Ró żne ob li cza

Kształcenie i doskonalenie nauczycieli |
Lalka, pluszowy miś, klocki,
skakanka – to typowe atrybuty
dzieciństwa, przedmioty obecne
w życiu wszystkich pokoleń
i narodowości, nieodłączne
elementy dorastania.
Ich wpływem na rozwój
dziecka zajmują się
psycholodzy i pedagodzy,
a opiekunowie starają się,
by w otoczeniu kilkulatków
znalazło się ich
wystarczająco wiele.
Nie zawsze doceniane skarby
– zabawki.
Różne oblicza
zabawki
Dagmara Kaczmarska, Natalia Zamęcka
Rzeczy do zabawy
Zabawka jest przedmiotem, za pomocą którego dziecko może realizować
swoje wizje, pomysły i wyobrażone
scenariusze. Z tego punktu widzenia
może stać się nią każda rzecz w otoczeniu dziecka, którą jest ono w stanie manipulować i która może przyjąć rolę
atrybutu odgrywanej postaci.
Nie każdy przedmiot jest odpowiednią zabawką dla dziecka. Właści-
14
wie dopasowany do wieku spełnia
jednak wiele funkcji, z których najważniejszą jest pośrednictwo w poznawaniu świata. Dzieci młodsze
(do 3-4 roku życia) odbierają otoczenie bardziej wprost niż dzieci w późniejszym wieku przedszkolnym; używane w zabawie przedmioty spełniają
zatem swoją rzeczywistą funkcję
(Brzezińska, 2008). Stąd zabawki przeznaczone dla tej grupy wiekowej są
Wychowanie w Przedszkolu nr 7 | lipiec/sierpień 2012
niemal wiernym odwzorowaniem
przedmiotów, ludzi i zwierząt. Bardzo
szybko jednak kilkulatek zaczyna
traktować przedmioty umownie, nadając inne niż rzeczywiste znaczenie
różnym obiektom w otoczeniu. I tak
np. garnek może stać się hełmem (ze
względu na podobny kształt i materiał), a miś (jako zabawka często personalizowana) ważnym gościem
na bankiecie. Tymczasem sześciolatek
dla wyrażenia atrybutów roli potrafi
w zabawie użyć już przedmiotów zastępczych, wykorzystując np. liść za-
| Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
miast talerza lub miotłę jako rumaka.
Dziecko uniezależnia się od fizycznych właściwości otoczenia, gdy rozumie sens swojej aktywności, a pole
sensu staje się bardziej istotne, niż pole wizualne.
Rola przedmiotu
w zabawie
Rekwizyt jest nieodłącznym elementem zabawy. Dzieje się tak, ponieważ fabuła zabawy musi w pewnym stopniu dotyczyć świata
realnego, a tym, co spaja wyobraźnię
z rzeczywistością jest przedmiot-zabawka (Wygotski, 2002). Dzięki niemu również młodsze dzieci mogą
poznawać różne obiekty i wykorzystywać je w swobodnej aktywności
zabawowej, a jednocześnie porządkować swoją wiedzę o świecie.
Dobra zabawka to taka, która przyciąga uwagę dziecka i pobudza w nim
aktywność poznawczą. Największym
powodzeniem cieszą się te gadżety,
których nie ma ono na co dzień,
a więc widziane w reklamie telewizyjnej, na wystawie sklepowej czy w ręce
u kolegi z przedszkola (Smykowski, 2005). Kuszą one dziecko i intrygują, tak że chce je poznać, dotknąć,
zobaczyć i wypróbować. Ta ciekawość
oraz tendencja do eksplorowania to
nic innego jak podstawy twórczych
zachowań (Kielar-Turska, 2007).
Zabawki wspomagają także rozwój
poczucia estetyki u dziecka. Zwykle
dotyczy to tych, które są przez nie wykonane samodzielnie, np. budowla
z klocków, rysunek, ludek z plasteliny.
Aktywność prowadząca do takich wytworów pobudza również wyobraźnię.
Dziecko może skorzystać z wielu kolorów i materiałów, samodzielnie dokonać wyboru, po który z nich sięgnie.
Jest konstruktorem swojej zabawki,
a własnej aktywności nadaje cel – czy
to, co w danej chwili tworzy, będzie
ubrankiem dla misia czy raczej rekwizytem do zabawy w Indian. Obserwując dorosłych, dzieci dostrzegają
znaczenie bycia produktywnym, a następstwem tego jest przenoszenie sensu
działania z samej czynności na jej wytwór (Łysoń, 2003).
Zabawki służą także rozwojowi motorycznemu i koordynacji wzrokowo-
-ruchowej (Kielar-Turska, 2008). Dziecko za ich pomocą zdobywa i doskonali
swoje umiejętności manualne. Powodem do dumy, ale i niemałym wyzwaniem, dla kilkulatka może stać się dopasowanie odpowiedniego elementu
układanki do brakującego miejsca czy
prawidłowe uchwycenie klocka.
Jeżeli zabawka jest dostosowana
do wieku i umiejętności dziecka, będzie dla niego źródłem radości i przyniesie poczucie satysfakcji. Zbyt trudna może być dla niego frustrująca
i mało ciekawa.
Jeden przedmiot,
różne zabawki
Wraz z rozwojem dziecka zmienia
się jego dominująca funkcja psychiczna. We wczesnym dzieciństwie jest nią
spostrzeganie – istnieje to, co może
znaleźć się w polu wzrokowym dziecka, przedmioty mające fizyczne cechy
i określoną rolę. W wieku przedszkolnym spostrzeganie stopniowo ustępuje pierwszeństwa wyobraźni, dzięki
czemu dziecko może zmienić swoje
podejście do otaczających je obiektów
(Brzezińska, 2008). W ten sposób jeden
przedmiot „przeobraża się” – w subiektywnym pojmowaniu go przez rozwijające się dziecko – w inny.
W pierwszym i drugim roku życia
zabawa ma charakter manipulacji.
Przedmiot, który dziecko chwyta, służy mu do wykonywania prostych, powtarzających się ruchów, takich jak
potrząsanie, upuszczanie, stukanie
w meble, branie do ust. Początkowo
manipulacja nie uwzględnia właściwości przedmiotu, jest niespecyficzna
– z każdą rzeczą dziecko postępuje
w ten sam sposób. Następnie, po odkryciu pierwszych cech obiektów,
manipulacja staje się specyficzna
– dziecko otwiera i zamyka pudełko,
potrząsa grzechotką.
Ponieważ w wieku 2-3 lat zakres fizycznych możliwości aktywności
dziecka znacznie się zwiększa, lecz
wciąż dominującą funkcją pozostaje
spostrzeganie – najbardziej charakterystyczną formą działalności dziecięcej jest „zabawa na serio”. Dzieje się
ona „tu i teraz”, ponieważ dwulatek
zaczyna dopiero rozwijać umiejętność oderwania sensu od obiektywnych cech otoczenia. Przedmiot w zabawie jest dokładnie tym, czym
w rzeczywistości i jest używany zgodnie z przeznaczeniem – łyżeczka służy do jedzenia albo mieszania w kubeczku, a w pudełku można schować
klocek. Zabawa taka opiera się na naśladownictwie, gdzie modelami są
osoby dorosłe, głównie opiekunowie.
Nie jest to jednak udawanie dorosłego i wchodzenie w jego rolę, a jedynie
Fenomen lalki Barbie
Pierwszy model lalki Barbie powstał w 1959 roku, a zaprezentowany został na Targach Zabawek w Nowym Jorku. Lalki swoim wyglądem miały przypominać kobiety sukcesu znane na całym świecie. Miały smukłą talię, szerokie biodra, długie nogi, duży biust, a także makijaż – niczym modelki.
Z założenia zabawa lalkami Barbie miała pomóc dziewczynkom poznać różne role społeczne, pozwolić wcielać się w nie i urzeczywistniać marzenia o byciu dorosłą kobietą. Podczas projektowania lalek uwzględnione zostały wydarzenia historyczne i kulturowe np. Barbie w wojskowym mundurze. Lalka
szybko podbiła serce Amerykanów. Oprócz niej można było kupić dodatkowe
akcesoria i stroje do przebrania. W jednej chwili Barbie opalała się na plaży
i szła na bal. Stroje lalek nadążały za aktualnymi stylami, a zadbali o to projektanci i domy mody światowej sławy, między innymi Dior, Armani, Calvin
Klein czy Versace. Nic dziwnego, że lalki znikały z półek sklepowych w ekspresowym tempie. Barbie jest również bohaterką książek, komiksów, •lmów,
a każde jej kolejne urodziny to wydarzenie na skalę ogólnoświatową.
Na podstawie: Feliniak, Herszel (2010)
Wychowanie w Przedszkolu nr 7 | lipiec/sierpień 2012
15
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli |
Wiek a preferowane zabawki
Wiek dziecka
Preferowana zabawka
1-2 lata
Zabawki manipulacyjne, maskotki-przytulanki, zabawki wydające dźwięk.
2-3 lata
Zabawki imitujące sprzęt gospodarstwa domowego, zabawki techniczne.
3-4 lata
Zabawką może się stać wszystko, co pomaga w odegraniu roli.
5-6 lat
Gry z regułami: gry planszowe, gry karciane, gry sportowe, gry komputerowe.
Na podstawie: Brzezińska, Appelt, Ziółkowska (2008)
kopiowanie zachowania z wykorzystaniem rekwizytów. Ponadto w tym
wieku można zaobserwować pierwsze
zabawy „na niby”, gdy dziecko używa w zabawie substytutu przedmiotu
– na przykład markuje picie z klocka
(Kielar-Turska, Białecka-Pikul, 2008).
W wieku przedszkolnym do głosu
dochodzi wyobraźnia, przyj mu jąc
dominującą rolę w funkcjonowaniu
psychicznym dziecka. Pojawiają się
zabawy symboliczne, zwane też „zabawami na niby” i polegają na udawaniu i wcielaniu się w role. Od tego mo men tu przed mio ty mo gą
w zabawie tracić swój pierwotny
sens i przejmować rolę innej rzeczy,
dla której stają się substytutem. Pudełko może stać się skrzynią pełną pirackiego złota, a drzwi do kuchni magiczną bramą. Co więcej, dziecko
zaczyna zachowywać się wobec zabawki tak, jakby naprawdę posiadała
przypisywane jej w zabawie właściwości – uważa, by nie oparzyć się
plastikową foremką, która staje
się w wyobraźni garnkiem pełnym
wrzącej zupy, albo troskliwie aplikuje
zastrzyki „chorej” lalce. Możliwości
kreacji ograniczone są wyłącznie fantazją dziecka.
U młodszych przedszkolaków
wciąż zauważalne jest przywiązanie
do fizycznych cech przedmiotu, dlatego też rekwizyt pozostaje podobny
do tego, co reprezentuje. Starsze dzieci uwalniają się od tych ograniczeń,
dzięki czemu łyżka stać się może zarówno bombowcem, jak i kwiatem
umieszczonym w wazonie. Jednocześnie jednak dziecko rozumie, że realną funkcją wykorzystywanego przedmiotu nie jest to, co reprezentuje on
w zabawie. Innymi słowy rozróżnia
zabawową fikcję od realnej sytuacji.
Rozwój dziecka wpływa nie tylko
na pojawianie się kolejnych form zabawy, ale także na zmianę preferowanych dotąd rodzajów zabawek. Kolejne etapy tego procesu przedstawia
Tabela.
Skąd się wzięły?
Wyobraźnia i kreatywność
Na zabawki, jakie ma do dyspozycji dziecko, należy spojrzeć również z punktu widzenia ich znaczenia w rozwoju
kreatywności. Od najmłodszych lat zabawki
16
kształtują dziecięce wyobrażenia
o otaczającym świecie, wzbogacają
przeżycia i wrażliwość – zarówno estetyczną, jak i moralną (Sarota, 2010).
Dziecko powinno mieć szansę nie tylko urozmaiconego sposobu wykorzystywania dostępnych mu przedmiotów, ale także tworzenia swoich
zabawek samodzielnie lub w towarzystwie rodziców. Takie „produkowanie” zabawek dla siebie jest wyrazem
panowania dziecka nad otoczeniem
i potwierdzaniem własnej skuteczności. To także przejaw kreatywności
dziecka, która ujawnić się może, jeżeli tylko stworzymy ku temu sprzyjające warunki (udostępnimy materiały,
podsuniemy pomysły, pomożemy
przy bardziej skomplikowanych technicznie czynnościach). Jednocześnie
dziecko potrzebuje zabawki, którą
może bawić się swobodnie, bez lęku,
że może ją zepsuć, że jest droga lub
pamiątkowa.
Wychowanie w Przedszkolu nr 7 | lipiec/sierpień 2012
Historia zabawek jest równie długa, jak historia kultury. Jak pisze Huizinga (1967), już pierwotne formy
ludzkiego współżycia przeniknięte są
zabawą.
Aktywność
zabawowa
od dawna była istotnym elementem
rozwoju człowieka, a archeologiczne
odkrycia potwierdzają, że swoją formą nie różniła się istotnie od zachowań znanych współcześnie.
Powstanie pierwszych zabawek
jest ściśle związane z wytworzeniem
narzędzi. Dzieci w plemionach pierwotnych otrzymywały do zabawy kopie przedmiotów wykorzystywanych
przez ich rodziców w pracy – pomniejszone do rozmiarów odpowiednich dla kilkulatka. Chłopcy od najmłodszych lat ćwiczyli strzelanie
| Kształcenie i doskonalenie nauczycieli
z łuków, za cel przyjmując gliniane
podobizny niewielkich zwierząt. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w tamtym okresie zabawki wykonywane
były niezwykle starannie, z dużym
nakładem czasu i pracy (Pluta, 2011).
W miarę rozwoju cywilizacji zmieniały się dziecięce zabawki. W starożytnym Rzymie, znanym między innymi ze swych kampanii wojennych,
dzieci posiadały miniaturowe armie
żołnierzy w rynsztunku legionistów
oraz orientalnych strojach wrogów
Cesarstwa. Antyczne lalki wyposażano w stroje adekwatne do panującej
ówcześnie mody, a nawet robiono im
makijaż, by przedstawiały wzór elegancji. Dzisiejsze autka i kolejki również posiadają swoje odpowiedniki
sprzed kilku tysięcy lat. Starożytne
dzieci bawiły się figurkami wielbłądów i jeźdźców na koniach; posiadały
także łódki z gliny lub drewna – to
prawdopodobnie pierwowzory dzisiejszych gumowych kaczuszek, pływających w czasie dziecięcych kąpieli
(Landau, 2004).
Wytłumaczenia wizualnego podobieństwa zabawek do wytworów cywilizacyjnych dorosłych podjął się
Elkonin (2005). Uważa on, że pochodzenie poszczególnych zabawek może być odzwierciedleniem historii
ludzkich narzędzi i obiektów kultu.
Nawet gdy dany przedmiot tracił swe
praktyczne znaczenie dla ówczesnych zbiorowości ludzkich, np. łuk
został zastąpiony przez broń palną,
nie znikał ze zbioru zabawek dziecka.
Jego używanie pociągało za sobą trening różnych umiejętności, choć już
nie bezpośrednio związanych z rolą
danej rzeczy.
Zabawki
w służbie edukacji
Obecnie bardzo popularne stały się
tzw. zabawki edukacyjne. Wyróżnia
je stymulowanie i przyspieszanie dojrzewania pewnych zdolności potrzebnych dziecku do prawidłowego rozwoju. Etykieta „edukacyjna”, która
została im przypisana, a rozpowszechniona przez kampanie reklamowe, nie jest tak naprawdę niczym
nowym (Almqvist, 1994). Zabawki
od dawna służyły edukacji, a jedną
Z historii
sklepów z zabawkami

Do XVIII wieku nie istniały w Europie i Ameryce żadne sklepy z zabawkami ani manufaktury je produkujące. Oznacza to, że zabawki wykonywane
były ręcznie dla konkretnego dziecka i z pewnością mogą być dziś określone jako małe dzieła sztuki. Ponadto dzieci wykorzystywały domowe sprzęty, naturalne zasoby lasów i pól, odpady produkowane przez środowisko
miejskie – one wszystkie przyczyniały się do rozwoju wyobraźni i swobodnej zabawy.

W czasach PRL wszystkie zabawki przed wprowadzeniem ich na rynek
musiały przejść komisyjną wery•kację. Prototypy sprawdzano pod kątem
ich jakości, wartości materialnej i przydatności.
Opracowanie na podstawie: Brewer (1980), Kozłowska–Piasta (2009).
Wychowanie w Przedszkolu nr 7 | lipiec/sierpień 2012
17
Kształcenie i doskonalenie nauczycieli |
z ich licznych funkcji było wprowadzanie dzieci w przyszłe role społeczne. Na przykład, chłopcy w plemionach indiańskich, którzy w dorosłym
życiu mieli zostać łowcami i obrońcami
stada, otrzymywali do zabawy łuki
i strzały.
Najprawdopodobniej pierwszą zabawką służącą edukacji, a dokładniej
nauce alfabetu, były klocki, stworzone
przez Johna Locke’a (Brewer, 1980).
Swój renesans zabawki, wtedy jeszcze
nie zwane edukacyjnymi, przeżyły
na początku XIX wieku. Przyczynił się
do tego ówczesny punkt widzenia,
zgodnie z którym nacisk kładziono
na znaczenie rozwoju dziecka dla jego
funkcjonowania jako dorosłego. Istotnym wydarzeniem historycznym było
też otwarcie się światowych rynków
dla brytyjskich i niemieckich fabryk.
W tym właśnie czasie niemiecki pedagog Friedrich Fröbel, który zyskał miano twórcy pierwszego na świecie
przedszkola, twierdził, że istnieje zwią-
zek pomiędzy zabawką a duszą dziecka. Uzasadnienia dla swojego twierdzenia upatrywał w tym, że rozwój osobisty może być realizowany jedynie
poprzez kontakt z odpowiednimi
obiektami i ciekawymi kształtami (Almqvist, 1994). Zgodnie z tą myślą skonstruował on „prezenty” (z ang. Froebel
Gifts), czyli drewniane pudełka z różnymi klockami, mającymi pomagać
dziecku w aktywności skierowanej
na siebie.
W kolejnych latach myśl psychologiczna podkreślała znaczenie osobowości dziecka, a mniejszą rolę przypisywała jego otoczeniu. Konsekwencją
takiego podejścia było traktowanie zabawki jako mało ważnego atrybutu
rozwoju. Dopiero lata 60. XX przywróciły zabawki na piedestał. W tym właśnie czasie w Szwecji stworzono przedszkole, w którym wszystko miało mieć
cel edukacyjny – wliczając w to również zabawy i zabawki. W rezultacie
powstało niespotykane zapotrzebowa-
BIBLIOGRAFIA
 Almqvist B., Educational Toys, Creative Toys, W: Toys, Play, and Child Development, pod red. J. H.
Goldstein, Cambridge University Press, 1994, s. 46-66
 Brewer J., The Genesis of the Modern Toy. History Today, 1980, s. 32-39
 Brzezińska A. I., Appelt K., Ziółkowska B., Psychologia rozwoju człowieka, W: Psychologia. Podręcznik akademicki, Tom 2, pod red. J. Strelaua, D. Dolińskiego, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 95-292
 Elkonin D. B., On the Historical Origin of Role Play. Journal of Russian and East European Psychology, English translation: M. E. Sharpe, 2005, s. 49-89
 Feliniak A., Herszel A., Fenomen lalki Barbie, W: Dawne i współczesne zabawki dziecięce, pod red. D.
Żołądź-Strzelczyka, K. Kabacińskiej, Poznań: Wydawnictwo Rys, s. 295-302
 Huizinga J., Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, Warszawa: Wydawnictwo „Czytelnik”, 1967
 Kielar–Turska M., Obraz dziecka w rozwoju. Materiały pokonferencyjne sympozjum – W trosce o rodzinę.
W poszukiwaniu prawdy, dobra i piękna, Warszawa, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2007,
http://www.stowarzyszeniefidesetratio.pl/Presentations0/01aTurska.pdf (dostęp: 31.05.2012)
 Kielar–Turska M., Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny, W: Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Tom 2, pod red. B. Harwas–Napierały, J. Trempały, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 83-129
 Kielar–Turska M., Białecka–Pikul M., Wczesne dzieciństwo. Rozwój zabawy, W: Psychologia rozwoju
człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Tom 2, pod red. B. Harwas–Napierała, J. Trempały, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 72-74
 Kozłowska–Piasta A. (red.), Dzieje pewnych zabawek. Album jubileuszowy wydany z okazji 30-lecia
Muzeum Zabawy i Zabawek w Kielcach, 2009
 Landau M., Barbie z epoki brązu, „Wprost”, 2004, nr 40, s. 88-91
 Łysoń D., Zabawa – zabawka. Zabawy dzieci w wieku przedszkolnym, ze szczególnym uwzględnieniem
wpływu zabawy i zabawek na rozwój twórczy dziecka, Gdańsk: Katedra projektowania wzornictwa
ASP Gdańsk, www.asp.gda.pl/3pw/i/pliki/absolwenci/dorota/praca.pdf (dostęp: 27.05.2012)
 Pluta A., Tradycyjne zabawki ludowe i ich wytwórcy, W: Świat lat dziecięcych… Jak kręcą nas zabawki, pod red. A. Barłóg, H. Ignatowicz, U. Nowakowskiej, A. Pluty, Katalog wystawy. Szreniawa: Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie, 2011
 Sarota B., O zabawkach kształtujących świadomość estetyczną u dzieci, http://podgwiazdkami.pl/artykuly/sarota_o_zabawkach.pdf (dostęp: 31.05.2012)
 Seweryn J., Uzależnienie od nowych mediów wśród młodzieży w wybranych czasopismach pedagogicznych, Internetowe Wydawnictwo e-bookowo. pl, 2008
 Smykowski B., Wiek przedszkolny. Jak rozpoznać potencjał dziecka? W: Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, pod red. A. I. Brzezińskiej, Gdańsk: Wydawnictwo
GWP, 2005
 Wygotski L. S., Zabawa i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka. W: Lew S. Wygotski. Wybrane prace psychologiczne II: dzieciństwo i dorastanie, pod red. A. Brzezińskiej, M. Marchow, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2002, s. 141-163
18
Wychowanie w Przedszkolu nr 7 | lipiec/sierpień 2012
nie na wszelkiego rodzaju zabawki,
mogące przynosić dodatkowy wymiar
edukacyjny.
Obecnie zabawki edukacyjne są bardzo popularne i chętnie kupowane
dzieciom przez dorosłych. Można podzielić je na pięć kategorii (Almqvist, 1994): puzzle, gry komputerowe, klocki, gry pamięciowe i gry
elektroniczne. Te ostatnie, bardzo
atrakcyjne i lubiane przez dzieci, wymagają rozważnego i kontrolowanego
obchodzenia się z nimi. Świat zabawy,
jaki tworzą, jest kuszący, ale niesie ze
sobą niebezpieczeństwo uzależnienia
się od niego. Może to utrudnić dzieciom funkcjonowanie w prawdziwym
życiu, na przykład powodować izolację
społeczną (Seweryn, 2008).
Dorośli pragną stworzyć dzieciom
jak najlepsze warunki do rozwoju. Rodzi się jednak pytanie, czy rzeczywiście
zabawki z etykietą „edukacyjne” dają
lepsze warunki rozwoju? W latach 70.
przeprowadzono ponad 300 badań
na temat zabawek dla dzieci, a około
połowa z nich dotyczyła ich edukacyjnego aspektu (Almqvist, 1994). Wyniki
pokazały, że nie ma różnicy w wymiarze walorów pro-rozwojowych pomiędzy zabawkami edukacyjnymi a tymi,
które nie uzyskały takiej etykiety. Okazało się też, że inne czynniki, np. pomoc dorosłego, mają we wspomaganiu
rozwoju znacznie większe znaczenie.
Najważniejsze i najkorzystniejsze jest
eksplorowanie otoczenia w sprzyjającym środowisku, w obecności przychylnego, ciepłego i wspierającego
opiekuna reagującego na spontaniczność i chęć dziecka do zabawy
(Almqvist, 1994).
Trudno sobie wyobrazić, by zabawki
zniknęły z życia dzieci. Są one nieodłączną częścią dorastania, bez względu
na miejsce wychowania, czas, modę
i rozpowszechnione idee. Zmieniają się
wizualnie, lecz wciąż pełnią podobne
funkcje w rozwoju dziecka. Innymi
słowy – są ponadczasowym i ogólnoludzkim elementem życia.
Dagmara Kaczmarska,
Natalia Zamęcka
Instytut Psychologii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu