docUnia Celna a Ukraina
download 
Reklamacja Transkrypt
Unia Celna a Ukraina
ANALIZY kontynentu istotną rolę odgrywają takie czynniki jak Unia Celna pozostawanie na zbliżonym poziomie rozwoju, podobieństwa w kwestiach politycznych i gospodarczych, a przede wszystkim Wstęp Obserwując współczesny wyszczególnić dwa można świat, sprawiające wrażenie sprzecznych procesy charakteryzujące współczesną gospodarkę światową. Są to globalizacja i regionalizacja. W perspektywie poniższej analizy skoncentrujmy się na drugim zjawisku. Częsty jest pogląd, ideologiczne że gospodarki regionalizm oznacza światowej, jej dezintegrację fragmentaryzację stanowiące bazę dziedzictwo kolonializmu. W tym kontekście należy wymienić zainteresowanie metropolii obszarami swoich dawnych kolonii przejawiające się poprzez tworzenie zrzeszających je organizacji; wspólny dla określonych regionów język, czy też jeden obszar walutowy (jak w przypadku Afryki Subsaharyjskiej – strefa monetarna franka CFA)2. skutkującą izolacją integrujących się grup krajów i Cechą szczególną ugrupowań integracyjnych pogłębieniem różnic między nimi ze szkodą dla tworzonych poza Europą jest wzorowanie się na globalnego rozwoju. Z drugiej strony, regionalne Unii Europejskiej (UE). Przejawia się to zapisach ugrupowania integracyjne przyczyniają się do stosownych dokumentów, gdzie jako cel określa się rozwoju handlu i inwestycji bezpośrednich. Jednak powstanie wspólnego rynku3. Inicjatorzy projektów ich realny wpływ na uczestników jest zróżnicowany. Wiele zależy od stanu rozwoju poszczególnych członków, co wpływa z kolei na stopień zaawansowania procesów integracyjnych w danym ugrupowaniu1. Inicjatywy regionalnej współpracy można obserwować na całym świecie. Również w Afryce, której tempo rozwoju pozostawia wiele do życzenia. W 1 przypadku procesów integracyjnych tego Zob. więcej: E. Polak, Globalizacja a zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne, Warszawa 2009 oraz I. Pietrzyk, Globalizacja i regionalizacja gospodarki światowej [w:] Gospodarka światowa w warunkach globalizacji i regionalizacji rynków, pod red. S. Miklaszewskiego i E. Molendowskiego, Warszawa 2009, s. 17-50. 2 D. Deska, Instytucjonalizacja regionalizmu afrykańskiego od OJA do Unii Afrykańskiej [w:] Stosunki międzynarodowe w Afryce, pod. red. J. J. Milewskiego i W. Lizaka, Warszawa 2002, s. 70-95. 3 Przyjęcie wspólnego rynku jako celu integracji w perspektywie kilku lat jest ryzykownym zabiegiem. Należy bowiem przypomnieć, iż zgodnie z teorią regionalnej integracji ekonomicznej to dopiero trzeci etap. Pierwsza faza – strefa wolnego handlu, charakteryzuje się brakiem ceł wewnętrznych. Kolejna (unia celna) musi spełniać poza wymaganiami typowymi dla strefy wolnego handlu także następujące warunki: wspólną zewnętrzną taryfę celną i wspólną politykę handlową. Trzeci etap: wspólny rynek dodatkowo charakteryzuje się swobodnym przepływem czynników wytwórczych. Następny etap to unia walutowa, która cechuje się wspólną walutą i jednym bankiem centralnym. Dwie ostatnie formy rozwoju regionalnej integracji to unia ekonomiczna (konieczna koordynacja polityki ekonomicznej) oraz unia polityczna (wymagana jest unifikacja polityki wewnętrznej i zagranicznej). Część ekspertów łączy unię walutową i unię ekonomiczną w jedną fazę: unię walutowo-gospodarczą. Na tym właśnie etapie znajduje się wzorcowa dla innych organizacji Unia Europejska, 1 ANALIZY integracyjnych często zapominają, iż osiąganie przez Celną (UC). Przywołany wyżej zarys procesów UE kilka integracyjnych w Afryce z uwzględnieniem porządku dziesięcioleci i wyznaczają zaledwie kilkuletnią postkolonialnego nie znalazł się tu przypadkowo. perspektywą czasową. Wyszczególniając czynniki Choć nie ma pełnej zgodności, czy republiki pomocne w integracji należy wspomnieć także o: radzieckie bliskości geograficznej, niepozostawaniu ze sobą w stwierdzić, iż obszar poradziecki ma w jakimś konflikcie czy też dobrych relacjach politycznych, stopniu pożądana jest dobrze rozwinięta infrastruktura4. zresztą wspomnieć o tym w poniższej analizie. obecnego stanu integracji trwało miały charakter „postkolonialny” kolonii, to charakter6. trzeba Przyjdzie Już powyższy opis doprowadza nas do wniosku, iż zjawiskiem towarzyszącym istnieniu ugrupowań integracyjnych jest tzw. miska spaghetti (bowl of spaghetti), czyli przynależność poszczególnych Regionalizacja na obszarze post-radzieckim Podobnie jak rozległe terytoria w Afryce, także krajów do kilku lub nawet kilkunastu z nich. obszar Zgodnie z danymi Światowej Organizacji Handlu stanowił (WTO) z 10 stycznia 2013 r. podpisano aż 546 tzw. polityczny i gospodarczy, rządzony z metropolii. RTA’s (Regional Trade Agreements), przy czym Jednak w przeciwieństwie do „Czarnego Lądu” uznaje się, iż 354 funkcjonuje. Należy mieć jednak centrum nie znajdowało się za morzem, lecz było na uwadze, iż zgodnie z metodologią WTO przyjęcie otoczone przez terytoria zależne. Mimo upływu nowego państwa do organizacji uznaje się za kolejne niewielu ponad 20 lat od rozpadu supermocarstwa regionalne porozumienie5. obszar post-radziecki wciąż posiada pewne wspólne Powyższy wstęp stanowi perspektywę teoretyczną dla analizy poświęconej relacjom Ukrainy z Unią której rozwój aż do tego poziomu integracji trwał ponad pół wieku. Zob. więcej: I. Pietrzyk, op. cit., s. 17-50. 4 Economics – Economic Integration: Conditions for Economic Integration, Rwanda Education Commons, last updated: January 2012 [za:] http://library.educationcommons.rw/library/userslib/ahpzfmdsb 2JhbC1sZWFyb mluZy1wb3J0YWwtNnITCxILTGliUmVzb3VyY2UY7tgsDKI BE2VkdWNhdGlvbmNvbW1vbnMucnc, dokument pobrany 2 czerwca 2012. 5 Regional Trade Agreement, World Trade Organization [za:] http://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/region_e.htm, dokument pobrany 2 czerwca 2013. byłego Związku stosunkowo Radzieckiego niedawno jeden (ZSRR) obszar płaszczyzny. Z pewnością można do nich zaliczyć powiązania gospodarcze, funkcję języka rosyjskiego, odchodzącą w przeszłość pamięć o wspólnej przeszłości czy też, w mniejszym stopniu, podobieństwo cywilizacyjne i kulturowe – w tym rolę religii prawosławnej7. 6 M. F. Gawrycki, A. Szeptycki, Podporządkowanie, niedorozwój, wyobcowanie: postkolonializm a stosunki międzynarodowe, Warszawa 2011, s. 212 i n. 7 Zob. więcej: A. Wierzbicki, Nacjonalizm i geopolityka w Europie Wschodniej [w:] Geopolityka w stosunkach polsko- 2 ANALIZY Od 1991 r. na obszarze post-radzieckim co jakiś czas mających na celu reintegrację. We wrześniu 1993 r. pojawiają się kolejne inicjatywy mające na celu podpisano układ o unii gospodarczej. Ukraina odtworzenie zastąpiłaby przystąpiła do niego wraz z ośmioma innymi supermocarstwo. Przypomnijmy, iż wydarzeniem, państwami. Nie stała się jednak pełnoprawnym które przesądziło o rozpadzie Związku Radzieckiego członkiem, a zaledwie stowarzyszonym. Projekt było republik wzorował się na UE, a sama umowa w swych słowiańskich w Wiskuli 8 grudnia 1991 r., na którym zapisach była najbardziej ambitnym dokumentem w zgodnie stwierdzono, że dotychczasowe państwo tym zakresie w WNP. W kolejnych latach unię związkowe jako podmiot prawa międzynarodowego i gospodarczą uzupełniano kolejnymi dokumentami. byt geopolityczny przestaje istnieć. Stworzono w ten Jednak ze względu na nieratyfikowanie umowy o sposób podstawy pod nowy twór polityczny – stworzeniu strefy wolnego handlu przez sześć Wspólnotę Niepodległych Państw (WNP), który państw, w tym przez Rosję, procesy integracyjne ostatecznie powołano do życia kilkanaście dni uległy wstrzymaniu10. spotkanie struktury, która prezydentów trzech później – 21 grudnia, kładąc ostatecznie kres ZSRR8. Stan zawieszenia przynajmniej częściowo można Należy mieć jednak na uwadze, iż inicjatorzy nowej wyjaśniać rozpadem przestrzeni postradzieckiej. organizacji kierowali się odmiennymi celami. Z Prócz Rosji, która wciąż po względem rozległości jednej strony, rosyjscy politycy pragnęli utrzymać terytorialnej pozostaje największym państwem na strukturę instytucjonalną dla przyszłej reintegracji, z świecie, można wyróżnić trzy subregiony. Pierwszy z drugiej zaś, czego zwolennikiem był prezydent nich to tzw. „Nowa Europa Wschodnia”11, na którą Ukrainy Leonid Krawczuk, dążono do stworzenia warunków dla „cywilizowanego rozwodu”9. W efekcie tej fundamentalnej różnicy zdań w kolejnych latach na obszarze b. ZSRR można było zaobserwować zróżnicowane podejście do koncepcji rosyjskich, pod red. S. Bielenia, A. Skrzypka, Warszawa 2012, s. 120. 8 W. Baluk, Koncepcje polityki narodowościowej Ukrainy. Tradycje i współczesność, Wrocław 2002, s. 214-215. Do rangi symbolu urasta fakt, iż dzień później – 9 grudnia 1991 r., w holenderskim mieście Maastricht zakończono ostatecznie negocjacje nad traktatem, w wyniku którego narodziła się Unia Europejska. 9 Por. J. J. Bruski, A. Chojnowski, Ukraina, Warszawa 2006, s. 222-223. 10 Układ o strefie wolnego handlu nie został ratyfikowany. Złożyło się na to kilka przyczyn, a zwłaszcza: zróżnicowany potencjał gospodarczy poszczególnych krajów; odmienne interesy narodowe, utrudniające podejmowanie wspólnych decyzji; różne stopnie zaawansowania reform w poszczególnych krajach; rozbieżność interesów gospodarczych, wynikająca ze zróżnicowanej struktury geograficznej handlu zagranicznego, poziomu rozwoju gospodarczego i powiązań zewnętrznych. Zob. więcej: W. Konończuk, Fiasko integracji. WNP i inne organizacje międzynarodowe na obszarze poradzieckim 1991-2006, „Prace OSW”, czerwiec 2007, s. 10 oraz R. Demjaniuk, Priorytety państw członkowskich i układy regionalne w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu PrzyrodniczoHumanistycznego w Siedlcach”, 2011, s. 168. 11 „Nowa Europa Wschodnia” – termin zaczerpnięty z książki pod redakcją Tomasza Kapuśniaka, Krzysztofa Fedorowicza i Michała Gołosia: Białoruś, Mołdawia i Ukraina wobec wyzwań współczesnego świata, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 3 ANALIZY składają się Mołdawia, Ukraina i Białoruś. Ten Pierwsza koncepcja unii celnej wśród członków wektor rosyjskiej polityki zagranicznej to bufor WNP dotyczyła Związku Białorusi i Rosji, który rozdzielający obszar wpływów Moskwy od Unii funkcjonuje od stycznia 1995 r. To obecnie Europejskiej. Drugi obszar to Kaukaz Południowy, najpoważniejsza koncepcja integracji gospodarczej gdzie niezwykle silne ze względów etnicznych są na obszarze postradzieckim. Ukraina w tym projekcie wpływy Turcji. Trzeci to Azja Środkowa, gdzie nie uczestniczyła, gdyż lata 90-te XX w. to początek Moskwa konkuruje, ale też współpracuje, z Chinami. „polityki Należy podkreślić, iż każdy z tych obszarów wprowadzonej do dokumentów ukraińskich na wzbudza zainteresowanie Stanów Zjednoczonych12. początku XXI wieku. wielowektorowości”14, oficjalnie Z punktu widzenia obecnego projektu Unii Celnej istotną datą był marzec 1994 r., gdy prezydent Kazachstanu Nursułtan Nazarbajew przedstawił Koncepcja Unii Euroazjatyckiej publicznie pomysł Unii Euroazjatyckiej. Rosja Swoisty przełom w krótkiej historii procesów pozostała jednak sceptyczna wobec tego pomysłu, integracyjnych obawiając się, iż straci pozycję lidera procesów obszarze postradzieckim związany jest z powołaną integracyjnych w przestrzeni pod przewodnictwem Rosji na postradzieckiej13. Lublin 2009. We wprowadzeniu autorstwa T. Kapuśniaka czytamy: Nowa Europa Wschodnia we współczesnym układzie sił odnosi się do byłych republik sowieckich – Białorusi, Mołdawii i Ukrainy. Na skutek geopolitycznych zmian, jakie miały miejsce w 2004 i 2007 roku, państwa te znajdują się obecnie między Unią Europejską i coraz bardziej asertywną Federacją Rosyjską. Przedmiotowe, a nawet wrogie traktowanie Ukrainy przez Rosję oraz długi okres bierności, a następnie wzrastającej aktywności Unii powoduje, że Ukraina, Białoruś i Mołdawia muszą zmierzyć się z ogromną skalą wyzwań. Dzięki właściwemu rozpoznaniu zagrożeń płynących tak z uwarunkowań wewnętrznych, jak i ze środowiska międzynarodowego oraz dzięki odpowiedniej reakcji na nie państwa te mogą zmniejszyć potencjalnie niekorzystny układ sił, a poprzez działania antycypacyjne nawet czerpać korzyści ze swojego geopolitycznego położenia i aktualnej sytuacji – por. ibidem, s. 10. 12 Por. J. Korejba, Will Putin Restore the USSR, „New Eastern Europe” 23 February 2013 [za:] http://www.neweasterneurope.eu/node/670, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 13 Obecnie realizowany plan W. Putina dotyczący powołania Unii Euroazjatyckiej to powrót do pomysłu kazachskiego prezydenta. Przywódca Federacji Rosyjskiej podjął się tego wyzwania z odmiennych przyczyn. Projekt Unii to dowód neoimperialnych ambicji Rosji, nawet kosztem budowania przyjaznych stosunków z Zachodem. W Rosji niektórzy analitycy interpretują projekt W. Putina jako oznakę rosnącego pragmatyzmu Moskwy w kontaktach z państwami postradzieckimi. Por. V. Frolov, Introduction [w:] Russia Profile Experts Panel: Putin’s Eurasian Union, „Russian Profile” 14 October 2011 [za:] http://russiaprofile.org/experts_panel/47177.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. Zob. więcej: Regional trade integration and Eurasia Economic Union, s. 62 - 80 [w:] Transition Report 2012: integration across borders, European Bank for Reconstruction and Development, November 2012. 14 Warto zaznaczyć, iż doktrynę wielowektorowości, która praktycznie już funkcjonowała, sformułował w styczniu 2001 r., Anatolij Złenko, minister spraw zagranicznych Ukrainy. W powszechnym obiegu funkcjonuje ona właśnie pod jego nazwiskiem. W jednym z wystąpień stwierdzał on: w obecnych warunkach Ukraina rozwija strategiczne partnerstwo z Federacją Rosyjską i Stanami Zjednoczonymi Ameryki (...), a także umacnia dobrosąsiedzkie stosunki z Polską, Słowacją, Węgrami, Rumunią, Mołdową i Białorusią. Przewiduje to też pogłębienie partnerskich kontaktów z Berlinem, Londynem i Paryżem. Cyt. za: T. A. Olszański, Trud niepodległości. Ukraina na przełomie tysiącleci Kraków 2003, s. 126-127. Zob. także: K. Zasztowt, Stosunki Ukrainy z Turcją [w:] Ukraina w stosunkach międzynarodowych, pod red. T. Kapuśniaka i M. Pietrasia, Lublin 2007, s. 291 i n. 4 ANALIZY do życia 10 października 2000 r. w stolicy Kirgistanu Rosyjskiej”, przyjętej w 2000 r., za celowe uznaje się Euroazjatycką Wspólnotą Gospodarczą (EaWG). zwiększenie roli państwa w gospodarce. Służyć temu Również ta organizacja wzorowana jest na Unii miał przede wszystkim sektor energetyczny17. Europejskiej, podobnie jak inne projekty tego typu miała być „lokomotywą” współpracy na obszarze WNP. Jej funkcjonowanie stanowi kontynuację powstałego w 1996 r. tzw. Związku Celnego między Białorusią, Kazachstanem, Kirgistanem i Federacją Rosyjską, do których w 1998 r. dołączył Tadżykistan15. Inicjatywą wpisującą się w szerszy plan Kremla była Wspólna Przestrzeń Gospodarcza (WPG), która narodziła się na jesieni 2003 r., a stanowiła etap w budowie EaWG. WPG to nazwa własna strefy wolnego handlu, która miała przezwyciężyć niemoc dotychczas istniejących struktur na obszarze postradzieckim. Stronami porozumieniami stały się, Udział Ukrainy w tym projekcie rozpoczął się dość prócz państwa-pomysłodawcy Rosji, także: Ukraina, późno i związany jest z odrzuceniem starań Kijowa Kazachstan i Białoruś. W rzeczywistości inicjatywa przez Sojusz Północnoatlantycki (NATO) i Unię była pomyślana jako instrument intensyfikacji relacji Europejską na początku XXI w. Powodem takiego z Kijowem. Współpraca z Białorusią nie wymagała obrotu spraw było łamanie praw człowieka i sprzedaż już nowych instytucji, gdyż była realizowana przez systemów obrony antyrakietowej „Kolczuga”, mimo Państwo Związkowe. Mińsk także, podobnie jak międzynarodowego embarga, do Iraku. Wobec Ałma-Ata zaprzepaszczenia szans na „europejski wybór” października Ukrainy zyskiwały na znaczeniu działania podejmowane przez Władimira Putina, mające na celu przywrócenie wpływów Rosji w „Nowej Europie Wschodniej”. W tym celu wykorzystane zostały właśnie instrumenty ekonomiczne16. Generalizując, można stwierdzić, że w okresie prezydentury W. Putina geoekonomizm stał się filozofią państwa rosyjskiego. Wszak zgodnie z (ówczesna 2000 stolica r. Kazachstanu) wchodził w od skład 18 Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej . Decyzję o przystąpieniu do Wspólnej Przestrzeni ukraiński prezydent Leonid Kuczma uzasadniał chęcią przygotowania państwa do spełnienia wymagań stawianych przez UE. Argument ten wydaje się niedorzeczny, gdyż Moskwa nie ukrywała, że WPG stanowić ma konkurencję dla zapisami „Doktryny polityki zagranicznej Federacji 17 15 Istorija, Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza [za:] http://www.evrazes.com/about/history, dokument pobrany 4 czerwca 2013. 16 F. S. Larrabee, Europa Wschodnia zagrożenia i szansa, „Sprawy Międzynarodowe”, nr 4, 2006, s. 13. Zob. więcej: M. Raś, Doktrynalne uwarunkowania polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej [w:] Polityka Federacji Rosyjskiej wobec państw członkowskich WNP, pod red. M. Czajkowskiego i E. Cziomera Kraków 2006, s. 25-31. 18 Zob. więcej: A. Eberhardt, Gra pozorów. Stosunki rosyjskobiałoruskie 1991-2008, Warszawa 2008, s.72 . 5 ANALIZY Unii19. Na Kremlu chciano uniemożliwić rozszerzanie na wschód strefy wolnego handlu Unii Europejskiej, szerzej zaś: jakiekolwiek zacieśnienie współpracy gospodarczej wschodnioeuropejskich państw WNP z Brukselą20. brytyjskich manewrów wokół stworzenia Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu23. Koncepcja Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej po zmianie władzy na Ukrainie (efekt „pomarańczowej rewolucji”) straciła na znaczeniu, stając się kolejną Ciągłe balansowanie Kijowa między Europą a Rosją strukturą integracyjną będącą w rzeczywistości przyczyniło się do wystąpienia u podstaw Wspólnej atrapą24. Przestrzeni niedopuszczalnego z punktu widzenia zapoczątkowana w 2003 r. strategia W. Putina rosyjskich planów imperialnych błędu. Nie udało się, odnosiła chwilowe sukcesy. Zadzierzgnięte więzi na skutek sprzeciwu Ukrainy, powołać instytucji o gospodarcze coraz jednak częściej do tego doszło, zamieniały się w jednak polityczne pęta25. Ukraina oddalała się od Europy, a zaznaczyć, iż liczba głosów przyznana Rosji w rurociąg Odessa-Brody został przejęty przez Rosję. instytucjach WPG odzwierciedlała jej dominującą Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, iż nawet pozycję w ramach ugrupowania. Ustalając wpływy, wówczas Ukraina nie stała się pełnoprawnym kierowano członkiem, zachowując pewien margines swobody. charakterze ponadnarodowym21. Zanim się wielkością Należy poszczególnych gospodarek22. Zawiązanie kolejnej struktury nie oznaczało jednak natychmiastowego sukcesu. Rosja nie stanowiła atrakcyjnego centrum w sferze politycznej ani ekonomicznej, ani tym bardziej cywilizacyjnej. Kijów przystąpił do EaWG w maju 2002, wraz z Armenią i Mołdawią, jako obserwator. Natomiast do WPG Ukraina wyłączenia przystąpiła, swojego udziału zachowując z części prawo ustaleń obowiązujących uczestników26. Federacja przecenia bowiem własną pozycję, a nie docenia UE. Tak więc próba utworzenia własnego bloku polityczno-gospodarczego na obszarze WNP w postaci EaWG czy też WPG stanowiła powtórzenie Koncepcja Unii Celnej instrumentem rosyjskiej polityki 23 19 M. Wojciechowski, Pomarańczowy Majdan, Warszawa 2006, s. 198. 20 Zob. więcej: W. Konończuk, Fiasko integracji…, s. 17 i n. 21 M. Kaczmarski, Rosja na rozdrożu. Polityka zagraniczna Władimira Putina, Warszawa 2006, s. 88. 22 M. Wojciechowski, Pomarańczowy Majdan, Warszawa 2006, s. 198. M. Kaczmarski, Rosja na rozdrożu. Polityka zagraniczna Władimira Putina, Warszawa 2006, s. 179. 24 Ibidem, s. 88. 25 S. Yekelchyk, Ukraina. Narodziny nowoczesnego narodu, Kraków 2009, s. 309. 26 T. Kapuśniak, Ukraina jako obszar wpływów międzynarodowych po zimnej wojnie, Warszawa-Lublin 2008, s. 181. 6 ANALIZY Ostatnim etapem procesu regionalizacji na obszarze Europejskiej – projektu rywalizującej z Rosją postradzieckim jest powstająca od 2009 r. Unia Europy30. Celna. Projekt stanowi priorytetowe zadanie rosyjskiej dyplomacji, gdyż to flagowa inicjatywa W. Putina w czasie jego trzeciej kadencji prezydenckiej27. Dowodzą tego wydarzenia ostatnich kilkunastu miesięcy. Dominuje wręcz opinia, że lider rosyjskiego państwa ma ambitny plan podjęcia się po raz kolejny dotąd niewykonalnego zadania – reintegracji obszaru dawnego ZSRR28. Można założyć, iż Kreml tworzy Unię Euroazjatycką, by docelowo zyskać status jednego z biegunów na współczesnej mapie politycznej świata, a równocześnie pełnić rolę pomostu między Europą a regionem Pacyfiku31. Równie prawdopodobna wydaje się opcja, iż nowa organizacja regionalna ma jeszcze inne zadanie. Otóż w ten sposób Moskwa próbuje zyskać instrument nacisku na państwa Swoje poglądy W. Putin wyłożył, gdy był już postradzieckie, bez brania odpowiedzialności za ich oficjalnie zgłoszony jako kandydat w wyborach sprawy wewnętrzne32. prezydenckich na początku października 2011 r. W specjalnie przygotowanym artykule zatytułowanym „Nowy projekt integracyjny dla Eurazji: przyszłość rodzi się dzisiaj” ówczesny premier Rosji przedstawił swoją koncepcję gospodarczej29. inicjatywa w osiągnięcia Należy do podkreślić, przeciwieństwie do 2015 unii iż nowa poprzednich wyraźnie została skierowana ku przyszłości. Unika się w niej odwołań do Związku Radzieckiego. Na marginesie wypada wspomnieć, iż w przywołanym artykule W. Putin wyraźnie zarysował za to swoją koncepcję, odwołując się do przykładu Unii Prace nad powołaniem Unii Celnej rozpoczęto już w 2009 r., gdy zaktywizowano działania mające na celu stworzenie kolejnej struktury obejmującej Rosję, Białoruś i Kazachstan. W krótkim okresie na poziomie państw i rządów przyjęto czterdzieści umów międzynarodowych, które złożyły się na Unię Celną. Choć kodeks celny tworzący unię celną został podpisany przez prezydentów trzech państw jeszcze w listopadzie 2009 r., to proces jego ratyfikacji trwał ponad pół roku i towarzyszyły mu spory między wszystkimi państwami sygnatariuszami. Konflikt było spowodowany głównie różnicami w podejściu do wysokości opłat celnych za towary szczególnie istotne dla poszczególnych gospodarek. Ostatecznie 27 M. Wojciechowski, Ukraina: słowa i czyny, „Nowa Europa Wschodnia”, 29, 2013, 3-4, s. 82. 28 Por. J. Korejba, op. cit. . 29 F. Shahbazov, Customs Union, Strategic Outlook 24 March 2013 [za:] http://www.strategicoutlook.org/asia---pasific/newscustoms-union.html#.UU_uwk12hGw.facebook, dokument pobrany 3 czerwca 2013. od 1 lipca 2010 r. nowy kodeks celny zaczął być stosowany w relacjach między Rosją 30 Por. A. Strokanov [w:] Russia Profile Experts Panel. Por. I. Straus [w:] Russia Profile Experts Panel. 32 Ibidem. 31 7 i ANALIZY Kazachstanem, a od 6 lipca także Białorusią33. członkostwa Różnice między uczestnikami mają swoje źródło w Rosję. Z pewnością odmienność stanu gospodarek różnych motywach, jakie nimi kierują. Jeśli chodzi o utrudniać będzie integrację. Należy jednak mieć na elity polityczne Mińska i Astany, to przystąpiły one uwadze, do Unii, by zagwarantować sobie społeczne poparcie ugrupowania i terytorialną integralność34. wyzwaniami, jak na przykład Północnoamerykańska Przed kształtującą się Unią Celną stoją także inne wyzwania. Otóż Rosja jest członkiem Światowej iż republiki z środkowoazjatyckie powodzeniem zmagające funkcjonują się z oraz już podobnymi Strefa Wolnego Handlu (NAFTA) czy też Wspólny Rynek (Mercosur)36. Południa Organizacji Handlu. Natomiast Białoruś i Kazachstan pozostają poza tą organizacją. Ten drobny szczegół rodzi szereg komplikacji, gdyż państwa członkowskie posiadają niekompatybilne systemy prawa gospodarczego. Pomijając więc aspekty o charakterze politycznym, trudności występują również na płaszczyźnie gospodarczej35. Ukraina gwarancją sukcesu Jeśli ktoś nas zaprasza do jakiegoś gremium, to oznacza, iż zależy mu na naszym udziale. Gdy jednak gdzieś aplikujemy, a członkowie tej instytucji stawiają przed nami warunki, to wtedy nam zależy bardziej37. Powyższe zdanie jest truizmem, ale Ostatnim i, jak się wydaje, najpoważniejszym dobrze opisuje sytuację ukraińskiej elity politycznej wyzwaniem jest dokonującej wyboru między Unią Europejską38 a zróżnicowanie poziomu gospodarczego członków. Unią Celną. Bruksela stawia przed Kijowem szereg Można je dostrzec szczególnie wyraźnie, gdy wymogów, Moskwa natomiast od przeszło trzech lat weźmiemy pod uwagę stowarzyszone i aspirujące do wykorzystuje stojącym przed Unią Celną cały arsenał instrumentów (na przemian zapraszając, zachęcając i grożąc), by 33 Różnice między Rosją a Białorusią były na tyle znaczące, iż na początku 2010 r. W. Putin zagroził, że Unia zacznie działać bez udziału Mińska. Po długotrwałych negocjacjach tekst kodeksu został przyjęty 21 maja 2010 r. przez rosyjską Dumę, a 10 czerwca 2010 r. przez parlament Kazachstanu. Ostatnia zgodę wyraziła Białoruś, decyzję podjęto na utajnionym posiedzeniu białoruskiego parlamentu 30 czerwca. Zob. więcej: J. Dziugiewicz, Unia Celna – nowe narzędzie integracji przestrzeni postradzieckiej, „Biuletyn Wschodni ”, nr 5, 2011, 22 września 2011. 34 Por. A. Strokanov [w:] Russia Profile oraz V. Movchan, V. Shportyuk, Between two unions: optimal regional integration strategy for Ukraine, 8-10 October 2011 Copenhagen, s. 8. 35 Sz. Kardaś, Rosyjska strategia geoekonomiczna w XXI wieku [w:] Geopolityka w stosunkach polsko-rosyjskich, pod red. S. Bielenia, A. Skrzypka Warszawa 2012. s. 174-175. Ukraińcy zaangażowali się w forsowany przez W. Putina projekt Unii Euroazjatyckiej. 36 Por. V. Belaeff [w:] Russia Profile Experts Panel: Putin’s Eurasian Union, „Russian Profile” 14 X 2011 [za:] http://russiaprofile.org/experts_panel/47177.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 37 Por. A. Shaposhnikov, Union with Russia?, Duel Amical 25 V 2013 [za:] http://duelamical.eu/en/content/union-with-russia, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 38 Na temat relacji unijno-ukraińskich zob. więcej: analiza Łukasza Kołtuniaka na stronie Zespołu Ekspertów Klubu Jagiellońskiego. 8 ANALIZY Rzeczywiście z punktu widzenia Kremla Można wręcz użyć stwierdzenia, iż to swoista zaangażowanie się Ukrainy w pracę regionalnej putinowska „doktryna powstrzymania” wymierzona organizacji gospodarczej ma istotne znaczenie. przeciwko silniejszym rywalom (Unii Europejskiej i Zdaniem Olgi Shumylo-Tapioły: Jeśli Ukraina Chinom) stosowana na uznawanym za wyłączną przystąpi do Unii Celnej, to spowoduje nie tylko strefę wpływów Kremla terenie. spustoszenie wewnątrz Unii Europejskiej, lecz także scementuje post-radziecki model gospodarczy w regionie39. Opinia ukraińskiej analityczki to nic innego jak egzemplifikacja znanego stwierdzenia Zbigniewa Brzezińskiego. Doradca ds. bezpieczeństwa prezydenta Stanów Zjednoczonych Jimmy’ego Cartera stwierdził, iż bez Ukrainy Rosja przestaje być imperium euroazjatyckim: może wciąż próbować osiągnąć status imperialny, lecz byłaby wówczas imperium głównie azjatyckim, stale wciąganym w rujnujące konflikty z od niedawna suwerennymi narodami Azji Środkowej40. Będąca jednym z wiodących tematów wśród dyplomatów na terenie postradzieckim Unia Celna jest zaś próbą jednoczesnego zachowania wpływów w dwóch obszarach: europejskim i azjatyckim41. 39 Cyt. za: O. Shumylo-Tapiola, The Eurasian Customs Union: Friend Or Foe of the EU?, Carnegie Endowement, October 2012 [za:] http://carnegieendowment.org/2012/10/03/eurasiancustoms-union-friend-or-foe-of-eu/dyir, dokument pobrany 20 kwietnia 2013, s. 21. 40 Cyt. za: Z. Brzeziński, Wielka szachownica, Warszawa 1998, s. 46. 41 Pod kątem analizy omawiam jedynie wektor europejski Unii Celnej. Jednak chiński kierunek również jest istotny, gdyż Chiny odgrywają istotną rolę w Azji Środkowej, a nawet planują bliskie relacje z Białorusią. Liderzy azjatyckich republik postradzieckich utrzymują, iż Pekin nigdy nie zastąpi Moskwy w roli najważniejszego partnera. Choć z pewnością takie stosunki pozwalają zwiększyć margines swobody dla lokalnych elit politycznych. Z pewnością cywilizacyjna odmienność utrudnia potencjalną pogłębioną integrację muzułmańskich Kompatybilność gospodarek Miejscem starcia z pierwszym konkurentem – UE – jest Ukraina, którą Rosja próbuje przekonać do członkostwa w UC. Kremlowscy decydenci w tym celu posługują się całą paletą środków. Dla przykładu, W. Putin po marcowym spotkaniu z W. Janukowyczem stwierdził, iż udział Ukrainy będzie korzystny dla gospodarki tego kraju, gdyż w kolejnych latach doświadczy ona wzrostu PKB od 1,5 do 6% rocznie42. Na marginesie wypada stwierdzić, iż prezydent Rosji nie myli się. Udział w ugrupowaniu integracyjnym wiąże się ze wzrostem gospodarczym. To jednak wynik praw ekonomii, a nie rosyjskich ustępstw. Ukraina jako państwo postradzieckie posiada liczne powiązania gospodarcze z innymi krajami regionu. Po przystąpieniu do Unii Celnej na skutek dwóch społeczności z Chinami, czyniąc ją trudną do wyobrażenia. Por. A. Strokanov [w:] Russia Profile Experts Panel: Putin’s Eurasian Union, „Russian Profile” 14 October 2011 [za:] http://russiaprofile.org/experts_panel/47177.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 42 Por. A. Druginyn, Russia and Ukraine: Bilateral relations now and in the future, Valdai Club 12 March 2013 [za:] http://valdaiclub.com/near_abroad/56100.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 9 ANALIZY procesów nastąpi wzrost obrotów handlowych. produktów jak samochody, lodówki, samoloty i Pierwszy z nich, tzw. efekt kreacji handlu, polega na wyposażenie do nich czy silniki lotnicze. Należy tym, iż w wyniku zniesienia taryf celnych między mieć na uwadze, iż współpracujące z rosyjskimi uczestnikami powiększy się wolumen wzajemnych firmami transakcji. Po drugie, należy wspomnieć o efekcie kierowane przez tzw. „czerwonych dyrektorów”, przesunięcia konsekwencją którzy sprawują władzę od 1991 r. Innym istotnym ustanowienia zewnętrznej, wspólnej taryfy celnej. sektorem, gdzie obecność Rosjan jest widoczna, to Nowe, wyższe bariery handlowe z krajami trzecimi, bankowość. W ich rękach znajduje się ciągle 20% tej w porównaniu do stawek między członkami, branży43. powodują handlu, spadek który jest obrotów pozostającymi handlowych poza z ugrupowaniem przedsiębiorstwami, prowadząc do zmiany struktury geograficznej wymiany handlowej. W przedsiębiorstwa tym kontekście wschodniego sąsiada ukraińskie zagrożone są sektory są nadal konkurencją skupione w południowej i wschodniej części kraju. Mowa tu o przemyśle ciężkim, produkcji samolotów i branży Przekładając teorię na przykład Ukrainy, należy mieć kosmicznej. Ewentualne członkostwo Ukrainy w UC na uwadze, iż zdominowana przez oligarchów oznacza więc konkurencję dla oligarchów m.in. z gospodarka Doniecka, ukraińska jest komplementarna czyli dla elit popierających W. względem rosyjskiej. Rosja kredytuje gaz dla Janukowycza. Istotne znaczenie w tym kontekście Ukrainy, pożycza pieniądze oligarchom. Również odgrywa kluczowe projekty inwestycyjne związane są z omówiona poniżej). Zakłady należące do oligarchów rosyjskim rynkiem. Na ten rok zaplanowano m.in. ze wschodniej i południowej Ukrainy są wysoce fuzję w takich sektorach jak system elektrowni nieefektywne, jeśli chodzi o poziom zużycia gazu. atomowych Znaczenie surowca dodatkowo uwypukla fakt, iż czy zakładów przemysłu budowy zresztą (dokładnie stanowi joint venture w dziedzinie sprowadzania paliwa społecznego poparcia. Ceny gazu dla gospodarstw jądrowego domowych są dotowane przez rząd44. Biorąc pod elektrowni w obwodzie instrument gazowa maszyn. Na 2013 r. zaplanowano także uruchomienie do on kwestia zapewniania sobie kirowogradzkim. Rosja chce także inwestować w ukraińskie rolnictwo, przede wszystkim w eksport zboża z ukraińskich portów nad Morzem Czarnym. Innym przykładem kooperacji gospodarek ukraińskiej i rosyjskiej jest produkcja do Rosji takich 43 M. Bugriy, In Whole Or in Part, „The Ukrainian Week” 17 December 2012 [za:] http://ukrainianweek.com/Politics/67822#.UOkf810EwgA.faceb ook, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 44 Na marginesie wypada wspomnieć, iż subwencje państwowe są jednym z elementów sporu między Kijowem a Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW). MFW: subsydiowanie energii ma bardzo poważne negatywne skutki, 10 ANALIZY uwagę powyższe, ewentualny wzrost cen „błękitnego jednoznacznie biznesowych względów opowiadają paliwa”, którym grozi Rosja, budzi niepokój elit i się za zbliżeniem z UE. Zwłaszcza iż pieniądze, które zniechęca je do opowiadania się za wschodnim lokują na europejskim rynku, są bezpieczniejsze niż wektorem45. środki inwestowane w bardziej upolitycznionych Dość oczywiste wydaje się więc, iż np. Rinat Achmetow (najbogatszy Ukrainiec) nie jest gospodarkach postradzieckich48. Liczne powiązania nie tylko zagrożenia oznacza to, że będzie musiał podzielić się zyskami z polityków, to także czynniki realnie uzależniające pochodzącym z Białorusi, a działającym w Rosji ukraińską gospodarkę od obszaru postradzieckiego. I przedsiębiorcą Olegiem Deripaską46. Generalnie, właśnie ten element, przynajmniej na poziomie poza tzw. „gazownikami” (na czele których stoi deklaracji, przeważył o decyzji, by przystąpić do UC Dymitro Firtasz47), ukraińskie elity polityczne z na zasadach obserwatora49. Jednak ta zależność od „wyborcza.biz” 1 kwietnia 2013 [za:] http://wyborcza.biz/biznes/2029020,100969,13662027,MFW__ subsydiowanie_energii_ma_bardzo_powazne_negatywne.html, dokument pobrany 1 maja 2013 oraz Ukraińcy dostali tańszy gaz od Janukowycza, „Gazeta Wyborcza” 12 października 2006 [za:] http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,3680564.htm l, dokument pobrany 10 maja 2007. Artykuł po raz pierwszy ukazał się w: „Ukrainska Pravda” oraz Samotność energetyczna Ukrainy, „Eastbook.eu” 19 kwietnia 2012 [za:] http://eastbook.eu/2012/04/country/ukraine/energetycznasamotnosc-ukrainy/, dokument pobrany 1 czerwca 2013. 45 Zob. więcej: K. Pronińska, Współpraca energetyczna [w:] Między sąsiedztwem a integracją. Założenia, funkcjonowanie i perspektywy Partnerstwa Wschodniego Unii Europejskiej, pod red. A Szeptyckiego Warszawa 2011, s. 144 oraz M. Przełomiec, Tymoszenko. Historia niedokończona, Bytom 2012, s. 157-161. 46 Zob. więcej: S. Matuszak, Ukraińscy oligarchowie wobec integracji gospodarczej z UE i Rosją, „Tydzień na Wschodzie” 14 IX 2011, Ośrodek Studiów Wschodnich [za:]http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-nawschodzie/2011-09-14/ukrainscy-oligarchowie-wobecintegracji-gospodarczej-z-ue, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 47 Poza klanem D. Firtasza, który zbudował swoje imperium na handlu gazem z Rosją, zdecydowana większość oligarchów obawia się Rosji, która stanowi zagrożenie dla ich interesów. Por. R. Coalson, Want To Understand Russia-Ukraine Relations? Follow The Money, Radio Free Europe 22 October 2012 [za:] http://www.rferl.org/content/ukraine-russia-relations- w ukraińskich to entuzjastą ściślejszych związków z Rosją, gdyż rynków dla gospodarcze państwach przedsiębiorców- postradzieckich, przede wszystkim rosyjskiego, oznacza również wysoki depend-on-oligarchic-interests/24747089.html, dokument pobrany 1 grudnia 2012. 48 Rosjanie interpretują ten rachunek zysków dość emocjonalnie. W tym przypadku warto przywołać wypowiedź analityka politycznego Siergieja Markowa, byłego członka Dumy i zastępcy rządzącej partii Jedna Rosja, który stwierdza, iż „na Ukrainie grupy oligarchiczne są zbyt silne i mają zbyt wielkie wpływy na najwyższych urzędników. A poza tym otrzymują instrukcje z Zachodu, gdzie większość z nich ma konta bankowe i lokuje swoje majątki”. I w dalszej części stwierdza: „Oni obawiają się sprzeciwić swoim mocodawcom na Zachodzie i pracują nad tym, by relacje ukraińsko-rosyjskie nie były dobre”. Cyt. za: R. Coalson, Want To Understand Russia-Ukraine Relations? Follow The Money, Radio Free Europe 22 October 2012 [za:] http://www.rferl.org/content/ukraine-russia-relations-dependon-oligarchic-interests/24747089.html, dokument pobrany 1 grudnia 2012. 49 Potwierdza to wypowiedź W. Janukowycza, który stwierdził, iż Ukraina potrzebuje wzajemnie korzystnej współpracy. Prezydent Ukrainy podkreślił, iż: Nie powinniśmy zapominać, że Unia Celna jest ogromnym rynkiem dla ukraińskich produktów i ukraińskiego handlu z wartymi więcej niż 60 miliardami dolarów obrotami handlowymi. Cyt. za: National legislation could be adapted to Customs Union’s – President, „Ukrainform.ua” 4 January 2013 [za:] http://www.ukrinform.ua/eng/news/national_legislation_could_ be_adapted_to_customs _unions_295889, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 11 ANALIZY stopień wrażliwości na wszelkiego rodzaju się zbliżoną do rosyjskiej kulturą polityczną to jeden ograniczenia w handlu z innymi członkami UC z czynników przemawiający za integracją a’ la russe. (przede wszystkim z Rosją). Ewentualna wojna handlowa oznacza w pierwszej kolejności straty dla ukraińskich przedsiębiorców50. Należy jednak zastrzec, iż państwo ukraińskie na tle obszaru Dnieprem postradzieckiego występują wyróżnia wprawdzie się. Nad tendencje Z drugiej jednak strony należy mieć na uwadze, iż autorytarne, ale trudno oczekiwać, żeby odgrywały pełne projekcie tam równie istotną rolę jak wśród innych państw integracyjnym również stanowi zagrożenie, może członkowskich Unii Celnej. Po pierwsze, W. bowiem przez Janukowycz nie posiada takich zasobów surowców ukraińskich polityków nad polityką gospodarczą i energetycznych i tyle środków pieniężnych, by wymianą handlową. Kompetencje władz narodowych przekupić elity i uzyskać pozycję podobną do tej, w tym zakresie zostaną bowiem scedowane na jaką posiada W. Putin52. Po drugie zaś, rotacja elit ponadnarodowe struktury, na które Moskwa posiada ukraińskich odbywa się szybciej niż na Białorusi i w wpływ decydujący51. Kazachstanie, gdzie przywódcy sprawują władzę członkostwo prowadzić w do rosyjskim uraty kontroli Oczywiście gospodarcze powiązania to tylko jedna z przyczyn, dla których projekt UC może wydawać się ukraińskim decydentom właściwym kierunkiem. Atutem z ukraińskiej perspektywy jest też to, iż nieprzerwanie od co najmniej osiemnastu lat. Również opozycja mimo różnych przywar posiada na Ukrainie większe pole manewru i może osiągnąć więcej niż w Astanie, Mińsku czy Moskwie53. Rosja nie stawia żadnych żądań odnośnie systemu Mimo ideologicznego powinowactwa i zbliżonego politycznego. Biorąc pod uwagę, iż Ukraina nie stylu uprawiania polityki ukraiński establishment z spełnia w pewnością zdaje sobie sprawę, że wybór rosyjskiego zachodnioeuropejskim stylu, to istotna sprawa. wektora poza korzyściami niesie także poważne Szczególnie iż bliskość cywilizacyjna przejawiająca wyzwania. W. Janukowycz wraz z „rodziną”54, nawet warunków demokracji 50 Strona rosyjska wykorzystuje te słabości Ukrainy. W grudniu 2012 r. W. Putin twierdził, iż trwają trudne negocjacje na temat kwot importowych dla ukraińskich eksporterów. Zob. więcej: Ukraine leader cautious on Russian customs union plans, „bbc.co.uk” 4 January 2013 [za:] http://www.bbc.co.uk/news/world-europe20909041#story_continues_2, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 51 O. Shumylo-Tapiola, Ukraine and Russia: Another Gas War?, Carnegie Endowement 21 February 2012 [za:] http://carnegieendowment.org/2012/02/21/ukraine-and-russiaanother-gas-war/9roh, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 52 N. Popescu, Will Yanukovich become a Putin?, „euobserver.com blogs” 24 April 2012 [za:] http://blogs.euobserver.com/popescu/2012/04/24/willyanukovich-be-a-putin/, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 53 Поможет ли Белоруссия загнать Украину в Таможенный союз?, OSTKRAFT Восточное агентство 9 июля 2013 [za:] http://ostkraft.ru/ru/documents/729, dokument pobrany 10 lipca 2013. 54 Jedną z istotniejszych zmian ukraińskiego systemu politycznego po 2010 r. jest porzucenie przez W. Janukowycza roli arbitra w sporach oligarchicznych klanów. Prezydent stał 12 ANALIZY posiadając poparcie wszystkich oligarchicznych stwierdzić na podstawie trzech lat rządów W. frakcji, jest w starciu z putinowską Rosją bez szans55. Janukowycza, iż Kijów, prowadzący tzw. „politykę Stąd też europejski wektor, w tym starania o nowej wielowektorowości”57, wykorzystuje Unię podpisanie Umowy o Pogłębionej Współpracy z UE, Europejską jako element strategii negocjacyjnej odgrywa dla Kijowa tak istotną rolę. Niektórzy znanej jako BATNA (Best Alternative To Negotiated analitycy są wręcz zdania, iż Ukraina już wybrała Agreement). W praktyce oznacza to, iż w czasie integrację z Europą, a przeważyły finansowe interesy rozmów klasy rządzącej56. działania, gdyż w razie próby narzucenia warunków z Moskwą Ukraińcy mają swobodę naruszających ich imponderabilia mogą posłużyć się argumentem o wybraniu alternatywnego wektora – Europejska alternatywa stowarzyszeniu z Unią Europejską58. Oczywiście trudno ostatecznie zweryfikować teorię o Oczywiście należy mieć na uwadze, iż ten margines europejskim wyborze Ukrainy. Z pewnością możemy jest się bardziej zarządzającym i aktywnym graczem tworzącym własną grupę wpływu niż sędzią. Celem egzemplifikacji wypada wspomnieć, iż najstarszy syn W. Janukowycza – Aleksandr – znajduje się na liście najbogatszych Ukraińców. Por. N. Popescu, Will Yanukovich become a Putin?, „euobserver.com blogs” 24 April 2012 [za:] http://blogs.euobserver.com/popescu/2012/04/24/willyanukovich-be-a-putin/, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 55 To dość oczywiste, że wzmocnienie więzi z Rosją jest „zatrutą pigułką” dla Kijowa i będzie prowadzić do utraty kontroli nad sporą częścią ukraińskiej gospodarki. Już teraz Rosja to największy kredytodawca Ukrainy. Sytuacja jest obecnie stabilna i taką pozostanie, dopóki Kijów kontroluje aktywa i przepływy środków pieniężnych. Ich najważniejszą częścią pozostają rurociągi. Jednak w przypadku przystąpienia do Unii Celnej, czyli jednej przestrzeni gospodarczej, będzie to oznaczać najpierw utratę kontroli nad przepływami pieniężnymi, a następnie nad aktywami. Proces ten wywołać może liczne konflikty między oligarchicznymi klanami z Ukrainy i Rosji. Wówczas upadek grupy skupionej wokół W. Janukowycza wydaje się przesądzony Por. A. Liakhov, Introduction [w:] Russia Profile Experts Panel: Europe Shuns Ukraine as a Dictatorship, „Russian Profile” 25 May 2011 [za:] http://russiaprofile.org/experts_panel/59237.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013 oraz M. Bugriy, op. cit. . 56 Zob. więcej: Por. V. Frolov, Introduction [w:] Russia Profile Experts Panel: Europe Shuns Ukraine as a Dictatorship, „Russian Profile” 25 May 2011 [za:] http://russiaprofile.org/experts_panel/59237.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. ograniczony. Jak bowiem stwierdził w wypowiedzi dla portalu „Duel Amical” Antin Shaposhnikov, umowa stowarzyszeniowa Kijowa z Brukselą to jedna z ostatnich umów między tymi 57 Obecna „polityka wielowektorowości” to powrót do strategii stosowanej prze ukraińską dyplomację za prezydentury L. Kuczmy z przełomu XX i XX w. 58 O tej strategii świadczy chociażby sekwencja zdarzeń z końca maja 2012 r. Wówczas W. Janukowycz zadeklarował „strategiczną pauzę” w relacjach z Brukselą (argumentując to korzyściami dla obydwu stron). W tym samym czasie ukraiński minister spraw zagranicznych Konstantin Griszczenko stwierdził na konferencji prasowej, że Ukraina nie będzie szukać pełnego członkostwa w UE, natomiast długoterminowym celem Kijowa będzie zapewnienie „europejskiego wyboru” Ukrainy. Zdaniem ekspertów podobnie można zakwalifikować odwołanie w ostatniej chwili planowanej na grudzień wizyty W. Janukowycza w Moskwie, która została przełożona, by wcześniej odbył się lutowy szczyt UE – Ukraina. Por. V. Frolov, Introduction [w:] Russia Profile Experts Panel: Europe Shuns Ukraine as a Dictatorship, „Russian Profile” 25 May 2011 [za:] http://russiaprofile.org/experts_panel/59237.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013 oraz zob. więcej: S. Tuchynska, Yanukovych cancels Kremlin trip, puts Customs Union on hold, Kyiv Post” 18 December 2012 [za:] http://www.kyivpost.com/content/ukraine/yanukovych-cancelskremlin-trip-puts-customs-union-on-hold-317819.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 13 ANALIZY podmiotami. Trudno sobie prymat w regionie stanowi jeden z dwóch głównych obecnie realną perspektywę członkostwa Ukrainy w celów rosyjskiej strategii pozimnowojennej oraz UE. Szczególnie iż brakuje woli po stronie tzw. istotne „starej znaczenie 15-tki”. bowiem Zresztą wyobrazić także nad Dnieprem źródło prestiżu powoduje, mocarstwowego. że Wschodniego członków UE równocześnie należy do NATO) nie geopolityczny i obecność na tym obszarze innych spotyka się z entuzjastyczną reakcją ani elit aktorów politycznych, ani społeczeństwa59. sceptycyzmem60. Z moskiewskiej perspektywy ewentualna integracja Podsumowując ten wątek, należy stwierdzić, iż Ukrainy z UE to najpoważniejsze zagrożenie. Nie projekt Unii Euroazjatyckiej można w pierwszej powinno zaskakiwać, iż projekt Unii Celnej i próba kolejności postrzegać jako polityczny instrument przyciągnięcia do niej Kijowa to sposób na mający na celu powstrzymanie aktywności UE na utrudnienie, jeśli nie zablokowanie wschodniego terenie WNP. wektora Unii Europejskiej. Ujmując traktowana są Partnerstwa integracja ze wspólnotą euroatlantycką (większość jest postrzegane kraje Takie co przez pryzmat najmniej ze sprawę konkretniej, wypada stwierdzić, iż rosyjskie elity polityczne kluczowych uznają za interesów zagrożenie na dla obszarze swoich „bliskiej zagranicy” Partnerstwo Wschodnie. Potwierdza to opinia Marcina Kaczmarskiego, który napisał, iż: Z punktu widzenia Rosji kraje obejmowane przez inicjatywę Partnerstwa mają znaczenie strategiczne i są traktowane jako naturalna strefa wpływów. (…) W wymiarze ekonomicznym stanowią główny obszar rosyjskiej ekspansji gospodarczej. W kontekście energetycznym region jest kluczowym obszarem tranzytowym dla dostaw ropy naftowej i gazu Gaz a Unia Celna Zagadnieniem, które w kontekście Unii Celnej należy rozpatrzyć z równą uwagą jak obawy Moskwy przed nadmierną aktywnością jednoczącej się Europy, jest kwestia o charakterze gospodarczym. Otóż margines swobody strony ukraińskiej ogranicza także będąca swoistym leitmotivem relacji ukraińsko-rosyjskich sprawa opłat za gaz. Cena „niebieskiego paliwa” dostarczanego do poszczególnych państw, podobnie jak trasy jego przesyłu i związane z nimi opłaty za tranzyt, to zbiór narzędzi niezwykle często i już od ziemnego do państw UE. W sferze politycznej częściowa reintegracja obszaru poradzieckiego oraz 60 59 Por. A. Shaposhnikov, Union with Russia?, „Duel Amical” 25 V 2013 [za:] http://duelamical.eu/en/content/union-with-russia, dokument pobrany 3 czerwca 2013. Cyt. za: M. Kaczmarski, Partnerstwo Wschodnie a Rosja [w:] Między sąsiedztwem a integracją. Założenia, funkcjonowanie i perspektywy Partnerstwa Wschodniego Unii Europejskiej, pod red. A Szeptyckiego, Warszawa 2011, s. 311. 14 ANALIZY dawna wykorzystywanych dla dyscyplinowania nieposłusznych względem Kremla elit politycznych. W przypadku Ukrainy należy rozpatrzyć kwestię gazu w kilku wymiarach. Sprawa ukraińskiego członkostwa i rosyjskich nacisków jest bowiem ściśle związana z „błękitnym paliwem”. Warto rozpocząć od tego, iż tuż po objęciu funkcji prezydenta W. Janukowycz zawarł umowę charkowską z Rosją. Wówczas, po latach pomarańczowych”, którego rządów z sprawą nieaktualną. Natomiast Rosjanie zyskali rzeczywistą korzyść w postaci przedłużenia dzierżawy na stacjonowanie swojej floty. Obecnie strona rosyjska ponownie próbuje wykorzystać sprawę energii dla swoich korzyści. Wywiera naciski na Kijów w kwestii przystąpienia do UC i jednocześnie zachęca, informując, iż po przystąpieniu Ukrainy gotowa jest obniżyć ceny gazu62. Moskwą Dodatkowo Moskwa domaga się objęcia kontrolą oscylowały na pograniczu obojętności i raz po raz Gazpromu sieci przesyłowej gazu na Ukrainie. Z wybuchających ukraińskiej perspektywy to sprawa konfliktów, relacje „obozu energetyczny polepszenie relacji stanowiąca wydawało się oczywistością. Niektórzy są wręcz zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa. Kontrola skłonni twierdzić, iż każdy następca Wiktora rurociągów to jedne z ostatnich i najistotniejszych Juszczenki musiał poprawić relacje z Rosją. W „rodowych sreber” w kolekcji ukraińskich elit. Ich każdym razie najistotniejszym elementem umowy utrata może spowodować, iż W. Janukowycz charkowskiej było przedłużenie dzierżawy baz zostanie „wczesnym Łukaszenką” – jak stwierdził rosyjskiej Floty Czarnomorskiej na Krymie do 2042 Piotr A. Maciążek63. Z pewnością taki scenariusz r. W zamian Ukraina otrzymywała bonifikatę na 62 zakup gazu61. Niestety z punktu widzenia otoczenia W. Janukowycza porozumienie okazało się porażką. Ceny gazu w przeciągu kolejnych miesięcy znacząco wzrosły, 61 czyniąc rosyjski upust na surowiec Zob. więcej: R. Oliphant, A Dubious Victory, „Russia Profile” 22 April 2010 [za:] http://russiaprofile.org/international/a1271961520.html, dokument pobrany 1 maja 2010 oraz R. Coalson, Want To Understand Russia-Ukraine Relations? Follow The Money, Radio Free Europe 22 October 2012 [za:] http://www.rferl.org/content/ukraine-russia-relations-dependon-oligarchic-interests/24747089.html, dokument pobrany 1 grudnia 2012. Zachęcanie przez Rosję gotowością do obniżenia cen gazu, czy też namawianie do połączenia Naftohazu z Gazpromem, trwa już od dawna. W. Janukowycz opierał się dotąd takim propozycjom, wiedząc, że osłabi to suwerenność Ukrainy i byłoby trudne do przeprowadzenia w kraju, który jest podzielony politycznie i społecznie. Stąd też Kijów próbował angażować się w projekty dywersyfikacji energii i partnerstwo z innymi podmiotami, takimi jak Stany Zjednoczone, UE czy nawet Chiny, by w ten sposób poprawić pozycję przetargową Ukrainy w stosunku do Rosji. Zob. więcej: A. Mosienko, Ukraine, Russia: Compromise on the Horizon, Stratfor 28 August, 2012 [za:] http://www.stratfor.com/analysis/ukrainerussia-compromisehorizon?utm_source=facebook&utm _medium=official&utm_campaign=link, dokument pobrany 3 czerwca 2013 oraz V. Frolov, Introduction [w:] Russia Profile Experts Panel: Europe Shuns Ukraine as a Dictatorship, „Russian Profile” 25 May 2011 [za:] http://russiaprofile.org/experts_panel/59237.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 63 Por. P. A. Maciążek, Ukraina obserwatorem w rosyjskiej Unii Celnej. Czy Janukowycz okaże się „wczesnym Łukaszenką”?, 15 ANALIZY mógłby oznaczać, iż w niedalekiej przyszłości porozumieniu między Kijowem i Moskwą. Zgodnie z kolejne strategiczne surowce znajdą się pod kontrolą rzekomą rosyjską, a ekipa W. Janukowycza z rosyjskiego dominującym udziałem Gazpromu, który wraz z punktu widzenia będzie zbędna, bądź też stanie się ukraińskim Naftohazem będzie sprawował kontrolę on nad najważniejszymi gazociągami. Należy jednak wygodnym dla Moskwy tymczasowym namiestnikiem64. Zauważmy: zastrzec, wyżej zostało powiedziane, iż poszkodowanym będzie koteria związana z obecnym prezydentem Ukrainy, a nie państwo ukraińskie. To istotne stwierdzenie, świadczące o tym, iż państwo zostało zawłaszczone przez oligarchów, którzy są jak umową iż ma powstać konsorcjum jedynie konsorcjum z dzierżawiłoby rurociągi od państwa ukraińskiego. Dodatkowo lokalny system energetyczny pozostałby pod kontrolą Wschodnioeuropejskiej Paliwowo-Energetycznej Kompanii, w której kluczowe udziały posiada rzekomo „rodzina” W. Janukowcza66. magnateria w XVII-wiecznej Polsce – jak stwierdził Również w ostatnim czasie prezes Gazpromu na łamach „Nowej Europy Wschodniej” Paweł Aleksiej Miller ogłosił, iż zmianie ulega sposób Kowal65. rozliczenia z Ukrainą za gaz. Po pierwsze, dostawy Stąd też można bez zbędnego ryzyka stwierdzić, iż przejęcie gazociągów przez Rosję należy uznać w średniej perspektywie czasowej za nierealne. Choć z pewnością pozycja Moskwy jest dużo korzystniejsza niż Kijowa. Dla udowodnienia tego wystarczy przywołać kilka wydarzeń z pierwszej połowy 2013 r. Otóż pod koniec maja, gdy Ukraina przystępowała w Mińsku do Unii Celnej w roli obserwatora, pojawiła się niepotwierdzona informacja o „defence24.pl” 27 maja 2013 za: http://www.defence24.pl/janukowycz-soczi-cwany-lis-okazesie-wczesnym-lukaszenka/, dokument pobrany 3 VI 2013. 64 Zob. więcej: J. Junko, Ukraina. Ekspert: sprawa gazu ważna dla przyszłości Janukowycza, „Gazeta Wyborcza” 29 V 2013 za: http://m.wyborcza.pl/wyborcza/1,105226,14005021,Ukraina__E kspert__sprawa _gazu_wazna_dla_przyszlosci.html, dokument pobrany 3 VI 2013. 65 Zob. więcej: P. Kowal, Pakt z oligarchami, „Nowa Europa Wschodnia”, 28, 2013, 2, s.14-25. nie będą przekazywane do ukraińskich magazynów, skądinąd jednych z największych w Europie. Po drugie, na konto Naftohazu przelano miliard dolarów za tranzyt „błękitnego paliwa”. Kwota ma wystarczyć na opłaty dla Ukraińców do stycznia 2014 r. Przedstawiciel Gazpromu zapewnił, iż to ostatnia taka operacja. Kolejne transze będą przekazywane po dokonaniu tranzytu. Zgodnie z oceną Witalija Portnikowa zmiana strategii przez stronę rosyjską ma doprowadzić do sytuacji, że w 2015 r. Gazprom nie będzie miał żadnych długów 66 Por. Ukraina oddaje się w ręce Rosji?, „Kresy.pl” 27 V 2013 za: http://www.kresy.pl/wydarzenia,gospodarka?zobacz%2Fukraina -oddaje-sie-w-rece-rosji, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 16 ANALIZY względem Kijowa, ten zaś będzie winien 20 W ramach podsumowania wypada wyjaśnić usilne miliardów dolarów67. starania strony ukraińskiej o obniżenie ceny gazu. Wyżej przedstawione fakty prowadzą do kilku konkluzji. Po pierwsze, Rosjanie próbują dalej wykorzystywać dodatkowo gaz jako ograniczając instrument ukraiński nacisku, margines swobody, za jaki należy uznać rosyjskie długi za tranzyt gazu do Europy. Po drugie, W. Janukowycz jest dużo bardziej operatywnym graczem niż Aleksander Łukaszenko, który przegrał bitwę o Związane jest to z polityką wewnętrzną. Mniejsze wydatki umożliwią na energię z przesunięcie państwowego budżetu na wydatki środków socjalne, a w ten sposób obóz władzy w 2015 r. będzie mógł przekonać wyborców do głosowania na W. Janukowycza. W przeciwnym razie obecna głowa państwa nie ma szans wygrać wyborów prezydenckich bez posuwania się do fałszerstw70. gazociągi, sprzedając je mimo początkowych targów po dużo niższych cenach niż początkowo ustalono i niż one były warte68. Po trzecie zaś, Moskwa opanowała w stopniu zbliżonym do perfekcji wykorzystywanie po kilka razy jednego ustępstwa dla osiągnięcia swoich celów (obniżka ceny gazu). Na marginesie kwestii gazowych należy stwierdzić, że opisane wyżej wydarzenia uzupełnia projekt budowy South Stream, który obok bliźniaczego, a działającego już Nord Stream i planowego trzykrotnego wzrostu tranzytu gazu przez Białoruś Między majem a listopadem Przystąpienie Ukrainy do Unii Celnej w charakterze obserwatora 31 maja 2013 r. wywołało szereg komentarzy na spotkaniu w Mińsku. W rosyjskich mediach można było się wręcz spotkać z informacją o „geopolitycznym przewrocie” i odejściu, mimo licznych wizyt W. Janukowycza w Brukseli, od europejskiego wektora na rzecz integracji z UC71. jeszcze bardziej osłabi pozycję Ukrainy jako głównego państwa tranzytowego dla rosyjskiego gazu do Europy69. 67 Zob. więcej: Konflikt między Gazpromem a Ukrainą trwa, „Horyzont Jagielloński” 8 lipca 2013, nr 4 [za:] http://eksperci.kj.org.pl/ogolna/horyzont-jagiellonski42013/2360, dokument pobrany 10 lipca 2013.Tam też podane są odniesienia do artykułów w prasie rosyjskiej omawiającej powyższą kwestię. 68 Por. J. Junko, Ukraina. Ekspert. 69 Por. Deutsche Welle: Ukraine figures on gas from the West to be more independent, „Ukrinform.ua” 29 listopada 2012 [za:] http://www.ukrinform.ua/eng/news/deutsche_welle_ukraine_fig ures_on_gas_from_ the_west_to_be_more_independent_294118, dokument pobrany 3 VI 2013. 70 T. Iwański, R. Sadowski, Ukraina: między Unią Europejską a Unią Celną, 12 grudnia 2012 „Tydzień na Wschodzie”, Ośrodek Studiów Wschodnich [za:] http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-nawschodzie/2012-12-12/ukraina-miedzy-unia-europejska-a-uniacelna, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 71 Zob. więcej: Kijów coraz bliżej struktury Kremla, „Rzeczpospolita” 31 maja 2013 [za:] http://www.rp.pl/artykul/29,1014877-Kijow-coraz-blizejstruktury-Kremla.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 17 ANALIZY Zupełnie odmienne ukraińscy forma porozumienia zostanie zawarta. W wywiadzie politycy, którzy wyraźnie deprecjonowali podpisane udzielonym „The Hindu” W. Janukowycz stwierdził memorandum. M. Azarow zapewnił, iż uzyskanie w grudniu 2012 r., iż rozmowy się już skończyły. W statusu obserwatora ma na celu jedynie ochronę dalszej części wyjaśnił motywy Kijowa, tłumacząc, interesów ukraińskiej gospodarki, nie przekreśla iż ukraińscy producenci stoją przed perspektywą jednak dyskryminacji szans opinie na wyrażali podpisanie umowy stowarzyszeniowej z Brukselą72. i utraty rynków w państwach postradzieckich, dlatego też konieczna jest bliżej W podobnym tonie wypowiadał się minister spraw zagranicznych, jak i prezydent Ukrainy. Pierwszy z nich, L. Kożara, jeszcze w styczniu 2013 r. nieokreślona forma integracji z UC. Znamienne, że nie określił punktu docelowego. Stwierdził jedynie, że czas pokaże, jak daleko dojdziemy w integracji75. zapowiedział intensyfikację relacji z Unią Celną, ale Ukraińscy bez przystępowania do niej73. Podobne deklaracje zaangażowanie się w rosyjski projekt integracyjny, padły z ust W. Janukowycza, który w grudniu 2012 r. tłumacząc, że zamknęłoby to Ukrainie drogę do wyraził opinię, że jeśli Ukraina nie znajdzie umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską. właściwego rozwiązania swoich stosunków z UC, to Jednocześnie zgodzono się na przystąpienie do UC stracą na tym jej przedsiębiorcy, co nie może znaleźć jako obserwatora, gdyż wg strony ukraińskiej nie jego akceptacji74. oznacza to zaniechania pogłębionych relacji z Majowe memorandum nie powinno więc zaskakiwać. Wystarczyło się wsłuchać w wypowiedzi ukraińskiego prezydenta, by wywnioskować, że jakaś urzędnicy wykluczają jednoznaczne Europą76. Potwierdza to Janukowycza, wypowiedź który stwierdził prezydenta w W. rozmowie telefonicznej z szefem Komisji Europejskiej Jose 72 Zob. więcej: Ukraina pogłębia współpracę z Euroazjatycką Komisją Gospodarczą, „Wirtualny Nowy Przemysł” 31 maja 2013 [za:] http://finanse.wnp.pl/ukraina-poglebia-wspolprace-zeurazjatycka-komisja-gospodarcza,198901_1_0_0.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 73 Por. G. Sysoev, Lavrov to Discuss Ukraine’s Participation in Post-Soviet Customs Bloc, RIA Novosti 3 January 2013 [za:] http://www.en.rian.ru/world/20130103/178559991.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 74 Cyt. za: Yanukovych: Ukraine should agree to certain provisions of Customs Union agrement, „Ukrainform.ua” 6 December 2012 [za:] http://www.ukrinform.ua/eng/news/yanukovych_ukraine_shoul d _agree_to_certain_provisions_of_customs_union_agreement_2 94549, dokument pobrany 3 czerwca 2013. Manuelem Barroso, że Ukraina spełni wymagania UE w sprawie umowy stowarzyszeniowej i nie stanie temu na przeszkodzie podpisane 31 75 maja Cyt. za: K. Gorchinskaya, Ukraine flirts with Russian-led Customs Union, „Kyiv Post” 11 December 2012 [za:] http://www.kyivpost.com/content/ukraine/ukraine-flirts-withrussian-led-customs-union-317481.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 76 Por. T. Adelaja, Kiev’s Gas Dilemma, „Russia Profile” 16 January 2012 [za:] http://russiaprofile.org/international/52817.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 18 ANALIZY memorandum77. Wypowiedź głowy państwa to wciąż fragment szerszego dialogu z urzędnikami unijnymi, Kijowa81. którzy ostrzegali w ostatnim czasie Ukrainę, iż członkostwo w UC wyklucza ściślejsze więzi z UE78. wywierają Również presję wydarzenia na w dalszą integrację czerwcu i lipcu uwiarygodniają tezę, iż strona rosyjska nadal będzie Zdaniem ekspertów pewne zapisy memorandum wywierać presję na Kijów. W tym kontekście trzeba pozostają w sprzeczności z prawem unijnym (np. wspomnieć o cłach na samochody, które uderzają w odnośnie systemu 79 energetycznego) . Szwedzki Rosję. Przypomnijmy, iż 9 lipca władze Ukrainy analityk Anders Aslund twierdzi, iż memorandum wprowadziły dodatkowe cła na samochody używane, mińskie to wyraz ukraińskiej wielowektorowości. Z tłumacząc, iż w ten sposób chcą chronić swój rynek jednej strony W. Janukowycz uczynił miły gest przed nadmiernym importem. Obecnie na granicy względem W. Putina, z drugiej jednak nie zamknął ukraińsko-rosyjskiej przed Ukrainą drzwi na listopadowy szczyt w Wilnie. stawka na pojazdy. Decyzja Kijowa wywołała Wątpliwe jednak, by w ten sposób udało się przerwać niezadowolenie rosyjskie wysiłki, których celem jest nakłonienie Ukrainy. Należy jednak zwrócić uwagę na reakcję Ukrainy do pełnego członkostwa w UC80. Dowodzą Rosji. Jak dowiedział się portal „Ukrinform.ua”, tego zresztą reakcje rosyjskich polityków, którzy Moskwa nie cofnie się przed nałożeniem sankcji uzależniając skalę korzyści z członkowstwa Ukrainy gospodarczych na państwo ukraińskie82, jeśli ono nie w UC od poziomu stowarzyszenia z organizacją, zaakceptuje zasad obowiązujących w UC odnośnie branży 77 Prezydent Ukrainy: Nie odwracamy się od UE, „polukr.net” 1 czerwca 2013 za: http://www.polukr.net/2013/06/prezydentukrainy-nie-odwracamy-sie-od-ue/, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 78 N. Bespalova, Ukraine: Straddling between the EU and the Customs Union, „Russia Beyond The Headlines” 12 March 2013 za: http://rbth.ru/international/2013/03/12/ukraine_straddling_betw een_the_eu_and_the_ customs_union_23739.html, dokument pobrany 1 lipca 2013. 79 Por. Ukraina oddaje się w ręce Rosji?, „Kresy.pl” 27 maja 2013 [za:] http://www.kresy.pl/wydarzenia,gospodarka?zobacz%2Fukraina -oddaje-sie-w-rece-rosji, dokument pobrany 3 VI 2013. 80 Por. K. Nieczypor, Ukraina dąży do Unii Europejskiej obserwując Unię Celną, „Eastbook.eu” 3 czerwca 2013 [za:] http://eastbook.eu/2013/06/country/ukraine/ukrainad%C4%85%C5%BCy-do-unii-europejskiejobserwuj%C4%85c-uni%C4%99-celn%C4%85/, dokument pobrany 4 czerwca 2013. obowiązuje wielu motoryzacyjnej. partnerów Wzrost 10-procentowa handlowych napięcia, jaki wywołała sprawa ceł, najlepiej obrazuje relacja ze 81 Aleksander Gorban, dyrektor departamentu ekonomicznego rosyjskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, stwierdził, iż nie można obniżyć cen gazu dla Ukrainy przed przystąpieniem jej do UC. Wyjaśnił, iż Białoruś ma takie ceny, bo jest członkiem Unii z Rosją. Natomiast Ukraina prowadzi politykę balansowania, a chce mieć takie korzyści, jakby była w Unii Celnej z Rosją. Por. Russian Foreign Ministry’s comments about gas price for Ukraine to be insulting, „Kyiv Post” 3 January 2013 [za:] http://www.kyivpost.com/content/ukraine/russian-foreignministrys-comments-about-gas-price-for-ukraine-to-beinsulting-318387.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 82 Zapowiedziano, że w ramach retorsji cła zostaną nałożone na ukraińską czekoladę, węgiel i szkło. Por. Россия готова ввести против Украины ряд торговых санкций, „Regnum” [za:] http://www.regnum.ru/news/polit/1681978.html, dokument pobrany 18 lipca 2013. 19 ANALIZY spotkania N. Azarowa z Dimitrijem Miedwiediewem. kolejnych oświadczeń wyrażających niepokój Rosji. W komunikacie po rozmowach dwóch premierów Zdaniem ukraińskiego politologa Aleksandra Palija groźbę sankcji pominięto milczeniem, co świadczyć w rosyjskich kręgach widać bowiem coraz częściej może o braku porozumienia w tej kwestii83. objawy paniki. Ekspert twierdzi, iż strona rosyjska Biorąc pod uwagę powyższe, można zaryzykować stwierdzenie, że spór o przyszłość Ukrainy trwać będzie nadal, co najmniej do listopadowego szczytu Partnerstwa Wschodniego w Wilnie, na którym planuje się podpisać umowę stowarzyszeniową z niektórymi państwami biorącymi udział w inicjatywie zapoczątkowanej przez Polskę i Szwecję w 2009 roku84. Najbliższym się zniechęcić Ukrainę do umowy stowarzyszeniowej, strasząc odcięciem od dostaw gazu i gospodarczymi sankcjami86. Potwierdza to opinia Sergieja Glazjewa, rzecznika Kremla, który stwierdził, że jeśli Ukraina podpisze umowę o stowarzyszeniu z Unią Europejską, to Rosja unieważni wszystkie preferencje gospodarcze dla Ukrainy na swoim rynku oraz na rynkach państw członkowskich Unii Celnej i WNP87. Wykorzystanie wydarzeniem, podczas którego z pewnością dojdzie do kolejnej tury rozmów na sporne tematy między Ukrainą a Rosją, będzie wizyta W. Putina pod koniec lipca na Ukrainie. Prezydent Rosji ma przybyć do Kijowa z okazji 1025-tej rocznicy chrztu Rusi85. Z pewnością wysłuchamy 83 stara Muntiyan: Ukraine ready for discussions with Customs Union on car import duties, „Ukrinform.ua” 11 July 2013 [za:] http://www.ukrinform.ua/eng/news/muntiyan_ukraine_ready_fo r_discussions_with_customs_union _on_car_import_duties_306289, dokument pobrany 12 lipca 2013 oraz Unia celna Rosji, Białorusi i Kazachstanu nie ma przyszłości, „Forsal.pl” 8 lipca 2013 [za:] http://forsal.pl/artykuly/717104,rosja-nie-potrafi-przekonacsasiadow-do-integracji.html, dokument pobrany 12 lipca 2013 oraz В. Портников, До Вільнюса розмовляти Україні і Росії нема про що, 13 июля 2013 [za:] http://www.radiosvoboda.org/content/article/25044962.html, dokument pobrany 16 lipca 2013. 84 Por. КАК УКРАИНА ПЫТАЕТСЯ УСИДЕТЬ НА ДВУХ СТУЛЬЯХ, „Lenta.ru” 14 июля 2013 [za:] http://lentaua.net/novosti/politika/25940-kak-ukraina-pytaetsya-usidet-nadvuh-stulyah.html, dokument pobrany 15 lipca 2013. 85 Путин попытается отговорить Януковича от сближения с Евросоюзом, „Зеркало недели.” 17 июля 2013 [za:] http://zn.ua/POLITICS/putin-popytaetsya-otgovorit- tego instrumentu może doprowadzić do poważnych turbulencji w ukraińskiej gospodarce. Przed listopadowym szczytem w Wilnie, na przełomie września i października, odbędzie się spotkanie rosyjsko-ukraińskiej Międzypaństwowej Komisji ds. Ekonomicznych pod przewodnictwem prezydentów obydwu państw. Z opublikowanych już zapowiedzi wiadomo, iż jednym z tematów rozmów będzie kwestia gazu88. Znając dotychczasową historię yanukovicha-ot-sblizheniya-s-evrosoyuzom-125797_.html, dokument pobrany 19 lipca 2013. 86 Por. У России начинается тихая паника — эксперт о соглашении между Украиной и ЕС, „hvylya.org” 12 июля [za:] http://hvylya.org/news/u-rossii-nachinaetsya-tihayapanika-ekspert-o-soglashenii-mezhdu-ukrainoy-i-es.html, dokument pobrany 18 lipca 2013. 87 Por. Путин устами Глазьева поставил Украине ультиматум, „The Kyiv Times” 12 июля 2013 [za:]http://thekievtimes.ua/video/v-authority/239107-putinustami-glazeva-postavil-ukraine-ultimatum.html, dokument pobrany 14 lipca 2013. 88 Por. КАК УКРАИНА ПЫТАЕТСЯ УСИДЕТЬ НА ДВУХ СТУЛЬЯХ, „Lenta.ru” 14 июля 2013 za: http://lenta- 20 ANALIZY relacji rosyjsko-ukraińskich, jak i wagę kwestii procesu w Azji i w Europie89. W perspektywie kilku energetycznych, można postawić tezę, iż wynik tego lat spotkania może zdeterminować działania Ukrainy w Euroazjatycka mogłaby być istotnym graczem90. kolejnych miesiącach. Niestety, imperialna przeszłość Rosji zdominowała ze względu na pojemność rynku Unia obecny proces integracyjny. Dodatkowo próba rozszerzenia projektu na większą liczbę państw Możliwe scenariusze Projekt Unii Celnej wykazała stanowi główny motyw rosyjskiej polityki zagranicznej trzeciej kadencji prezydenckiej W. Putina. Jednak głównym bodźcem podjęcia tej inicjatywy nie jest proces regionalizacji. To raczej kolejny etap utrwalania rosyjskich wpływów na obszarze postradzieckim. W tym kontekście udział Ukrainy w integracji gospodarczej z punktu widzenia Kremla wydaje się mieć zasadnicze znaczenie. Z punktu widzenia gospodarek postradzieckich integracja ma szanse powodzenia, szczególnie iż stosunkowo niedawno obszar ten wchodził w skład jednego organizmu państwowego. Wiele powiązań wciąż funkcjonuje. Bliskość państw b. ZSRR objawia się również poprzez bliskość cywilizacyjną. W regionie wykształcił się specyficzny, niebędący demokracją system polityczny. Potencjalna organizacja integracyjna stanowiłaby wypełnienie „białej plamy” na mapie światowego regionalizmu, szczególnie w kontekście rozwoju tego ua.net/novosti/politika/25940-kak-ukraina-pytaetsya-usidet-nadvuh-stulyah.html, dokument pobrany 15 lipca 2013. wyraźnie, ograniczone. Zarówno iż wpływy uczestnicy Moskwy UC, jak są i potencjalne państwa członkowskie to słabi partnerzy charakteryzujący się wysokim stopniem powiązań gospodarczych z dawną metropolią i zależni od rosyjskich surowców energetycznych czy też od innych instrumentów nacisku91. W tym kontekście wypada wspomnieć, iż powyższe warunki prócz Kijowa spełniają państwa Azji Środkowej, Białoruś, Armenia92 i Mołdawia93. Warto mieć na uwadze, iż 89 Projekt Unii Euroazjatyckiej jest dla UE korzystny. Ekspansja Brukseli ma bowiem swoje granice. Tylko optymiści mogą sądzić, iż Ukraina stanie się kiedyś pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Ten fakt o zasadniczym znaczeniu musi zostać zaakceptowany zarówno w części państw członkowskich UE, jak i w Kijowie. Por. A. Strokanov [w:] Russia Profile Experts Panel: Putin’s Eurasian Union, „Russian Profile” 14 October 2011 [za:] http://russiaprofile.org/experts_panel/47177.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 90 Tworzona Unia Euroazjatycka posiada więcej niż Unia Europejska czynników skłaniających do wniosku, iż projekt ten się powiedzie. W tym kontekście należy wymienić: podobieństwa językowe i kulturowe, wspólną infrastrukturę, zbliżony poziom rozwoju, wspólne doświadczenie życia w jednym państwie (ZSRR), samowystarczalność pod względem zasobów energetycznych, czy też posiadanie 25% światowych zasobów czarnoziemów (wraz z Ukrainą będzie to 50%). Zob. więcej: A. T. Salvia Belaeff [w:] Russia Profile Experts Panel: Putin’s Eurasian Union, „Russian Profile” 14 October 2011 [za:] http://russiaprofile.org/experts_panel/47177.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 91 Potencjalni uczestnicy UC zależni od Moskwy gospodarczo. 92 Zob. więcej: K. Nieczypor, (Nie)jasne stanowisko Armenii ws. udziału w Unii Celnej, EastBook.eu, 4 czerwca 2013 [za:] 21 ANALIZY propozycji przystąpienia nie otrzymała - jeszcze produktów towarów z Europy (Białoruś) i Chin niedawno państwem (Kazachstan), co odbywa się poprzez obejście ukraińskim jako kandydat do NATO i UE - Gruzja94. zapisów o wspólnej, zewnętrznej taryfie celnej96. wymieniana na równi z Jeśli zgodnie z zapowiedziami w 2015 r. powstałaby Unia Euroazjatycka, to taka integracja funkcjonowałaby jedynie w dokumentach. Już obecnie integracja na obszarze postradzieckim nie jest pełnowartościowa. Unia Celna nie funkcjonuje w pełni. Dość wspomnieć, iż wspólna zewnętrzna taryfa celna nie obejmuje wszystkich towarów95, a częstym zjawiskiem, irytującym Moskwę, jest reeksport dużo bardziej konkurencyjnych w stosunków do rosyjskich http://eastbook.eu/2013/06/country/armenia/niejasnestanowisko-armenii-ws-udzia%C5%82u-w-unii-celnej/, dokument pobrany 5 czerwca 2013 oraz R. Coalson, Armenia Looks West, Tries To Loosen Moscow’s Grip, „Radio Free Europe” 3 June [za:] http://www.rferl.org/content/armeniarussia-relations-eu/25005446.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 93 Zob. więcej: Mikhail Khazin: Moldova has to make an important choice between west and east, „Infotag” 23 August 2012 [za:] http://www.allmoldova.com/en/int/interview/mihailhazin-230812.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013 oraz Moldova chooses the European Union instead of the Eurasian Union, “Moldova.org” 5 September 2012 [za:] http://politicom.moldova.org/news/moldova-chooses-theeuropean-union-instead-of-the-eurasian-union-232742eng.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013 oraz Ewrazijskij sojuz: wyzow dlja Ewrosojuza i gosudarstw „Wostocznowo partnerstwa”, edited by Laurinas’a Kasczjunas’a, Eastern Europe Studies Centre, Wilnjus 19.12.2012, s. 38-40. 94 Zob. więcej: Ewrazijskij sojuz: wyzow dlja Ewrosojuza i gosudarstw “Wostocznowo partnerstwa”, edited by Laurinas’a Kasczjunas’a, Eastern Europe Studies Centre, Wilnjus 19 December 2012. 95 Zob. więcej: D. G. Tarr, The Eurasian Customs Union among Russia, Belarus and Kazakhstan: Can It Succeed Where Its Predecessor Failed?, Forum for Research on Eastern Europe and Emerging Economies November 2012 [za:] http://freepolicybriefs.org/2012/11/05/the-eurasian-customsunion-among-russia-belarus-and-kazakhstan-can-it-succeedwhere-its-predecessor-failed/, dokument pobrany 3 czerwca 2013. Trudno wyobrazić sobie również implementację swobody przepływu osób, towarów i kapitału. Pomijając techniczne procedury, największym wyzwaniem w takim wypadku okaże się brak politycznej woli. ograniczenia Dla przykładu: zatrudnienia możliwość obywateli państw sąsiednich w Rosji to jeden z istotnych instrumentów nacisku Kremla względem decydentów w Azji Centralnej i Ukrainy. Środki pieniężne wysyłane przez gastarbeiterów stanowią dla społeczeństw tych państw istotne wsparcie w domowych budżetach, a przez to (szczególnie w republikach azjatyckich) bariery w przepływie mogą skutecznie zdestabilizować sytuację wewnętrzną. Nie należy więc oczekiwać, by Rosja zrezygnowała z tego instrumentu97. Ukraina prowadzi wielowektorowości”, natomiast korzystając z „politykę posiadanego marginesu swobody. Biorąc pod uwagę opisane interesy stron, trudno oczekiwać, by ukraińskie elity polityczne dobrowolnie przystąpiły do UC jako pełnoprawny członek. Dlatego też należy założyć, iż przez kolejne miesiące, co najmniej do listopada, Ukraina będzie obecna w międzynarodowych mediach, a relacje między Kijowem i Moskwą ulegną 96 Por. O. Shumylo-Tapiola, The Eurasian Customs Union, s. 5. Na temat możliwych scenariuszy dla integracji obszaru postradzieckiego zob. więcej: Ewrazijskij sojuz, op. cit. 97 22 ANALIZY intensyfikacji. Prawdopodobnie ukraińskie elity powoli będą ustępować Rosji, gdyż niższa cena gazu, a tym samym szansa na przekupienie społeczeństwa w prezydenckich wyborach w 2015 r., będzie zbyt kuszącą perspektywą, by kierować się jedynie racją stanu98. wyjątkowo wrażliwa na stosowanie instrumentów gospodarczych. Szacuje się, iż w razie wojny handlowej z Rosją ukraińska gospodarka może wyraźnie stracić. Eksport na największy rynek spaść może aż o 30%. Równocześnie wzrost cen gazu dotknie przede Wydaje się jednak, iż ustępstwa Kijowa nie wszystkim ukraińskich przedsiębiorców. Presja może przekroczą granicy, za którą wpływy rosyjskie na się Ukrainę drastycznie wzrosną. Konstatacja ta wynika politycznym, czyli np. przez finansowanie sił z faktu, iż siła polityczna obozu W. Janukowycza opowiadających się za ściślejszymi relacjami z wynika ze stojących za oligarchami fortun, których z Rosją, szczególnie Partii Komunistycznej99. kolei kluczowymi elementami są przedsiębiorstwa zlokalizowane na wschodniej i południowej Ukrainie. Sektory funkcjonujące w tej części kraju mogą tylko stracić na liberalizacji obrotów handlowych z Rosją i konkurencji z tamtejszymi firmami. nasilić poprzez działania o charakterze Okazją sprawdzenia rosyjskich intencji może okazać się kryzys gospodarczy. Gdy spełni się ten scenariusz, to „polityka wektorowości” będzie toczyć się na linii Unia Celna – Kijów – Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Wówczas instytucja kojarzona z Trudno więc zgodzić się z opinią, iż W. Janukowycz cywilizacją euroatlantycką po raz kolejny kojarzyć może zostać „wczesnym Łukaszenką”. Ukraina to się będzie z niechętnie akceptowanymi przez dużo większy i bardziej samodzielny gracz niż otoczenie W. Janukowycza reformami mającymi na Białoruś. Z pewnością jednak kolejny etap w celu stosunkach Ukrainy z Europą i Rosją, który trwa oligarchów gospodarki. Spełnienie warunków MFW obecnie, a jego leitmotivem jest wybór regionalnej może zniechęcić elektorat do poparcia obecnie organizacji rządzących100. W przeciwieństwie do Zachodu gospodarczej, zmniejszył znacząco zliberalizowanie zdominowanej przez margines swobody ukraińskich elit politycznych. Grupa 98 rządząca nad Dnieprem jest bowiem Deutsche Welle: Ukraine figures on gas from the West to be more independent, „Ukrinform.ua” 29 November 2012 [za:] http://www.ukrinform.ua/eng/news/deutsche_welle_ukraine_fig ures_on_gas_from_the_west_to_be _more_independent_294118, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 99 R. Rukomeda, EU-Ukrainian Association Agreement: To Sign Or Not To Sign, „EurActiv” 31 December 2012 [za:] http://eurodialogue.org/EU-Ukrainian-Association-AgreementTo-sign-or-not-to-sign, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 100 Zob. więcej: A. J. Motyl, Ukrainian Blues, „Foreign Affairs” 23 October 2012 [za:] http://www.foreignaffairs.com/articles/138221/alexander-jmotyl-and-rajan-menon/five-more-years-ofyanuko vych?page=2&cid=soc-facebook-in-snapshotsfive_more_years_of_yanukovych-102812, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 23 ANALIZY Moskwa nie stawia takich warunków. Jej pomoc ma Z pewnością zdolność ukraińskiego establishmentu jednak Rosja może wykorzystać do lawirowania między Rosją a Europą zaskoczy w jeszcze nie raz analityków wieszczących koniec swoją cenę. sytuację, by wejść posiadanie ukraińskich gazociągów czy też narzucić korzystną ze swojego „polityki punktu widzenia gospodarczą integrację. Omawiając poddanie się Ukrainy rosyjskiej dominacji. Unia taki scenariusz, wypada zastrzec, iż Kreml zmaga się Europejska z własnymi bolączkami, a jego zasoby nie są niezależność Kijowa w sporze z nieograniczone. Dlatego Rosja, jeśli nawet by zarządzaną przez nią Unię Celną, z pewnością będzie chciała, może nie uratować Ukrainy, gdy ta będzie stanowić alibi dla wstrzymania forsowanych przez zmagać się z gospodarczymi turbulencjami. Rosję procesów integracyjnych w przestrzeni post- Za wcześnie jeszcze na stawianie prognoz odnośnie wielowektorowości” w rozgrywce, i ogłaszających której stawką jest Moskwą i radzieckiej. zaplanowanych na 2015 r. wyborów prezydenckich na Ukrainie. Można jednak założyć, iż wydarzenia z 2013 r. mogą okazać się kluczowe dla kolejnej Bibliografia elekcji głowy państwa. Z pewnością jednak przyszła T. Adelaja, Kiev’s Gas Dilemma, „Russia Profile” kampania wyborcza będzie okazją dla Moskwy, by [za:] http://russiaprofile.org/international/52817.html, przekonać obecnego prezydenta do ustępstw. Po dokument pobrany 3 czerwca 2013. drugie, znając dotychczasową zręczność ukraińskich polityków, należy uwierzyć w ich zdolność ochrony W. Baluk, Koncepcje polityki narodowościowej Ukrainy. Tradycja i współczesność, Wrocław 2002. swych żywotnych interesów, rozumianą jako dbanie o swoje fortuny oparte o korporacyjne imperia i N. Bespalova, Ukraine: Straddling between the EU autonomię and the Customs Union, „Russia Beyond The w podejmowanych działaniach o charakterze politycznym101. Headlines” 12 March 2013 [za:] http://rbth.ru/international/2013/03/12/ukraine_stradd 101 Moskwa bardziej niż błyskawicznymi sukcesami zainteresowana jest osiągnięciem na Ukrainie długoterminowych korzyści. Stąd wniosek, że Rosja może zaoferować rządzącej ukraińskiej klasie politycznej korzyści przed wyborami prezydenckimi. W ten sposób umocni swoje wpływy w dogodnym dla siebie momencie i zabezpieczy ich zasięg na przyszłość. Zob. więcej: S. Matuszak, A. Sarna, Od stabilizacji do stagnacji. Próby reform Wiktora Janukowycza, „Punkt Widzenia”, nr 32, Ośrodek Studiów Wschodnich, Warszawa marzec 2013, s. 43-44 oraz A. Mosienko, Ukraine, Russia: Compromise on the Horizon, Stratfor 28 August, 2012 ling_between_the_eu_and_the_ customs_union_23739.html, dokument pobrany 1 lipca 2013. [za:] http://www.stratfor.com/analysis/ukraine-russiacompromisehorizon?utm_source=facebook&utm_medium=official&utm_ca mpaign=link, dokument pobrany 3 czerwca 2013. 24 ANALIZY Białoruś, Mołdawia i Ukraina wobec wyzwań Stosunki międzynarodowe w Afryce, pod. red. J. J. współczesnego świata, pod red. T. Kapuśniaka, K. Milewskiego i W. Lizaka, Warszawa 2002, s. 70-95. Fedorowicza, M. Gołosia , Lublin 2009. Deutsche Welle: Ukraine figures on gas from the J. J. Bruski, A. Chojnowski, Ukraina, Warszawa West to be more independent, „Ukrinform.ua” 29 2006. November M. Bugriy, In Whole Or in Part, „The Ukrainian Week” 17 December 2012 [za:] http://ukrainianweek.com/Politics/67822#.UOkf810E wgA.facebook, dokument pobrany 3 czerwca 2013. Z. Brzeziński, Wielka szachownica, Warszawa 1998. 2012 [za:] http://www.ukrinform.ua/eng/news/deutsche_welle_u kraine_figures_on_gas_from _the_west_to_be_more_independent_294118, dokument pobrany 3 czerwca 2013. A. Druginyn, Russia and Ukraine: Bilateral relations now and in the future, Valdai Club 12 March 2013 R. Coalson, Armenia Looks West, Tries To Loosen [za:] http://valdaiclub.com/near_abroad/56100.html, Moscow’s Grip, Radio Free Europe 3 June [za:] dokument pobrany 3 czerwca 2013. http://www.rferl.org/content/armenia-russiarelations-eu/25005446.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. J. Dziugiewicz, Unia Celna – nowe narzędzie integracji przestrzeni postradzieckiej, „Biuletyn Wschodni ”, „Biuletyn Wschodni ”, nr 5, 2011, R. Coalson, Want To Understand Russia-Ukraine Relations? Follow The Money, Radio Free Europe 22 October 2012 [za:] http://www.rferl.org/content/ukraine-russia-relations- Bielsko-Biała 22 września 2011. A. Eberhardt, Gra pozorów. Stosunki rosyjskobiałoruskie 1991-2008, Warszawa 2008. depend-on-oligarchic-interests/24747089.html, Economics – Economic Integration: Conditions for dokument pobrany 1 grudnia 2012. Economic Integration, Rwanda Education Commons, R. Demjaniuk, Priorytety państw członkowskich i układy regionalne Niepodległych Uniwersytetu w Państw, ramach Wspólnoty „Zeszyty Naukowe Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach”, nr 89, 2011. January 2012 [za:] http://library.educationcommons.rw/library/userslib/a hpzfmdsb2JhbC1sZWFyb mluZy1wb3J0YWwtNnITCxILTGliUmVzb3VyY2U Y7tgsDKIBE2VkdWNhdGlvbmNvbW1vbnMucnc, dokument pobrany 2 czerwca 2012. D. Deska, Instytucjonalizacja regionalizmu afrykańskiego od OJA do Unii Afrykańskiej [w:] 25 ANALIZY Ewrazijskij sojuz: wyzow dlja Ewrosojuza i J. Junko, Ukraina. Ekspert: sprawa gazu ważna dla gosudarstw “Wostocznowo partnerstwa”, edited by przyszłości Janukowycza, „Gazeta Wyborcza” 29 maj L. Kasczjunas’a, Eastern Europe Studies Centre, 2013 Wilnjus 19 December 2012. http://m.wyborcza.pl/wyborcza/1,105226,14005021, M. F. Gawrycki, A. Szeptycki, Podporządkowanie, niedorozwój, wyobcowanie: postkolonializm a stosunki międzynarodowe, Warszawa 2011. Geopolityka w stosunkach polsko-rosyjskich, pod red. S. Bielenia, A. Skrzypka, Warszawa 2012. K. Gorchinskaya, Ukraine flirts with Russian-led Customs Union, „Kyiv Post” 11 December 2012 [za:] http://www.kyivpost.com/content/ukraine/ukraine- za: Ukraina__Ekspert__sprawa _gazu_wazna_dla_przyszlosci.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. M. Kaczmarski, Rosja na rozdrożu. Polityka zagraniczna Władimira Putina, Warszawa 2006. MFW: subsydiowanie energii ma bardzo poważne negatywne skutki, „wyborcza.biz” 1 kwietnia 2013 [za:] http://wyborcza.biz/biznes/2029020,100969,1366202 flirts-with-russian-led-customs-union-317481.html, 7,MFW__subsydiowanie_energii_ma_bardzo_powaz dokument pobrany 3 czerwca 2013. ne_negatywne.html, dokument pobrany 1 maja 2013 Konflikt między Gazpromem a Ukrainą trwa, „Horyzont Jagielloński” 8 lipca 2013, nr 4 [za:] http://eksperci.kj.org.pl/ogolna/horyzont-jagiellonski42013/2360, dokument pobrany 10 lipca 2013. . Mikhail Khazin: Moldova has to make an important choice between west and east, „Infotag” 23 August 2012 [za:] Istorija, Euroazjatycka Wspólnota Gospodarcza [za:] http://www.allmoldova.com/en/int/interview/mihail- http://www.evrazes.com/about/history, hazin-230812.html, dokument pobrany 3 czerwca dokument pobrany 4 czerwca 2013. 2013. T. Iwański, R. Sadowski, Ukraina: między Unią КАК УКРАИНА ПЫТАЕТСЯ УСИДЕТЬ НА ДВУХ Europejską a Unią Celną, 12 grudnia 2012 „Tydzień СТУЛЬЯХ, na Wschodzie”, Ośrodek Studiów Wschodnich [za:] [za:]http://lenta-ua.net/novosti/politika/25940-kak- http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na- ukraina-pytaetsya-usidet-na-dvuh-stulyah.html, wschodzie/2012-12-12/ukraina-miedzy-unia- dokument pobrany 15 lipca 2013. europejska-a-unia-celna, dokument pobrany „Lenta.ru” 14 июля 3 czerwca 2013. 26 2013 ANALIZY T. Kapuśniak, Ukraina jako obszar wpływów S. Matuszak, A. Sarna, Od stabilizacji do stagnacji. międzynarodowych po zimnej wojnie, Warszawa- Próby Lublin 2008. Widzenia”, nr 32, 2013. Kijów coraz „Rzeczpospolita” bliżej 31 struktury maja Kremla, 2013 [za:] S. reform Matuszak, Wiktora Janukowycza, „Punkt oligarchowie wobec Ukraińscy integracji gospodarczej z UE i Rosją, „Tydzień na http://www.rp.pl/artykul/29,1014877-Kijow-coraz- Wschodzie” 14 IX 2011, Ośrodek Studiów blizej-struktury-Kremla.html, dokument pobrany 3 Wschodnich za: czerwca 2013. http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na- W. Konończuk, Fiasko integracji. WNP i inne organizacje międzynarodowe na obszarze poradzieckim 1991-2006, „Prace OSW”, Warszawa czerwiec 2007. Europe” wobec-integracji-gospodarczej-z-ue, 26 February 2013 [za:] http://www.neweasterneurope.eu/node/670, dokument pobrany 3 czerwca 2013. Między J. Korejba, Will Putin Restore the USSR?, „The New Eastern wschodzie/2011-09-14/ukrainscy-oligarchowie- sąsiedztwem funkcjonowanie Wschodniego a i Unii integracją. perspektywy Europejskiej, Założenia, Partnerstwa pod red. A Szeptyckiego, Warszawa 2011. Mikhail Khazin: Moldova has to make an important dokument pobrany 20 czerwca 2013. P. Kowal, Pakt z oligarchami, „Nowa Europa Wschodnia”, nr 2. 2013, s.14-25. choice between west and east, „Infotag” 23 VIII 2012 za: http://www.allmoldova.com/en/int/interview/mihail- F. S. Larrabee, Europa Wschodnia zagrożenia i szansa, „Sprawy Międzynarodowe”, nr 4, 2006. hazin-230812.html, dokument pobrany 3 VI 2013. Moldova chooses the European Union instead of the P. A. Maciążek, Ukraina obserwatorem w rosyjskiej Eurasian Union, „Moldova.org” 5 September 2012 Unii Celnej. Czy Janukowycz okaże się „wczesnym [za:] Łukaszenką”?, „defence24.pl” 27 maja 2013 za: chooses-the-european-union-instead-of-the-eurasian- http://www.defence24.pl/janukowycz-soczi-cwany- union-232742-eng.html, lis-okaze-sie-wczesnym-lukaszenka/, czerwca 2013. dokument http://politicom.moldova.org/news/moldova- dokument pobrany 3 pobrany 3 czerwca 2013. A. Mosienko, Ukraine, Russia: Compromise on the Horizon, Stratfor 28 August 2012 [za:] http://www.stratfor.com/analysis/ukrainerussiacompr 27 ANALIZY omisehorizon?utm_source=facebook&utm_medium K. Nieczypor, (Nie)jasne stanowisko Armenii ws =official&utm_campaign=link, dokument pobrany 3 udziału w Unii Celnej, „Eastbook.eu”, 4 czerwca czerwca 2013. 2013 A. J. Motyl, Ukrainian Blues, „Foreign Affairs” 23 October 2012 [za:] http://www.foreignaffairs.com/articles/138221/alexan [za:] http://eastbook.eu/2013/06/country/armenia/niejasnestanowisko-armenii-ws-udzia%C5%82u-w-uniicelnej/, dokument pobrany 5 czerwca 2013. der-j-motyl-and-rajan-menon/five-more-years-of- K. Nieczypor, Ukraina dąży do Unii Europejskiej yanukovych?page=2&cid=socfacebookinsnapshotsfi obserwując Unię Celną, „Eastbook.eu” 3 czerwca ve_more_years_of _yanukovych-102812, dokument 2013 pobrany 3 czerwca 2013. http://eastbook.eu/2013/06/country/ukraine/ukraina- V. Movchan, Shportyuk V., Between two unions: optimal regional integration strategy for Ukraine, prepared for the Thriteenth Annual Conference of the [za:] d%C4%85%C5%BCy-do-unii-europejskiejobserwuj%C4%85c-uni%C4%99-celn%C4%85/, dokument pobrany 4 czerwca 2013. European Trade Study Group, Copenhagen 8-10 R. Oliphant, A Dubious Victory, „Russia Profile” 22 September 2011. April Muntiyan: Ukraine ready for discussions with Customs Union „Ukrinform.ua” on 11 car July import 2013 duties, za: http://www.ukrinform.ua/eng/news/muntiyan_ukrain e_ ready_for_discussions_with_customs_union _on_car_import_duties_306289, dokument pobrany 12 lipca 2013. 2010 [za:] http://russiaprofile.org/international/a1271961520.ht ml, dokument pobrany 1 maja 2010. T. A. Olszański, Trud niepodległości. Ukraina na przełomie tysiącleci, Kraków 2003. I. Pietrzyk, Globalizacja i regionalizacja gospodarki światowej [w:] Gospodarka światowa w warunkach globalizacji i regionalizacji rynków, pod red. S. National legislation could be adapter to Customs Miklaszewskiego i E. Molendowskiego, Warszawa Union’s – President, „Ukrainform.ua” 4 January 2009, s. 17-50. 2013 [za:] http://www.ukrinform.ua/eng/news/national_legislati on_could_be_ adapted_to_customs _unions_295889, dokument pobrany 3 czerwca 2013. E. Polak, Globalizacja a zróżnicowanie społecznoekonomiczne, Warszawa 2009. Поможет ли Белоруссия загнать Украину в Таможенный союз?, OSTKRAFT Восточное 28 ANALIZY 9 агентство 2013 июля http://ostkraft.ru/ru/documents/729, za: dokument pobrany 10 lipca 2013. putin-ustami-glazeva-postavil-ukraineultimatum.html, dokument pobrany 14 lipca 2013. M. Raś, Doktrynalne uwarunkowania polityki N. Popescu, Will Yanukovich become a Putin?, zagranicznej Federacji Rosyjskiej „euobserver.com [za:] Federacji Rosyjskiej wobec państw członkowskich http://blogs.euobserver.com/popescu/2012/04/24/will WNP, pod red. M. Czajkowskiego i E. Cziomera -yanukovich-be-a-putin/, Kraków 2006, s. 25-31. blogs” 24 April dokument 2012 pobrany 3 czerwca 2013. Regional Trade Agreement, [w:] Polityka World Trade В. Портников, До Вільнюса розмовляти Україні і Organization Росії http://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/region нема про що, 13 июля 2013 [za:] http://www.radiosvoboda.org/content/article/2504496 2.html, dokument pobrany 16 lipca 2013. [za:] _e.htm, dokument pobrany 2 czerwca 2013. Regional trade integration and Eurasia Economic Prezydent Ukrainy: Nie odwracamy się od UE, Union, Chapter 4 [in:] Transition Report 2012: „polukr.net” integration across borders, European Bank for 1 czerwca 2013 [za:] http://www.polukr.net/2013/06/prezydent-ukrainynie-odwracamy-sie-od-ue/, dokument pobrany 3 czerwca 2013. M. Przełomiec, Tymoszenko. Historia Rukomeda, EU-Ukrainian Association сближения с Евросоюзом, „Зеркало недели.” 17 [za:] December 2012 [za:] http://eurodialogue.org/EUUkrainian-Association-Agreement-To-sign-or-not-to- Путин попытается отговорить Януковича от 2013 R. Agreement: To Sign Or Not To Sign, „EurActiv” 31 niedokończona, Bytom 2012. июля Reconstruction and Development, November 2012. http://zn.ua/POLITICS/putin- sign, dokument pobrany 3 czerwca 2013. Россия готова ввести против Украины ряд торговых санкций, „Regnum” popytaetsya-otgovorit-yanukovicha-ot-sblizheniya-s- http://www.regnum.ru/news/polit/1681978.html, evrosoyuzom-125797_.html, dokument pobrany 19 dokument pobrany 18 lipca 2013. lipca 2013. Путин устами [za:] Russian Foreign Ministry’s comments about gas Глазьева поставил Украине price for Ukraine to be insulting, „Kyiv Post” 3 ультиматум, „The Kyiv Times” 12 июля 2013 January [za:]http://thekievtimes.ua/video/v-authority/239107- http://www.kyivpost.com/content/ukraine/russian- 2013 [za:] 29 ANALIZY foreign-ministrys-comments-about-gas-price-for- October ukraine-to-be-insulting-318387.html, http://carnegieendowment.org/2012/10/03/eurasian- dokument pobrany 3 czerwca 2013. 2012 [za:] customs-union-friend-or-foe-of-eu/dyir, Russia Profile Experts Panel: Europe Shuns Ukraine dokument pobrany 20 kwietnia 2013. as a Dictatorship, „Russian Profile” 25 May 2011 O. Shumylo-Tapiola, Ukraine and Russia: Another [za:] Gas War?, Carnegie Endowement 21 February 2012 http://russiaprofile.org/experts_panel/59237.html, [za:] dokument pobrany 3 czerwca 2013. http://carnegieendowment.org/2012/02/21/ukraine- Russia Profile Experts Panel: Putin’s Eurasian Union, „Russian Profile” 14 October 2011 [za:] and-russia-another-gas-war/9roh, dokument pobrany 3 czerwca 2013. http://russiaprofile.org/experts_panel/47177.html, G. dokument pobrany 3 czerwca 2013. Participation in Post-Soviet Customs Bloc, RIA Samotność energetyczna Ukrainy, „Eastbook.eu” 19 kwietnia 2012 [za:] http://eastbook.eu/2012/04/country/ukraine/energetyc zna-samotnosc-ukrainy/, dokument pobrany 1 czerwca 2013. Sysoev, Novosti Lavrov 3 to January Discuss 2013 Ukraine’s [za:] http://www.en.rian.ru/world/20130103/178559991.ht ml, dokument pobrany 3 czerwca 2013. D. G. Tarr, The Eurasian Customs Union among Russia, Belarus and Kazakhstan: Can it succeed F. Shahbazov, Customs Union, Strategic Outlook 24 March 2013 [za:] where its predecessor failed?, CEFIR Policy Paper series, no. 37, Centre for Economic and Financial Research at New Economic School, December 2012. http://www.strategicoutlook.org/asia--pasific/newscustomsunion.html#.UU_uwk12hGw. S. Tuchynska, Yanukovych cancels Kremlin trip, puts facebook, dokument pobrany 3 czerwca 2013. Customs Union on hold, „Kyiv Post” 18 December A. Shaposhnikov, Union with Russia?, „Duel Amical” 25 May 2013 [za:] http://duelamical.eu/en/content/union-with-russia, dokument pobrany 3 czerwca 2013. O. Shumylo-Tapiola, The Eurasian Customs Union: Friend Or Foe of the EU?, Carnegie Endowement, 2012 za: http://www.kyivpost.com/content/ukraine/yanukovyc h-cancels-kremlin-trip-puts-customs-union-on-hold317819.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. Ukraina oddaje się w ręce Rosji?, „Kresy.pl” 27 maja 2013 [za:] http://www.kresy.pl/wydarzenia,gospodarka?zobacz 30 ANALIZY %2Fukraina-oddaje-sie-w-rece-rosji , dokument pobrany 3 czerwca 2013. 12 [za:] июля http://hvylya.org/news/u-rossii- nachinaetsya-tihaya-panika-ekspert-o-soglashenii- Ukraina pogłębia współpracę z Euroazjatycką Komisją Gospodarczą, „Wirtualny Nowy Przemysł” mezhdu-ukrainoy-i-es.html, dokument pobrany 18 lipca 2013. 31 maja 2013 [za:] http://finanse.wnp.pl/ukraina- A. Wierzbowska-Miazga, Przyjaźń mimo woli, poglebia-wspolprace-z-eurazjatycka-komisja- „Nowa Europa Wschodnia”, nr 6, 2012. gospodarcza,198901_1_0_0.html, dokument pobrany 3 czerwca 2013. T. Kapuśniaka i M. Pietrasia, Lublin 2007. Majdan, Pomarańczowy 4 January 2013 M. Wojciechowski, Ukraina: słowa i czyny, „Nowa Europa Wschodnia”, nr 3-4, 2013. Ukraine leader cautious on Russian customs union “bbc.co.uk” Wojciechowski, Warszawa 2006. Ukraina w stosunkach międzynarodowych, pod red. plans, M. [za:] http://www.bbc.co.uk/news/world-europe- Yanukovych: Ukraine should agree to certain provisions of „Ukrainform.ua” 20909041#story_continues_2, dokument pobrany 3 czerwca 2013. Customs 6 Union December agreement, 2012 [za:] http://www.ukrinform.ua/eng/news/yanukovych_ukra ine_should_agree_to_certain_provisions_of_customs Ukraińcy dostali tańszy gaz od Janukowycza, _union_agreement_294549, dokument pobrany 3 „Gazeta Wyborcza” 12 października 2006 [za:] czerwca 2013. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,36 80564.html, dokument pobrany 10 maja 2007. Artykuł po raz pierwszy ukazał się w: „Ukrainska S. Yekelchyk, Ukraina. Narodziny nowoczesnego narodu, Kraków 2009. Pravda” . Unia celna Rosji, Białorusi i Kazachstanu nie ma przyszłości, „Forsal.pl” 8 lipca 2013 [za:] http://forsal.pl/artykuly/717104,rosja-nie-potrafiprzekonac-sasiadow-do-integracji.html , dokument pobrany 12 lipca 2013. У России начинается тихая паника — эксперт о соглашении между Украиной и ЕС, „hvylya.org” 31
