz oczyszczalnie ścieków. Ponadto samorządy
rozbudowywały i modernizowały drogi. Również znaczna część funduszy przeznaczona została na
budowę i modernizację jednostek oświatowych, sportowych oraz kulturowych.
Wysokość środków przeznaczonych na inwestycje w jednostkach samorządowych
uwarunkowana jest wielkością gminy i jej możliwościami finansowymi, a także jej lokalnym
charakterem. Inaczej kształtowały się budżety gmin i powiatów, które znajdowały się w bliskiej
odległości dużych miast (Poznań, Gniezno, Konin, Kalisz, Ostrów Wielkopolski), a inaczej wyglądały
możliwości inwestycyjne jednostek typowo wiejskich.
Jak wynika z przeprowadzonych badań, gminy w Wielkopolsce nadal będą pozyskiwać
dodatkowe fundusze, dzięki którym możliwa będzie realizacja kolejnych inwestycji.
W perspektywie najbliższych lat JST planują dalszą rozbudowę i modernizację instalacji
kanalizacyjnych, dróg, a także obiektów oświatowych, kulturalnych i sportowych. Mimo, iż inwestycje
te w znacznej mierze są już realizowane, nadal istnieją potrzeby w tym zakresie.
27
w Poznaniu
Rynek pracy ze szczególnym uwzględnieniem dopasowania oferty
edukacyjnej do potrzeb pracodawców oraz prognozą
zapotrzebowania na zawody
W celu przeanalizowania sytuacji na wielkopolskim rynku pracy Wykonawca wykorzystał
dostępne dane statystyczne pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędu Statystycznego
w Poznaniu oraz Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Poznaniu. Ponadto opracowana została analiza
prasowych i internetowych ofert pracy w celu zdiagnozowania oczekiwań pracodawców odnośnie
pożądanych zawodów i kwalifikacji.
Analizując rynek pracy Wykonawca wziął pod uwagę następujące wskaźnik:
struktura demograficzna ludności,
aktywność ekonomiczna ludności,
struktura zatrudnienia, przyjęcia i zwolnienia z pracy,
stan i poziom bezrobocia,
stopa bezrobocia,
długotrwale bezrobotni,
bezrobocie wśród absolwentów,
oferty pracy, zawody deficytowe i nadwyżkowe,
struktura kształcenia.
Poprzez analizę danych zastanych możliwe było znalezienie odpowiedzi na zamieszczone
poniżej pytania badawcze:
Jak przedstawia się sytuacja na wielkopolskim rynku pracy w kontekście zmian spowodowanych
ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym? Jakie są główne tendencje na wielkopolskim rynku
pracy oraz prognozowane zmiany do 2020?
Jak przedstawia się struktura kształcenia ponadgimnazjalnego i wyższego w regionie Wielkopolski
w odniesieniu do potrzeb rynku pracy?
Jak przedstawia się sytuacja na rynku pracy absolwentów szkół ponadgimnazjalnych i wyższych
regionu Wielkopolski oraz jakie są prognozy tej sytuacji na najbliższe lata oraz do 2020?
Struktura demograficzna ludności
W 2009 r. według danych GUS województwo wielkopolskie zamieszkiwało 3 408 281 osób,
z czego 51,5% stanowiły kobiety (współczynnik feminizacji w 2009r. wynosił 106). Liczba ludności
w regionie stanowiła w analizowanym roku 8,9% ogółu ludności w Polsce. Pod względem liczby
mieszkańców Wielkopolska zarówno w roku 2008, jak i w 2009 zajmowała 3 miejsce
(po województwach śląskim i mazowieckim). Gęstość zaludnienia wynosiła 114 osób/km2, gdzie
w Polsce wskaźnik ten wynosi 122 osoby/km. Ponadto wskaźnik obciążenia demograficznego dla
Wielkopolski w roku 2009 wynosił 0,54 – co oznacza, że na 100 osób w wieku produkcyjnym
przypadały 54 osoby w wieku przed- lub poprodukcyjnym.
W liczbie ludności Wielkopolski największą grupę stanowiły osoby między 25 a 34 rokiem
życia, a najmniejszą osoby z kategorii wiekowej od 65 do 69 lat. Jednocześnie w 2009 r. osoby
w wieku produkcyjnym w Wielkopolsce stanowiły 65%, osoby w wieku przedprodukcyjnym 15%,
natomiast w wieku poprodukcyjnym 20%.
28
w Poznaniu
Aktywność ekonomiczna ludności
W III kwartale 2010 r. w Wielkopolsce zbiorowość aktywnych zawodowo liczyła 1 530 tys.
osób, co stanowiło 58,2% spośród ogółu ludności w wieku powyżej 15 lat (współczynnik aktywności
zawodowej). Biernych zawodowo było 1 098 tys., co stanowiło 41,7% spośród ogółu ludności
w wieku powyżej 15 lat.
Z analizy danych wynika, iż współczynnik aktywności zawodowej wykazywał tendencję
zwyżkową - w pierwszym kwartale 2008 r. wynosił 54,3% (najniższa wartość na przestrzeni
analizowanych 3 lat), a w kwartale trzecim 2010 r. 58,2%. Na podstawie tych danych można
zauważyć, że stopniowo w regionie przybywa osób aktywnych zawodowo. Wśród aktywnych
zawodowo więcej jest mężczyzn (ponad 65%), natomiast udział kobiet aktywnych i biernych
zawodowo rozkłada się niemalże równomiernie. Jeśli chodzi o wiek, najwięcej osób aktywnych
zawodowo mieści się w kategorii 25-44 lat (ponad 85% osób w tym wieku jest aktywnych zawodowo).
Natomiast pod względem wykształcenia, aktywnych zawodowo jest najwięcej wśród osób
z wykształceniem wyższym, a następnie policealnym i średnim zawodowym.
Struktura zatrudnienia
Wg danych GUS w 2009 r. w województwie wielkopolskim odnotowano 1 310 456 osób
pracujących (55,1% stanowią mężczyźni), tj. o 21 501 osób mniej niż w 2008 r. Liczba osób
pracujących w Wielkopolsce w 2009 r. stanowiła 9,5% spośród ogółu pracujących w kraju.
Województwo wielkopolskie w 2009 r. pod względem liczby osób pracujących zajmowało
3 miejsce w kraju (po województwach mazowieckim i śląskim).
Najwięcej osób w 2009 r. zatrudniano w przemyśle (33%), następnie w sekcji handel
i naprawa pojazdów samochodowych (25,8%). Spośród wszystkich przyjętych osób w 2009 r. 45,5%
stanowiły kobiety, 16% osoby podejmujące pracę po raz pierwszy, 52,8% osoby zmieniające pracę.
Analizując strukturę przyjęć do pracy, należy zwrócić uwagę na fakt, iż w porównaniu z rokiem 2008,
w 2009 znacznie wzrósł odsetek osób zmieniających pracę.
Natomiast spośród wszystkich zwolnień w województwie w 2009 r. 44,4% stanowiły
zwolnienia kobiet, 24% zwolnienia w drodze wypowiedzenia przez zakład pracy, natomiast 9,2%
zwolnienia w drodze wypowiedzenia przez pracownika. Analizując zwolnienia z pracy należy zwrócić
uwagę na fakt, iż w 2008 roku więcej zwolnień dotyczyło wypowiedzenia stosunku pracy przez
pracownika, natomiast już w 2009 r. więcej osób zostało zwolnionych w drodze wypowiedzenia
stosunku pracy przez zakład pracy. Najwięcej osób w 2009 r. zwolniono w sektorze przemysłowym
(39,1%), następnie w sekcji handel i naprawa pojazdów samochodowych (24,9%). Z analizy danych
dotyczących przyjęć i zwolnień pracowników wg sekcji PKD wynika, iż największa rotacja zatrudnienia
występuje w dwóch wyżej wymienionych sekcjach - przemysł i handel oraz naprawa pojazdów
samochodowych.
Stan i poziom bezrobocia
Na koniec grudnia 2010 roku w urzędach pracy województwa wielkopolskiego zarejestrowane
były 137 983 osoby. Rok wcześniej liczba ta wynosiła 136 661 osób, nastąpiło więc jej zwiększenie
o 1 322 osoby.
Z analizy danych wynika, iż największy poziom bezrobocia odnotowano w roku 2003. Od tego
czasu liczba osób pozostających bez pracy systematycznie malała. W roku 2008 odnotowano
najniższy poziom bezrobocia - 94 248 osób, ale już w 2009 r. liczba ta wzrosła o 45%.
Wśród osób bezrobotnych w grudniu 2010 dominowały kobiety. Ich udział wyniósł 56%
(75 711 osób). Najwięcej bezrobotnych kobiet było w kategoriach:
bez wykształcenia średniego - 48% spośród kobiet bezrobotnych ogółem,
zamieszkałych na wsi - 47,8%,
długotrwale bezrobotnych - 44,4%,
29
w Poznaniu

bez doświadczenia zawodowego - 26,7%,
do 25 roku życia - 26,4%,
bez kwalifikacji zawodowych - 24,9%.
W ogólnej liczbie osób bezrobotnych w Wielkopolsce w grudniu 2010 r. dominowały osoby
w wieku 25-34 lata (29,5%) oraz osoby w wieku 18-24 lata (25,3%). Wśród ogółu osób bezrobotnych
dominowały osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (31,3%) oraz gimnazjalnym i niższym
(25,2%).
Stopa bezrobocia
Obserwując udział osób bezrobotnych czy to względem osób aktywnych zawodowo, czy to
osób w wieku produkcyjnym, można zauważyć, że Wielkopolska charakteryzuje się dość niskim
udziałem osób bezrobotnych - zdecydowanie niższym niż w całym kraju (stopa bezrobocia na
poziomie 9,2% w 2010 r.; w Polsce – 12,3%).
Wielkość stopy bezrobocia w poszczególnych podregionach Wielkopolski znacznie różnił się
między sobą. Najniższy udział osób bezrobotnych względem liczby ludności aktywnej zawodowo
odnotowano na przestrzeni lat 2008-2009 w podregionie poznańskim, natomiast najwyższy w pilskim
i konińskim.
Powiatami, w których odnotowuje się najniższą stopę bezrobocia było miasto Poznań oraz
powiat poznański, a także powiaty: kępiński, wolsztyński oraz nowotomyski. Natomiast najwyższą
stopę bezrobocia w ciągu analizowanych trzech lat odnotowywano w powiatach: złotowskim,
wągrowieckim, słupeckim i konińskim oraz chodzieskim.
Długotrwale bezrobotni
Najwięcej osób długotrwale bezrobotnych w 2009 roku (dane WUP w Poznaniu) znajdowało
się w przedziale wiekowym 25-34 lat (27,9%) oraz 45-54 lat (25,6%). Pod względem wykształcenia
największy odsetek długotrwale bezrobotnych deklarował ukończenie szkoły zasadniczej zawodowej
(31,2%) bądź gimnazjalnej lub poniżej (32,1%). Osoby długotrwale bezrobotne w 2009 r. najczęściej
deklarowały staż pracy mieszczący się w przedziale od roku do 5 lat (22,7%). Sytuacja ta nie uległa
istotnym zmianom w porównaniu z rokiem poprzednim.
Bezrobotni absolwenci
W ewidencji powiatowych urzędów pracy według stanu na koniec października 2009 roku,
zarejestrowanych jako bezrobotni było 10 393 absolwentów rocznika 2008/2009 (58,8% stanowiły
kobiety). Liczba bezrobotnych absolwentów szkół ponadgimnazjalnych zwiększyła się w stosunku do
roku ubiegłego o 69%. Ponadto w rejestrach bezrobotnych nadal widniało 2 229 osób (66,7% kobiet),
które edukację zakończyły w poprzednim roku szkolnym, tj. 2007/2008.
Natomiast już w październiku 2010 r. sytuacja ta uległa poprawie, gdyż liczba bezrobotnych
absolwentów zmniejszyła się o 6% - w roku szkolnym 2009/2010, jako osoby bezrobotne
zarejestrowało się 9 794 absolwentów. Ponadto w rejestrach powiatowych urzędów pracy wg stanu na
koniec października 2010 r. nadal zarejestrowanych było 2 258 absolwentów rocznika 2008/2009.
Sytuacja ta spowodowana była tym, iż wielkopolskie szkoły, podobnie jak szkoły w całym
kraju, posiadają niedopasowaną do potrzeb rynku pracy ofertę edukacyjną, kształcąc w zawodach, na
które nie występuje zbyt duże zapotrzebowanie. Innym przyczyną złej sytuacji absolwentów na rynku
pracy niewątpliwie był również kryzys gospodarczy. Zahamowanie gospodarki oraz niepewna sytuacja
na rynkach finansowych wpłynęły na decyzje przedsiębiorców o ograniczeniu, bądź nawet
wstrzymaniu zatrudnienia, co niekorzystnie wpływało na sytuację absolwentów szkół
ponadgimnazjalnych województwa wielkopolskiego. Natomiast już w drugim kwartale
30
w Poznaniu
2010 r. zaobserwowano pierwsze symptomy stabilizacji sytuacji i nadchodzących zmian - liczba
bezrobotnych stopniowo spadała, w tym również liczba absolwentów bezrobotnych.
Oferty pracy oraz zawody nadwyżkowe i deficytowe
Liczba ofert pracy pozyskanych w 2009 r. przez powiatowe urzędy pracy wyniosła - 63 218,
natomiast w roku 2008 - 85 620, co wskazuje na tendencję spadkową. Stanowiska pracy, na które
pracodawcy najczęściej poszukiwali pracowników to: sprzedawca, robotnik gospodarczy, pracownik
biurowy i administracyjny oraz robotnik budowlany.
Do zawodów charakteryzujących się najwyższym deficytem siły roboczej w Wielkopolsce
należeli: robotnik gospodarczy i pracownik biurowy. Zawody te charakteryzowały się najwyższą
miesięczną średnią deficytu.
Największa nadwyżka podaży siły roboczej w Wielkopolsce występowała w zawodach:
sprzedawca, asystent ekonomiczny, technik mechanik, krawiec, ślusarz. Zawody te charakteryzowały
się najwyższą miesięczną średnią nadwyżki.
Na potrzeby niniejszego badania Wykonawca opracował również analizę prasowych
i internetowych ofert pracy pochodzących z ostatniego kwartału 2009 r. oraz z pierwszego
i drugiego kwartału 2010 r. Analiza ofert pracy miała na celu bieżące monitorowanie regionalnego
rynku pracy w zakresie popytu i podaży na pracę wg określonych branż i zawodów.
Analiza przestrzennego rozkładu ogłoszeń prasowych i internetowych w badanych kwartałach
pozwala stwierdzić, że blisko 2/3 z nich dotyczyło ofert pracy związanych z poznańskim rynkiem
pracy. Poznań jest najszybciej rozwijającym się obszarem gospodarczym w województwie
wielkopolskim. Ilość ofert pracy związana jest również z możliwością pozyskania najszerszego
spektrum kandydatów od prostych zawodów po zawody specjalistyczne. Sprzyja temu również
pozycja miasta, jako jednego z najważniejszych ośrodków edukacyjnych w regionie i w Polsce.
Wśród ofert wystąpiła przewaga tych związanych z handlem. Wynika to z dużej liczebności
placówek handlowych oraz z rozwiniętych rynków dóbr i usług zwłaszcza konsumpcyjnych. Przyczynia
się do tego również relatywnie większa rotacja w tych zawodach, mniej stabilne umowy o pracę
(zlecenia, umowy terminowe) oraz w większości przypadków, niższe od średniej krajowej
wynagrodzenia.
Zaobserwowano wyraźną obecność ofert pracy na stanowiska techniczne i inżynieryjne. Jest to
od kilku lat powszechny trend na regionalnym i krajowym rynku pracy, związany ze wzrostem
zapotrzebowania na zawody, które oparte są o nauki ścisłe. Warto zaznaczyć, że związany jest on
z dużymi ośrodkami akademickimi, ze względu na duży potencjał kapitału ludzkiego.
Jako trzecią grupę zidentyfikowano zawody związane z szeroko rozumianymi naukami
ekonomicznymi, np. pracownicy administracyjni, analitycy finansowi i księgowi. Na rynku jednak
obserwuje się powolny proces nasycania niektórych profesji tego rodzaju, co spowodowane jest dużą
ilością absolwentów szkół ekonomicznych zasilających rynek pracy.
Na podstawie preferencji pracodawców zgłaszanych w ofertach ustalono, jakimi kompetencjami
związanymi z wiedzą powinien charakteryzować się przyszły pracownik. Na pierwszym miejscu było to
doświadczenie na tym samym lub podobnym stanowisku (wymóg pojawiający się w blisko 90%
badanych ogłoszeń). Od dawna jest to jedno z kluczowych wymagań stawianych przyszłym
pracownikom przez pracodawców. Obrazuje to również zapotrzebowanie na wiedzę praktyczną, której
poziom jest niewystarczający.
Kompetencje społeczne to także istotny element wymagań stawianych przez pracodawców
w ofertach pracy. Z badania wynika, że najczęściej pojawiały się w ogłoszeniach wymagania, co do
odpowiedzialnego podejścia do powierzonych zadań, gotowości do zaangażowania w pracę oraz
kultury osobistej, samodzielnego i twórczego myślenia, zdolności interpersonalnych czy umiejętności
organizacji własnej pracy.
Otrzymane wyniki wskazują na wykształcenie średnie, jako najczęściej akceptowane przez
pracodawców w ramach ofert. Należy przy tym pamiętać o specyfice ogłoszeń o pracę, które mają za
zadanie pozyskać pracownika z zewnątrz firmy, po uprzednim upewnieniu się, że nie można pozyskać
31
w Poznaniu
pracownika z wewnętrznych struktur na drodze awansu. Ogłoszenia, zatem w dużej części odnoszą
się do pracowników, którzy trafiając do firm na stanowiska o relatywnie niższym znaczeniu i podczas
pracy mogą zostać odpowiednio ukształtowani w drodze selekcji na wyższe stanowiska.
Prognoza zapotrzebowania na zawody
Na podstawie analizy zawodów deficytowych i nadwyżkowych można określić listę zawodów,
na które pracodawcy będą zgłaszać zapotrzebowanie w najbliższych latach oraz zawodów, w których
będzie istniał problem znalezienia pracy.
Do pierwszej grupy zaliczyć można następujące profesje:
robotnik gospodarczy,
pracownik biurowy,
robotnik budowlany,
pracownik administracyjny,
przedstawiciel handlowy,
telemarketer,
kierowca samochodów ciężarowych,
sekretarka,
operator maszyn budowlanych.
Powyższe zawody związane są często z wykonywaniem zadań standardowych,
powtarzalnych czasami o dużej dozie specjalizacji. Wynagrodzenie w tych profesjach jest niskie lub
średnie oraz istnieje relatywnie duża rotacja. Wspólną cechą tych zawodów jest przynależność do
sektora usługowego lub przemysłowego. Należy również podkreślić, że stereotypowe wyobrażenie
o tych zawodach jest często dalekie od rzeczywistości np. na stanowisko robotnika często wymagane
są specjalistyczne kwalifikacje, a praca w niewielkim stopniu ma charakter ciężkiej pracy fizycznej
i jest zazwyczaj dobrze płatna.
Biorąc pod uwagę analizę ofert pracy wydaje się, że do zawodów rozwojowych
w nadchodzącej przyszłości można także zaliczyć zawody związane z informatyką (administrator
stron, baz danych, programista czy graficy komputerowi) oraz zawody związane z naukami ścisłymi
w kierunkach inżynieria produkcji, mechatronika, biotechnologia, materiałoznawstwo czy budownictwo.
Do grupy profesji, które w coraz mniejszym stopniu są atrakcyjne rynkowo, poprzez malejące
zapotrzebowanie w Wielkopolsce należą:
sprzedawca,
asystent ekonomiczny,
technik mechanik,
krawiec,
ślusarz.
Zawody te charakteryzowały się najwyższą miesięczną średnią nadwyżką. Największa w tym
wypadku związana była z zawodem związanym z naukami ekonomicznymi. Jest to trend
obserwowany od dłuższego czasu. Zapotrzebowanie na ekonomistów jest coraz mniejsze z wyjątkiem
profesji odnoszących się do przetwarzania informacji ekonomicznej takich jak ekonometryk czy
statystyk.
Pozostałe zawody nadwyżkowe związane są z tradycyjnym przemysłem lub usługami.
Niestety w dobie rozwoju technologicznego, zwiększenia dostępności wielu dóbr zawody takie jak
krawiec czy szewc są powoli wykluczane z rynku. Sprzedawca w tym zestawieniu odnosi się do
klasycznej obsługi sklepowej w małych specjalistycznych sklepach. W dobie rozwoju jednostek
handlowych wielkopowierzchniowych zawód ten uległ przeobrażeniu, tworząc inne wymagania
i warunki pracy od tradycyjnych.
32
w Poznaniu
Podsumowując, w najbliższych latach w Wielkopolsce prognozowany jest wzrost
zapotrzebowania w profesjach, które wynikają ze zmiany cywilizacyjnej, jakiej podlega Polska,
przekształcając gospodarkę z formy rolno-przemysłowej do formy postindustrialnej. Pracy nie będzie
brakowało w usługach oraz przemysłach nowych technologii. Istotny wpływ na kształtowanie się
zapotrzebowania na zwody będą również miały zagraniczne rynki pracy.
Struktura kształcenia
W województwie wielkopolskim w 2009 r. najwięcej osób uczyło się w liceach
ogólnokształcących i technikach oraz w szkołach wyższych. Mimo to liczba uczniów tych szkół
zmniejszyła się w porównaniu z rokiem 2008. Na przestrzeni tych dwóch analizowanych lat, możemy
jednak zauważyć wzrost liczby uczniów szkół policealnych oraz zasadniczych szkół zawodowych.
W 2009 r. najwięcej absolwentów odnotowano spośród tych uczęszczających do liceów
ogólnokształcących, a najmniej do szkół policealnych. W porównaniu z rokiem 2008, w 2009 zmalała
liczba studentów, natomiast liczba absolwentów zwiększyła się. Zarówno w liczbie uczniów, jak
i absolwentów przeważają mężczyźni.
Według raportu „Ocena sytuacji absolwentów szkół województwa wielkopolskiego rocznik
2009/2010 na rynku pracy” w wielkopolskich szkołach ponadgimnazjalnych nadal kształcenie ogólne
dominuje nad zawodowym. W roku szkolnym 2008/2009 23% absolwentów ukończyło licea
ogólnokształcące, z czego 6,6% zarejestrowało się w urzędzie pracy. Natomiast w roku szkolnym
2009/2010 obserwuje się spadek liczby absolwentów liceów ogólnokształcących, a wzrost
absolwentów zasadniczych szkół zawodowych.
Według wyżej wspomnianego raportu wielkopolskie zasadnicze szkoły zawodowe
w ostatnim roku szkolnym reprezentowali najliczniej absolwenci takich zawodów, jak: sprzedawca,
kucharz małej gastronomii, mechanik pojazdów samochodowych, fryzjer. W wielkopolskich
technikach, podobnie jak w latach poprzednich, przeważają absolwenci w zawodach technik
ekonomista, technik mechanik oraz technik żywienia i gospodarstwa domowego. Pozytywną zmianą
jest znaczny wzrost liczby absolwentów w zawodzie technik informatyk. Jednak nadal, zarówno
w szkołach zawodowych, jak i technikach, absolwenci kierunków związanych z budownictwem
i drogownictwem stanowią zdecydowaną mniejszość, mimo zapotrzebowania pracodawców na
specjalistów w tych dziedzinach.
Problem niedopasowania kształcenia do potrzeb rynku pracy dotyka także szkolnictwo
wyższe. Przytoczone w raporcie dane wskazują, że na najpopularniejszych kierunkach studiów, które
jednocześnie generują najwięcej bezrobotnych, przeważają głównie kierunki tzw. „humanistyczne”,
takie jak zarządzanie, pedagogika czy administracja, które w znacznej mierze generują bezrobocie
wśród absolwentów szkół wyższych.
33
w Poznaniu
Prognoza zmian w gospodarce regionu w opiniach przedsiębiorców
i władz samorządowych w kontekście globalnego kryzysu
ekonomicznego
Ostatnim blokiem tematycznym, jaki został opracowany w ramach niniejszego badania jest
prognoza zmian w gospodarce regionu w opiniach przedsiębiorców i władz samorządowych
w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego.
W celu opracowania niniejszej prognozy posłużyły informacje zdobyte podczas badań
pierwotnych (CATI, IDI i FGI) dotyczące:
prognozy stopy bezrobocia,
prognozy aktywności inwestycyjnej JST,
prognozy dochodów przedsiębiorstw,
prognozy wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstw,
oceny obecnej oraz prognozy przyszłej sytuacji gospodarczej w regionie.
Prognoza zmian w gospodarce regionu w opiniach przedsiębiorców
Zdaniem przedsiębiorców, którzy wzięli udział w badaniach zmiany jakie zaszły w gospodarce
regionu Wielkopolski wywołane są w głównej mierze kryzysem o charakterze globalnym. Pogorszenie
sytuacji ekonomicznej krajów Europy Zachodniej przeniosło się na sytuację Polski, a tym samym na
Wielkopolskę i przedsiębiorstwa, które przeznaczają swoje produkty na eksport.
Biorąc pod uwagę własne doświadczenia oraz perspektywy rozwojowe, przedsiębiorcy
uważają, iż sytuacja ekonomiczna wielkopolskich firm będzie z każdym rokiem coraz lepsza.
Wielu przedsiębiorców uważa, iż okres stagnacji powoli mija. Na podstawie napływającej ilości
zleceń prognozują wzrost dochodów w najbliższych latach. W opinii części przedsiębiorców rynek do
roku 2020 nadal będzie bardzo zmienny, trudno szacować dynamiczny wzrost dochodów, jednak
mimo to ich odczucia są pozytywne. Najbardziej optymistyczni przedsiębiorcy prognozują kilkunasto, a
nawet kilkudziesięciu procentowy wzrost przychodów. Pojawiają się także głosy odmienne. Część
podmiotów obawia się dalszego spadku swoich przychodów, stara się ograniczać koszty, między
innymi poprzez odłożenie w czasie realizacji projektów inwestycyjnych. Wielu respondentów skupiać
będzie swoje działania na utrzymaniu poziomu dochodów na stałym poziomie redukując wydatki.
Większość badanych jest przekonana, że najbliższe lata przyniosą poprawę sytuacji
gospodarczej zarówno w skali lokalnej (mikro), jak i globalnej (makro). Pojawiają się głosy, że
Wielkopolska bardzo dobrze radzi sobie w stosunkowo trudnym okresie, przede wszystkim z uwagi na
dużą przedsiębiorczość społeczeństwa. W przeważającej opinii przedsiębiorców nastąpi wzrost
koniunktury, który przełoży się na wzrost ich przychodów. Skutki kryzysu finansowego będą coraz
mniej odczuwalne.
Przedsiębiorcy, którzy wzięli udział w badaniu podkreślali, że z punktu widzenia firm, które
reprezentują, trudno jest stwierdzić jak kształtuje się aktualnie oraz jak będzie się kształtować
w przyszłości stopa bezrobocia.
Zdania przedsiębiorców dotyczące stopy bezrobocia w regionie są podzielone. Część uważa,
iż będzie ona spadać, pojawią się nowe podmioty gospodarcze. Ponadto, zdaniem tych
przedsiębiorców, już w tej chwili odczuwalny jest brak pracowników – szczególnie w niektórych
wyspecjalizowanych sektorach. Jednak zdecydowana większość przedsiębiorców, którzy wzięli udział
w niniejszym badaniu była zdania, iż stopa bezrobocia nadal będzie spadać, bądź pozostanie na
niezmienionym poziomie. Respondenci zwracali uwagę na fakt bezrobocia ukrytego oraz powroty
ludzi, którzy pracowali za granicą.
Przedsiębiorcy zdają sobie sprawę z konieczności prowadzenia działań inwestycyjnych
i prognozują możliwie dużą część wydatków przeznaczyć na ten cel. Jednak wielu respondentów
34
w Poznaniu
odkłada plany inwestycyjne na późniejszy okres z uwagi na niekorzystną koniunkturę rynkową oraz
niepewność co do najbliższych lat działania. Część inwestycji planowanych do roku 2013 jest
w trakcie realizacji. Są to najczęściej inwestycje długoterminowe związane z rozwojem produktu, czy
modernizacją środków trwałych. Niektórzy przedsiębiorcy dokonali poważniejszych inwestycji w ciągu
ostatnich dwóch lat, dlatego też te realizacje mają już za sobą lub są na etapie ich ukończenia.
Badania wykazały, iż aktywność inwestycyjna wielkopolskich przedsiębiorstw odłożona została
w czasie.
Biorąc pod uwagę odpowiedzi respondentów na pytanie, jak ich zdaniem będzie kształtowała
się sytuacja na wielkopolskim rynku, można wywnioskować, że region podąża w dobrym kierunku.
W odczuciach przedsiębiorców najbliższe lata przyniosą poprawę sytuacji gospodarczej oraz nastąpi
wzrost koniunktury.
Prognoza zmian w gospodarce regionu w opiniach władz samorządowych
Zdaniem większości przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego biorących udział
w badaniu stopa bezrobocia w najbliższych latach w regionie powinna się obniżać. Ma na to wpływ
przede wszystkim zwiększająca się liczba przedsiębiorstw, a także wzrost realizowanych inwestycji.
W opinii większości badanych samorządowców, kryzys gospodarczy nie wpłynął znacząco na
sytuację lokalnych przedsiębiorców. Nie odnotowano większej, niż zwykle ilości wniosków o ulgi,
zwolnienia, czy też umorzenia powodowanych nadmiernymi kłopotami. Mimo to gminy na bieżąco
monitorowały sytuację przedsiębiorców i starały się elastycznie reagować na ewentualne negatywne
zmiany. Respondenci wskazywali, że na sytuację tę miały wpływ takie czynniki jak przedsiębiorczość
i aktywność poszczególnych właścicieli firm. Środki unijne odegrały pozytywną rolę w rozwoju lokalnej
przedsiębiorczości. Dzięki dodatkowym funduszom lokalni przedsiębiorcy nie tylko oparli się
kryzysowi, ale dynamicznie rozwijali swoje działalności i realizowali plany inwestycyjne. Również
prognozy na najbliższe lata wskazują na pozytywne kierunki aktywności gospodarczej.
O rozwoju gospodarki regionu świadczy również m.in. aktywność inwestycyjna jednostek
samorządu terytorialnego. Jak wynika z przeprowadzonych badań, gminy w Wielkopolsce nadal będą
pozyskiwać dodatkowe fundusze, dzięki którym możliwa będzie realizacja kolejnych inwestycji.
W perspektywie najbliższych lat JST planują dalszą rozbudowę i modernizację instalacji
kanalizacyjnych, dróg, a także obiektów oświatowych, kulturalnych i sportowych. Mimo, iż inwestycje
te w znacznej mierze są już realizowane, nadal istnieją potrzeby w tym zakresie. Respondenci
wskazywali również na konieczność rewitalizacji szkół, świetlic, a także innych miejsc służących
wypoczynkowi mieszkańców (budowa boisk, chodników, ścieżek rowerowych, placów zabaw). Wśród
prognozowanych działań wymieniane są także inwestycje w zakresie ochrony środowiska.
W związku z realizacją wielu inwestycji zdecydowana większość jednostek samorządowych
wskazywała na wzrost deficytu budżetowego. Jednak nadwyżki wydatków nie stanowią zagrożenia dla
utrzymania płynności finansowej na bezpiecznym poziomie. Ich wysokość uwarunkowana jest
koniecznością zwiększania udziałów własnych niezbędnych do pozyskania środków zewnętrznych.
Jedynie niewielka ilość spośród przebadanych jednostek wskazywała na brak znaczącej dynamiki
w zakresie zwiększania środków budżetowych. Wskazywano na ograniczenie oraz przesunięcia
w zakresie subwencji oświatowej i ogólnej. Mimo nowelizacji ustawy, która ogranicza możliwości
inwestycyjne JST większość badanych jednostek z dużym optymizmem planuje realizację kolejnych
niezbędnych dla rozwoju gminy inwestycji.
Zdaniem przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego sytuacja gospodarcza
w Wielkopolsce utrzymuje się na dość dobrym poziomie. Mimo, iż światowy kryzys osłabił lokalną
przedsiębiorczość, sytuacja powoli wraca do normy. Prognozy na najbliższe lata wskazują na
pozytywne kierunki zmian gospodarczych.
35
w Poznaniu
Analiza SWOT
Analiza SWOT została przygotowana w oparciu o przeprowadzone badania wtórne
i pierwotne.
Wśród najistotniejszych mocnych stron gospodarki Wielkopolski z obszaru przedsiębiorczości,
można wyróżnić elastyczność działania podmiotów gospodarczych, wysoką jakość kadr, ugruntowaną
pozycję wielu firm na rynku oraz duży udział w eksporcie.
W obszarze innowacyjności najistotniejsze wydaje się rozwinięte zaplecze naukowo
badawcze, najlepsze uczelnie i instytuty. W ramach rynku pracy najmocniejszą stroną jest wysoki
poziom kapitału ludzkiego oraz szereg inicjatyw związanych z klasterami.
Wśród słabych stron na pierwszym miejscu w obszarze przedsiębiorczości wydają się być
niskie nakłady na finansowanie innowacji zwłaszcza wśród MSP oraz realizacja zamierzeń w oparciu
o perspektywę krótkookresową oraz brak planowania strategicznego.
W obszarze innowacyjności do słabych stron należy zaliczyć wciąż niskie dopasowanie
efektów badań naukowych i zapotrzebowania branż oraz nieumiejętność komercjalizacji osiągnięć
naukowych.
Słabymi stronami rynku pracy jest obserwowane stale na wielu obszarach Wielkopolski
strukturalne bezrobocie oraz nieumiejętność radzenia sobie z tym zjawiskiem przez samorządy
lokalne.
Wśród szans, najistotniejsze dla rozwoju wydają się być te: z obszaru przedsiębiorczości rozwój infrastruktury oraz możliwości podnoszenia konkurencyjności firm przy wykorzystaniu pieniędzy
unijnych, natomiast w obszarze innowacyjności - dostęp do unijnych zasobów naukowych oraz
finansowych.
Kluczowymi zagrożeniami w obszarze przedsiębiorczości jest brak aktywnej polityki
gospodarczej oraz skutki kryzysu finansowego. W obszarze innowacyjności to realna stagnacja
w odniesieniu do nakładów na badania naukowe sprzyjające rozwojowi gospodarczemu oraz możliwy
odpływ najlepszych naukowców za granicę. W obszarze rynku pracy największym zagrożeniem jest
niewystarczająca ilość specjalistów w wielu branżach i niedostosowanie kompetencji absolwentów do
wymogów rynku pracy.
Wydaje się, że należy doprowadzić do wzmocnienia pomiędzy mocnymi stronami i szansami
w celu wyeliminowania słabych stron, co pozwoli ustrzec się zagrożeń. W tym celu należy wykorzystać
elastyczność podmiotów gospodarczych i rozbudowane zaplecze naukowe do stworzenia
regionalnego systemu transferu innowacji do sfery gospodarczej. Realizację takiego zadania należy
oprzeć m.in. na środkach Unii Europejskiej, a racjonalne ich wykorzystanie spowoduje zatrzymanie
najcenniejszych kadr w Polsce. W tym celu należy usprawnić system grantów naukowych, stworzyć
zachęty dla przedsiębiorstw do podejmowania współpracy z ośrodkami badawczymi oraz usprawnić
procedury patentowe i nadawania certyfikatów i atestów branżowych oraz państwowych.
W celu zracjonalizowania wydatkowania środków należy stworzyć listę branż o strategicznym
znaczeniu dla gospodarki regionu oraz zapewnić pomoc formalną w zdobywaniu środków na działania
innowacyjne w tych branżach.
Oprócz finansowania unijnego należy poprzez odpowiednią promocję regionu przyciągnąć
inwestorów zarówno krajowych jak i zagranicznych, a wśród mniejszych firm wspierać inicjatywy
klastrowe i inne formy organizowania się mniejszych przedsiębiorców w kluczowych branżach.
Należy postawić na inicjatywę i przedsiębiorczość wśród młodzieży nie tylko poprzez
programy ułatwiające rozpoczęcie własnej działalności, ale również poprzez wsparcie koncepcyjne
poprzez tworzenie darmowego dostępu do sieci, tworzenie dostępnych za niewielką opłatą lub
bezpłatnych baz danych na temat aktualnych trendów rynkowych, stworzenie systemu doradztwa dla
początkujących przedsiębiorców. W tym celu można wykorzystać potencjał naukowy regionu.
Podstawą wdrażania nowych inicjatyw jest ciągły monitoring zmian zachodzących w danych
branżach i grupach społecznych. Jest to istotne z punktu widzenia oceny skutków działań
i projektowania ewentualnych zmian w przyszłości.
36
w Poznaniu
WNIOSKI I REKOMENDACJE
Celem wyżej przedstawionych wyników przeprowadzonych analiz danych wtórnych i pierwotnych było zdiagnozowanie sytuacji gospodarczej regionu
Wielkopolski w kontekście globalnego kryzysu oraz opracowanie prognozy zmian w gospodarce regionu, które wynikają ze zmieniającej się sytuacji
gospodarczej, wywołanej globalnym kryzysem ekonomicznym.
Realizacja poszczególnych zadań pozwoliła na stworzenie rekomendacji oraz mechanizmów zaradczych w kontekście pojawiających się zmian
gospodarczych.
Lp.
Obszar problemowy
Przedsiębiorczość
Wniosek
Rekomendacja
Duże dysproporcje
w przestrzennym
rozmieszczeniu
przedsiębiorstw (koncentracja
działalności gospodarczej
w centrum regionu –
Poznaniu i podregionie
poznańskim)
Integracja regionu pod
względem działalności
gospodarczej
Wsparcie
przedsiębiorczości w całym
regionie, w szczególności
poprzez zniwelowanie
różnic w stanie działalności
gospodarczej pomiędzy
Poznaniem i podregionem
poznańskim, a pozostałymi
podregionami Wielkopolski
Sposób wdrożenia
promocja podejmowania
działalności gospodarczej
przez powiatowe urzędy
pracy w podregionach,
które posiadają znacznie
niższy poziom
przedsiębiorczości niż
w podregionie i mieście
Poznaniu (np. informatory
o dotacjach na
rozpoczęcie działalności
gospodarczej
i efektywności podjętych
działalności –
popularyzowanie tego
sposobu aktywności
zawodowej);
w konkursach ogłaszanych
przez WUP w Poznaniu
w ramach Poddziałania
37
Status
wdrożenia
rekomendacja
zalecana do
wdrożenia
w całości
Jednostka
odpowiedzialne za
wdrożenie
w Poznaniu (Instytucja
Pośrednicząca PO KL),
samorząd województwa
wielkopolskiego, lokalne
samorządy, lokalne
i regionalne media,
powiatowe urzędy pracy
w Poznaniu
8.1.1 Programu
Operacyjnego Kapitał
Ludzki priorytetowe
traktowanie projektów
zakładających objęcie
wsparciem
przedsiębiorstw i ich
pracowników
posiadających siedzibę
w podregionach o niskim
poziomie
przedsiębiorczości;
w ramach Działania 6.2.
Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki
rekomenduje się
wyodrębnianie alokacji na
podkonkursy, w których
wsparcie skierowane jest
do grup docelowych
z powiatów/podregionów
o niskim poziomie
przedsiębiorczości;
uwzględnienie przede
wszystkim pozostałych
podregionów w procesie
planowania dużych
inwestycji w celu
stworzenia tam nowych
miejsc pracy;
promocja pozostałych
38
w Poznaniu
podregionów w mediach,
Internecie;
Inwestycje
i innowacyjność
Sporadyczna współpraca
pomiędzy
przedsiębiorstwami,
zwłaszcza w procesie
inwestycji w innowacje
Konkurencyjność regionu
na tle innych regionów
w kraju
Spopularyzowanie
podejmowania współpracy
na linii przedsiębiorstwa
rodzime-przedsiębiorstwa
rodzime oraz
przedsiębiorstwa rodzimeprzedsiębiorstwa
zagraniczne
popularyzacja przez
organizacje
przedsiębiorców
nawiązywania współpracy
z innymi firmami
w procesie planowania
oraz wdrażania inwestycji
(zwłaszcza w innowacje);
nawiązywanie
partnerstwa/współpracy
pomiędzy firmami
w Polsce a firmami
zagranicznymi w celu
rozwoju kapitału własnego
oraz poczynienia
obustronnie korzystnych
inwestycji;
zwiększenie poziomu
świadomości
o korzyściach płynących
ze współpracy z firmami
zagranicznymi oraz
rodzimymi;
w konkursach, których
przedmiotem jest
wyłonienie do realizacji
projektów innowacyjnych,
promowanie projektów
realizowanych
39
rekomendacja
zalecana do
wdrożenia
w całości
Pośrednicząca PO
KL)instytuty naukowe,
jednostki/ośrodki
badawczo-rozwojowe,
organizacje
przedsiębiorców,
przedsiębiorstwa
zagraniczne, samorządy
lokalne,
w Poznaniu
w partnerstwie
ponadnarodowym;
8.1.2. Programu
Ludzki promowanie
projektów, których
rezultatem będzie
stworzenie partnerstw
(sieci współpracy)
zawiązanych na szczeblu
lokalnym i regionalnym;
Inwestycje
i innowacyjność
- Ciągłe zmniejszanie
nakładów na działalność
naukowo-badawczą
w regionie;
- Brak świadomości
o korzyściach płynących
z prowadzenia badań
w przedsiębiorstwach;
- Niekorzystna dysproporcja
sektora B+R w regionie
w stosunku do stanu
działalności badawczorozwojowej w Europie
Wsparcie działalności
badawczo-rozwojowej
w regionie
Uświadomienie roli działań
badawczo-rozwojowych
w działalności
współczesnych firm
wsparcie tworzenia
i rozwoju sieci współpracy
i wymiany informacji
między naukowcami
a przedsiębiorcami
w zakresie innowacji
i transferu technologii na
poziomie regionalnym
i lokalnym;
8.2.1 Programu
Ludzki promowanie
projektów zakładających
wzmacnianie sieci
40
rekomendacja
zalecana do
wdrożenia
w całości
instytuty naukowe,
jednostki/ośrodki
badawczo-rozwojowe,
media
w Poznaniu
współpracy pomiędzy
sektorem naukowo badawczym
i przedsiębiorstwami
z zakresie innowacji
i transferu technologii
w branżach stanowiących
główną siłę napędową
regionu;
zaangażowanie się
instytucji/jednostek
naukowo-badawczych
w nawiązywanie ścisłej
współpracy pomiędzy
innymi jednostkami tego
typu w celu budowania
wspólnego kapitału
naukowo-technologicznobadawczego w regionie;
zwiększenie świadomości
naukowców odnośnie
komercjalizacji wyników
badań (szersze
upowszechniania wyników
badań – za pośrednictwem
Internetu i mediów);
Sytuacja finansowa i
plany inwestycyjne
jednostek samorządu
terytorialnego
Sporadycznie podejmowana
współpraca jednostek
samorządu terytorialnego
z przedsiębiorcami
Wzrost współpracy
terytorialnego
z przedsiębiorcami
w celu wspierania lokalnej
promocja jednostek
samorządu terytorialnego,
jako partnerów
przedsiębiorców;
41
rekomendacja
zalecana do
wdrożenia
w całości
jednostki samorządu
terytorialnego, organizacje
w Poznaniu
przedsiębiorczości
8.1.2 Programu
Ludzki promowanie typów
pomoc w tworzeniu
partnerstw lokalnych
z udziałem m.in.
przedsiębiorstw,
organizacji pracodawców,
związków zawodowych
i jednostek samorządu
terytorialnego i innych
środowisk, mających na
celu opracowanie
i wdrażanie strategii
przewidywania
i zarządzania zmianą
gospodarczą na poziomie
lokalnym i wojewódzkim
(typ operacji 1);
stworzenie forum, dzięki
któremu możliwy będzie
przepływ informacji między
JST a przedsiębiorcami,
w celu kształtowania
polityki adekwatnej do
potrzeb przedsiębiorców,
jak i samorządowców;
promocja działań JST
w mediach (na stronach
internetowych, w prasie,
42
pracodawców,
pracodawcy
w Poznaniu
radiu, telewizji);
Sytuacja finansowa
i plany inwestycyjne
terytorialnego
Brak zaangażowania
terytorialnego
w zabieganie
o inwestorów zewnętrznych
Zwiększenie zakresu
podejmowanej przez
instytucje samorządu
terytorialnego współpracy
z inwestorami
zagranicznymi w celu
promocji lokalnych
i regionalnych terenów
stworzenie planu/ strategii,
której celem jest
wypracowanie polityki JST
w stosunku do
zagranicznych inwestorów,
w celu przyciągnięcia
kapitału zagranicznego na
tereny regionu;
radiu, telewizji);
rekomendacja
zalecana do
wdrożenia
w całości
terytorialnego
Sytuacja finansowa
i plany inwestycyjne
terytorialnego
Brak przepisów regulujących
politykę udzielania ulg i
zwolnień podatkowych
przedsiębiorcom rodzimym i
tym, którzy chcą
zainwestować na terenie
Wielkopolski
Wsparcie i promocja
przedsiębiorczości
i innowacyjności
w regionie, poprzez
stosowanie ulg i zwolnień
podatkowych dla
inwestorów
wprowadzenie przepisów
regulujących politykę
udzielania ulg
i zwolnień, w celu
sprecyzowania wymagań,
które muszę spełniać
przedsiębiorcy chcący
uzyskać wsparcie
w postaci ulg
i zwolnień
radiu, telewizji);
rekomendacja
zalecana do
wdrożenia
w całości
terytorialnego
43
w Poznaniu
Rynek pracy
Niedopasowanie oferty
edukacyjnej do potrzeb
lokalnych/regionalnych
przedsiębiorców
- Podniesienie atrakcyjności
i jakości kształcenia, w
szczególności kształcenia
zawodowego poprzez
dostosowanie systemu
kształcenia do potrzeb
rynku pracy w celu
zwalczania bezrobocia
wśród osób
rozpoczynających życie
zawodowe oraz
wprowadzenie kształcenia
praktycznego na
wszystkich poziomach
edukacji
bieżące monitorowanie
rynku pracy w zakresie
potrzeb i oczekiwań
pracodawców odnośnie
pożądanych zawodów
i kwalifikacji;
pomoc szkołom
ponadgimnazjalnym
i uczelniom wyższym
w organizacji praktyk
zawodowych;
Kapitał Ludzki promowanie
wsparcie w kierunkach
istotnych dla rozwoju
województwa;
projektów, zakładających
realizację programów
rozwojowych w szkołach,
w których wyniki z
egzaminu zawodowego są
niższe niż średnia dla
województwa;
44
rekomendacja
zalecana do
wdrożenia
w całości
powiatowe urzędy pracy,
terytorialnego, uczelnie
wyższe, szkoły
ponadgimnazjalne,
instytucje szkoleniowe,
organizacje pracodawców
w Poznaniu
stworzenie bazy danych,
która zawierać będzie
informacje dotyczące
zapotrzebowania
pracodawców na zawody i
kwalifikacje, tak aby
można było wykorzystać
zawarte
w niej informacje przy
wyborze kierunku
kształcenia;
promocja kierunków
technicznych
i inżynieryjnych;
projektów, zakładających
modernizację oferty
kształcenia zawodowego
i dostosowanie jej do
potrzeb lokalnego
i regionalnego rynku pracy
poprzez wprowadzenie
nowych kierunków
kształcenia;
wsparcie edukacji
zawodowej w regionie;
45
w Poznaniu
Rynek pracy
Niedopasowanie oferty
edukacyjnej do potrzeb
przedsiębiorców
Podnoszenie kwalifikacji
i dostosowanie
umiejętności zawodowych
osób bezrobotnych do
potrzeb
przedsiębiorców
bieżące monitorowanie
rynku pracy w zakresie
potrzeb i oczekiwań
pracodawców odnośnie
pożądanych zawodów,
kwalifikacji i umiejętności;
6.1.1. Programu
Ludzki promowanie
przedmiotem będą
szkolenia osób
pozostających bez
zatrudnienia, w zawodach
na których przedsiębiorcy
zgłaszają
zapotrzebowanie (np. na
podstawie
przeprowadzonych badań
lub na podstawie rankingu
zawodów deficytowych
i nadwyżkowych);
6.1.1. Programu
Ludzki promowanie
46
rekomendacja
zalecana do
wdrożenia
w całości
powiatowe urzędy pracy,
uczelnie wyższe, instytucje
szkoleniowe, organizacje
pracodawców
w Poznaniu
przedmiotem będą
szkolenia osób
pozostających bez
zatrudnienia na potrzeby
branż stanowiących
główną siłę napędową
regionu;
Rynek pracy
Wzrost bezrobocia w regionie
wywołany ogólnoświatowym
kryzysem gospodarczym
Niwelowanie skutków
kryzysu gospodarczego
poprzez wsparcie
przedsiębiorców, którzy
najbardziej odczuli skutki
kryzysu
doradztwo dla MSP
w zakresie ekonomii,
finansów, zarządzania
zasobami ludzkimi,
rachunkowości, które
usprawnią politykę
prowadzenia firm i
pomogą przedsiębiorcom
przetrwać niekorzystny dla
nich okres;
8.1.1. Programu
Ludzki promowanie
przedmiotem będą
kursy/szkolenia w zakresie
ekonomii, finansów,
zarządzania zasobami
ludzkimi, rachunkowości
skierowane do sektora
MŚP;
47
rekomendacja
zalecana do
wdrożenia
w całości
Pośrednicząca PO KL)
oraz powiatowe urzędy
pracy, jednostki
organizacje pracodawców,
pracodawcy
w Poznaniu
Rynek pracy
Województwo wielkopolskie
odczuło skutki kryzysu
gospodarczego, co widoczne
jest poprzez zwiększenie
liczby osób zwalnianych,
zmniejszenie liczby osób
zatrudnianych oraz
zwiększenie liczby osób
bezrobotnych (w tym
bezrobotnych absolwentów)
Stały monitoring zmian
zachodzących na scenie
społeczno - ekonomicznej
i gospodarczej Wielkopolski
w celu możliwości
szybszego reagowania na
pojawiające się problemy
prowadzenie badań
i analiz dotyczących
aktualnej sytuacji, trendów
rozwojowych
i prognozowania zmian
społeczno gospodarczych
zachodzących
w regionie oraz
formułowania właściwych
mechanizmów
zaradczych,
upowszechnianie wyników
tych badań i analiz oraz
związana z nimi wymiana
informacji;
48
rekomendacja
zalecana do
wdrożenia
w całości
Pośrednicząca PO KL)
oraz powiatowe urzędy
pracy, jednostki
uczelnie
i instytuty badawcze,
organizacje pracodawców