dzieci zdolne

Dziecko zdolne
DZIECKO ZDOLNE
JuŜ od najmłodszych lat moŜemy zaobserwować między dziećmi duŜe,
wyraźne róŜnice indywidualne. Dotyczą one szybkości i poprawności myślenia,
bogactwa i oryginalności pomysłów, tempa i łatwości wykonywania róŜnych działań.
RóŜnice określa się mianem zdolności (w psychologii mówi się o zdolnościach
ogólnych – inteligencja, kierunkowych – np. matematyczne i twórczych – np.
znajdywanie oryginalnych rozwiązań).
Wiek szkolny to rozkwit zdolności intelektualnych. MoŜna zauwaŜyć u dzieci
zdolnych wysoką umiejętność językową, umiejętność wnioskowania, szybkie tempo
procesów myślowych, bardzo dobrą pamięć, zainteresowanie prowadzeniem
obserwacji, wysoką zdolność koncentracji uwagi, oryginalność zadawanych pytań i
wysuwanych sugestii, a takŜe zainteresowania czytelnicze, chęć rozwiązywania
problemów oraz wzorowe zachowanie.
Nie zawsze dziecko o ponadprzeciętnych zdolnościach ma ponadprzeciętne
osiągnięcia.
Wynika
to
m.in.
ze
sposobów
wychowywania
dziecka,
jego
funkcjonowaniem w domu i w szkole. Często rodzice nieświadomie, poprzez
niezamierzone oddziaływania wychowawcze tłumią i niszczą zdolności zdolnych
dzieci. Większość rodziców chce mieć „normalne”, przeciętne dziecko, takie które nie
sprawia Ŝadnych problemów. W konsekwencji swoich zachowań blokują ciekawość i
naturalną potrzebę rozwiązywania problemów u swoich dzieci, dziecko nie umie
zademonstrować swojej wiedzy. Ale zdarza się teŜ, Ŝe rodzice przyśpieszają rozwój
dziecka, przetrenowywują go, uzaleŜniają od pochwał i aplauzu. Dziecko moŜe mieć
w przyszłości problemy w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej, poniewaŜ ma
potrzebę dominacji i rywalizacji. Badania wskazują, Ŝe duŜa część uczniów źle
uczących się (ok.64%) charakteryzuje się wysoką inteligencją, wybitną ciekawością i
dociekliwością intelektualną oraz szerokimi zainteresowaniami. U uczniów klas
starszych moŜe w konsekwencji błędnych form nauczania i wychowania nastąpić
ucieczka w nieformalne grupy młodzieŜowe oraz w uŜywki.
Często mówimy o tym, co robić, Ŝeby pomóc uczniowi słabemu, a do
rzadkości naleŜą dyskusje, jak troszczyć się o rozwój ucznia zdolnego. Podczas
tradycyjnych form nauczania opartych na systemie klasowo-lekcyjnym całą uwagę
nauczyciel kieruje na dziecko słabe, poniewaŜ wie, Ŝe ten zdolny sobie poradzi.
mgr Ewa Mazur
Dziecko zdolne
Podobnie po lekcjach. Dzieci słabe mają zajęcia wyrównawcze, rewalidacyjne oraz
terapię pedagogiczną, zaś uczniowie zdolni giną z pola naszej pedagogicznej uwagi.
Pozostają wciąŜ grupą mało docenianą. Mimo powszechnej opinii, Ŝe dziecko zdolne
poradzi sobie samo, wymaga ono opieki, którą uzasadnia chociaŜby jego
indywidualność
oraz
niezwykłość
problemów
szkolnych,
społecznych
i
emocjonalnych.
Wychowując i kształcąc dzieci zdolne naleŜy mieć świadomość ich cech
inności,
charakterystycznych
dla
tej grupy dzieci.
Po
pierwsze
chodzi o
nadpobudliwość intelektualną, która przejawia się w licznych pytaniach dzieci
skierowanych do dorosłych. Ośmioletnie dziecko moŜe zadawać pytania na poziomie
piętnastolatka. Pytania te mogą wprawiać w zakłopotanie, a nawet w irytację (pytania
o ból, śmierć). Po drugie nadpobudliwość wyobraŜeniowa. Dzieci tworząc swój
wewnętrzny świat posługują się niezrozumiałym dla otoczenia językiem, minami czy
gestami, postrzeganymi przez otoczenie jako patologiczne. W przypadku dzieci
zdolnych jest to prawidłowość rozwojowa. Po trzecie nadpobudliwość emocjonalna,
która jest najbardziej widoczna i najbardziej niepokoi. Dzieci te często traktowane są
przez otoczenie zbyt serio, przez co niedosyt u nich przytulania i miłości. Po czwarte
nadpobudliwość zmysłowo-sensoryczna – inaczej nadpobudliwość ruchowa oraz
niezdyscyplinowanie, częściej dzieci zdolne niŜ ich rówieśnicy mają róŜnego typu
alergie. Po piąte nadpobudliwość psychomotoryczna - brak skupienia i uwagi oraz
częstsze dekoncentrowanie się. Wszystkie te cechy są u dzieci zdolnych
prawidłowościami i naleŜy je zaakceptować wspierając jednocześnie rozwój dziecka i
w domu i w szkole.
Wspomaganie uczniów zdolnych
Nie ma jednomyślności co do tego, które formy i sposoby pracy z osobami
zdolnymi są najlepsze. Jednak wiadomo, Ŝe ogromny wpływ na dziecko ma jego
rodzina oraz szkoła, do której dziecko uczęszcza.
a). Rodzina
Olbrzymią rolę w rozwoju zdolności u dziecka odgrywają rodzice, którzy
powinni stymulować jego rozwój, zachęcać do obserwowania, zadawania pytań,
prowadzenia badań. Rodzice powinni równieŜ dbać o prawidłowe kontakty z
mgr Ewa Mazur
Dziecko zdolne
rówieśnikami. NaleŜy pokazać, Ŝe grupa moŜe więcej, warto swoje pomysły
konsultować i konfrontować z innymi. Ogromne znaczenie ma wspólne spędzanie
czasu, spacery i zabawy. Rodzice powinni wiedzieć, Ŝe pomoc dziecku zdolnemu
polega na jego stymulowaniu a nie na przyśpieszaniu rozwoju. Rodzice muszą
wzmacniać dziecko i chwalić, równocześnie ucząc go samokrytycyzmu. Podczas
procesu uczenia się zdarzają się chwile zwątpienia, dlatego rodzice muszą zachęcać
dziecko do tego, aby próbowało, poszukiwało i zmagało się z trudnościami.
Niewątpliwie cenne jest nawiązanie współpracy rodziców z nauczycielami, którzy
uczą dziecko.
b). Szkoła
DuŜą rolę ma równieŜ do spełnienia szkoła. Dotychczasowy system
edukacyjny nie stwarza w pełni warunków do wszechstronnego rozwoju dzieci
zdolnych.
Tradycyjne metody nauczania, trudności kadrowe i lokalowe, zbyt liczne klasy,
braki w wyposaŜeniu pracowni często blokują rozwój uczniów zdolnych. Dziecko
zdolne, ale silne emocjonalnie, jakoś sobie poradzi. JeŜeli zaś jest zdolne i wraŜliwe
– szybko się zniechęca do pracy, poniewaŜ to, co się dzieje na lekcji jest dla niego
łatwe i nudne. Dlatego tak trudno jest kierować losem tych dzieci. Istotne jest równieŜ
aby celem wspomagania osób zdolnych nie było tylko maksymalizowanie ich
osiągnięć szkolnych. NaleŜy zatem z jednej strony wspierać rozwój dziecka, a z
drugiej mieć na uwadze jego zadowolenie i dobre samopoczucie.
Cele kształcenia i wychowania dziecka zdolnego muszą być długofalowe,
obejmujące nie tylko tu i teraz, ale równieŜ całe przyszłe Ŝycie dziecka, w tym i
zawodowe. Umiejętności komunikowania się, negocjacji, rozwiązywania konfliktów,
umiejętności empatyczne i inne związane z inteligencją społeczną są bardzo istotne.
Realizacja tych celi wymaga przygotowania pedagogów gotowych do rozwijania
swoich kompetencji i umiejętności zawodowych oraz dostrzegania w kaŜdym uczniu
indywidualności gotowej do samodzielnego myślenia i twórczego podejścia do zadań
szkolnych. Szczególną uwagę powinien nauczyciel przywiązywać się do tworzenia
prawidłowych relacji wychowawca – uczeń, dzięki którym moŜe przekazać dziecku
poŜądane wzorce wychowawcze, uczyć jak radzić sobie z emocjami, być wsparciem
dla dziecka.
mgr Ewa Mazur
Dziecko zdolne
Nasz system oświaty przewiduje róŜne moŜliwości kształcenia uczniów
zdolnych.
Są
to
wyselekcjonowanych
m.in.
ze
szkoły
względu
dla
na
uczniów
zdolnych,
zdolności
i
klasy
osiągnięcia,
uczniów
realizowanie
indywidualnych programów nauczania np. w ramach wybranych przedmiotów,
ukończenie szkoły kaŜdego typu w skróconym czasie, indywidualizacja procesu
nauczania. Pozaszkolne formy wspomagania uczniów zdolnych obejmują zaś np.
olimpiady
przedmiotowe,
obozy
specjalistyczne
i
ogólnorozwojowe,
zajęcia
organizowane przez Poradnie Psychologiczno – Pedagogiczne dla uczniów wybitnie
zdolnych. Istnieją równieŜ formy materialnego wsparcia uczniów zdolnych. MoŜe to
być: stypendium szkolne, stypendium MEN, stypendium Prezesa Rady Ministrów,
Fundusz Pomocy Młodym Talentom Jolanty i Aleksandra Kwaśniewskich.
Wszystkie formy kształcenia uczniów zdolnych uwzględniają konieczność
stworzenia warunków optymalnego i harmonijnego rozwoju osobowości. Dziecko
błyskotliwe, szczególnie czymś zainteresowane, moŜe stać się sprzymierzeńcem
nauczyciela.
Postawa pedagoga stymulującego uzdolnienia powinna charakteryzować się m.in.:
- łatwością nawiązywania osobistych kontaktów ze swoimi uczniami,
- pobudzaniem uczniów do wytęŜonej pracy intelektualnej,
- mobilizowaniem do swobodnego stawiania pytań i problemów,
- rozwijaniem u uczniów umiejętności współdziałania z nauczycielem i
rówieśnikami,
- akceptowaniem równieŜ nieudanych prób,
- umiejętnością czekania na efekt wychowawczy,
- naleŜy pamiętać, Ŝe uczeń powinien być odkrywcą, a uczenie się procesem
badawczym,
- naleŜy skupić się na rzetelnej informacji o postępach ucznia zdolnego,
- osiągnięcia nagradzać powściągliwie, powaŜnie,
- naleŜy uczyć ucznia przyjmowania uwag i radzenia sobie z niepowodzeniem,
słuŜy to budowaniu właściwej samooceny,
Nauczyciel, aby zaktywizować zdolnego ucznia moŜe:
- stopniowo zwiększać wymagania,
mgr Ewa Mazur
Dziecko zdolne
- utrzymywać wysoki poziom trudności zadań stawianych uczniowi,
- poprosić go o samodzielne znalezienie materiałów do lekcji czy zajęć
popołudniowych,
- przygotować omówienie tematu z podkreśleniem ciekawszych momentów,
- poprosić o wymyślenie podchwytliwych pytań z omawianego materiału
dydaktycznego.
- ciekawie prowadzić lekcje z uwzględnieniem pomocy koleŜeńskiej,
-
uczyć
twórczego
rozwiązywania
problemów,
motywowania
do
samodzielności i podejmowania inicjatyw,
- zachęcać do konfrontacji wiedzy w konkursach i olimpiadach,
- zachęcać do uczestniczenia w zajęciach pozalekcyjnych,
- stosować programy wspierające rozwój dzieci zdolnych,
- konstruować indywidualne programy nauczania,
- przygotować rodziny do pracy z dzieckiem zdolnym,
- wprowadzić nowe formy pracy z uczniem zdolnym,
- zaproponować ukończenie szkoły (kaŜdego typu) w skróconym czasie,
-zachęcać do uczęszczania na zajęcia do lokalnych ośrodków naukowych,
pracowni artystycznych, itp.
Podsumowując: nie ma dwojga tak samo zdolnych dzieci. Wszystko co jako
rodzice i nauczyciele moŜemy
zrobić, to wytrwałe poszukiwanie sposobów
wspierania dziecka.
Jako rodzice i pedagodzy zawsze miejmy na uwadze fakt, Ŝe szczęśliwe jest
małe dziecko dopóty, dopóki nie jest oceniane i porównywane, szczęśliwe jest
dziecko
akceptowane
takim,
jakie
jest,
Ŝe
szczęśliwa
jest
kaŜda
osoba
spostrzegająca, Ŝe się z nią rozmawia (komunikuje!) i próbuje się ją zrozumieć,
szczęśliwa jest osoba spostrzegająca, Ŝe obdarza się ją zaufaniem i pokłada się w
niej nadzieję, szczęśliwa i zdolna do współpracy i największych wyrzeczeń jest
osoba, która czuje i wie, Ŝe jest kochana i akceptowana.
Do jakŜe wielu rzeczy zdolny jest człowiek kochany!!
Literatura.
mgr Ewa Mazur
Dziecko zdolne
1. Partyka M.(red.),
Modele opieki nad dzieckiem zdolnym, Centrum
Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji
Narodowej, Warszawa 2000.
2. Partyka M., Dziecko zdolne seria „One są wśród nas, Centrum Metodyczne
Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej,
Warszawa 2000.
3. Sękowski A., Osiągnięcia uczniów zdolnych, Towarzystwo Naukowe KUL,
Lublin 2001.
mgr Ewa Mazur