Liturgia Słowa Bożego

Liturgia Słowa Bożego
Czytania biblijne mają być „dłuższe, bardziej urozmaicone i lepiej dobrane” (KL, 35). Należy
„obficiej zastawić dla wiernych stół Słowa Bożego, szerzej otworzyć skarbiec biblijny”, aby
„w ustalonym przeciągu lat odczytać ważniejsze części Pisma świętego” (KL, 51), ponieważ wtedy
„Bóg przemawia do swego ludu, Chrystus w dalszym ciągu głosi Ewangelię” (KL, 33). Nie ma liturgii,
w której Bóg nie miałby słowa, którym zwołuje lud, jednoczy go, umacnia, oczyszcza i pozwala żyć
(A. Jungman).
Rolę Słowa Bożego we Mszy św. doskonale oddaje fragment Ogólnego Wprowadzenia do
Mszału Rzymskiego:
„Główną cześć Liturgii słowa stanowią czytania wzięte z Pisma Świętego oraz wykonywane między nimi
śpiewy; homilia zaś, wyznanie wiary i modlitwa powszechna, czyli modlitwa wiernych, są rozwinięciem
i zakończeniem Liturgii słowa. W czytaniach bowiem, które homilia wyjaśnia, Bóg przemawia do swego ludu
ujawnia misterium odkupienia i zbawienia oraz dostarcza wiernym duchowego pokarmu; sam Chrystus przez
swoje słowo jest obecny pośród wiernych. Lud przyswaja sobie to BoŜe słowo w milczeniu i przez śpiewy
oraz przyłącza się do niego przez wyznanie wiary; nakarmiony tym słowem zanosi modlitwę powszechną
w potrzebach całego Kościoła i za zbawienie całego świata.” (OWMR, 55)
We wszystkie niedziele i uroczystości w Mszy św. są trzy czytania: pierwsze ze Starego
Testamentu, drugie z listów Apostolskich lub Apokalipsy, trzecie z Ewangelii. Aby udostępnić wiernym
Słowo Boże w szerszym zakresie, wprowadzono trzyletni cykl perykop biblijnych na niedziele
i uroczystości i oznaczono je literami: A, B, C. Przy doborze czytań biblijnych kierowano się
tradycyjnymi zasadami:
• zasadą czytań dobieranych tematycznie (stosowano przy dobieraniu czytań na okres
adwentowy, wielkopostny i wielkanocny),
• zasadą czytania ciągłego wybranej księgi świętej (stosowano na niedziele zwykłe w ciągu
roku. Czytana jest wybrana księga święta lecz pomija się w niej niektóre partie, kierując się
względami duszpasterskimi. Chodzi o teksty, które są trudne i wymagają specjalistycznych
studiów, by je właściwie rozumieć. Czytanie ciągłe zastosowano przy drugim czytaniu oraz
przy Ewangelii).
Czytanie pierwsze ze Starego Testamentu jest tak dobrane, aby harmonizowało
z Ewangelią. Chodzi o uniknięcie wielkiej rozbieżności tematycznej oraz o podkreślenie jedności obu
Testamentów. W niedziele cyklu A czyta się Ewangelię wg św. Mateusza, w cyklu B – wg św. Marka,
w cyklu C – wg św. Łukasza. Ewangelię wg św. Jana zarezerwowano na ostatnie tygodnie Wielkiego
Postu i na cały okres wielkanocny. Dzieje Apostolskie czyta się w okresie wielkanocnym, jako pierwsze
czytanie.
Na dni powszednie przewidziano dwa czytania: pierwsze ze Starego i Nowego Testamentu
ułożone na dwa cykle roczne: pierwszy cykl na lata nieparzyste (I), drugi cykl na lata parzyste (II),
czytania ewangeliczne mają tylko jeden cykl roczny: od 1. do 10. tygodnia zwykłego czyta się Ewangelię
wg św. Marka, od 11. do 21. tygodnia – wg św. Mateusza, od 22. do 34. tygodnia – wg św. Łukasza. Na
pozostałe tygodnie należące do okresów specjalnych, dokonano doboru czytań odpowiadających ich
charakterowi liturgicznemu.
W Lekcjonarzu na obchody Świętych (t. 6) są opracowane teksty własne, przeznaczone na
uroczystości, święta wspomnienia poszczególnych Świętych, oraz teksty na wspólne obchody
Świętych, którzy nie mają własnych czytań. Ponadto każda czynność liturgiczna posiada specjalnie
dobrane czytania, aby celebrans mógł wybierać spośród nich najbardziej odpowiadające sytuacji
względnie okolicznościom.
Lektorem czytań biblijnych nie powinien być celebrans lecz ktoś z usługujących. Gdy czyta
lektor wtedy widać, że także celebrans jest słuchaczem Słowa Bożego. Czytanie Ewangelii jest
zarezerwowane dla diakona. Gdy nie ma diakona, wtedy może ją odczytać inny kapłan,
a w ostateczności sam celebrans.
Śpiewy między lekcjami składają się przede wszystkim z psalmów. Po pierwszym czytaniu
śpiewano cały psalm z powtarzaną antyfoną, zwaną responsorium, stąd nazwa psalmus responsorius.
Psalm najczęściej śpiewa kantor lub schola. Refren natomiast powtarzają wszyscy. Tekst pierwszego
czytania biblijnego i psalm po nim następujący z refrenem tak są ułożone, że tworzą jedną całość
treściową. W Lekcjonarzu każde czytanie ma swój psalm responsoryjny. Jest on modlitwą refleksyjną
nad przeczytanym tekstem. Śpiew między czytaniami bierze się zasadniczo z Lekcjonarza. Kantor na
ambonie lub innym odpowiednim miejscu
wypowiada wersety psalmu, podczas gdy całe
zgromadzenie liturgiczne siedzi i słucha, włączając się w powtarzanie antyfony, chyba, że psalm
śpiewany jest na sposób ciągły (tractus), bez antyfony.
„Zamiast psalmu wyznaczonego w lekcjonarzu moŜna śpiewać takŜe responsorium gradualne z Graduału
rzymskiego albo psalm responsoryjny lub allelujatyczny z Graduału zwykłego, tak jak jest on w tych księgach
podany.” (OWMR, 61)
„Po czytaniu bezpośrednio poprzedzającym Ewangelię wykonuje się Alleluja lub inny śpiew przewidziany
w rubrykach zgodnie z wymogami okresu liturgicznego.” (OWMR, 62)
Przed Ewangelią śpiewa się werset wprowadzający w jej treść. Werset obramowany jest
radosnym „Alleluja”, w Wielki Poście aklamacja na cześć Chrystusa, który głosi swoją Ewangelię
„Chwała Tobie, Słowo Boże” lub „Chwała Tobie, Królu wieków”. Śpiew ten rozpoczynają wszyscy, albo
schola, ewentualnie kantor.
Gdy przez Ewangelią jest tylko jedno czytanie, wtedy można wykonać obydwa śpiewy, tj. psalm
responsoryjny i „Alleluja”, albo też ograniczyć się do jednego z nich. Gdy psalmu się nie śpiewa, wtedy
należy go odrecytować. Natomiast aklamację przed Ewangelią należy zawsze śpiewać. Gdyby się jej nie
śpiewało, to można ją opuścić.
Sekwencję śpiewa się przed „Alleluja”, ponieważ z wersetem jest wprowadzeniem do
Ewangelii.
W odnowionej Liturgii pozostawiono dwie sekwencje jako obowiązujące: Victime paschali laudes
i Veni Sancte Spiritus. Sekwencja Veni Sancte Spiritus jest wołaniem „w górę” o ożywczą siłę pochodzącą
od Ducha Świętego.
Niech w święto radosne Paschalnej Ofiary
Składają jej wierni uwielbień swych dary.
Odkupił swe owce Baranek bez skazy,
Pojednał nas z Ojcem i zmył grzechów zmazy.
Śmierć zwarła się z Ŝyciem i w boju, o dziwy,
Choć poległ Wódz Ŝycia, króluje dziś Ŝywy.
Maryjo, ty powiedz, coś w drodze widziała?
Jam Zmartwychwstałego blask chwały ujrzała.
śywego juŜ Pana widziałam, grób pusty,
I świadków anielskich, i odzieŜ, i chusty.
Zmartwychwstał juŜ Chrystus, Pan mój i nadzieja,
A
miejscem
spotkania
będzie
Galilea.
Wiemy, Ŝeś zmartwychwstał, Ŝe ten cud prawdziwy,
O Królu Zwycięzco, bądź nam miłościwy.
Przybądź, Duchu Święty, Ześlij z nieba wzięty
Światła
Twego
strumień.
Przyjdź, Ojcze ubogich, Przyjdź, Dawco łask drogich,
Przyjdź Światłości sumień.
O najmilszy z gości Słodka serc radości,
Słodkie orzeźwienie.
W pracy Tyś ochłodą W skwarze Ŝywą wodą w
płaczu utulenie.
Światłości najświętsza, Serc wierzących wnętrza
Poddaj Twej potędze!
Bez Twojego tchnienia, CóŜ jest wśród stworzenia?
Jeno cierń i nędze.
Obmyj, co nieświęte, Oschłym wlej zachętę,
Ulecz serca ranę.
Nagnij, co jest harde, Rozgrzej serca twarde,
Prowadź zabłąkane.
Daj Twoim wierzącym, W Tobie ufającym,
Siedmiorakie dary.
Daj zasługę męstwa, Daj wieniec zwycięstwa,
Daj szczęście bez miary.
Amen. Alleluja.
Ewangelia jest czytana od dawna w specjalnej oprawie obrzędowej: zarezerwowana jest dla
diakona lub kapłana, od IX w. diakon przed jej czytaniem otrzymuje specjalne błogosławieństwo;
kapłan natomiast odmawia modlitwę przygotowawczą; księgę Ewangelii zanosi się do ambony
procesjonalnie z zapalonymi świecami i kadzielnicą. Podczas gdy innych czytań biblijnych słucha się w
pozycji siedzącej, tak w czasie czytania Ewangelii stara tradycja nakazuje stać. Postawa stojąca oznacza
szacunek dla Ewangelii oraz gotowość do kierowania się w życiu jej zasadami. Po czytaniu Ewangelii
kapłan/diakon mówi po cichu: Niech słowa Ewangelii zgładzą nasze grzechy”.
Homilia praktykowana była już w synagogach. Miała tam miejsce po czytaniach biblijnych.
Chrześcijanie zwyczaj ten przejęli. Jednak pouczenie to zarezerwowali dla celebransa, którym z reguły
był biskup stojący na czele gminy chrześcijańskiej.
Homilia, jako wyjaśnienie do tekstów świętych, należy do liturgii słowa. Sobór Watykański II
podkreśla jej znaczenie:
„Zaleca się bardzo, by homilia, w której w ciągu roku liturgicznego przedstawia się na podstawie świętego
tekstu tajemnice wiary i zasady chrześcijańskiego Ŝycia, była częścią sprawowanej liturgii. Bez powaŜnego
powodu nie naleŜy jej więc opuszczać we Mszach świętych sprawowanych z udziałem wiernych w niedziele i
święta nakazane.” (KL, 52)
Homilia mszalna w sposób najpełniejszy realizuje naturę przepowiadania.
Credo mszalne nosi nazwę Symbolu nicejsko-konstantynopolitańskiego, ponieważ zawiera
sformułowania ustalone na Soborze w Nicei i ponownie zatwierdzone na Soborze w Konstantynopolu.
Podczas Mszy św. z udziałem dzieci można odmawiać Skład Apostolski.
„Symbol, czyli wyznanie wiary, zmierza do tego, aby cały lud zgromadzony dał odpowiedź na BoŜe słowo
zwiastowane w czytaniach Pisma Świętego i wyjaśnione w homilii oraz przez wypowiedzenie reguły wiary
według formuły zatwierdzonej do uŜytku liturgicznego przypomniał sobie i uczcił wielkie misteria wiary przed
rozpoczęciem ich celebracji w Eucharystii.” (OWMR, 67)
„Symbol winien być śpiewany lub recytowany przez kapłana i lud w niedziele i uroczystości; moŜna go
wykonać takŜe z okazji szczególnie uroczystych celebracji.
Jeśli wyznanie wiary jest śpiewane, intonuje je kapłan albo zaleŜnie od okoliczności kantor lub schola;
śpiewają zaś wszyscy razem albo lud na przemian ze scholą.
Jeśli się go nie śpiewa, winni recytować wszyscy razem albo na przemian z podziałem na dwa chóry.”
(OWMR, 68)
Modlitwa powszechna kończy liturgię słowa. Modlitwa powszechna każe wyjść
z kręgu własnych próśb i włączyć się w modlitwę błagalną całego ludu. Przyczynia się ona, m.in., do
pogłębienia świadomości o wspólnotowym, czyli społecznym charakterze liturgii.
Gdy lud zanosi do Boga błagania za wszystkich ludzi, wtedy wypełnia funkcję swojego
kapłaństwa powszechnego. Od chwili przyjęcia chrztu świętego, człowiek należy bowiem do ludu
kapłańskiego. Stąd też wypada, aby ta modlitwa była na Mszach świętych z ludem, by zanoszono
wtedy błagania za Kościół święty, za tych, którzy nami rządzą, za tych, którzy są w różnych potrzebach,
za wszystkich ludzi i a zbawienie całego świata.
Z reguły prośby do Boga zanosi się w następującej kolejności:
• w potrzebach Kościoła powszechnego,
• za władzę państwową i o zbawienie całego świata,
• za tych, którzy znajdują się w trudnościach życiowych,
• za wspólnotę miejscową.
Podczas niektórych obchodów o charakterze specjalnym, jak np. bierzmowanie, małżeństwo,
pogrzeb, porządek intencji może w większym stopniu uwzględnić te szczególne okazje, (OWMR, 70)
Do kapłana przewodniczącego liturgii należy kierowanie modlitwą powszechną. On
rozpoczyna ją wezwaniem wszystkich obecnych do wspólnego błagania i po skończonych wezwaniach
odmawia modlitwę końcową. Poszczególne wezwania błagalne należą do diakona lub kantora,
względnie kogoś innego. Całe zgromadzenie liturgiczne wyraża swoje błaganie wspólną aklamacją, jak:
„Wysłuchaj nas, Panie” czy „Zmiłuj się nad nami”.
Posługa animatora muzycznego
•
•
•
•
warto, żeby animator muzyczny wiedział ile czytań jest podczas Mszy św., na której
posługuje (wiąże się to przede wszystkim z doborem pieśni do całej Mszy św.),
powinien przypilnować, czy jest osoba, która śpiewa psalm responsoryjny. Podczas
rekolekcji warto, żeby tę posługę przejęli uczestnicy rekolekcji,
sekwencję śpiewa się zawsze przed „Alleluja”. Poza uroczystościami Paschy
i Pięćdziesiątnicy można wykonywać inne sekwencje, odpowiadające danemu
dniowi w liturgii,
nie zaleca się, aby werset wprowadzający w treść Ewangelii był odśpiewywany
z ambony. Przyczyną tego jest fakt, iż zaraz po zaśpiewaniu trzeba „uciec”, zrobić
miejsce dla Ewangelii. Warto, żeby była przygotowana wcześniej tak, żeby nie
śpiewać jej z ambony.
Aklamacja ta stanowi samodzielny obrzęd, przez który zgromadzenie przyjmuje i pozdrawia Pana
mającego doń przemawiać oraz śpiewem wyznaje wiarę. Wszyscy stojąc wykonują tę aklamację pod
przewodnictwem scholi albo kantora oraz powtarzają; werset zaś śpiewa schola albo kantor.
(...)
c) Jeśli nie śpiewa się Alleluja lub wersetu przed Ewangelią, moŜna je opuścić. (OWMR, 62,63)
Aklamacja przed Ewangelią "stanowi samodzielny obrzęd, przez który zgromadzenie przyjmuje
i pozdrawia Pana mającego doń przemawiać oraz śpiewem wyznaje wiarę" (OWMR 62). Nie jest ona
głoszeniem słowa BoŜego do zgromadzonych wiernych, lecz radosnym śpiewem wspólnoty
skierowanym do Chrystusa. Powinna więc wykonywać ją schola lub kantor albo organista, włączając
w śpiew całe zgromadzenie. "Jeśli nie śpiewa się Alleluja lub wersetu przed Ewangelią, moŜna je
opuścić" (OWMR 63 c). (Wskazania Episkopatu Polski do nowego wydania OWMR)
•
•
podczas uroczystych Mszy św. można śpiewać „Alleluja” również po przeczytaniu
Ewangelii,
podczas uroczystych Mszy św. można również wyśpiewać modlitwę wiernych.
Należy jednak pamiętać, żeby odpowiednio wcześniej o fakcie tym poinformować
ceremoniarza bądź inną osobę odpowiedzialną za przebieg liturgii.
Ciekawe strony zawierające propozycje melodii psalmów (nuty, pliki muzyczne):
• http://www.ministranci.archidiecezja.katowice.pl/?s=twoje_abc/psalmy.php
• http://www.mati.com.pl/paulini3/UserFiles/File/TEBAJDA/psalmy.pdf
• http://muzyka.jerzynowicki.pl/index.php?id=sp
• http://www.kompleksor.itl.pl/slac/liturgia.php
Źródła:
1. ks. Sinka Tarsycjusz, CM, Zarys liturgiki, Wydawnictwo ITKM, Kraków 1994.
2. Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego, Pallotinum, Poznań 2004.
3. Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallotinum, Poznań 2002.
Powyższy tekst zawiera dużo fragmentów cytowanych z książki ks. T. Sinki, zamieszczonej
w źródłach.
Zebrała: Katarzyna Koszałka