Reżim natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych
Transkrypt
Reżim natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych
ISSN 1899-1114 nr 3 (3) 6 maja 2008 Reżim natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych w ustawodawstwie państw Unii Europejskiej Ni n a P ółtor a k i Agnieszka Tał asiewicz Abstract The study is aimed at presenting and comparing a way of regulating an enforceability of tax decisions in legislations of the member states of the European Union. At the beginning a general commentary was presented concerning the enforceability of administrative decisions (other than tax decisions) in Polish regulations and in regulations of the states of the European Union. Whereas the main part of the opinion contains a presentation of the enforceability of tax decisions in the EU states. Wstęp Celem niniejszego zestawienia jest krótka charakterystyka sposobu uregulowania wykonalności decyzji administracyjnych, w tym w szczególności decyzji podatkowych w ustawodawstwach Państw Członkowskich Unii Europejskiej. Ze względu na krótki czasu, jakim dysponowaliśmy na przygotowanie niniejszego zestawienia, ma ono charakter ogólny i na pewno nie wyczerpuje tematu. Zakres niniejszego memorandum obejmuje ogólny komentarz dotyczący wykonalności decyzji administracyjnych (innych niż decyzje podatkowe) na gruncie przepisów polskich, jak również w ustawodawstwie państw Unii Europejskiej, oraz osobną analizę wykonalności decyzji podatkowych zarówno w Polsce, jak i w Europie. Ze względu na fakt, iż analizowane zagadnienie nie było przedmiotem oficjalnych raportów organizacji międzynarodowych, jak również brak jest dostępnych na rynku polskim publikacji w tym zakresie, przygotowując poniższe zestawienie w zakresie wykonalności decyzji podatkowych opieraliśmy się wyłącznie na informacjach przekazanych nam przez pracowników zagranicznych biur Ernst & Young. I. Wykonalność decyzji administracyjnych innych niż decyzje podatkowe Na wstępie niniejszego opracowania pragniemy wskazać przyjęte rozwiązania w zakresie uregulowania wykonalności decyzji administracyjnych, innych niż decyzje podatkowe, zarówno w ustawodawstwie polskim, jak i wybranych Państw Członkowskich Unii Europejskiej. Uregulowania zawarte w prawie polskim W ujęciu ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (dalej: kpa) wniesienie odwołania jest środkiem bezwzględnie suspensywnym, gdyż skutkiem prawnym jego wniesienia jest wstrzymanie z mocy prawa zaskarżonej decyzji (art. 130 § 2 kpa). Oznacza to, iż wstrzymanie wykonania trwa aż do czasu zakończenia postępowania odwoławczego wydaniem ostatecznej decyzji. dr Nina Półtorak i Agnieszka Tałasiewicz są pracownikami firmy Ernst & Young Polska. Analizy BAS nr 3 (3) 6 maja 2008 /6 Na gruncie art. 130 § 3 kpa zasada ta nie ma zastosowania, gdy decyzji nadany został rygor natychmiastowej wykonalności, bądź też podlega ona natychmiastowemu wykonaniu z mocy ustawy (np. na podstawie art. 170 ust. 2 ustawy z o gospodarce nieruchomościami z 21 sierpnia 1997 r.). Natomiast sytuacja przedstawia się odmiennie w odniesieniu do decyzji wydanych w II instancji, w postępowaniu przed sądem administracyjnym regulowanym ustawą z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: p.p.s.a.). Zgodnie z art. 61 § 1 p.p.s.a. wniesienie skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego nie wstrzymuje wykonania aktu lub czynności. Jednakże organ, który wydał decyzję lub postanowienie, może wstrzymać, z urzędu lub na wniosek skarżącego, ich wykonanie w całości lub w części, chyba że zachodzą przesłanki, od których w postępowaniu administracyjnym uzależnione jest nadanie decyzji lub postanowieniu rygoru natychmiastowej wykonalności albo, gdy ustawa szczególna wyłącza wstrzymanie ich wykonania (art. 61 § 2 pkt 1 p.p.s.a.). Na podstawie art. 61 § 3 p.p.s.a, po przekazaniu skargi sądowi przez organ administracyjny, sąd może na wniosek skarżącego wydać postanowienie o wstrzymaniu wykonania w całości lub w części zaskarżonej decyzji, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków, z wyjątkiem przepisów prawa miejscowego, które weszły w życie, chyba że ustawa szczególna wyłącza wstrzymanie ich wykonania. Odmowa wstrzymania wykonania decyzji przez organ nie pozbawia skarżącego złożenia wniosku do sądu. Dotyczy to także decyzji wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach tej samej sprawy. Uregulowanie w ustawodawstwach wybranych państw Unii Europejskiej Austria Czy decyzje administracyjne są natychmiast wykonalne z mocy prawa? Nie – w przypadku odwołania do organu administracyjnego II stopnia Tak – w razie wniesienia skargi do Trybunału Administracyjnego Finlandia Nie – w ciągu 30-dniowego terminu do wniesienia odwołania Francja Tak – w przypadku wniesienia odwołania Nie Grecja Tak Hiszpania Nie – dotyczy wszelkiego rodzaju odwołań (tj. odwołania zwykłego, odwołania zastępczego, odwołania nadzwyczajnego rewizyjnego) Holandia Nie Słowacja Nie Włochy Nie Uwagi W przypadku wniesienia odwołania istnieje możliwość wyłączenia w samej decyzji skutku zawieszającego w interesie strony lub dla dobra publicznego, ze względu na grożącą im w przypadku zwłoki bezpośrednią szkodę. Sąd może wyłączyć wstrzymanie zaskarżonego aktu na wniosek skarżącego, po rozważeniu wchodzących w grę interesów i o ile nie stoi temu na przeszkodzie przeważający i niecierpiący zwłoki interes publiczny. Nie dotyczy to sytuacji, w których przepis ustawy lub dekretu stanowi inaczej, gdy decyzja ze względu na swój charakter wymaga natychmiastowego wykonania bądź jeżeli zwłoka w wykonaniu decyzji zagrażałaby interesowi publicznemu. Organ odwoławczy może zakazać wykonania zaskarżonej decyzji, wstrzymać jej wykonanie bądź wydać inne zarządzenie w tym przedmiocie. Zawieszenie wykonania decyzji następuje w trybie procedury pilnej, na wniosek strony wskazujący na jego pilność, a są uzasadnione wątpliwości co do legalności decyzji. Zawieszenie wykonania decyzji ma zapobiegać powstaniu skutków trudnych do naprawienia. Skarga apelacyjna również nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego orzeczenia, ale dopuszczalne jest wstrzymanie na wniosek strony wykonania wyroku orzekającego o uchyleniu decyzji, gdy są wskazane podstawy do jego obalenia. Wniesienie środka odwoławczego w postępowaniu przed organem administracyjnym jak i sądowym stwarza podstawę do wstrzymania – z urzędu lub na wniosek strony zainteresowanej – wykonania zakwestionowanego aktu do czasu załatwienia sprawy albo upływu terminu przewidzianego dla podjęcia rozstrzygnięcia. Organ właściwy do rozpatrzenia odwołania, po wyważeniu szkody, jaką może spowodować wstrzymanie wykonania aktu dla interesu publicznego lub osób trzecich, oraz szkody jaką może ponieść odwołujący się w konsekwencji natychmiastowego wykonania, jest umocowany do wstrzymania wykonania zaskarżonego aktu, z urzędu lub na wniosek strony. Zawieszenie wykonania musi być usprawiedliwione: – spowodowaniem szkody niemożliwej lub trudnej do naprawienia, bądź – jedną z przyczyn nieważności przewidzianą w ustawie o postępowaniu administracyjnym. Wstrzymanie wykonania ze względu na grożącą szkodę jest skuteczne tylko w razie uprzedniego uiszczenia kaucji. W razie wniesienia sprzeciwu lub odwołania istnieje możliwość wystąpienia do przewodniczącego sądu okręgowego o przyznanie tymczasowego środka ochrony w celu uniknięcia niewspółmiernych szkód lub sytuacji nieodwracalnej. Przewodniczący sądu może zastrzec termin obowiązywania takiego środka. Przewodniczący składu orzekającego może wstrzymać wykonanie decyzji, gdyby groziła powstaniem poważnej szkody Strona może złożyć do sądu wniosek o zawieszenie wykonania zaskarżonej decyzji, a także o zastosowanie przez sąd innych sposobów zabezpieczenia. Sąd orzeka zabezpieczenie, gdy w ocenie sądu odwołanie wniesione w danej sprawie jest wiarygodne. Opracowano na podstawie publikacji „Postępowanie administracyjne w Europie” pod red. Zbigniewa Kmieciaka, Zakamycze 2005. www.bas.sejm.gov.pl Analizy BAS nr 3 (3) 6 maja 2008 /6 II. Wykonalność decyzji podatkowych Uregulowania zawarte w prawie polskim Odmiennie od regulacji zawartych w kodeksie postępowania administracyjnego, decyzja wydana w I instancji przez organ podatkowy na podstawie ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (dalej: Ordynacja podatkowa) podlega natychmiastowemu wykonaniu, a wniesione odwołanie nie wywołuje skutku suspensywnego. Przyjęcie zasady, że wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania zaskarżonej decyzji, sprawia, iż decyzja organu podatkowego pierwszej instancji jest natychmiast wykonalna. Decyzja nieostateczna jest zatem tytułem wykonawczym, a na jej podstawie może być podjęte postępowanie egzekucyjne. Jednakże, na podstawie art. 224 § 2 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy może z urzędu lub na wniosek strony wstrzymać w drodze postanowienia wykonanie decyzji w całości lub w części, w przypadku uzasadnionym ważnym interesem strony. Ocena, że w konkretnej sprawie wystąpiła ta przesłanka, należy do właściwego organu podatkowego. Ponadto, zgodnie z art. 224a § 2 Ordynacji podatkowej, organ podatkowy z urzędu lub na wniosek strony, wstrzymuje wykonanie zaskarżonej decyzji w całości lub w części do dnia wydania ostatecznej decyzji lub, w razie wniesienia skargi do sądu administracyjnego, do momentu uprawomocnienia się orzeczenia sądu administracyjnego w przypadku: • przyjęcia na wniosek strony zabezpieczenia wykonania zobowiązania wynikającego z decyzji wraz z odsetkami za zwłokę – wstrzymanie wykonania następuje wówczas do wysokości zabezpieczenia, • zabezpieczenia wykonania zobowiązania wynikającego z decyzji wraz z odsetkami za zwłokę przez ustanowienie hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego korzystających z pierwszeństwa zaspokojenia – wstrzymanie wykonania następuje do wysokości odpowiadającej wartości przedmiotu hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego. Wstrzymaniu podlega także, wykonanie decyzji ustalającej lub określającej wysokość zobowiązania podatkowego, wysokość zwrotu podatku lub wysokość odsetek za zwłokę albo orzekającej o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta, osoby trzeciej albo spadkobiercy, do czasu wydania ostatecznej decyzji w zakresie w jakim zostanie uprawdopodobnione, że dany podmiot zastosował się do wydanej jemu indywidualnej interpretacji prawa podatkowego (art. 224c Ordynacji podatkowej). Austria Pytanie Państwo Uregulowania w ustawodawstwach wybranych państw Unii Europejskiej Czy prawo danego Państwa przewiduje reżim Czy reżim ten Czy organy podatnatychmiastowej wykonalności decyzji dotyczy tylko kowe uprawnione są podatkowych? Jeśli tak, to czy prawo decyzji danego do stwierdzania wyprzewiduje wyjątki od tego reżimu? rodzaju? konalności decyzji, w przypadku gdy nie jest ona wykonalna z mocy prawa? Jeśli tak, jakie kryteria formalne są brane pod uwagę? Tak, ale po upływie 1 miesiąca. Dotyczy wszyst- Decyzja staje się wykonalna w ciągu miesiąca od kich decyzji, doręczenia jej podatnikowi. które stają się O rozpoczęciu postępowania egzekucyjnego wykonalne podatnik informowany jest dodatkowym posta- z mocy prawa. nowieniem określającym aktualne zadłużenie oraz termin płatności. Na podstawie tego pisma wszelkie organy administracyjne i sądowe uprawnione są do ściągnięcia zadłużenia. Gdy brak natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych, to w którym momencie postępowania decyzja staje się wykonalna? Decyzje stają się wykonalne z mocy prawa, w ciągu miesiąca od doręczenie ich podatnikowi. Zarówno w postępowaniu odwoławczym przed sądem administracyjnym niższego rzędu, jak i przed Naczelnym Sądem Administracyjnym możliwe jest zawieszenie wykonania decyzji. Naczelny Sąd Administracyjny nie może zmienić wysokości podatku wynikającego z decyzji, uprawniony jest tylko do uchylenia lub podtrzymania decyzji. Jeśli w danym państwie nie funkcjonuje reżim natychmiastowej wykonalności, to jakie są sposoby zabezpieczenia zapłaty podatku wynikającego z takiej decyzji? Wraz z rozpoczęciem wykonalności decyzji organy podatkowe mogą: – zająć ruchomości podatnika i poddać je publicznej licytacji, – obciążyć hipoteką nieruchomości podatnika – wymaga to interwencji sądu. www.bas.sejm.gov.pl Grecja Francja Finlandia Czechy Pytanie Państwo Analizy BAS nr 3 (3) 6 maja 2008 /6 Czy prawo danego Państwa przewiduje reżim Czy reżim ten Czy organy podatnatychmiastowej wykonalności decyzji dotyczy tylko kowe uprawnione są podatkowych? Jeśli tak, to czy prawo decyzji danego do stwierdzania wyprzewiduje wyjątki od tego reżimu? rodzaju? konalności decyzji, w przypadku gdy nie jest ona wykonalna z mocy prawa? Jeśli tak, jakie kryteria formalne są brane pod uwagę? Tak Dotyczy tylko decyzji organu I instancji Tak Decyzje określające wszelkie należności podatkowe wraz z odsetkami są natychmiast wykonalne, pomimo iż nie są ostateczne. W razie wniesienia odwołania, zawieszenie wykonania decyzji może nastąpić na wniosek podatnika lub z urzędu. Tak Skutki jakie wywiera wniesienie odwołania różnią się w zależności od sposobu zakwestionowania decyzji: – W przypadku zakwestionowania podstawy bądź sposobu obliczenia podatku decyzja podlega wykonaniu (może być wstrzymana na wniosek po wniesieniu zabezpieczenia) – W razie zakwestionowania poboru podatku (np. prawidłowość podjętych w tym celu działań) podatnik może wnieść o wstrzymanie decyzji poprzez wykazanie sytuacji niecierpiącej zwłoki oraz istotnej wątpliwości co do prawidłowości poboru podatku. W sprawach podatkowych orzekają zarówno sądy administracyjne jak i cywilne. Sądy administracyjne właściwe są w zakresie podatków bezpośrednich, natomiast sądy cywilne w zakresie podatków pośrednich, zobowiązań celnych, podatków od majątku. Wyrok wydany przez sąd administracyjny I instancji jest natychmiast wykonalny, nawet w razie wniesienia odwołania. Podatnik może wystąpić do sądu o wstrzymanie jego wykonania gdy zaistnieje: – sytuacja niecierpiąca zwłoki, bądź – poważna wątpliwość co do prawidłowości poboru podatku Wyrok wydany przez sąd cywilny I instancji jest natychmiast wykonalny. Podatnik może wystąpić do sądu o wstrzymanie jego wykonania, w sytuacji gdy wykonanie decyzji powodowałoby poważne konsekwencje. Wniesienie skargi do sądu II instancji nie powoduje wstrzymania wykonania decyzji. Tak Podatnik uprawniony jest do złożenia skargi do sądu administracyjnego w ciągu 60 dni od doręczenia decyzji. Wniesienie skargi nie wstrzymuje wykonania decyzji w całości. Wstrzymanie ma zastosowanie tylko do sumy określającej zobowiązanie podatkowe, natomiast w odniesieniu do pozostałej sumy decyzja jest natychmiast wykonalna. Podatnik może także ubiegać się o wstrzymanie wykonalności pozostałej części poprzez złożenie wniosku, który podlega rozpatrzeniu przed rozprawą dotyczącą wniesionej skargi. Dotyczy wszystkich decyzji podatkowych Gdy brak natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych, to w którym momencie postępowania decyzja staje się wykonalna? Jeśli w danym państwie nie funkcjonuje reżim natychmiastowej wykonalności, to jakie są sposoby zabezpieczenia zapłaty podatku wynikającego z takiej decyzji? - - - - Dotyczy decyzji określających zobowiązanie podatkowe oraz nakazów zapłaty podatku. - - Nie, dotyczy wszystkich decyzji. Decyzja staje się wykonalna zaraz po wydaniu ostatecznego wyroku sądu administracyjnego. – zajęcie nieruchomości - www.bas.sejm.gov.pl Islandia Hiszpania Pytanie Państwo Analizy BAS nr 3 (3) 6 maja 2008 /6 Czy prawo danego Państwa przewiduje reżim Czy reżim ten Czy organy podatnatychmiastowej wykonalności decyzji dotyczy tylko kowe uprawnione są podatkowych? Jeśli tak, to czy prawo decyzji danego do stwierdzania wyprzewiduje wyjątki od tego reżimu? rodzaju? konalności decyzji, w przypadku gdy nie jest ona wykonalna z mocy prawa? Jeśli tak, jakie kryteria formalne są brane pod uwagę? Nie Natychmiastowa Decyzje stają się wykonalne po upływie określowykonalność decyzji nego czasu, w zależności od rodzaju decyzji. podatkowych może Decyzje podatkowe muszą być doręczone pobyć zaskarżona datnikowi w ciągu miesiąca od ich wydania. do tego samego Gdy decyzja jest doręczona do 15-go dnia organu, który wydał miesiąca, wówczas musi być wykonana przez decyzję. podatnika do 20-tego kolejnego miesiąca. Natomiast, gdy decyzja jest doręczona w drugiej połowie miesiąca (po 15-tym) podatnik obowiązany jest wykonać ją do 5-go dnia drugiego następującego miesiąca. Wyroki muszą być wykonane w ciągu 2 miesięcy od ich ogłoszenia, chyba że co innego wynika z wyroku. Tak, brak wyjątków. Dotyczy wszel- kich decyzji podatkowych. Decyzje organów podatkowych dotyczące zaległości podatkowych określonych po kontroli podatkowej. Łotwa Nie, brak rygoru natychmiastowej wykonalności decyzji. O wymagalności decyzji decydują organy podatkowe – posiadają w tym zakresie władzę dyskrecjonalną. Decyzja określająca zaległość podatkową nie może być wydana wcześniej niż po upływie 30 dni od wydania protokołu pokontrolnego. Rumunia Niemcy Nie Organy podatkowe po postępowaniu kontrolnym wydają decyzję podatkową, która może być zaskarżona przez kontrolowanego podatnika. Tak - Gdy brak natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych, to w którym momencie postępowania decyzja staje się wykonalna? Decyzje stają się wykonalne, gdy upłynie termin do wniesienie odwołania. Dotyczy to zarówno decyzji podatkowych, jak i wyroków sądów administracyjnych. Jeśli w danym państwie nie funkcjonuje reżim natychmiastowej wykonalności, to jakie są sposoby zabezpieczenia zapłaty podatku wynikającego z takiej decyzji? Zabezpieczenie w formie gwarancji bankowej musi być dokonane przed rozpoczęciem postępowania podatkowego, gdyż to gwarantuje zapłatę zaległości podatkowej w każdym przypadku. - - Jest to władza dyskrecjonalna organów podatkowych, które kierują się celowością danej decyzji. Prawo litewskie przewiduje sytuacje w których decyzje podatkowe nie podlegają wykonaniu, tj: – przez czas formalnego badania wniesionego odwołania, – wydłużenie lub odroczenie płatności zaległości podatkowej – przez okres wydłużenia lub odroczenia; gdy odroczono część płatności – wykonaniu nie podlega tylko ta część. Nie Jeśli podatnik nie kwestionuje decyzji w przeciągu miesiąca, staje się ona ostateczna i wiążąca. Podatnik obowiązany jest uiścić należność w określonym czasie. Gdy nie ureguluje zaległości otrzymuje upomnienie, a decyzja podlega wykonaniu. - – egzekucja z ruchomości należących do dłużnika – wpis wierzytelności / zabezpieczenia do księgi wieczytej, rejestru statków, jak również do każdego publicznego rejestru praw; – zakaz dokonywania przez dłużnika określonych czynności; – egzekucja z majątku dłużnika, będącego w posiadaniu innych osób. Wszelkiego rodzaju zabezpieczenia. - www.bas.sejm.gov.pl Słowenia Pytanie Państwo Analizy BAS nr 3 (3) 6 maja 2008 /6 Czy prawo danego Państwa przewiduje reżim Czy reżim ten Czy organy podatnatychmiastowej wykonalności decyzji dotyczy tylko kowe uprawnione są podatkowych? Jeśli tak, to czy prawo decyzji danego do stwierdzania wyprzewiduje wyjątki od tego reżimu? rodzaju? konalności decyzji, w przypadku gdy nie jest ona wykonalna z mocy prawa? Jeśli tak, jakie kryteria formalne są brane pod uwagę? Tak Wszystkie Gdy należność nie jest uiszczona w ustawowym decyzje podatterminie – organy podatkowe z urzędu podejkowe podlegają mują działania egzekucyjne. rygorowi naEgzekucja należności rozpoczyna się od wydania tychmiastowej tytułu egzekucyjnego. wykonalności Wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonaz urzędu. nia decyzji. Termin „wykonalny” odnosi się do aktów, decyzji i nakazów, w stosunku do których upłynął termin płatności podatku. Gdy brak natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych, to w którym momencie postępowania decyzja staje się wykonalna? Jeśli w danym państwie nie funkcjonuje reżim natychmiastowej wykonalności, to jakie są sposoby zabezpieczenia zapłaty podatku wynikającego z takiej decyzji? - Opracowane na podstawie informacji uzyskanych od pracowników zagranicznych biur Ernst & Young. III. Podsumowanie Wykonalność decyzji administracyjnych, innych niż podatkowe: • z przygotowanego zestawienia wyraźnie wynika, iż rozwiązania prawne przyjęte przez państwa Unii Europejskiej są bardzo do siebie zbliżone; • z przeanalizowanych ustawodawstw 8 Państw Członkowskich, aż w 7 z nich wniesienie odwołania od decyzji administracyjnej do organu II instancji wywołuje skutek suspensywny; • jedynie w Grecji decyzje administracyjne podlegają reżimowi natychmiastowej wykonalności, jednakże prawo greckie przewiduje możliwości zawieszenia wykonania decyzji w razie wniesienia odwołania. Wykonalność decyzji podatkowych: • otrzymaliśmy informację od 11 zagranicznych biur Ernst & Young; • zebrane dane pozwalają stwierdzić, iż w większości Państw Członkowskich uregulowania wykonalności decyzji podatkowych są odmienne od pozostałych decyzji administracyjnych; • 8 na 11 Państw Członkowskich posiada reżim natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych; • tylko w Hiszpanii, Łotwie i Niemczech decyzje podatkowe nie podlegają natychmiastowemu wykonaniu; • z reguły ustawodawstwa Państw Członkowskich przewidują liczne wyjątki od zasady natychmiastowej wykonalności, które stosowane są na podstawie decyzji organu, a nie z mocy prawa; • ze względu na funkcjonowanie reżimu natychmiastowej wykonalności, Państwa Członkowskie wprowadziły różne możliwości tymczasowego zawieszenia wykonania decyzji podatkowych. Seria Analizy BAS wydawana jest wyłącznie w wersji elektronicznej. Więcej informacji na stronie www.bas.sejm.gov.pl w dziale publikacje. www.bas.sejm.gov.pl