Pobierz artykuł - Forum Socjologiczne

326
Konferencje i recenzje
Zgorzelec jako miasto pograniczne w opiniach jego mieszkańców, red. Kamilla
Dolińska, Natalia Niedźwiecka-Iwańczak, Wydawnictwo GAJT, Wrocław 2011,
ss. 177.
Na rynku wydawniczym ukazała się nowa książka z obszaru socjologii pogranicza pod
redakcją Kamilli Dolińskiej i Natalii Niedźwieckiej-Iwańczak o wprowadzającym w zagadnienie tytule Zgorzelec jako miasto pograniczne w opiniach jego mieszkańców.
Publikacja ta jest monografią zbiorową, składającą się z sześciu artykułów poświęconych różnym wymiarom życia społecznego transgranicznego miasta Zgorzelec, powstałą
jako rezultat badań empirycznych przeprowadzonych w 2010 roku przez grupę wrocławskich socjologów wśród mieszkańców Zgorzelca.
Podjęta w badaniach problematyka dotyczy procesów związanych z transgranicznością
Zgorzelca, zachodzących na wszystkich poziomach struktury społecznej (makro, mezo
i mikro). Transgraniczność rozumiana jest przy tym jako przekraczanie granic w szerszym
niż fizyczny wymiarze, polegające na przemianie świadomości, zmianie sposobu postrzegania „swego” i „obcego” prowadzące do powstania pogranicza społecznego. Badaniami
objęci zostali mieszkańcy Zgorzelca, których opinie na temat funkcjonowania granicznego
euromiasta Görlitz-Zgorzelec oraz postrzegania w jego kontekście polsko-niemieckiego sąsiedztwa poddane zostały naukowej refleksji. Różnorodność problemów badawczych podjętych w poszczególnych artykułach jest odzwierciedleniem zagadnień pojawiających się
w literaturze socjologii pogranicza, co czyni książkę swoistym kompendium wiedzy opartej na aktualnych wynikach badań. Rezultaty badań i przemyśleń autorów, przedstawione
w kolejnych artykułach, zaprezentowane zostały w ciągłości logicznej, w sposób uporządkowany, przejrzysty i zwięzły, ułatwiający percepcję czytelnika za pomocą tabel i wykresów.
Celem książki jest próba ukazania stopnia zaawansowania procesu formowania się
transgraniczności w miastach Zgorzelcu i Görlitz. Tak ujęte zagadnienie skłania autorów
poszczególnych artykułów do podjęcia próby udzielenia różnorodnych odpowiedzi między innymi na pytanie o jakość współpracy między oboma miastami, czy istnieje ona
tylko na płaszczyźnie instytucjonalnej, czy też dostrzegalna jest wspólnota celów na poziomie mikrospołecznym, a więc w świadomości mieszkańców? Jak obecnie kształtują się
postawy zgorzelczan wobec niemieckich sąsiadów, charakteryzuje je dystans czy otwartość? Jaką rolę odgrywa w tym sąsiedztwie stereotyp Niemca? Co warunkuje poczucie
bezpieczeństwa mieszkańców Zgorzelca we własnym mieście i w Görlitz oraz czy jest ono
różne? Problematykę tę podejmują autorzy kolejnych artykułów w omawianej publikacji.
Pierwszy, wprowadzający artykuł autorstwa Grzegorza Kozdrasia przedstawia czytelnikowi przyjęte w badaniach założenia metodologiczne, sposób doboru próby badawczej
z uwzględnieniem trudności w przeprowadzaniu procedur badawczych przy zachowaniu
wymogów dotyczących reprezentatywności. Opisuje on także strukturę demograficzną
oraz położenie ekonomiczne badanej populacji, to jest mieszkańców Zgorzelca. Autor pozwala w ten sposób zainteresowanemu czytelnikowi osadzić kolejne wyniki badań w metodologiczno-demograficznym kontekście, a przez to ocenić wartość przedstawianego
materiału empirycznego.
Julita Makaro w kolejnym artykule koncentruje się na analizie sąsiedztwa miast Görlitz i Zgorzelca na poziomie makrospołecznym, opisując ich współpracę instytucjonal-
Forum Socjologiczne 2, 2012
© for this edition by CNS
f1.indd 326
2012-09-26 14:51:19
Konferencje i recenzje
327
ną oraz opinie mieszkańców Zgorzelca na jej temat. Rys historyczny powojennej współpracy Görlitz i Zgorzelca przy zmiennych uwarunkowaniach historyczno-politycznych
oraz charakterystyka form współpracy transgranicznej a w szczególności idei euromiasta
jest wstępem do refleksji nad stopniem zaawansowania integracji obu miast w jeden organizm urbanistyczno-społeczny. Artykuł zamykają opinie zgorzelczan na temat podejmowanych inicjatyw urzędowych, wskazujące na poziom zadowolenia z efektów ponadgranicznej współpracy.
Czym jest transgraniczność oraz jak należy mierzyć jej dynamikę, rozważa w kontekście prowadzonych badań Natalia Niedźwiecka-Iwańczak i wyróżnia praktyki transgraniczne mieszkańców Zgorzelca (częstotliwość i przyczyny przekraczania granicy w odniesieniu do różnych kategorii społeczno-demograficznych ludności). Intensywność tych
praktyk ukazana jest na podstawie deklaracji mieszkańców polskiego miasta. Dodatkowych wyjaśnień co do czynników wzmagających ruchliwość transgraniczną w obrębie
dwumiasta Görlitz-Zgorzelca dostarcza część artykułu traktująca o wadach i zaletach życia w Zgorzelcu i postrzeganiu przez zgorzelczan komplementarności obu miast.
Kontynuację rozważań nad transgranicznością, tym razem w ujęciu polsko-niemieckiego sąsiedztwa, stanowi artykuł Kamilli Dolińskiej. Autorka próbuje odpowiedzieć
na pytanie o charakter rozważanego sąsiedztwa na płaszczyźnie mikrospołecznej (bezpośrednich kontaktów mieszkańców obu miast). Czy sposób postrzegania niemieckiego sąsiada i jego zachowań nosi znamiona otwartości na obecność „innego” i „obcego”
w przestrzeni życiowej zgorzelczan? Analizie poddane zostały, w nawiązaniu do skali dystansu społecznego Bogardusa, różne wymiary sąsiedztwa (Niemiec widziany w moim
otoczeniu jako: turysta, przełożony, podwładny, współpracownik, klient, przyjaciel, sąsiad, wspólnik, członek rodziny), które pozwoliły na wyciągnięcie wniosków o procesualności zmian w postrzeganiu „innego” oraz wielopoziomowym formowaniu się ponadgranicznych kontaktów.
Kwestię stereotypu Niemca (w ogóle) oraz niemieckiego sąsiada z Görlitz, rozpatrywanego przez pryzmat profilu społeczno-demograficznego zgorzelczan podjęli we wspólnym artykule Marcin Dębicki oraz Wojciech Doliński. Zarysowując krótko historię
kształtowania (i kształtowania się) stereotypu Niemca wśród Polaków oraz jego znaczenie
w obszarach obecnego pogranicza polsko-niemieckiego, autorzy przedstawiają stereotyp
i jego warianty (różne natężenie poszczególnych cech stereotypowego wizerunku Niemca) w odniesieniu do wybranych zmiennych demograficzno-społecznych, takich jak płeć,
wiek i status społeczny mieszkańców Zgorzelca. W rezultacie tych wnikliwych dociekań
czytelnik zapoznaje się z całą gamą interesujących, opatrzonych błyskotliwym komentarzem wyników, pozwalających w pewnej mierze odpowiedzieć na pytanie o trwałość
stereotypów.
Ostatni artykuł, autorstwa Marzeny Sasnal, traktuje o subiektywnie postrzeganym
bezpieczeństwie w miastach Görlitz i Zgorzelcu, temacie podjętym ze względu na szczególne rozmiary przestępczości przypisywane w wielu badaniach obszarom pogranicza.
Autorka konfrontuje poczucie bezpieczeństwa odczuwane przez zgorzelczan w Görlitz
z tym odczuwanym we własnym mieście oraz wskazuje przyczyny obu stanów rzeczy.
Wyjaśnia opinie respondentów przez pryzmat ich cech społeczno-demograficznych (stan
cywilny, przykre doświadczenia, wykształcenie, znajomość języka), doszukując się podłoża odmiennej percepcji zagrożeń. Na uwagę zasługuje zestawienie statystyk policyjnych
Forum Socjologiczne 2, 2012
© for this edition by CNS
f1.indd 327
2012-09-26 14:51:19
328
Konferencje i recenzje
z Görlitz i Zgorzelca, które nawet przy braku równoległych danych (różnice w sposobie
kategoryzacji przestępstw oraz czas powstania statystyk) pozwalają na dokonanie (z pewnymi zastrzeżeniami) wielu istotnych porównań. Artykuł jest uzupełnieniem zagadnień
podejmowanych przez poprzednich autorów i dopełnieniem obrazu transgranicznego
miasta Zgorzelca.
Książka jest zatem ciekawą i wartościową pozycją na rynku wydawniczym z kilku powodów. Jednym z nich jest kompleksowość przeprowadzonych badań obejmujących najistotniejsze zagadnienia z problematyki pogranicza, których opis w odniesieniu do jednego miasta spełnia wymóg pracy monograficznej. Innym walorem książki, będącej de facto
raportem z badań, jest wybór badanej populacji, na którą składają się wszyscy mieszkańcy
Zgorzelca, co w połączeniu z probabilistycznym doborem próby skutkuje otrzymaniem
reprezentatywnych wyników badań.
Rozległość problematyki badań i wielość poruszanych aspektów życia pogranicznego
miasta, wreszcie reprezentatywny charakter otrzymanych wyników badań (we wszystkich
artykułach) może uczynić tę książkę punktem odniesienia innych publikacji omawiających badania o podobnym, reprezentatywnym charakterze (przeprowadzone na przykład
wśród mieszkańców Görlitz lub w innych miastach pogranicza), których obecnie brakuje
na rynku wydawniczym. Ponadto pozycja ta stanowi doskonałe uzupełnienie istniejącej
literatury o Zgorzelcu powstałej na podstawie badań jakościowych.
Podsumowując — książka zawiera bogate zestawienie danych reprezentatywnych,
przedstawionych w postaci ciekawych analiz, tabel i wykresów, stanowi kompendium wiedzy socjologicznej o mieście Zgorzelcu. Jest zbiorem artykułów bogatych w wiedzę specjalistyczną, dlatego nie powinna ujść uwagi naukowców, władz samorządowych regionów
pogranicza, polsko-niemieckich komisji międzyrządowych zajmujących się współpracą
euroregionów, może stanowić ciekawą lekturę dla zgorzelczan oraz tych wszystkich Polaków i Niemców, którzy zajmują się sprawami pogranicza.
Irena Kurasz
„Wrocławska Diagnoza Społeczna” — seria wydawnicza: tom 1. Problemy
społeczne w przestrzeni Wrocławia, red. Stanisław Witold Kłopot, Mateusz
Błaszczyk, Jacek Pluta; tom 2. Stare i nowe problemy społeczne wielkiego
miasta. Socjologiczne studium konsumpcji na przykładzie Wrocławia,
red. M. Błaszczyk, S.W. Kłopot, J. Pluta; tom 3. Studia nad strategią
rozwoju społecznego miasta Wrocławia, opracowanie komitet redakcyjny
pod kierunkiem Jacka Sutryka: S.W. Kłopot, M. Błaszczyk, J. Pluta, Paweł
Trojanowski, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2010.
Wrocławska diagnoza problemów społecznych to świeży, nowatorski program badawczy przeprowadzony w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Jednym z jego
owoców jest publikacja „Wrocławskiej Diagnozy Społecznej”, to jest trzech kompleksowych tomów opracowań wydanych przez Wydawnictwo Naukowe Scholar: tom 1. Pro-
Forum Socjologiczne 2, 2012
© for this edition by CNS
f1.indd 328
2012-09-26 14:51:19