Thord and Maria Thordson, Jerusalem 1996

Thord and Maria Thordson, Jerusalem 1996

Thord Thordson
"Qumran and the Samaritans", Thord
and Maria Thordson, Jerusalem 1996
: [recenzja]
Collectanea Theologica 68/1, 226-229
1998
d ia s p o ry b a b ilo ń s k ie j. E r n s t A x e l K n a u f , p ro fe s o r n a U n iw e r s y te c ie w G e n e w ie , n a p is a ł
a rty k u ł
L ’H i s t o r i o g r a p i e
d e u té r o n o m is te
( D T R G ) e x is t e - t - e lle ?
T a k p o s ta w io n e p y ta n ie
s t a n o w i w y r a z p o w a ż n y c h w ą t p l i w o ś c i , k t ó r y c h a u t o r n ie u k r y w a . D l a o d m i a n y T h o m a s
R ö m e r , w y k ła d o w c a w L o z a n n ie , u m ie ś c ił w ty tu le s w o je g o a r ty k u łu p y ta n ie
r é d a c tio n d e u té r o n o m is te
d a n s le L iv r e
d e J é r é m ie ?
Y a t- il
Z n a jd u je m y tu s p o r o in te re s u ją c y c h
p r z e m y ś l e ń o d n o s z ą c y c h s ię d o z w i ą z k ó w m i ę d z y J e r e m i a s z e m a t z w . D e u t e r o n o m i s t a m i .
N a o s t a t n i ą , s i ó d m ą c z ę ś ć (s . 4 4 3 - 5 0 8 ) , o p a t r z o n ą t y t u ł e m
s ty c z n a a t e o lo g ia S ta r e g o T e s ta m e n tu ,
I d e o lo g ia d e u te r o n o m i-
s k ł a d a j ą s ię d w a a r t y k u ł y . T y t u ł p i e r w s z e g o , k t ó r y
w y s z e d ł s p o d p i ó r a M a r t i n a R o s e , p r o f e s o r a S T n a U n i w e r s y t e c i e w N e u c h â t e l , b r z m i ta k
s a m o ja k ty tu ł c a łe j c z ę ś c i. A u to r s ta w ia te z ę , ż e tw ó r c ó w H D n a le ż y u p a try w a ć w ś ró d
w y g n a ń c ó w z J u d y , p rz e s ie d lo n y c h d o B a b ilo n ii w ra m a c h p ie rw s z e j d e p o r ta c ji d o k o n a n e j
w 5 9 8 r . p r z e d C h r . A n d r e w D .H . M a y e s , p r o f e s o r S T w D u b l i n i e , p o d j ą ł t e m a t
l 'i d é o l o g i e
d e u té r o n o m is te
à
la
th é o lo g ie
de
l'A n c i e n
T e s ta m e n t.
D e
D e u te ro n o m is ty c z n e
d z i e ł o h i s t o r y c z n e n i e j e s t n i c z y m in n y m j a k p r o j e k t e m w y z n a c z a j ą c y m z r ę b y n o w e g o
I z ra e la , p r z y c z y n ia ją c s ię p r z e z to w y d a tn ie d o je g o p r z e tr w a n ia i o d ro d z e n ia .
K s i ą ż k ę z a m y k a in d e k s m i e js c b ib l ijn y c h (s. 5 0 9 - 5 2 3 ) , in d e k s a u t o r ó w (s . 5 2 5 - 5 3 2 )
i z w ię z łe n o ty b io g r a f ic z n e o p o s z c z e g ó ln y c h a u to r a c h (s. 5 3 3 - 5 3 5 ) . S ta r a n n ie i p ię k n ie
w y d a n a s ta n o w i d o s k o n a ły p r z y k ł a d d o b r e j r o b o ty i c e n n ą p o m o c n a u k o w ą . Z a p o z n a je n ie
ty l k o z e s ta n e m b a d a ń , l e c z w w ie l u p r z y p a d k a c h p o s u w a j e z n a c z n ie n a p r z ó d , w y ty c z a ją c
n o w e h o ry z o n ty
m y ś lo w e .
O c z y w iś c ie ,
m ożna by
p o s tu lo w a ć ,
aby
w łą c z o n e
do
n ie j
o p r a c o w a n i a o b ję ły t a k ż e i n n e w a ż n e p a r t ie H D , a le n ie b y ł o t o m o ż l i w e z a r ó w n o z e w z g lę d u
n a r a m y c z a s o w e s e m i n a r iu m , j a k i n a o b ję to ś ć k s ią ż k i. N i e p o d l e g a n a t o m ia s t d y s k u s j i, ż e n ie
m o ż n a d z is ia j n a p i s a ć n ic s e n s o w n e g o i w a ż n e g o b e z o d n ie s i e n ia s ię d o z a w a r t o ś c i t e g o to m u .
W y p a d a ż y w ić n a d z ie ję , ż e p o d o b n e s e m in a r ia b ę d ą k o n ty n u o w a n e , i to w n ie o d le g ­
łe j p rz y s z ło ś c i, ta k ż e p r z e d m io te m re f le k s ji u c z o n y c h s ta n ą s ię k o le jn e - p o P ię c io k s ię g u
i d e u t e r o n o m i s t y c z n y m d z i e l e h i s t o r y c z n y m - c z ę ś c i B i b l i i H e b r a j s k i e j , a w n a s tę p n e j
k o le jn o ś c i r ó w n ie ż B ib lii G re c k ie j.
ks.
T h o rd a n d M a ria T H O R D S O N ,
Q u m ra n a n d
W a ld e m a r C h r o s to w s k i,
th e S a m a r ita n s ,
W a rs z a w a
E m e r e z ia n E s ta b lis h m e n t,
J e ru s a le m 1 9 9 6 , ss. 2 6 2 .
W c ią g u n ie s p e łn a p ó łw ie c z a , k tó r e u p ły n ę ło o d p rz y p a d k o w e g o z a p o c z ą tk o w a n ia
o d k ry ć w g r o ta c h w s ą s ie d z tw ie Q u m r a n o ra z w in n y c h m ie js c a c h P u s ty n i J u d z k ie j,
p o w s t a ł a t a k b o g a t a l i t e r a t u r a , ż e j e j r o z m i a r y w y r a ź n i e p r z e w y ż s z y ł y to , c o z o s t a ł o
n a p is a n e o z ja w is k a c h , o s o b a c h i w y d a rz e n ia c h z n a n y c h o d z n a c z n ie d łu ż s z e g o c z a su .
O b o k o p r a c o w a ń s p e c ja lis ty c z n y c h , b ę d ą c y c h r e z u lta te m w ie lo le tn ic h s tu d ió w i b a d a ń ,
m n o ż ą s ię p u b l i k a c j e o c h a r a k t e r z e p o p u l a r n o n a u k o w y m , a n a w e t f a n t a s t y c z n y m i i d e o ­
lo g i c z n y m . Q u m r a n n i e t y l k o f a s c y n u j e , l e c z s t a j e s i ę p o d g l e b i e m
d la in d o k try n a c ji,
r ó w n ie ż p o lity c z n e j, c o d o d a tk o w o z w ię k s z a z a in te r e s o w a n ie z a w a r to ś c ią z a g a d k o w y c h
z w o jó w i to ż s a m o ś c ią m ie s z k a ń c ó w ta je m n ic z e j o s a d y .
T a k s ią ż k a , p o d o b n ie j a k z n a le z is k a q u m r a n s k ie , s ta n o w i w d u ż e j m ie r z e o w o c
p rz y p a d k u . J e j a u to ra m i j e s t s z w e d z k ie m a łż e ń s tw o . P o d c z a s s tu d ió w
In s ty tu c ie T e o lo g ic z n y m
T h o rd
T h o r d s o n
u c z e s tn ic z y ł w
1973
w
S z w e d z k im
r. w
w y k ła d z ie
z a p ro s z o n e g o d o S z to k h o lm u s a m a r y ta ń s k ie g o a rc y k a p ła n a A m r a m a I c c h a k a , c o z a p o c z ą t­
k o w a ło je g o
z a in te r e s o w a n ia r e lig ią i tr a d y c ja m i s a m a ry ta ń s k im i.
K ilk a la t p ó ź n ie j,
w 1 9 8 2 , p o d o b n a w iz y ta e g z o ty c z n y c h w S z w e c ji s a m a ry ta ń s k ic h g o ś c i s p ro w o k o w a ła
ta k ie
sam e
z a in te re s o w a n ia
u
M a rii,
żony
T h o rd a .
c h r z e ś c ija ń s tw a i z a p o z n a w a ła s ię z tr e ś c ią z w o jó w
W c z e ś n ie j
s tu d io w a ła
p o c z ą tk i
z n a d M o r z a M a rtw e g o . K o n ta k t
z s â m a ry ta b s k im i g o ś ć m i u p r z y to m n ił o b o jg u lic z n e p o d o b ie ń s tw a i z b ie ż n o ś c i m ię d z y
r e l i g i ą i z w y c z a j a m i S a m a r y t a n a r e l i g i ą i z w y c z a j a m i w s p ó l n o t y z Q u m r a n . O b o je
p o g łę b ili s tu d ia b ib lijn e w S z w e c ji i U S A , a n a s tę p n ie w J e r o z o lim ie i w
I n s ty tu c ie
E k u m e n ic z n y m T a n tu r n a p o łu d n io w y c h p r z e d m ie ś c ia c h J e r o z o lim y . W ta k im d u c h o w y m
i n a u k o w y m k lim a c ie d o jr z e w a ły m y ś li, k tó re z n a la z ły w y ra z w ic h k s ią ż c e .
P y ta n ie w y jś c io w e b rz m i: k im b y li e s s e ń c z y c y m ie s z k a ją c y w Q u m r a n ? G d y b y ś m y
w ie d z ie li o n ic h w s z y s tk o i b y li p e w n i ic h to ż s a m o ś c i, w te d y d a ls z e d o c ie k a n ia s tra c iły b y
r a c j ę b y t u . A l e ta k n i e j e s t . W y d a j e s i ę r ó w n i e ż m o ż l i w e , ż e p r z e z o k o ł o d w a s tu le c ia
is tn ie n ia o s a d y q u m ra ń s k ie j j e j m ie s z k a ń c y z m ie n ia li s ię , z a ró w n o p o d w z g lę d e m s tru k tu ry
ja k
i
sp o so b u
ż y c ia .
Z w ażyw szy
na
lic z n e
p o d o b ie ń s tw a
m ię d z y
q u m ra ń cz y k a m i
a S a m a r y ta n a m i, tr z e b a z a te m w n o w y m ś w ie tle u s ta w ić k w e s tię to ż s a m o ś c i e s s e ń c z y k ó w .
H i p o t e z ę , k t ó r a s t a n o w i t r z o n k s i ą ż k i , m o ż n a s t r e ś c i ć w te n s p o s ó b : m i e s z k a ń c a m i o s a d y
q u m ra ń sk ie j w
o k re s ie z n a n y m
ja k o
Ilb , o b e jm u ją c y m
la ta
1 2 8 -6 3 p rz e d
C h r . b y li
S a m a r y t a n i e w y p ę d z e n i w ty m c z a s i e z g ó r y G a r i z i m . W ł a ś n i e t o t ł u m a c z y z a s k a k u j ą c e
p o d o b ie ń s tw a i z b ie ż n o ś c i z a u w a ż o n e p r z e z m a łż e ń s tw o d w o jg a s z w e d z k ic h e n tu z ja s tó w
d a w n y c h i w s p ó łc z e s n y c h S a m a ry ta n o r a z w sp ó ln o ty Q u m ra n .
K s i ą ż k a z o s t a ł a t a k p o m y ś l a n a , a b y p o t w i e r d z i ć t ę o s o b l i w ą h ip o t e z ę . C z y t e ln i k
n a t r a f i a j e d n a k n a s p o r e t r u d n o ś c i , p o n i e w a ż s p i s tr e ś c i n i e p r z y s t a j e d o t y t u ł ó w i z a w a r t o ś c i
p u b li k a c j i. J e s t t o z a p e w n e w y n i k n i e z b y t s u m ie n n e j p r a c y r e d a k t o r a / ó w i n i e z n a n e g o s z e r z e j
w y d a w c y ( E m e r e z i a n E s t a b l i s h m e n t ) , a l e a u t o r z y p o w i n n i b y li d o ł o ż y ć w s z e l k i c h s ta r a ń , a b y
u n ik n ą ć t e g o ty p u p r o b l e m ó w . Z e s p is u tr e ś c i w y n ik a , ż e n a k s i ą ż k ę s k ł a d a s ię p ię ć
r o z d z i a ł ó w , l e c z s t r u k t u r a c a ło ś c i n i e j e s t w y s t a r c z a j ą c o p r z e j r z y s t a . P o d a w a n e a r g u m e n ty
m a j ą r o z m a i t y c h a r a k te r i z r ó ż n i c o w a n ą s iłę p r z e k o n y w a n i a . A u t o r z y p o w o ł u j ą s ię n a
p o d o b ie ń s tw a m ię d z y o b y d w o m a w s p ó ln o ta m i -
s a m a ry ta ń s k ą i q u m r a ń s k ą -
w po­
s tr z e g a n iu i p r z e ż y w a n i u s z a b a t u , w s p r a w a c h k a l e n d a r z a , k a p ł a ń s t w a i p r a w a s u k c e s ji ,
a ta k ż e w d z i e d z i n i e p r a w a c z y s t o ś c i i m a ł ż e ń s t w a , a n a w e t w y m o w y te k s t u b i b l i j n e g o . S iła
a i g u m e n t ó w j e s t r ó ż n a . N i e k t ó r e z n ic h z a s ł u g u j ą j e d n a k n a u w a g ę i w n i k l i w s z e s tu d ia .
A u to r ó w d z i w i f a k t p r z e m i l c z e ń w p i s m a c h J ó z e f a F la w iu s z a , ta k ż e t y c h d o ty c z ą c y c h
p o s z c z e g ó ln y c h a s p e k tó w ż y c ia i w ie rz e ń w s p ó ln o ty q u m ra ń sk ie j. D o m y ś la ją s ię , ż e b ra k
a l u z ji , n a p r z y k ł a d , d o N a u c z y c i e l a S p r a w i e d l i w o ś c i c z y d o k a l e n d a r z a w s k a z u j e , ż e
F la w iu s z
m ó g ł m ie ć
na
m y ś li j a k ą ś
in n ą
g ru p ę
esseńczyków ,
a
m ia n o w ic ie
g ru p ę
s a m a r y ta ń s k ą , k t ó r ą t e ż n a z y w a n o e s s e ń c z y k a m i . M o g li o n i m i e s z k a ć w ła ś n ie w Q u m r a n , b o
to n a j le p i e j t ł u m a c z y z a u w a ż o n e w z a j e m n e p o d o b i e ń s t w a i a n a lo g ie .
Z a s a d n ic z y tr z o n k s ią ż k i s ta n o w ią r o z w a ż a n ia p o ś w ię c o n e p r z e p is o m d o ty c z ą c y m
s z a b a t u w e w s p ó l n o c i e q u m r a ń s k i e j , w ś r ó d S a m a r y t a n o r a z w in n y c h n u r t a c h j u d a i z m u ,
p rz y u w z g lę d n ie n iu S e p tu a g in ty , P e s z itty
i M is z n y . A u to rz y p r z e ło ż y li n a a n g ie ls k i
i o p a trz y li k o m e n ta r z e m f r a g m e n t te k s tu tz w . D o k u m e n tu D a m a s c e ń s k ie g o , o d n a le z io n e g o
w 1 8 9 6 r. p r z e z S a lo m o n a S c h e c h te r a w g e n iz ie k a ir s k ię j. S a m a r y ta ń s k ie r o z p o r z ą d z e n ia
o d n o ś n ie d o s z a b a tu z o s ta ły z a c z e r p n ię te z P ię c io k s ię g u S a m a r y ta ń s k ie g o o r a z z a ra b ­
s k ie g o m a n u s k r y p tu s p o r z ą d z o n e g o w la ta c h 1 0 3 0 -1 0 4 0 , z n a n e g o j a k o K ita b a t T a b a k h ,
d a ją c e g o r o z e z n a n ie , ja k S a m a r y ta n ie c e le b ro w a li s z a b a t w X I w ie k u . A n a liz ie p o d d a n o
o d p o w ie d n ie f ra g m e n ty z M is z n y , a ta k ż e p ie ś n i s z a b a to w e o d n a le z io n e w M a s a d z ie . N ie
z a b ra k ło p o r ó w n a n ia z e z w y c z a ja m i k a ra im ó w i in n y c h m n ie js z y c h u g r u p o w a ń ż y d o w ­
s k ic h
a n i o d n ie s ie ń
s z a b a to w y c h .
do
te g o , ja k
„ M ie s z k a liś m y
w sp ó łc z e ś n i
w śró d
S a m a ry ta n ie
S a m a ry ta n ,
a
oni
p rz e s trz e g a ją
o d w ie d z a li
nas
p rz e p is ó w
w
S z w e c j i.
W y k o r z y s t u j e m y n a s z e r o z m o w y z n im i i w c z e ś n i e j n a p i s a n e p r z e z n a s k s i ą ż k i , a b y
p o k a z a ć , j a k s ą o r to d o k s y jn i i k o n s e r w a ty w n i” - c z y ta m y w e w s tę p ie , k tó ry p o p rz e d z a
w y w o d y a u to ró w (s. 4 ).
K s ią ż k a z a w ie r a w ie le tr u d n o d o s tę p n y c h in f o r m a c ji, p o c h o d z ą c y c h b e z p o ś r e d n io
o d S a m a r y t a n i p o z w a l a j ą c y c h n a p o z n a n i e ic h s a m o ś w i a d o m o ś c i o d n o ś n i e d o s w o i c h
p o c z ą t k ó w i s to s u n k u d o r e l i g i i ż y d o w s k i e j . D o w i a d u j e m y s i ę , ż e w s t y c z n i u 1 9 9 6 r . ż y ł o
ty lk o 5 8 3 S a m a ry ta n , c o
c z y n i z ic h re lig ii „ n a jm n ie js z ą r e l ig ię ś w ia ta i n a js ta r s z ą
g e n e ty c z n ie g ru p ę n a ś w ie c ie ” (s. 9 0 ). P o d o b n o w c z a s a c h J e z u s a ż y ło o k o ło 3 0 0 ty s ię c y
S a m a r y t a n , a l e tr u d n o z w e r y f i k o w a ć t ę i n f o r m a c j ę , b o a u t o r z y n i e p o d a j ą , n a c z y m o p a r l i
ta k w y s o k ie s z a c u n k i. Z w a ż y w s z y , ż e w 1 9 2 7 r ., p o w y n is z c z a ją c y m tr z ę s ie n iu z ie m i
i z a ra z ie , lic z b a S a m a r y ta n s p a d ła d o 6 4 o s ó b , w y d a je s ię , ż e n a jg o r s z e S a m a r y ta n ie m a ją
ju ż z a s o b ą i m o ż n a lic z y ć n a ic h p rz e trw a n ie .
K s ią ż k a w y lic z a o k o ło 5 0 p o d o b ie ń s tw i z b ie ż n o ś c i m ię d z y w s p ó ln o tą ą u m r a ń s k ą
a „ e s s e ń c z y k a m i s a m a r y ta ń s k im i” . W o d r ó ż n ie n iu o d n ic h ju d a iz m o f ic ja ln y , k tó r y z n a la z ł
w y ra z w M is z n ie , n ie p o d z ie la ł te n d e n c ji d o d o s ło w n e g o i f u n d a m e n ta ln e g o p o s trz e g a n ia
i p ra k ty k o w a n ia s z a b a tu . W y r o s ły o n e z a p e w n e z iz o la c ji o b y d w u b lis k ic h s o b ie w s p ó ln o t,
k tó re u n ik a ły
k o n ta k tó w
z
n ie -Ż y d a m i. T o
sam o
d o ty c z y
k a le n d a rz a , b o
z a ró w n o
S a m a ry ta n ie , j a k i m ie s z k a ń c y Q u m r a n o b c h o d z ili s w o je ś w ię ta w ty m s a m y m c z a s ie , c o
n ie p o k r y w a ło s ię z k a le n d a r z e m u ż y w a n y m p r z e z o g ó ł Ż y d ó w , a ta k ż e k a p ła ń s tw a , g d y ż
o b ie g ru p y w y p ro w a d z a ły s w o ją lin ię k a p ła ń s k ą o d A a ro n a . U w z g lę d n ia ją c to w sz y stk o
o r a z in n e d r o b n ie js z e s p o s tr z e ż e n ia , a u to rz y k o n k lu d u ją : „ M a m y
n a d z ie ję , ż e n a s z e
b a d a n ia p o z w o lą u c z o n y m o d k r y ć i u z n a ć w k ła d S a m a r y ta n d o z a g a d k i Q u m r a n ” (s. 2 4 4 ).
N a t l e i n n y c h , z w ł a s z c z a o p a r t y c h n a s z u k a n i u t a n ie j s e n s a c j i o p r a c o w a ń k s i ą ż k a
m a łż e ń s tw a T h o rd s o n ó w n ie w y p a d a ź le . W y d a je s ię m a ło p r a w d o p o d o b n e , a b y q u m r a n o l o d z y p o d p i s a l i s ię p o d e n t u z j a s t y c z n y m u t o ż s a m i a n i e m m i e s z k a ń c ó w o s a d y ą u m r a ń sk ie j z S a m a ry ta n a m i, n a w e t je ż e li m ia ło b y o n o o g r a n ic z a ć s ię ty lk o d o k o ń c a II i p ie rw s z e j
p o ł o w y I w . p r z e d C h r . M i m o t o h i p o t e z a z a s ł u g u j e n a p o w a ż n e p o t r a k t o w a n i e , b o n ie
m o ż n a w y k lu c z y ć w z a je m n y c h z w ią z k ó w m ię d z y d w o m a s p o łe c z n o ś c ia m i, z lo k a liz o w a ­
n y m i n a p ó łn o c i n a p o łu d n ie o d J e r o z o lim y , k tó r e s tro n iły o d ju d a iz m u w je g o o fic ja ln e j
w e rs ji i m o g ły tra k to w a ć s ie b ie n a w z a je m j a k o p o te n c ja ln y c h s p r z y m ie r z e ń c ó w w u z a s a d ­
n i a n i u w ł a s n y c h r o s z c z e ń i s p o s o b u ż y c ia . W
k o ń c u p r z e c ie ż o d le g ło ś ć m ię d z y g ó r ą
G a r iz im a Q u m r a n n ie j e s t w ie lk a , b o w y n o s i o k o ło 8 0 k ilo m e tró w . J a k ie ś k o n ta k ty m u s ia ły
is t n i e ć , a p o n a d t o t r z e b a p a m i ę t a ć , ż e j e d n a i d r u g a g r u p a w y r o s ł y z e w s p ó l n e g o p n i a
b ib lijn e g o I z ra e la , n a w e t je ż e li p ó ź n ie js z y o f ic ja ln y ju d a iz m s iln ie s ię o d n ic h o d c in a ł
i n im i g a r d z i ł . M o ż e ś l a d e m ż y w y c h k o n t a k t ó w i n a p i ę ć w z g l ę d e m o f i c j a l n e g o ż y c i a
ż y d o w s k ie g o j e s t J e z u s o w a p rz y p o w ie ś ć o m iło s ie r n y m S a m a r y ta n in ie (Ł k 1 0 ,3 0 - 3 7 ) ?
Jak że
in a c z e j
b o w ie m
w y tłu m a c z y ć
zagadkow ą
o b ec n o ść
S a m a ry ta n in a
na
d ro d ze
z J e r o z o lim y d o J e ry c h a , p r o w a d z ą c e j r ó w n ie ż d o Q u m r a n ? N ie s p o s ó b te ż n ie z a u w a ż y ć ,
że
w
p rz y p o w ie ś c i d o c h o d z ą d o
g ło s u
echa
k o n flik tó w
m ię d z y
o fic ja ln y m i p rz e d ­
s t a w i c i e l a m i ó w c z e s n e g o ż y c i a ż y d o w s k i e g o a S a m a r y t a n a m i . S z k o d a , ż e a u t o r z y n ie
w s p o m in a ją o
ty m
p o tw ie rd z e n ie m
n o w o te s ta m e n to w y m
e p iz o d z ie ,
sk o ro
m oże
on
być
znaczącym
ic h i n t u i c j i , d o w o d z ą c y m j e ż e l i j u ż n ie t r w a ł e j k i l k u d z i e s i ę c i o l e t n i e j
o b e c n o ś c i S a m a ry ta n w Q u m ra n , to p r z y n a jm n ie j ż y w y c h o b u s tro n n y c h k o n ta k tó w .
O d k r y c ia ą u m r a ń s k ie b y ły re z u lta te m p r z y p a d k u . M o ż e w ię c ró w n ie p rz y p a d k o w a
f a s c y n a c ja d w o jg a S z w e d ó w ż y c ie m i o b y c z a ja m i S a m a ry ta n s ta n o w i s z c z ę ś liw e u z u p e ł­
n ie n ie p e łn ie js z e g o n a ś w ie tle n ia ty c h a s p e k tó w w ie d z y o Q u m r a n i S a m a r y ta n a c h , k tó re
d o tą d n ie d o c z e k a ły s ię n a le ż y te j u w a g i a n i p r z e k o n u ją c e g o w y ja ś n ie n ia .
ks.
L o re n z
O B E R L IN N E R ,
(H e rd e rs
th e o lo g is c h e r
D ie
P a s to r a lb r ie fe :
K o m m e n ta r
zum
W a ld e m a r C h r o s to w s k i,
K o m m e n ta r
N euen
zum
T e sta m e n t
e rs te n
W a rs z a w a
T im o th e u s b r ie f
X I /2 ,1 ,
H erd er,
F r e i-
b u r g - B a s e l-W ie n 1 9 9 4 , ss. I - L + 3 1 2 .
A u to r re c e n z o w a n e j k s ią ż k i j e s t p ro fe s o re m
e g z e g e z y N o w e g o T e sta m e n tu w e
F r y b u r g u w B a d e n i i . D o te j p o r y b y ł m n i e j z n a n y m e g z e g e t ą , p r z y n a j m n i e j w P o l s c e , m i m o
ż e j e s t j u ż a u t o r e m l i c z n y c h p u b l i k a c j i , a o d p e w n e g o c z a s u t a k ż e w s p ó ł r e d a k t o r e m s e r ii
„ H e rd e rs th e o lo g is c h e r K o m m e n ta r z u m N T ’ o r a z w s p ó ła u to r e m
ra z e m
z A . V ö g tle
w y d a n e j w 1 9 9 2 r. k s ią ż k i w w y d a w n ic tw ie H e rd e ra . Z p e w n o ś c ią k o m e n ta r z d o lis tó w
p a s t e r s k i c h s p r a w i , ż e s t a n i e s i ę j e s z c z e b a r d z i e j z n a n y m , t a k ż e w P o l s c e , b ib l is tą .
N a w s tę p ie w a r to z a u w a ż y ć , ż e k o m e n ta rz ty lk o d o P ie r w s z e g o L is tu d o T y m o te u s z a
je s t z n a c z n ie o b s z e r n ie js z y n iż p o ls k i k o m e n ta r z d o w s z y s tk ic h lis tó w p a s te rs k ic h . Z a w ie ra
b o w ie m łą c z n ie a ż 3 6 2 s tro n y te k s tu n u m e ro w a n e g o n a jp ie rw c y f r a m i rz y m s k im i ( I - L ) ,
a p ó ź n ie j a ra b s k im i
k o m e n ta rz u .
(3 1 2
s s .) . J u ż t o
A u to r n u m e ru je
cy fram i
ś w ia d c z y
rz y m sk im i
o
k o p a ln i w ie d z y
n ie
ty lk o
z a w a rte j
s p is tre ś c i,
w
ty m
b ib lio g r a f ię
i p r z e d m o w ę - z c z y m c z ę s to s ię s p o ty k a m y - a le ta k ż e w ia d o m o ś c i in tr o d u k c y jn e - c o je s t
z n a c z n ie r z a d z ie j s p o ty k a n e - i s tą d a ż 5 0 s tro n o b e jm u ją w s z y s tk ie p ro b le m y w s tę p n e .
A u to r k o m e n ta r z a z a z n a c z a w P rz e d m o w ie , ż e k o m e n to w a n ie lis tó w p a s te rs k ic h
w y w o łu je
do
d z iś
m ie s z a n e
u c z u c ia
w śró d
p o d e jm u ją c y c h
s ię
te g o
z a d a n ia , c h o ć
w o s ta tn im c z a s ie p o ja w iło s ię p e w n e z ła g o d z e n ie n a p ię ć w o c e n ie ic h s to s u n k u d o C o rp u s
P a u lin u m i N o w e g o T e s ta m e n tu w o g ó le . N a d a l p o z o s ta je je d n a k k o n tr o w e r s y jn y p ro b le m
ic h a u t o r s t w a . L . O b e r l i n n e r w s p o m i n a 2 k o m e n t a r z e d o l i s t ó w p a s t e r s k i c h w n i e m i e c k i m
j ę z y k u (N . B ro x a i J. R o l o f f a - t y l k o d o 1 T m ), z k tó ry c h s a m d u ż o k o r z y s ta ł i d z ię k i k tó ry m
lis ty te p rz e s ta ły b y ć o d b ie r a n e n e g a ty w n ie . P ie rw o tn ie z a m ie rz a ł a u to r p rz y g o to w a ć
k o m e n ta rz
do
lis tó w
p a s te rs k ic h
w
je d n y m
to m i e ,
a le
w
tr a k c ie
p ra c y
n a d je g o