2.2. Uwarunkowania przyrodnicze

Transkrypt

URZĄD GMINY TELATYN
STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
GMINY TELATYN
CZĘŚĆ I
UWARUNKOWANIA ROZWOJU
SPIS TREŚCI
I INFORMACJA OGÓLNA
1. Podstawa prawna opracowania
1.1. Podstawa prawna
1.2. Cel i zadania „Studium” w systemie planowania przestrzennego
1.3. Materiały wejściowe
II UWARUNKOWANIA ROZWOJU
1. Uwarunkowania zewnętrzne
1.1. Informacja ogólna – dane podstawowe
1.2. Położenie geograficzne
1.3. Rzeźba terenu
1.4. Geologia
1.5. Gleby
1.6. Stosunki wodne
1.6.1. Wody powierzchniowe
1.6.2. Wody podziemne
1.7. Klimat
1.8. Dane podstawowe o gminie
1.8.1. Funkcja
1.8.2. Demografia
1.8.3. Zasoby naturalne
1.9. Infrastruktura społeczna
1.10. Infrastruktura techniczna
1.10.1. Komunikacja i transport drogowy
1.10.2. Techniczne zaplecze motoryzacji
1.10.3. Zaopatrzenie w wodę
1.10.4. Odprowadzanie ścieków
1.10.5. Gazyfikacja
1.10.6. Gospodarka odpadami
1.10.7. Elektroenergetyka
1.11 Pozycja gminy na tle województwa
1.12. Pozycja gminy na tle powiatu Tomaszów Lubelski
1.13. Powiązania funkcjonalne z regionem i krajem
1.13.1. Położenie geograficzne
1.13.2. Powiązania przyrodnicze
1.13.3. Powiązania kulturowe
1.13.4. Powiązania w zakresie infrastruktury społecznej
1.13.5. Powiązania w zakresie infrastruktury technicznej
2. Uwarunkowania wewnętrzne
2.1. Uwarunkowania funkcjonalno-przestrzenne
2.1.1. Rozwój przestrzenno-gospodarczy
2.1.2. Podstawowe funkcje terenu
2.2.1. Budowa geologiczna
2.2.2. Rzeźba terenu
2.2.3. Gleby
2.2.4. Wody
5
5
5
5
6
7
7
7
7
7
8
8
8
8
8
9
9
9
10
10
11
12
12
13
14
14
14
14
15
15
16
17
17
18
18
19
19
20
20
20
21
24
24
24
25
25
2
2.2.5. Klimat
2.3. Powiązania przyrodnicze
2.4. Stan i zagrożenia środowiska
2.4.1. Zanieczyszczenia wody
2.4.2. Zanieczyszczenia gleb
2.4.3. Zanieczyszczenia powietrza
2.5. Stan i uwarunkowania środowiska kulturowego oraz ochrona jego
dziedzictwa
2.5.1. Wnioski i wytyczne konserwatorskie
2.5.2. Obszary i obiekty wpisane do rejestru zabytków
2.5.3. Obiekty i obszary ujęte w ewidencji zabytków
2.5.4. Grodzisko Posadów
2.5.5. Cmentarze ujęte w ewidencji zabytków
2.5.6. Archeologia
2.6. Sfera społeczno-gospodarcza
2.6.1. Struktura demograficzna
2.6.2. Charakterystyka rynku pracy
2.7. Sieć osadnicza i mieszkalnictwo
2.7.1. Obiekty obsługi mieszkańców
2.7.2. Oświata i wychowanie
2.7.3. Ochrona zdrowia i opieka społeczna
2.7.4. Kultura i sport
2.7.5. Usługi pocztowe
2.7.6. Usługi komunalne
2.7.7. Usługi komercyjne
2.7.8. Turystyka
2.8. Sfera finansowa
2.9. Rolnictwo
2.10. Leśnictwo
3. Komunikacja drogowa
3.1. Drogi wojewódzkie
3.2. Drogi powiatowe
3.3. Drogi gminne
4. System infrastruktury technicznej i komunalnej
4.1. Zaopatrzenie w wodę
4.2. Odprowadzanie ścieków
4.3. Gazyfikacja
4.4. Gospodarka odpadami
4.5. Elektroenergetyka
4.6. Ochrona przeciwpożarowa
5. Bibliografia
26
26
26
27
27
27
28
28
29
30
31
32
36
37
37
39
41
41
41
42
43
43
43
44
45
45
46
49
50
50
50
51
51
51
51
52
52
52
52
53
3
I INFORMACJA OGÓLNA
1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA
1.1.Podstawa prawna.
-
Uchwała Nr XIX/92/2001 Rady Gminy Telatyn z dnia 30 sierpnia 2001 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Telatyn.
-
Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r. art. 6 (Dz. U. Nr 89,
poz. 415 z późniejszymi zmianami).
1.2. Cel i zadania „Studium” w systemie planowania
przestrzennego
„Studium” jest obowiązkowo wykonywaną częścią lokalnego systemu planowania, która
wraz z opracowaniem „Strategii rozwoju społeczno - gospodarczego” stanowi dokument, mający charakter aktu wewnętrznego, którego celem jest określenie polityki przestrzennej gminy, a także ogólnych kierunków i zasad zagospodarowania przestrzennego, wyrażających tą
politykę.
Główne przedmioty „Studium”:
-
informacje związane ze stanem istniejącym, czyli diagnozą aktualnej sytuacji gminy, oraz
warunków ich rozwoju, dającą rozpoznanie okoliczności rozwoju, zgodnie z wymaganiami art. 6. ust. 4 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym,
-
informacje określające kierunki rozwoju przestrzennego i zasady polityki przestrzennej, a
więc podstawowe reguły działalności gospodarczo - inwestycyjnej, przyjęte przez samorząd zgodnie z art. 6. ust. 5 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.
4
Podstawowe zadania „Studium”:
-
rozpoznanie aktualnej sytuacji społeczno - gospodarczej gminy, istniejących uwarunkowań oraz zagadnień związanych z jej rozwojem,
-
określenie kierunków zagospodarowania przestrzennego i zasad polityki przestrzennej obszarów gminy,
-
określenie zasad dla koordynacji planów miejscowych i decyzji administracyjnych z zakresu zagospodarowania i zainwestowania terenu,
-
określenie kierunków i zasad promocji gminy.
1.3. Materiały wejściowe
Materiały wejściowe do projektowania stanowią:
a) obowiązujące opracowania planistyczne:
-
miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego gminy Telatyn uchwalony
Uchwałą Nr XIX/92/2001 Rady Gminy w Telatynie,
-
miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego miejscowości Telatyn zatwierdzony Uchwałą Nr XIX/92/2001 Gminnej Rady Narodowej w Telatynie
-
zmiany do wymienionych planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego
wykonane dla niewielkich fragmentów terenów gminy i ośrodka gminnego w skalach
opracowań (1:1 000, 1: 10 000).
b) materiały mapowe:
-
mapa sytuacyjno - wysokościowa (topograficzna) obszarów gminy w skali 1:10 000
-
mapa klasyfikacji gruntów terenu gminy w skali 1:10 000.
c) dane statystyczne:
-
„Rocznik statystyczny województwa Lubelskiego 2001” wydany przez Urząd Statystyczny w Lublinie,
-
dane informacyjne i statystyczne uzyskane w Urzędzie Gminy,
d) opracowania specjalistyczne:
5
-
„Program Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska” dla powiatu Tomaszów
Lubelski wyk. przez Starostwo Powiatowe w Tomaszowie Lub.
-
Tomaszów Lubelski -
2000 r.
-
gminne programy rozwoju, dokumentacje techniczne itp.
-
zalecenia, wnioski i postulaty uzyskane do „studium” w trakcie procesu formalno - prawnego,
-
artykuły, opracowania specjalistyczne, literatura fachowa itp.
II UWARUNKOWANIA ROZWOJU
1. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE
1.1. Informacja ogólna - dane podstawowe
Zgodnie z nowym podziałem administracyjnym kraju wprowadzonym 1 stycznia 1999
roku gmina Telatyn należy do powiatu tomaszowskiego - jednego z 24 powiatów województwa lubelskiego. W poprzednim podziale administracyjnym gmina Telatyn należała do województwa zamojskiego.
1.2. Położenie geograficzne
Gmina Telatyn położona jest w południowej części województwa lubelskiego i południowej części powiatu Tomaszów Lubelski. Granica administracyjna gminy sąsiaduje od
północy z gminą Mircze, od zachodu z gminą Łaszczów, od strony południowej z gminą
Ulhówek, od strony wschodniej z gminą Dołhobyczów. Ośrodkiem gminy jest miejscowość
Telatyn położona w środkowej części obszaru gminy.
1.3. Rzeźba terenu
Gmina Telatyn położona jest w granicach Grzędy Sokalskiej. Hipsometrycznie jest to
teren zróżnicowany. Wysokości względne często przekraczają 50 metrów a rozczłonkowanie
6
terenu jest duże. Ze względu na budowę geologiczną rzeźbę tego terenu określa się mianem
„rzeźby lessowej”.
1.4. Geologia
Grzęda Sokalska zbudowana jest ze skał wapiennych wieku kredowego /górny mastrycht/. Grzędę budują odporne na działanie erozji chemicznej opoki i margle zawierające 40
– 80 % węglanów z lepiszczem krzemionkowym. Utwory te przykrywa grubym płaszczem
less o miąższości kilku – kilkunastu metrów.
1.5. Gleby
W podziale geobotanicznym Polski (W. Szafera) Grzęda Sokalska została zaliczona
do prowincji Pantyjsko – Pannońskiej, działu Stepowo-leśnego, krainy Wołyń Zachodni. Na
obszarze gminy Telatyn występuje krajobraz wyżynny z glebami brunatnymi i czarnoziemami
1.6. Stosunki wodne
1.6.1. Wody powierzchniowe
Niemal cały obszar gminy leży w zlewni rzeki Bug. Sieć rzeczną tworzą rzeki: Ka mień, Kryniczka. W płaskich dnach dolin rzecznych występują niewielkie naturalne zbiorniki
wodne np. wee wsi Poturzyn oraz źródła we wsi Kryszyn. W dolinie rzeki Kamień występują
niewielkie skupiska dołów potorfowych wypełnionych wodą.
1.6.2. Wody podziemne
Budowa geologiczna warunkuje głębokie zaleganie wód podziemnych. Główny poziom wodonośny tworzą skały wapienne wieku kredowego. Woda nie tworzy jednolitego,
ciągłego zwierciadła, lecz posiada charakter szczelinowo-warstwowy. Pierwsze zwierciadło
wody gruntowej występuje na różnej głębokości od 1m do 50m.
7
1.7. Klimat
Klimat tego obszaru kształtuje się pod wpływem kilku rodzajów mas powietrznych. Dominują masy polarno–morskie i polarno–kontynentalne, mniejsze znaczenie odgrywają arktyczne, tropikalno-morskie i tropikalno-kontynentalne. Średnia roczna temperatura na poziomie rzeczywistym wynosi +7,2˚C. Miesiącem najzimniejszym jest styczeń –4,5˚C, a najcieplejszym lipiec +18,2˚C.
Rozkład opadów wskazuje pewne zróżnicowanie w zależności od rzeźby terenu i pory
roku. Średni opad roczny wynosi 625 mm. Liczba dni z pokrywą śnieżną około 120, data wystąpienia pierwszej pokrywy śnieżnej 26 listopada, a ostatniej 31 marca.
1.8. Dane podstawowe o gminie
-
Powierzchnia ogólna gminy
-
10966 ha
-
Ludność gminy ogółem
-
4551 osób
-
Gęstość zaludnienia
-
41,5 osób/km2
-
Przyrost naturalny na 1000 ludności
-
-2,0
-
Liczba sołectw
-
17
-
Liczba miejscowości
-
26
-
Użytki rolne razem
-
9571 ha
-
Grunty orne
-
8580 ha
-
Sady
-
424 ha
-
Łąki pastwiska
-
991 ha
-
Lasy
-
677 ha
1.8.1. Funkcja
-
produkcja żywności
-
drobny przemysł i wytwórczość
-
obsługa ludności
-
obsługa rolnictwa
8
-
obsługa komunikacji kolejowej i drogowej
-
mieszkalnictwo
-
turystyka
1.8.2. Demografia (2001r.)
-
ludność ogółem
- 5029 (w tym kobiet - 2543)
-
gęstość zaludnienia na 1 km2
- 41 osób
-
ludność w wieku przedprodukcyjnym
- 1198
-
ludność w wieku produkcyjnym
- 3025
-
ludność w wieku poprodukcyjnym
- 801
-
przyrost naturalny na 1999r.
- -0,21
1.8.3. Zasoby naturalne
Lasy
Lasy i grunty leśne zajmują powierzchnię 549,7 ha, co stanowi 6,2 % ogólnej powierzchni
gminy. Większe partie lasów występują głównie w północnej i południowej części gminy.
Dominującym typem siedliskowym jest las świeży, a gatunkiem grab, buk, dąb i topola. Zdecydowaną większość stanowią lasy państwowe, pełniące głównie funkcję gospodarczą.
Około 21 ha lasów na omawianym obszarze zaliczono do ochronnych. W kompleksie
leśnym na południe od Łykoszyna występują lasy wodochronne. Nadzór nad lasami pełni
Nadleśnictwo Mircze. Drzewostan i szata roślinna terenów leśnych podlega ścisłej ochronie.
Na obszarach tych istnieje zakaz zabudowy i zainwestowania terenów. Wskazuje się obszary
przeznaczone do dolesień ze wstępnym określeniem granicy rolno-leśnej.
Wody powierzchniowe
Tereny wód otwartych (zbiorniki wodne - stawy, rzeki, cieki wodne, kanały).
Wymienione tereny z obszarami sąsiadującymi, najczęściej współtworzą ciągi systemów ekologicznych i podlegają ścisłej ochronie środowiskowej przez zanieczyszczeniem.
Większe zbiorniki wodne poza podstawową rolą retencji i hodowli rybnej stanowić mogą obszary dla organizowania wypoczynku i rekreacji. Wskazuje się rezerwy terenowe i obszary
9
proponowanych oraz przewidywanych możliwości lokalizacyjnych usług sportu, turystyki i
wypoczynku (realizacji obiektów moteli, hoteli, campingów, pól namiotowych itp.).
Gleby i ich przydatność rolnicza
Wśród użytków rolnych przewagę stanowią czarnoziemy na podłożu lessowym. Występują
też gleby brunatne i rędziny. Klimat i warunki glebowe mają decydujący wpływ na warunki
produkcji rolniczej. Ogólnie obszar ten posiada bardzo korzystne warunki przyrodnicze dla
produkcji rolnej.
Gospodarka rolna - ogólna charakterystyka, struktura własnościowa
Charakter gminy jest typowo rolniczy, 85% mieszkańców zajmuje się rolnictwem. Znajduje
się tu 1200 indywidualnych gospodarstw rolnych od 2 do 100 ha. Z uwagi na bardzo dobrą
bonitację gleb, I – II klasa, głównymi uprawami są buraki cukrowe, zboża, fasola i warzywa.
Użytkowanie i jakość gruntów
Struktura użytkowania gruntów rolnych:
- ogólna powierzchnia gospodarstw
- 10 966 ha
- użytki rolne
- 9800 ha
- grunty orne
- 8791 ha
- sady
-
- łąki
- 823ha
- pastwiska trwałe
- 151 ha
- lasy i grunty leśne
- 683 ha
- pozostałe grunty
- 483ha
35 ha
1.9. Infrastruktura społeczna
Oświata
Na terenie gminy Telatyn znajduje się cztery szkoły podstawowe oraz jedno gimnazjum.
Łącznie w 35 oddziałach uczy się 637 uczniów a zatrudnionych jest 77 nauczycieli. Brak jest
placówek wychowania przedszkolnego.
Ochrona Zdrowia
10
Na obszarze gminy znajduje się Gminny Ośrodek Zdrowia w którym zatrudnionych jest
dwóch lekarzy, jeden stomatolog, pięć pielęgniarek i jedna położna. Ponadto w gminie znajduje się apteka
Kultura i sport
Na terenie gminy funkcjonują: Biblioteka Gminna z filią w Nowosiółkach, stadion sportowy
i sala gimnastyczna w m. Telatyn oraz sześć boisk sportowych, ponadto działa zespół śpiewaczy „Wilga”. W remizach strażackich OSP oprócz ich podstawowej funkcji organizuje się
zabawy, wesela itp.
Łączność
Na terenie gminy Telatyn znajduje się jedna placówka pocztowo – telekomunikacyjna obsługująca cały obszar gminy. Poza tym obszar gminy jest obsługiwany przez sieć telefonii komórkowej.
Mieszkalnictwo
Na obszarze gminy występują następujące rodzaje zabudowy mieszkaniowej
- zabudowa zagrodowa,
- zabudowa jednorodzinna,
- zabudowa wielorodzinna
Sieć osadnicza i mieszkalnictwo stanowią stałe i ważne elementy zagospodarowania
przestrzennego. Zmiana tej struktury nie jest łatwa z uwagi na powiązania miejsca zamieszkania i miejsca pracy oraz istniejącej infrastruktury technicznej. W omawianej gminie występują miejscowości o koncentracji zabudowy mieszkaniowej wielo – i jednorodzinnej związanej z byłą własnością państwowych gospodarstw rolnych.
1.10. Infrastruktura techniczna
1.10.1. Komunikacja i transport drogowy
Drogi wojewódzkie
Na obszarze gminy przebiega droga wojewódzka Nr 852 – Józefówka – Nowosiółki – Witków. Po ewentualnym otwarciu przejścia granicznego w Uśmierzu (Dołhobyczowie) status
11
drogi znacząco wzrośnie, gdyż pełnić będzie podstawową rolę dla tego przejścia, łącząc je z
Tomaszowem Lubelskim, skąd drogą wojewódzką Nr 853 Majdan Nowy – Tomaszów Lubelski ruch międzynarodowy będzie mógł przez Biłgoraj i Nisko otrzymać dobre połączenie z
południowo-zachodnią częścią Polski. Odcinek drogi Nr 852 (wraz z odcinkiem drogi powiatowej 48584) może w przyszłości stanowić fragment strategicznej drogi rokadowej Hrebenne
– Lubycza Królewska – Hrubieszów – Chełm – Włodawa – Tereszpol, łączącej przejścia graniczne na odcinku wschodniej granicy państwa.
Drogi powiatowe
Znaczącą rolę w połączeniach miejscowości gminnych na terenie gminy spełnia sieć dróg powiatowych. Zapewnia ona poza wewnętrzną komunikacją obszaru gminy, połączenia jej obszaru z terenami sąsiadującymi województwa, regionu i kraju. Na obszarze gminy znajduje
się 14 odcinków dróg powiatowych o łącznej długości 55 km.
Drogi gminne
Połączenia komunikacją kołową pomiędzy jednostkami osiedleńczymi produkcyjnymi (wioskami), jednostkami wspomagającymi i jednostką podstawową – ośrodkiem gminnym, zapewnia sieć dróg gminnych. Układ ten wspomagany siecią dróg lokalnych i dojazdowych zapewnia główne dojazdy do pól uprawnych i wywóz płodów rolnych.
Na obszarze gminy istnieje około 55 odcinków dróg gminnych o łącznej długości 89,0 km.
1.10.2. Techniczne zaplecze motoryzacji
Stacje paliw
Na terenie gminy Telatyn znajdują się dwie stacje paliw ogólnodostępne w Telatynie i Nowosiółkach. Ponadto dystrybutory paliw znajdują się w bazach po byłych państwowych gospodarstwach rolnych. Stwierdza się niewystarczającą ilość czynnych całodobowo stacji paliw na terenie gminy.
Stacje obsługi samochodów
Nowoczesnej, dobrze wyposażonej i autoryzowanej stacji obsługi na obszarze gminy nie ma.
Występuje tylko jeden zakład mechaniki pojazdowej.
12
1.10.3. Zaopatrzenie w wodę
Gmina Telatyn jest pokryta w 100% przez sieć wodociągowa. Ujęcia wody zlokalizowane w następujących miejscowościach: Kryszyn, Kolonia Nowosiółki, Korea I (Telatyn II) i
Kolonia Radków. Z własnych ujęć korzystają: Przedsiębiorstwo Rolno-Handlowe „RolHand” w Poturzynie i Zakład Rolny w Suszowie.
1.10.4. Odprowadzanie ścieków
Gmina nie posiada sieci kanalizacyjnej. Istnieje tylko lokalny system kanalizacji w Telatynie o długości około 1,4 km obejmuje obiekty użyteczności publicznej i około 30 gospodarstw domowych co pokrywa tylko 3% ogólnej powierzchni gminy. Ścieki odprowadzane są
do oczyszczalni mechaniczno-biologicznej typu KOS – 2 o przepustowości 50 m3/d zlokalizowanej w Telatynie i typu MINIBLOK o przepustowości 30 m 3/d w miejscowości Suszyna.
Wody pościekowe odprowadzane są do rzeki Kmiczynki.
W Suszowie znajduje się oczyszczalnia mechaniczna, do której odprowadzane są ścieki z osiedla mieszkaniowego oraz z gospodarstwa rolnego w ilości około 7 m 3/d. Podczyszczone ścieki odprowadzone są kolektorem do rzeki Kryniczki. Zakłady produkcyjno usługowe i niektóre gospodarstwa indywidualne posiadają własne zbiorniki ścieków (szamba) często
nie spełniające wymogów sanitarnych. Gromadzone w nich ścieki wywożone są na specjalnie
do tego celu przygotowane składowisko w Tyszowcach.
1.10.5. Gazyfikacja
Na obszarze gminy Telatyn brak jest sieci gazowej. W perspektywie przewiduje się
budowę gazociągu i objęcie jego zasięgiem całego obszaru gminy.
1.10.6. Gospodarka odpadami
W Telatynie znajduje się gminne wysypisko odpadów komunalnych. Wysypisko zlokalizowane jest w starym wyrobisku po eksploatacji lessu. Powierzchnia wysypiska wynosi
0,51 ha a chłonność 16140 m 3. Odpady gromadzone są w specjalnych pojemnikach i kontene-
13
rach rozmieszczonych w poszczególnych miejscowościach i wywożone transportem samochodowym na gminne wysypisko.
1.10.7. Elektroenergetyka
Obszar gminy jest objęty w całości siecią elektryczną głównie liniami średniego i niskiego napięcia Istniejące linie elektroenergetyczne przewiduje się do adaptacji i rozbudowy.
1.11. Pozycja gminy na tle województwa
Powierzchnia województwa lubelskiego
- 2 511 448 ha
Powierzchnia gminy Telatyn
-
10966 ha
stanowi to w powierzchni województwa
-
0,43 %
Ilość ludności ogółem woj. lubelskiego
- 2 234 937 osób
Ilość ludności gm. Telatyn
-
stanowi to w ilości ludności województwa
-
Gęstość zaludnienia na 1 km2 województwa
-
89 osób
Gęstość zaludnienia na 1 km2 gminy
-
41 osób
4539 osób
0,20 %
Ilość kobiet na 100 mężczyzn w województwie
-
105,2
Ilość kobiet na 100 mężczyzn w gminie
-
100
Ludność w wieku niepr. na 100 os. w w. prod. województwa Ludność w wieku niepr. na 100 os. w w. prod. gminy
-
71,9 osób
86,3
Przyrost naturalny na 1000 lud. w województwie
-
(-0,10)
Przyrost naturalny na 1000 lud. w gminie
-
-0,21
Współczynnik dynamiki demograficznej w województwie -
0,990
Współczynnik dynamiki demograficznej w gminie
0,981
-
Użytki rolne pow. ogółem w województwie
- 1 878 216 ha
Użytki rolne pow. ogółem w gminie
-
stanowi to w pow. użytk. rolnych w województwie
9800 ha
-
0,52%
Grunty orne pow. w województwie
- 1 256 280 ha
Grunty orne pow. w gminie
-
stanowi to w pow. gr. orn. w województwie
Sady pow. na obszarze województwa
8791 ha
-
-
0,69 %
32 419 ha
14
Sady pow. na obszarze gminy
-
35 ha
stanowi to w pow. sadów w województwie
-
0,10 %
Łąki pow. na obszarze województwa
- 232 568 ha
Łąki pow. na obszarze gminy
-
823ha
stanowi to w pow. łąk w województwie
-
0,35 %
Pastwiska pow. na obszarze województwa
-
66 222 ha
Pastwiska pow. na obszarze gminy
-
151 ha
stanowi to w pow. pastwisk w województwie
-
0,22 %
Lasy pow. na obszarze województwa
-
197 666 ha
Lasy pow. na obszarze gminy
-
683 ha
stanowi to w pow. lasów w województwie
-
0,34 %
Ilość uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjach w województwie
Ilość uczniów w szkołach podstawowych w gminie
-
- 277900
637
stanowi to w ilości uczniów szk. podst. i gimn w województwie
-
0,23%
1.12. Pozycja gminy na tle powiatu Tomaszów Lubelski
Dane ogólne - podział administracyjny
ilość gmin ogółem
- 12
ilość gmin miejskich
- 1
ilość gmin miejsko - wiejskich
- 1
ilość miast
- 2
powierzchnia powiatu Tomaszów Lubelski
- 148 700 ha
powierzchnia gminy stanowi w pow. powiatu
- 7,3 %
ilość ludności ogółem w powiecie
- 92 644
ilość ludności w gminie stanowi w ilości lud. pow.
-
4,9 %
gęstość zaludnienia na 1 km2 w powiecie
-
62
gęstość zaludnienia na 1 km2 w gminie
-
41
ludność w wieku przedprodukcyjnym w powiecie
- 26 259
ludność w wieku przedprodukcyjnym w gminie
-
ludność w wieku produkcyjnym w powiecie
- 51 593
ludność w wieku produkcyjnym w gminie
-
1306
2777
15
ludność w wieku poprodukcyjnym w powiecie
- 15 606
ludność w wieku poprodukcyjnym w gminie
-
946
przyrost naturalny na 1000 ludności w powiecie
-
0,4
przyrost naturalny na 1000 ludności w gminie
-
-0,21
użytki rolne pow. ogółem w pow. tomaszowskim
- 87 502 ha
użytki rolne pow. ogółem w gminie
- 9 800 ha
pow. użytków rolnych gminy w pow. użyt. rol. pow.
– 11,2%
grunty orne pow. w powiecie
- 72 292 ha
grunty orne pow. w gminie
- 8791 ha
pow. gruntów ornych gminy w pow. gr. or. pow.
- 12,1 %
sady pow. w powiecie
-
521 ha
sady pow. w gminie
-
35 ha
pow. sadów w gminie w pow. sadów powiatu
-
6,71 %
łąki pow. w obszarze powiatu
- 12 134 ha
łąki pow. w obszarze gminy
- 823ha
stanowi to w pow. łąk powiatu
- 6,8%
pastwiska pow. w obszarze powiatu
- 2 555 ha
pastwiska pow. w obszarze gminy
-
stanowi to w pow. obszaru powiatu
- 5,9 %
lasy pow. w obszarze powiatu
- 6 876 ha
lasy pow. w obszarze gminy
-
stanowi to w pow. lasów powiatu
- 9,9 %
151 ha
683 ha
gmina Telatyn nie posiada sieci gazowej,
ilość uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjach w powiecie
- 3328
ilość uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjach w gminie
-
stanowi to w ilości uczniów w powiecie
637
- 19,1 %
1.13. Powiązania funkcjonalne z regionem i krajem
1.13.1. Położenie geograficzne
Gmina Telatyn położona jest w południowej części województwa lubelskiego i południowej części powiatu Tomaszów Lubelski. Granica administracyjna gminy sąsiaduje od
16
północy z gminą Mircze, od zachodu z gminą Łaszczów, od strony południowej z gminą
Ulhówek, od strony wschodniej z gminą Dołhobyczów. Ośrodkiem gminy jest miejscowość
Telatyn położona w środkowej części obszaru gminy. Pod względem fizjograficznym gmina
Telatyn położona jest w jednostce I rzędu Wyżyny Zachodnio-Wołyńskiej – Grzędy Sokalskiej.
1.13.2. Powiązania przyrodnicze
Gmina Telatyn położona jest na terenach o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych. Na terenie gminy występuje wiele zabytkowych drzewostanów (zieleń cmentarna).
1.13.3. Powiązania kulturowe
Dzieje historyczne terenu wchodzące w skład obecnego powiatu tomaszowskiego (Zamojszczyzny) należy odnieść do początków Państwa Polskiego. W kronikach odnotowano, iż
w roku 981 „szedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich, Przemyśl, Czerwień i inne grody, które są i po dziś dzień pod Rusią”. Zapewne Czerwień był stolicą ziemi, dzielnicy czy też
krainy nazywanej w historiografii Grodami Czerwieńskimi, później ziemią lub księstwem
czerwieńskim, należącym do Polski. Nie rozstrzygnięte jednak i nadal dyskusyjne pozostaje
zagadnienie terytorium Grodów Czerwieńskich. Grody Czerwieńskie odebrał Bolesław Chrobry w 1018r. w wyprawie na Kijów. Pozostawały one przy Polsce do 1031 roku, gdy zajęli je
powtórnie książęta ruscy Jarosław i Mścisław, wykorzystując zaangażowanie się Mieszka II
w walce z Niemcami. Były to początki osadnictwa ruskiego na zachodzie, które rozwijało się
w miarę wzrostu ekspansji mongolskiej na Ruś Kijowską. Trwały one do XIII w. Sytuacja
zmieniła się dopiero po tragicznej śmierci Jerzego Trojdenowicza w 1340 roku i podjętej wtedy przez Kazimierza Wielkiego wyprawie na Ruś, a w ślad za tym pierwszych prób osadnictwa wyludnionych przez wojny ziem. Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 roku rządy w
Polsce objął Ludwik Węgierski, powierzając w 1372 roku zarząd Rusi halickiej Władysławowi Opolczykowi. Notowane są wtedy pierwsze nadania ziemskie. W 1377 roku nastąpiła wyprawa polsko - węgierska na Ruś, a w jej wyniku ponownie odzyskano Chełm i Bełz. Włączenie ziemi chełmskiej i bełskiej już na stałe do Polski nastąpiło w wyniku wyprawy Jadwigi na
Ruś w 1381 roku. Od roku 1388 rozpoczęło się intensywne osadnictwo Ziemi Chełmskiej i
księstwa bełskiego. Po śmierci ostatniego księcia bełskiego Władysława II w 1462 roku Księstwo zostało włączone do Korony jako województwo bełskie i takim pozostała do końca
pierwszej Rzeczypospolitej. Okres ten charakteryzuje się powstaniem na tych terenach wielu
17
miast. Najmłodszym choć jednocześnie efemerycznym miasteczkiem były Potoki notowane
jako miasto w 1763 roku. W 1772 roku nastąpił pierwszy rozbiór Polski pociągając za sobą
nowy podział administracyjny kraju. Teren gminy Telatyn znalazł się pod zaborem austriackim. Po kilkakrotnych zmianach po trzecim rozbiorze oraz w czasach Księstwa Warszawskiego, kolejny podział administracyjny kraju został ustalony w 1816 roku po utworzeniu tzw.
Księstwa Polskiego. Przetrwał on bez zasadniczych zmian do 1912 roku kiedy utworzono gubernię chełmską. Przez okres ten tzn. do wybuchu pierwszej wojny światowej w 1914 roku tereny gminy Telatyn był pod zaborem austriackim. Po odzyskaniu niepodległości dokonano
nowego podziału administracyjnego kraju i w 1919 roku utworzono województwo lubelskie
w granicach b. guberni lubelskiej z lat 1867- 1912.
W 1944 roku powrócono do granic województwa lubelskiego z okresu międzywojennego w którym większość terenów gm. Telatyn należała do województwa Lwowskiego.
W 1975 roku dokonano nowego podziału administracyjnego kraju znosząc powiaty i
tworząc nowe województwa podzielone na gminy. Gmina Telatyn znalazła się w województwie zamojskim. Następny podział administracyjny kraju w 1999 roku spowodował włączenie
terenu omawianej gminy w obszar powiatu Tomaszów Lubelski i województwo lubelskie.
1.13.4. Powiązania w zakresie infrastruktury społecznej
Na terenie gminy Telatyn są zaspakajane usługi podstawowe publiczne i komercyjne.
Ludność z usług wyższego rzędu takich jak: oświata, kultura, zdrowie, handel, rzemiosło itp.
może korzystać z placówek zlokalizowanych w Tomaszowie Lubelskim lub w Zamościu.
Mieszkańcy gminy większość spraw związanych z administracją załatwiają w gminie lub
mieście powiatowym.
1.13.5. Powiązania w zakresie infrastruktury technicznej
a) regionalne
Gmina Telatyn posiada dobry układ komunikacyjny. Na terenie gminy znajdują się droga wojewódzka Nr 852 – Józefówka – Nowosiółki – Witków.
Na terenie gminy znajdują się linie elektroenergetyczne.
b) lokalne
Gmina ma również dobre połączenie z sąsiadującymi gminami dzięki przebiegającymi przez
teren gminy drogami powiatowymi i gminnymi, a także wewnątrzgminnymi. Zapewnia to
dobry układ komunikacyjny do pól uprawnych. Pewna ich część jest nieutwardzona.
18
2. UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE
2.1. Uwarunkowania funkcjonalno-przestrzenne
2.1.1.Rozwój przestrzenno–gospodarczy
Dzieje terenu obejmowanego przez Gminę Telatyn sięgają początków Państwa Polskiego. Wieś Telatyn leżała w obszarze Grodów Czerwieńskich. Wielokrotnie w okresie od
XI do XIV w. była pod panowaniem władców ruskich i polskich. Ostatecznie w 1340 r. Kazimierz Wielki przyłącza te tereny do Polski, rozpoczynając osadnictwo ziemi chełmskiej i bełskiej. Dopiero w 1387 roku królowa Jadwiga w wyprawie na Ruś włączyła już na stałe do
Polski ówczesną ziemię chełmską i bełską. W 1388 roku Władysław Jagiełło nadał ziemię
bełską księciu mazowieckiemu Ziemowitowi IV. Ziemia chełmska weszła w skład Korony.
Ustaliła się wtedy zachodnia granica zasięgu wpływów kulturowych ruskich obejmująca obszary powiatów nadbużańskich. W XV i XVI wieku dokonano podziału administracyjnego,
które utrzymały się do końca I Rzeczypospolitej. Podziały administracyjne I Rzeczypospolitej
uległy likwidacji po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku i po szeregu krótkotrwałych
zmianach został przekształcony w województwo, później w gubernię lubelską podzieloną na
powiaty. Stan taki przetrwał do 1912 roku z części guberni lubelskiej i siedleckiej władze carskie utworzyły nową gubernię chełmską. W trakcie organizacji powstała ona w tzw. Królestwie polskim, w 1915 włączono ją do generalnego gubernatorstwa kijowskiego, niezrealizowanego przez wybuch pierwszej wojny światowej w 1914 roku. W 1919 roku utworzone zostało województwo lubelskie podzielone na powiaty i gminy. Południowo – wschodnia granica województwa lubelskiego i lwowskiego wyznaczona w 1919 roku utrzymała się bez zmian
do 1939 roku. Po odzyskaniu niepodległości dokonano nowego podziału administracyjnego
kraju i w 1919 roku utworzono województwo lubelskie w granicach byłej guberni lubelskiej z
lat 1867-1912. Po wyzwoleniu w 1944 roku powrócono do granic województwa lubelskiego z
okresu międzywojennego, z podziałem na powiaty. W 1975 roku dokonano nowego podziału
administracyjnego kraju znosząc powiaty i tworząc nowe województwa podzielone na gminy.
Obszar gminy Telatyn wchodził w skład województwa zamojskiego. Ostatni podział administracyjny kraju dokonany w 1999 roku teren gminy Telatyn umiejscowił w powiecie Tomaszów Lubelski województwo Lubelskie.
19
2.1.2. Podstawowe funkcje terenu
Lp. Miejscowość Funkcja
Układ
strzenny
1
1.
2
Dutrów
2.
Franusin
3.
Kryszyn
4.
Łachowce
5.
Łykoszyn
Wielkość
Ilość
mieszkańców
3
4
Wieś – podstawowa jednostka Średnia
osiedleńcza - produkcja żyw- ~348
ności i usługi podstawowe
Wieś – podstawowa jednostka Mała
5
Ulicówka dwustronnie zabudowana
6.
Marysin
7.
Nowosiółki
Wieś – podstawowa jednostka
osiedleńcza - produkcja żywności i usługi podstawowe
Ulicówka dwu- Kościół par. (d. Cerkiew gr.-kat.), mur. z1846 roku,
stronnie zabudo- Dzwonnica mur. z 1800 roku
wana
Ogrodzenie mur., połowa XIX wieku
Cmentarz przykościelny z drzewostanem, XIX wieku,
Cmentarz prawosławny nieczynny z XIX wieku.
Średnia
~227
Duża
~528
prze- Obiekty zabytkowe
6
Cmentarz prawosławny nieczynny pochodzący z XIX wieku
Kaplica św. Antoniego i Kapliczka św. Jana Nepomucena
obie z pierwszej polowy XIX wieku
Cmentarz prawosławny, nieczynny z XIX wieku
Park podworski z drugiej polowy XVIII wieku, cmentarz
prawosławny nieczynny z XIX wieku
20
8.
Posadów
9.
Poturzyn
10. Radków
11. Radków Ko- Wieś – podstawowa jednostka
lonia
12. Suszów
13. Telatyn
Usługi podstawowe i ponad
podstawowe gminne (administracja, oświata, zdrowie, kultura). Drobna wytwórczość
przemysłowa i rzemieślnicza ,
obsługa ludności, handel, turystyka, usługi inne. Ruch drogowy, obsługa rolnictwa i
mieszkalnictwo
14. Telatyn Ko- Wieś – podstawowa jednostka
lonia
Duża
~683
Średnia
~193
Mała
~140
Średnia
~179
Duża
~590
Średnia
~271
Ulicówka dwu- Grodzisko zw. „okopy Chmielnickiego”, „Okopik” IX-XI
stronnie zabudo- wiek, Kościół parafialny (d. cerkiew gr.-kat.) ok. 1875 roku,
wana
brama murowana- 1 płowa XIX wieku, dawny cmentarz
przycerkiewny – XIX, karczma obecnie zamieszkała 1 polowa XIX wieku, cmentarz prawosławny XIX wiek
Ulicówka dwu- Park krajobrazowy podworski z XIX wieku, cmentarz z I
stronnie zabudo- wojny światowej z drzewostanem, cmentarz prawosławny
wana
nieczynny z XIX wieku
Ulicówka dwu- Cmentarz prawosławny, nieczynny z XIX wieku
stronnie zabudowana
Ulicówka dwu- Cmentarz prawosławny nieczynny XIX wiek
stronnie zabudowana
Ulicówka dwu- Szkoła murowana z 1925 roku, cmentarz prawosławny niestronnie zabudo- czynny z XIX wieku
wana
21
15. Telatyn II
16. Wasylów
17. Żulice
osiedleńcza
- produkcja żywności i usługi
podstawowe
osiedleńcza
podstawowe
osiedleńcza
podstawowe
Mała
~175
Średnia
~218
Ulicówka dwu- Szkoła drewniana, cmentarz prawosławny oba obiekty z
stronnie zabudo- XIX wieku
wana
Średnia
~414
Ulicówka dwu- Kościół par. (d. kaplica grob., cerkiew), murowana 1827 –
stronnie zabudo- 1828, cmentarz przykościelny z drzewostanem XIX w., powana
zostałości zespołu dworskiego: dwór mur. ob. szkoła spichlerz, pozostałości parku dworskiego, figura św. Anny1850, cmentarz parafialny czynny – XIX w..
22
2.2.1. Budowa geologiczna
Gmina Telatyn położona jest na Wyżynie Zachodniowołyńskiej w mezoregionie Grzęda Sokalska.
Wyżyny Lubelsko – Wołyńskie wchodzą w skład dwóch dużych jednostek struktury
wgłębnej, wydzielonych w skali całej Europy. Są to: platforma wschodnioeuropejska i niecka
brzeżna. Platforma wschodnioeuropejska powstała w prekambrze, podczas paleozoicznych
cyklów orogenicznych. Zabudowa jest ze skał krystalicznych i metamorficznych. Strop tych
utworów schodowo opada ku południowemu – wschodowi. Prekambryjski fundament został
pokryty skałami i osadami młodszymi, które powstały epikontnentalnych zalewów morskich.
Te młode utwory geologiczne nie podlegały fałdowaniom górotwórczym. Niecka brzeżna to
obniżenie strukturalne oddzielające platformę prekambryjską od antyklinornium świętokrzyskiego. Fundament prekambryjski zbudowany ze skał krystalicznych położony jest bardzo
głęboko i został pofałdowany w czasie orogenezy kaledońskiej. Na skałach paleozozoicznych
leżą niezgodne utwory mezozoiczne jury i kredy. Skały kredowe na opisanym terenie gminy
Telatyn zostały pokryte czwartorzędowymi utworami pylastymi, głównie lessami. Lessy występują w postaci oddzielnych płatów o miąższości kilkunastu metrów, które okrywają różne
elementy rzeźby, od teras po wierzchowiny. Materiał lessowy jest produktem wietrzenia w
warunkach pustynnych, ciepłych lub zimnych peryglacjalnych. Na lessach wykształciły się
bardzo dobre i dobre gleby w typie czarnoziemów i gleb brunatnych. Lessy nadają glebom
szczególnie dobre właściwości fizyczno – chemiczne: duża porowatość, pulchność, przepuszczalność, odczyn glebowy, zasobność w makro i mikro elementy.
2.2.2. Rzeźba terenu
Gmina Telatyn położona jest w Zachodniej części Grzędy Sokalskiej, która charakteryzuje się regularnym układem orograficznym nawiązującym do budowy geologicznej. Obszar całej gminy pokrywają dość grube pokrywy lessowe. Lessy w dużym stopniu zakryły i
zmodyfikowały ukształtowanie starszego podłoża. Jednym z najważniejszych elementów
rzeźby są doliny, które na obszarze analizowanej gminy tworzą dość gęstą sieć. Są to doliny
23
przeważnie głęboko wcięte, o dość stromych zboczach i wąskich i płaskich, akumulacyjnych
dnach. Doliny wcięły się w zrównanie wierzchowinowe na głębokość 40-60 metrów.
Duże znaczenie dla rolnictwa mają wysokości względne, które obrazują w pewnym
stopniu intensywność urzeźbienia. Deniwelacja względna dla obszaru całej gminy Telatyn
wynosi 60 metrów. Największa wysokość 262,5 m n. p.m. znajduje się w dolinie rzeki Kamień, we wsi Dutrów i Żulice. Północna część gminy charakteryzuje się głównie rzeźbą lekko
falistą o różnicy wysokości 3-10m na odcinku 750m. na obszarze gminy dominują stoki o nachyleniu dochodzącym do 30 73,2% obszaru gminy pozostała część to stoki o nachyleniu rzędu 60 do 10-200 i więcej.
2.2.3. Gleby
Na terenie gminy Telatyn dominują gleby wytworzone z lessów. Największą powierzchnię zajmują czarnoziemy właściwe 5790 ha co stanowi 66,5% wszystkich gruntów ornych. Charakteryzują się głębokim poziomem próchnicznym 40-100cm, stopniowo przechodzący w skałę macierzystą. Posiadają właściwe stosunki wodno – powietrzne. Do uprawy
średnio ciężkie. Czarnoziemy właściwe są zaliczane do I, II klasy bonitacyjnej. Ponadto na terenie gminy występują gleby: czarnoziemy zdegradowane 0,7% powierzchni, brunatne właściwe 29,3% - gleby te wytworzyły się w środowisku zasadowym lub obojętnym, w podłożu
lasów liściastych. Powstają w procesie brunatnienia. Gleby te zawierają 1,5 do 2,5% próchnicy. Są przewiewne i łatwo przepuszczalne o dobrych właściwościach fizyczno – chemicznych, brunatne wyługowane 0,4% powierzchni gruntów ornych. Poważnym problemem dla
gleb wytworzonych z lessów, położonych na stokach jest erozja wodna dotyczy to 244ha gleb
gminy.
2.2.4. Wody
Niemal cały obszar gminy leży w zlewni rzeki Bug. Sieć rzeczną tworzą rzeki: Kamień, Kryniczka. W płaskich dnach dolin rzecznych występują niewielkie naturalne zbiorniki
wodne np. w wsi Poturzyn oraz źródła w wsi Kryszyn. W dolinie rzeki Kamień występują
niewielkie skupiska dołów potorfowych wypełnionych wodą. Odpływ jednostkowy obszaru
przekracza 4,1/sek. Wahania odpływu są stosukowo małe, ponieważ cieki wodne są zasilane
głównie przez wody podziemne. Największe stany i przepływy w rzekach przypadają na miesiące wiosenne.
24
Budowa geologiczna warunkuje głębokie zaleganie wód podziemnych. Główny poziom wodonośny tworzą skały wapienne wieku kredowego. Woda nie tworzy jednolitego,
ciągłego zwierciadła, lecz posiada charakter szczelinowo- warstwowy. Pierwsze zwierciadło
wody gruntowej występuje na różnej głębokości od 1m do 50m.. Obecnie na terenie gminy
obserwuje się stałe obniżanie się zwierciadła wód podziemnych, zanikanie źródeł i spadek poziomu wody w rzekach.
2.2.5. Klimat
Klimat tego obszaru kształtuje się pod wpływem kilku rodzajów mas powietrznych.
Dominują masy polarno – morskie i polarno – kontynentalne, mniejsze znaczenie odgrywają
arktyczne, tropikalno- morskie i tropikalno- kontynentalne. Średnia roczna temperatura na poziomie rzeczywistym wynosi 7,2 oC. Miesiącem najzimniejszym jest styczeń –4,50C, a najcieplejszym lipiec 18,20C.
Rozkład opadów wskazuje pewne zróżnicowanie w zależności od rzeźby terenu i pory
roku. Średni opad roczny wynosi 625mm. Liczba dni z pokrywą śnieżną około 120, data wystąpienia pierwszej pokrywy śnieżnej 26 listopada, a ostatniej 31 marca. Średnia roczna wilgotność powietrza wynosi 81%. Na obszarze tym występują jedne z najwyższych wartości
usłonecznienia względnego w okresie letnim.
2.3. Powiązania przyrodnicze
Na obszarze całej gminy ochronie podlegają złoża wód podziemnych w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWO nr 407 na zasadach określonych w „Dokumentacji
określającej warunki hydrologiczne dla ustanowienia stref ochronnych GZWP nr 407 (ChełmZamość),
-
wymagane jest pilne przeciwdziałanie erozji wodnej powierzchniowej oraz bardzo pilne erozji wąwozowej
2.4. Stan i zagrożenia środowiska
Pomimo ogólnie dobrego stanu środowiska naturalnego istnieje szereg problemów, które
występują na terenie Gminy. Problemy te dotyczą przede wszystkim następujących zagad-
25
nień: ochrony powietrza, gospodarki wodno – ściekowej, gospodarki odpadami, ochrony
przyrody.
2.4.1. Zanieczyszczenia wody
Jakość wód powierzchniowych zależy przede wszystkim od stanu gospodarki wodno ściekowej. Jednak problemem o szczególnym znaczeniu jest odprowadzanie do nich nie
oczyszczonych wód opadowych z zakładów i ciągów komunikacyjnych.
Głównymi zagrożeniami dla wód gminy Telatyn są:
-
nieuporządkowana gospodarka ściekami bytowo – gospodarczymi
-
niewłaściwe urządzenie gminnego wysypisk odpadów, brak izolacji przed przedostawaniem się zanieczyszczeń płynnych do wód gruntowych
-
zanieczyszczenia spowodowane przez rolnictwo i komunikację
2.4.2. Zanieczyszczenia gleb
Głównym źródłem zanieczyszczeń gleb na terenie gminy jest chemizacja rolnictwa i
zanieczyszczenia komunikacyjne.
W obecnych czasach chemizacja rolnictwa jest mniej szkodliwa dla gleb z uwagi na
mniejsze ilości stosowanych nawozów i środków ochrony roślin, jeśli są one stosowane to są
III i IV klasy toksyczności.
2.4.3. Zanieczyszczenia powietrza
Do najistotniejszych zanieczyszczeń powietrza należy zaliczyć dwutlenek siarki, tlenki azotu, amoniaku, tlenki węgla i pyły. Głównymi źródłami emisji tych substancji są ciepłownie, okoliczne kotłownie komunalne oraz indywidualne gospodarstwa.
26
2.5. Stan i uwarunkowania środowiska kulturowego oraz ochrona
jego dziedzictwa
2.5.1. Wnioski i wytyczne konserwatorskie.
•
Na terenie gminy Telatyn zlokalizowane są obiekty znajdujące się w rejestrze zabytków,
podlegają one prawnej ochronie konserwatorskiej, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15
lutego 1962 roku o ochronie dóbr kultury (tekst jednolity ustawy Dz. U. Nr 98 z 1999r.
poz. 1150). Jakiekolwiek zamierzenia dotyczące wszelkich zmian wymagać będą zezwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków znajduje się w Dzienniku Urzędowym Województwa Lubelskiego Nr 73, z dnia
15 grudnia 2000r.
•
Na terenie grodziska wczesnośredniowiecznego w Posadowie, objętego ścisłą ochroną
konserwatorską, obowiązuje zakaz zabudowy, podziału nieruchomości gruntowych przeznaczonych na teren orne. Jest to teren atrakcyjny pod względem przyrodniczo - widokowym (punkt widokowy, trasa turystyczna), postulowany jest pod adaptację na cele turystyczno – rekreacyjne.
•
Na terenie gminy Telatyn znajdują się także obiekty historyczne i stanowiska archeologiczne umieszczone w ewidencji konserwatorskiej. Postulowana jest ochrona tych obiektów zgodnie z zapisami planu miejscowego. Prace inwestycyjne dotyczące tych obiektów
(remonty, rozbudowa, nadbudowa, rozbiórki, itp.) i stanowisk archeologicznych wymagają uzyskania opinii konserwatorskiej a wykonywanie prac ziemnych w obszarze stanowisk
archeologicznych należy prowadzić pod nadzorem archeologicznym. W uzasadnionych
przypadkach może wystąpić konieczność wykonania wyprzedzających badań archeologicznych na znanych lub nowo wykrytych stanowiskach archeologicznych.
•
Obowiązuje zakaz obudowywania obiektów historycznych budynkami gospodarczymi
oraz wprowadzania obiektów tymczasowych dysharmonizujących obecny stan zainwestowania.
•
Zaleca się zachowanie i ochronę figur, kapliczek oraz krzyży przydrożnych
z towarzyszącym im drzewostanem.
•
Obowiązuje ochrona zieleni (cmentarze, parki, aleje, szpalery, starodrzew).
27
•
Ochronie podlegają cmentarze z zachowanymi historycznymi nagrobkami, układem alejek
oraz drzewostanem.
•
Zaleca się, aby nowoprojektowane budownictwo nawiązywało skalą i bryłą zabudowy do
lokalnych tradycji oraz regionalnych form architektury; zaleca się budownictwo z wykorzystaniem tradycyjnych materiałów budowlanych, wysokie dachy z możliwością realizacji poddaszy użytkowych z wysokością zabudowy do II kondygnacji.
•
Obowiązuje wykonanie inwentaryzacji architektonicznej dla obiektów wpisanych do ewidencji zabytków a przeznaczonych do rozbiórki (z wyłączeniem zabudowy mieszkalno
gospodarczej) i złożenia dokumentacji do archiwum WKZ.
2.5.2. Obszary i obiekty wpisane do rejestru zabytków.
Miejscowość Łykoszyn (Rejestr zabytków ZA/450)
-
Park podworski – 2 poł. XVIII w.
Miejscowość Nowosiółki (Rejestr zabytków A/653)
-
Kościół parafialny (dawna cerkiew grekokatolicka) murowany – 1846 r.
-
Dzwonnica murowana – około 1800 r.
-
Ogrodzenie murowane – poł. XIX w.
-
Cmentarz przykościelny z drzewostanem – XIX w.
Miejscowość Posadów (Rejestr zabytków A/234)
-
Grodzisko zw. „Okopy Chmielnickiego” okopisko – IX-XI w.
Miejscowość Poturzyn
-
Park krajobrazowy (podworski) – poł. XIX w. (Rejestr zabytków ZA/243)
-
Cmentarz wojenny z I wojny światowej z drzewostanem – lata 20 XX w. (Rejestr zabytków ZA/432)
Miejscowość Żulice
-
Kościół parafialny (dawna kaplica grob., cerkiew) murowany – 1827-28 (Rejestr zabytków ZA/275)
-
Cmentarz przykościelny z drzewostanem – XIX w.
28
-
Pozostałości zespołu dworskiego (Rejestr zabytków A/468)
-
Dwór murowany, obecnie szkoła – XVIII – XIX w.
-
Spichlerz, murowany – 2 poł. XIX w.
-
Pozostałości parku dworskiego – pocz. XIX w.(Rejestr zabytków ZA/485)
2.5.3. Obszary i obiekty ujęte w gminnej ewidencji zabytków.
Miejscowość Dutrów
-
cmentarz prawosławny, nieczynny – XIX w.
Miejscowość Knyszyn
-
Kaplica św. Antoniego, murowana – 1 poł. XIX w.
-
Kapliczka św. Jana Nepomucena, drewniana – 1 poł. XIX w.
Miejscowość Łachowce
-
Miejscowość Łykoszyn
-
Miejscowość Nowosiółki
-
cmentarz parafialny, grzebalny, czynny – XIX w.
-
Miejscowość Posadów
-
Kościół parafialny (dawna cerkiew grekokatolicka), murowany – około 1875 r.
-
Brama murowana – 1 poł. XIX w.
-
Dawny cmentarz przycerkiewny – XIX w.
-
Cmentarz prawosławny, nieczynny – XIX w.
-
29
-
cmentarz wojenny z I wojny światowej – lata 20 XX w.
Miejscowość Radków
-
Miejscowość Suszów
-
Miejscowość Telatyn
-
szkoła, murowana – 1925 r.
-
Miejscowość Wasylów
-
-
-
Figura św. Anny, kamienna – 1850 r.
-
Figura MB Niepokalanego Poczęcia, kamienna – 1 poł. XIX w.
2.5.4. Grodzisko Posadów
Grodzisko znajduje się w odległości około 1 km na północny zachód od zabudowań
wsi, na cyplu lessowym wysuniętym w dolinę Kamionki – dopływu Huczwy. Obiekt ma
wspaniale zachowany kształt pierścieniowaty, kolisty majdan o wymiarach 58-79 m. Między
szczytami wałów otoczony jest podwójnym wałem oraz fosą na 8 m szeroką między wałami,
których wysokość sięga 5 m. Od strony północno-wschodniej występuje przerwa w wałach,
najprawdopodobniej dawna brama. Druga brama w wale zewnętrznym od południa, było to
prawdopodobnie przejście dla ludzi i zwierząt do wody.
Wzmianki na temat Posadowa są różne, brak jest źródeł pisanych o funkcjonowaniu
tutejszego grodu. Pierwsza wzmianka o wsi Posadów pochodzi z XV wieku, natomiast w
Słowniku Królestwa Polskiego i Litwy zapisano informację, że na gruntach tej wsi znajduje
30
się opasane podwójnym wałem „zamczysko”. W 1837 r. znaleziono tu elementy uzbrojenia:
szyszak, naramiennik i ostrogę. Czas wzniesienia wałów i przekopania fosy jest sobie współczesny i przypada na wiek XIV-XV. Wydaje się, że można dziś stosunkowo późną datę budowy fortyfikacji przesunąć nawet do XII/XIII. Obronny gród powstał, co potwierdziły badania
wykopaliskowe i pozyskane tą drogą zabytki na terenie osady, w X-XI w.
2.5.5. Cmentarze ujęte w gminnej ewidencji zabytków.
Miejscowość Dutrów
Cmentarz prawosławny, dawniej grekokatolicki, nieczynny
Cmentarz zlokalizowany jest w przysiółku „Bazarek”, 150 m na południowy wschód
od szkoły, 430 m na wschód od drogi z Żulic do Łykoszyna, poza zwartą zabudową.
Pierwsza wzmianka o cerkwi w Dutrowie pochodzi z 1700 r. Była to cerkiew grekokatolicka, filia parafii w Telatynie. Około 1875 r. zamieniona została na prawosławną, która istniała do II wojny światowej. Ostatnią świątynię rozebrano w 1938 r. Cmentarz grzebalny założony został dla grekokatolików. Po 1875 r. użytkowany był także przez prawosławnych.
Czynny do końca II wojny światowej. Układ przestrzenny cmentarza stanowi czworobok o
powierzchni 0,175 ha bez podziału na kwatery. Drzewostan nie występuje.
Miejscowość Łachowce
Cmentarz prawosławny, nieczynny
Cmentarz położony jest w południowej części wsi, poza zabudową, 200 m na zachód
od drogi przez wieś, na skłonie łagodnego wzniesienia.
Prawosławną cerkiew w Łachowcach wybudowano w 1906 r.. Istniała do II wojny
światowej. Świątynię rozebrano w 1938 r. Cmentarz grzebalny założony został dla prawosławnych na początku XX wieku. Używany był do II wojny światowej. Układ stanowi czworobok o powierzchni 0,27 ha bez podziału na kwatery. Drzewostan stanowią przy północnej i
wschodniej granicy lipy, przy południowo-zachodniej – robinie.
Miejscowość Łykoszyn
Cmentarz prawosławny dawniej grekokatolicki, nieczynny
Cmentarz położony jest 150 m na wschód od skrzyżowania dróg z Łykoszyna i Dutrowa przy drodze gruntowej do Kolonii Łykoszyn, poza zabudową. Łykoszyn posiadał cerkiew
filialną – drewnianą, parafii Nabróż. Rozebrana została w 1938 r. Cmentarz grzebalny założo31
no prawdopodobnie w 2 połowie XIX wieku dla grekokatolików. Po 1875 r. użytkowali go
także prawosławni. Czynny był do II wojny światowej. Układ cmentarza to czworobok o powierzchni 0,53 ha bez podziału na kwatery. Drzewostan nie występuje.
Cmentarz położony jest 400 m na zachód od szkoły, na zachodnim krańcu wsi, przy
drodze z Telatyna. Pierwsza wzmianka o cerkwi w Nowosiółkach pochodzi z 1578 r. Do 1596
r. była to cerkiew prawosławna, w latach 1596-1875 grekokatolicka, od 1875 r. do I wojny
światowej ponownie prawosławna. Po I wojnie światowej powstała w Nowosiółkach filia, a w
1938 r. parafia rzymskokatolicka. W roku 1732 była tu drewniana cerkiew grekokatolicka.
Nowa wzniesiono prawdopodobnie w latach 1744-1775. Cmentarz grzebalny poza terenem
cerkiewnym założono w I połowie XIX w. Po 1875 r. korzystali z niego także prawosławni.
Czynny był do końca II wojny światowej. Układ przestrzenny cmentarza to prostokąt o powierzchni 0,7 ha bez podziału na kwatery. Drzewostan stanowią: kasztanowce, lipy, jesiony,
klony oraz zarośla utworzone przez samosiewy drzew.
Cmentarz rzymskokatolicki, czynny
Cmentarz zlokalizowany jest w odległości 200 m na północny wschód od kościoła
(dawnej cerkwie) przy drodze do Poturzyna. Cmentarz założony został w 1938 r. dla nowo
utworzonej parafii rzymskokatolickiej. Powiększony w 1990r. w kierunkach południowym i
zachodnim. Cmentarz jest czworobokiem o powierzchni 1,5 ha, podzielony na kwartały.
Drzewostan nie występuje.
Miejscowość Posadów
Cmentarz położony jest na południowym krańcu wsi, wśród zabudowy, po zachodniej
stronie drogi Telatyn – Żerniki. Pierwsza wzmianka o cerkwi w Posadowie pochodzi z 1472 r.
Początkowo była to cerkiew prawosławna, w latach 1596-1875 grekokatolicka, od 1875 r. do
I wojny światowej ponownie prawosławna. Od 1915 r. był w Posadowie kościół rzymskokatolicki. Od 1875 r. korzystali z cmentarza także prawosławni. Czynny był do II wojny światowej. Układ cmentarza stanowi czworobok o powierzchni 0,3 ha bez podziału na kwatery.
Drzewostan stanowią samosiewy robinii i klonu oraz krzewy bzu czarnego.
32
Cmentarz położony jest na południowym krańcu wsi, przy drodze do Telatyna, sąsiaduje ze Stacją Hodowli Roślin. Pierwsza wzmianka o cerkwi w Poturzynie pochodzi z 1472 r.
Początkowo była to cerkiew prawosławna, w latach 1596-1875 grekokatolicka, od 1875 r. do
końca II wojny światowej ponownie prawosławna. Ostatnia świątynia drewniana, z końca
XIX wieku, rozebrana została w 1959 r. Data założenia cmentarza nie jest znana. Układ przestrzenny cmentarza stanowi czworobok o powierzchni 1,0 ha bez podziału na kwatery. Drzewostan to: lipy, jesiony, klony i krzewy bzu.
Obszar wpisany jest do ewidencji zabytków.
Cmentarz z I wojny światowej, nieczynny
Cmentarz położony jest w odległości 350m na północ od wsi Poturzyn, przy skrzyżowaniu dróg do Poturzyna, Witkowa i Wasylowa. W Poturzynie miała miejsce bitwa 14 sierpnia 1914 roku. Odniosło w niej rany 1300 żołnierzy, spośród nich zmarło, 20 z armii rosyjskiej i tyleż samo z armii austriackiej. Zmarłych żołnierzy chowano w dwóch mogiłach.
Układ przestrzenny cmentarza stanowi wielobok o powierzchni 0,09 ha z czterema rzędami
mogił, zlokalizowanych wokół figury. Drzewostan stanowią lipy.
Miejscowość Radków
Położony jest 300m na zachód od drogi Nowosiółki – Rzeplin, przy skrzyżowaniu polnych dróg, poza zabudową. W Radkowie była filialna cerkiew grekokatolicka parafii w Telatynie. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1730 roku. Około 1875 roku zamieniona została
na prawosławną. Ostatnią świątynię rozebrano w 1939 roku. Cmentarz grzebalny powstał
prawdopodobnie dla grekokatolików, po 1875 r. użytkowali go także prawosławni. Czynny
był do końca II wojny światowej. Układ cmentarza stanowi czworobok o powierzchni 0,12 ha
bez podziału na kwatery. Wzdłuż północnej i wschodniej granicy rosną lipy.
Miejscowość Suszów
Cmentarz prawosławny, nieczynny
Cmentarz zlokalizowany jest w odległości 350m na północny – zachód od PGR Suszów, 200m na zachód od drogi Liski – Poturzyn, wśród pól. Pierwsza wzmianka o cerkwi w
33
Suszowie pochodzi z 1531 roku. Początkowo była to cerkiew prawosławna, w latach 1596 –
1875 grekokatolicka, od 1875 roku do II wojny światowej ponownie prawosławna. W XIX w.
była w Suszowie cerkiew filialna grekokatolickiej parafii w Nowosiółkach Pokropiwnych.
Według relacji mieszkańców, cmentarz grzebalny założony został na początku XX w. i użytkowany do końca II wojny światowej. Układ przestrzenny cmentarza stanowi kwadrat o powierzchni 0,25 ha, bez podziału na kwatery. Drzewostan stanowią klony, lipy, jesiony niewielkich rozmiarów oraz krzewy bzu czarnego.
Miejscowość Telatyn
Pierwsza wzmianka o cerkwi w Telatynie pochodzi z 1578 roku. Była to cerkiew prawosławna. W latach 1596 – 1875 grekokatolicka, od 1875 roku do II wojny światowej
ponownie prawosławna. W XIX w. parafia Telatyn miała filie w Dutrowie i Radkowie.
Cmentarz grzebalny założony został prawdopodobnie dla grekokatolików. Do 1875 r.
korzystali z niego także prawosławni. Czynny i użytkowany do końca II wojny światowej. Układ przestrzenny to czworobok o powierzchni 0,64 ha, bez podziału na kwatery.
Drzewostan stanowią lipy, wiązy, samosiewy topoli i lipy.
Cmentarz prawosławny, dawniej grekokatolicki, „stary” nieczynny
Cmentarz położony jest w odległości 270m. na zachód od głównej drogi biegnącej
przez wieś, 500 m na południe od zlewni mleka, poza zabudową. Pierwsza wzmianka o
cerkwi w Wasylowie pochodzi z 1680 roku. Była to filia grekokatolickiej parafii w Nowosiółkach. Około 1875 roku zmieniona została na prawosławną, która istniała do II
wojny światowej. Ostatnia – drewniana świątynia, spalona została w 1944 roku. Cmentarz grzebalny założono prawdopodobnie dla grekokatolików. Po 1875 r. korzystali z
niego także prawosławni. Użytkowany był do czasu założenia nowego, około 1930 r.
Układ przestrzenny to prostokąt o powierzchni 0,17 ha bez podziału na kwatery. Drzewostan stanowią klony, dęby, robinia oraz gęste samosiewy drzew i krzewów.
Cmentarz prawosławny, dawniej grekokatolicki, „nowy” nieczynny.
34
Cmentarz położony jest 100m na zachód od drogi biegnącej przez wieś i strażnicy
OSP, poza zabudową. Cmentarz założony został dla prawosławnych, po zapełnieniu się
cmentarza starego, około 1930 roku. Użytkowany był do 1945 roku. Układ przestrzenny stanowi czworobok o powierzchni 0,56 ha, bez podziału na kwatery. Drzewostanem są: graby,
topole, klony oraz samosiewy wymienionych drzew, krzewy bzu czarnego i kruszyny.
Cmentarz rzymskokatolicki, dawniej prawosławny i grekokatolicki, czynny
Położony jest 30m na południe od drogi Łaszczów – Nowosiółki, obok cmentarza kościelnego. W Żulicach była parafia grekokatolicka nieznanej erekcji z filiami w Kmiczynie i
Steniatynie. Około 1870 roku zamieniona została na prawosławną, która istniała do I wojny
światowej. Od 1919 roku funkcjonowała filia, a w 1972 roku utworzono parafię rzymskokatolicką. Pierwsze świątynie były drewniane. Obecna – murowana, wybudowana w 1827 roku.
Po 1870 r. przejęta na cerkiew a następnie na kościół rzymskokatolicki. Cmentarz grzebalny
założony został prawdopodobnie w 2 poł. XIX w. Początkowo używany przez grekokatolików i prawosławnych, obecnie przez rzymskokatolików. Układ przestrzenny to czworobok o
powierzchni 0,5 ha podzielony na trzy podłużne kwatery. Drzewostan stanowią: jesiony,
świerki, topole, brzozy, kasztanowce i lipy. W kwaterze prawosławnej występują zarośla.
2.5.6. Archeologia
W podziale chronologiczno – kulturowym na obszarze gminy znajdują się znaleziska archeologiczne z następujących epok i okresów:
-
Neolit (młodsza epoka kamienia) – nieokreślona kulturowo,
-
Epoka brązu – wczesna, nieokreślona kulturowo,
-
Okres wpływów rzymskich – lateński, nieokreślony kulturowo,
-
Wczesnego średniowiecze i średniowiecze,
-
Nowożytne,
-
Pradziejowe nieokreślone
35
2.6. Sfera społeczno-gospodarcza
2.6.1. Struktura demograficzna
•
Demografia
Gmina Telatyn należy do średniej wielkości pod względem liczby ludności zamiesz-
kującej cały obszar. Na jej obszarze zamieszkuje 5029 osób. Na obszarze 1 km 2 zamieszkuje
41 osób.
Przy charakterystyce warunków demograficznych zwrócono szczególną uwagę na
strukturę ludności pod względem płci i wieku.
Liczba ludności i struktura wg płci w poszczególnych jednostkach osadniczych
l.p.
Sołectwa
1. Dutrów
2. Franusin
3. Kryszyn
4. Łachowce
5. Łykoszyn
6. Marysin
7. Nowosiółki
8. Posadów
9. Poturzyn
10. Radków
11. Radków Kol.
12. Suszów
13. Telatyn
14. Telatyn Kol.
15. Telatyn II
16. Wasylów
17. Żulice
Razem
Ogół.
350
87
278
179
305
228
531
226
689
196
140
182
594
272
174
220
416
5067
1998
M
169
40
137
87
151
113
260
110
331
97
61
96
300
141
82
106
209
2490
K
181
47
141
92
154
115
271
116
358
99
79
86
294
131
92
1114
207
2577
Liczba ludności
1999
Ogół.
M
K
349
166 183
85
36
49
275
134 141
178
87
91
304
154 150
228
106 122
530
258 272
228
119 109
688
331 357
195
96
99
139
62
77
181
96
85
602
299 303
270
137 133
176
87
89
219
107 112
415
212 203
5062
2487 2575
Ogół.
348
85
275
177
302
227
528
224
683
193
140
179
590
271
175
218
414
5029
2000
M
166
37
139
87
153
106
258
114
328
99
62
96
299
140
85
107
210
2486
K
182
48
136
90
149
121
270
110
355
94
78
83
291
131
90
111
204
2543
W Gminie Telatyn na ogólną ilość mieszkańców 5029, kobiety stanowią 50,6 %. W porównaniu ze stanem z 1998 r. liczba ludności zamieszkującej gminę zmniejszyła się o 0,7 %.
W analogicznym okresie średnie tempo wzrostu liczby ludności w kraju wzrosło o 1,2 %.
36
Dynamika zmian liczby ludności na przestrzeni lat 1998 –2000
Lata
Liczba ludności
% w skali do roku poprzedniego
1998
1999
2000
5067
5062
5029
100,00%
99,9%
99,3%
Gęstość zaludnienia wynosi 41 osób na 1 km 2. Gmina należy do średnio zaludnionej
w województwie, w którym wskaźnik ten wynosi 49 osób na 1 km2.
Systematycznie pogarszały się wskaźniki charakteryzujące ruch naturalny ludności.
W efekcie tych zjawisk poczynając od połowy lat 90 – tych, odnotowuje się na terenie gminy
ujemne saldo przyrostu naturalnego.
Główną przyczyną zmniejszania się przyrostu naturalnego jest pogłębiająca się dysproporcja (w porównaniu do kraju) w zakresie poziomu zgonów na wsi.
Liczba ludności według wybranych grup wiekowych
l.p.
Sołectwa
1. Dutrów
2. Franusin
3. Kryszyn
4. Łachowce
5. Łykoszyn
6. Marysin
7. Nowosiółki
8. Posadów
9. Poturzyn
10. Radków
11. Radków Kol.
12. Suszów
13. Telatyn
14. Telatyn Kol.
15. Telatyn II
16. Wasylów
17. Żulice
Razem
Ogółem
335
83
280
170
305
225
524
230
689
186
137
172
622
266
180
219
401
5024
0-2
7
6
5
5
9
11
4
16
8
1
3
10
8
3
4
7
107
Liczba ludności
3-6
7-14
15-17
20
43
16
2
7
3
10
31
15
8
20
6
14
35
15
14
33
12
18
75
25
7
38
7
21
85
43
4
21
9
5
19
7
10
21
18
27
78
30
7
29
8
15
21
6
12
18
11
20
50
22
214
624
253
18-65
192
55
177
100
179
124
321
117
430
97
79
100
397
164
109
133
251
3025
Pow. 65
57
16
41
31
57
33
74
57
94
47
26
20
80
50
26
41
51
801
Ważnym elementem struktury demograficznej jest wiek społeczeństwa, a wzajemne relacje
pomiędzy poszczególnymi grupami wiekowymi świadczą o stanie jego kondycji demograficznej.
37
Struktura demograficzna Gminy Telatyn 2000 rok
Wiek
2000 rok
Liczba osób
Przedprodukcyjnym
Produkcyjnym
Poprodukcyjnym
Razem
1306
2777
946
5029
Udział %
26%
55,2%
18,8%
100%
O rzeczywistym potencjale demograficznym gminy decyduje nie tylko liczba ludności, ale
także dynamika jej rozwoju.
2.6.2. Charakterystyka rynku pracy
•
Rynek pracy
Analiza rynku pracy gminy dotyczy przede wszystkim dwóch zagadnień rolniczego
rynku pracy i pozarolniczego rynku pracy. Wynika to przede wszystkim z rolniczego charakteru gminy. Ważnym zagadnieniem jest również problem bezrobocia, coraz bardziej ujawniającego się w społeczeństwie.
•
Pozarolniczy rynek pracy
Pozarolniczy rynek pracy zatrudnia 301 pracujących, co stanowi 10,8% mieszkań-
ców gminy. W województwie odsetek ten wynosi 37 %. Uwzględniając, że w miastach powiatowych i stolicy województwa lubelskiego odsetek ten jest z natury rzeczy wyższy, to niska liczba osób pracujących w gminie Telatyn poza rolnictwem, świadczy o małej aktywności
ekonomicznej ludności gminy i pozwala na przybliżoną ocenę charakteru gospodarczego gminy.
l.p.
1.
2.
3.
4.
Dział gospodarki
Przemysł i budownictwo
Usługi
Usługi nierynkowe
Inne
Struktura zatrudnienia
Liczba osób zatrudnionych
99
19
120
63
Największy udział w pozarolniczym rynku pracy mają wykonujący usługi nierynkowe 33,9%,
pracujący w przemyśle, którzy stanowią 32,9 % zatrudnionych poza rolnictwem w gminie.
38
•
Rolniczy rynek pracy
Rolnictwo gminy Telatyn od dawna charakteryzuje się dużymi nakładami pracy. Udział ludności rolniczej w wieku produkcyjnym jest nadal bardzo wysoki do ogółu zatrudnionych tendencja spadkowa na przestrzeni ostatnich 5 lat. Coraz częściej poza utrzymywaniem się z
rolnictwa, wykorzystuje się świadczenia z tytułu renty, emerytury jako główne źródło utrzymania rodziny.
•
Bezrobocie
Bezrobocie, zjawisko charakterystyczne dla okresu transformacji gospodarki jest poważnym problemem na obszarze gminy. Większość bezrobotnych stanowią osoby w wieku 18 - 44 lata. Generalnie można powiedzieć, że
bezrobotni w gminie Telatyn, to w przeważającej części osoby w wieku o pełnej zdolności do pracy, o najwyż szej potencjalnej wydajności psychofizycznej, a więc te, których zaangażowanie na rynku pracy powinno przynosić najwięcej korzyści. Przyczyny takiego stanu to, z jednej strony mała podaż miejsc pracy, a z drugiej, mała
aktywność bezrobotnych. Wśród bezrobotnych większość stanowią kobiety. Wysoki stopień feminizacji bezrobotnych ma związek z rolniczym charakterem gminy.
2.7. Sieć osadnicza i mieszkalnictwo
2.7.1. Obiekty obsługi mieszkańców
•
Usługi o charakterze społecznym
Urząd Gminy zlokalizowany jest w Telatyn. Na terenie gminy działają następujące instytucje
i zrzeszenia :
-
Gminny Ośrodek Kultury w Telatynie
-
Biblioteka Gminna w Telatynie
-
Filia biblioteki w Nowosiółkach
-
Ośrodek Pomocy Społecznej
-
Poczta w Telatynie
-
Gminny Ośrodek Opieki Zdrowotnej w Telatynie
-
Parafia rzymsko-katolicka w Nowosółkach pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego
-
Parafia rzymsko-katolicka w Żulicach pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego.
39
-
Świetlice OSP
2.7.2. Oświata i wychowanie
-
wychowanie przedszkolne
Na terenie gminy nie działa placówka wychowania przedszkolnego.
-
szkolnictwo podstawowe
Na terenie gminy Telatyn znajduje się cztery szkoły podstawowe oraz jedno gimnazjum.
Łącznie w 35 oddziałach uczy się 637 uczniów, jest zatrudnionych 77 nauczycieli. Brak jest
placówek wychowania przedszkolnego.
-
Gimnazjum
Na terenie gminy działa Gimnazjum w którym uczy się uczniowie z terenu całej gminy.
2.7.3. Ochrona zdrowia i opieka społeczna
Na obszarze gminy znajduje się Gminny Ośrodek Zdrowia w którym zatrudnionych jest
dwóch lekarzy, jeden stomatolog, pięć pielęgniarek i jedna położna. Ponadto w gminie znajduje się apteka. Na terenie gminy brak jest szpitala oraz specjalistycznej opieki zdrowotnej,
mieszkańcy gminy korzystają ze specjalistycznych usług medycznych w pobliskich miastach
powiatowych, w Zamościu i Tomaszowie Lubelskim oraz w mieście wojewódzkim Lublinie.
Gmina nie jest wolna od problemów socjalnych (biedy, patologii), w zakresie udzielania materialnej pomocy najbardziej potrzebującym działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Celem pomocy społecznej jest zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych osobom i rodzinom
potrzebującym oraz umożliwienie im życia w godnych warunkach. Pomoc ta powinna w miarę możliwości doprowadzić do ich życiowego usamodzielnienia się. Świadczenia pomocy
społecznej winny być odpowiednie do okoliczności ich udzielenia i służyć umacnianiu rodziny oraz jej integracji ze środowiskiem.
Zadaniem gminy w zakresie pomocy społecznej jest w szczególności:
a) prowadzenie domów pomocy społecznej i ośrodków wsparcia o zasięgu lokalnym ,
b) przyznawanie oraz wypłacanie zasiłków celowych jak i specjalnych zasiłków celowych,
c)przyznawanie pomocy rzeczowej,
40
d) przyznawanie
pomocy ( w formie zasiłków, pożyczek) w celu usamodzielnienia ekono-
micznego,
e)zadania o charakterze obligatoryjnym:
- · udzielenie schronienia, pożywienia oraz niezbędnego ubrania
- · świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania
- · pokrywanie wydatków za świadczenia zdrowotne osobom nie objętym ubezpieczeniem
Gmina realizuje również zadania zlecone przez administrację rządową.
Wśród tych zadań wyróżnia się:
a) przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, dodatków przysługujących do
tych świadczeń
b) przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, gwarantowanych okresowych i specjalnych okresowych
c) opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne za osoby korzystające z zasiłków stałych i
zasiłków okresowych gwarantowanych
d) przyznawanie zasiłku celowego w formie biletu kredytowanego
e) świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych, przysługujących na podstawie umowy
o ochronie zdrowia psychicznego
f) organizowanie i prowadzenie środowiskowych domów pomocy społecznej
g) zadania wynikające z rządowych programów celowych:
· pomoc wynikająca z ochrony macierzyństwa
· dożywianie dzieci i młodzieży w szkołach podstawowych
· dopłata do wydatków na leki
W roku 1998 GOPS objął pomocą 121 rodzin liczących 615 osób tj. 12,2% ogólnej
liczby mieszkańców gminy. W roku 1999 GOPS objął pomocą 120 rodzin liczących 598 osób
tj. 11,9% ogólnej liczby mieszkańców gminy, a w roku 2000 GOPS objął pomocą 120 rodzin
liczących 593 osób tj. 11,8% ogólnej liczby mieszkańców gminy.
Łączna wartość udzielonej pomocy wyniosła 602000 zł.
41
2.7.4. Kultura i sport
W gminie Telatyn znajduje się Biblioteka Gminna z filią w Nowosiółkach. Strażnice
OSP wykorzystywane są m. inn. do organizacji zabaw, wesel i innych spotkań. Ponadto działa zespół śpiewaczy „Wilga”, uświetniający ważne imprezy gminne. Na terenie gminy znajduje się stadion sportowy, sala gimnastyczna oraz sześć boisk sportowych.
2.7.5. Usługi pocztowe
Gminę Telatyn obsługuje placówka Poczty Polskiej znajdująca się w ośrodku gminnym.
2.7.6. Usługi komunalne
Na terenie gminy prężnie działają remizy OSP, w których oprócz swej podstawowej funkcji
organizuje się zabawy, różnego rodzaju spotkania, wesela itp.
2.7.7. Usługi komercyjne
Ważne znaczenie dla funkcjonowania gminy ma rozwój usług o charakterze komercyjnym, handlowym oraz rzemiosło. W wyniku przemian społeczno-ekonomicznych w kraju nastąpił dynamiczny rozwój sieci usług realizowanych przez prywatnych inwestorów.
Sytuacja gospodarcza w gminie Telatyn w sektorze działalności pozarolniczej nie należy do łatwych. Z jednej strony brakuje środków finansowych, które zapewniałyby szybszy
rozwój, z drugiej strony gminie brak jest odpowiedzialnej, niezbędnej infrastruktury, która
przyciągałaby inwestorów z zewnątrz, a także kadry wykwalifikowanych fachowców.
Na terenie gminy funkcjonuje 61 podmiotów gospodarczych (według sekcji europejskiej klasyfikacji działalności). W większości są to firmy małe, rodzinne zatrudniające do 5
pracowników. Dzięki swej elastyczności odgrywają one i odgrywać będą dominującą rolę w
gospodarce gminy. Żywot wielu z tych przedsiębiorstw jest zazwyczaj dość krótki, a ich liczba maleje corocznie z gminnego rynku dokładnie o połowę w stosunku do nowopowstających.
42
Swą działalność prywatne firmy koncentrują przede wszystkim w następujących dziedzinach:
-
działalność produkcyjna - 4 firmy.
-
budownictwo - 6 firm,
-
handel – 29 firm,
-
transport - 9 firm,
-
usługowe - 12 firm,
-
lekarz wet. – 1 firma
61 firm działających w gminie Telatyn koncentruje swoją działalność przede wszyst-
kim na działalności handlowo – usługowej i produkcyjnej. Znaczny udział firm o handlowym
profilu jest zrozumiały. Ta dziedzina jako pierwsza została poddana pełnej liberalizacji.
W większości wsi występują usługi elementarne takie jak: sklepy, punkty sprzedaży
drobno detalicznej, zlewnie mleka. Posiadają one formy rozproszone typowe dla tego typu
osadnictwa oraz odbiorcy. Natomiast placówki usługowe takie jak apteka, ośrodek zdrowia,
szkoły, sklepy wielobranżowe zlokalizowane są głównie w Telatynie. W ośrodku gminnym
zlokalizowane są również usługi administracji publicznej (Urząd Gminy, Policja) oraz administracji gospodarczej.
Na obszarze gminy bardzo słabo rozwinięta jest sieć instytucji wspomagania biznesu.
Odczuwa się brak takich placówek obsługi przedsiębiorczości jak: ośrodki doradcze, lokalne
fundusze pożyczkowo-gwarancyjne, firmy konsultingowe i marketingowe.
2.7.8. Turystyka
Walory turystyczne gminy Telatyn wskazują na potrzebę rozwinięcia tutaj funkcji turystyki jako jednego z potencjalnych kierunków rozwoju gospodarczego gminy. Rozwój funkcji
turystycznych może być poważnym źródłem dochodów ludności. Z rozwojem turystyki związane jest również ożywienie innych gałęzi gospodarki: handlu, gastronomii, transportu. Głównymi atutami sprzyjającymi rozwojowi tego typu funkcji są dogodne uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe. Coraz większego znaczenia dla turystyki nabiera również bliskie położenie gminy z Tomaszowem Lubelskim, głównie przy wykorzystaniu sobotnio – niedzielnego
wypoczynku. W całej bazie turystycznej niewielki udział mają hotele, motele i pensjonaty.
Komplementarnym działaniem jest tworzenie sieci gospodarstw agroturystycznych mogą-
43
cych przyjąć wczasowiczów na kilkutygodniowy letni lub zimowy wypoczynek. Szeroki rozwój możliwości rekreacyjnych gminy w tym kierunku wiąże się z opracowaniem strategicznego programu rozwoju.
2.8. Sfera finansowa
Niski poziom rozwoju gospodarczego gminy odbija się negatywnie na poziomie dochodów
samorządu gminnego. W roku dochód gminy Telatyn wyniósł 4.618.000 zł, co w przeliczeniu
na jednego mieszkańca wyniesie 918,3 zł, przy 833 zł na głowę w skali województwa i 1022
zł w skali kraju. Do dochodu gminy należy wliczyć subwencje i dotacje.
Struktura dochodów budżetu gminy
Wyszczególnienie
Ogółem
Dochody własne
1997
4359
1908
W tys. zł
1998
1999
4715
4765
2139
1668
2000
4618
1611
832
685
159
190
376
899
682
310
220
450
604
686
306
38
397
161
722
307
37
354
4
372
489
1586
1
449
421
1705
3
394
471
2229
5
349
493
2160
W tym:
Podatki i opłaty lokalne
Podatek rolny
Podatek od nieruchomości
Podatek od środków transportu
Udział w podatkach stanowiący dochód budżetu
państwa
W tym:
Podatek dochodowy od osób prawnych
Podatek dochodowy od osób fizycznych
Dotacje z budżetu państwa
Subwencje
Struktura wydatków budżetu gminy w 2000 roku
Wyszczególnienie
Ogółem
Transport
Łączność
Gospodarka mieszkaniowa
Gospodarka komunalna
Oświata i wychowanie
Kultura
Ochrona zdrowia
Opieka społeczna
Kultura społeczna i sport
Administracja samorządowa
Rolnictwo i leśnictwo
tys. zł
98
378
109
2828
65
13
602
2
825
144
44
Wydatki budżetu gminy w przeliczeniu na 1 mieszkańca w roku 1997 wyniosły 42,19 zł.,
1998 roku 46,40 zł., 1999 roku 48,23 zł., a w roku 2000 49,64 zł..
2.9. Rolnictwo
• Struktura użytkowania ziemi
Głównymi elementami środowiska przyrodniczego wpływającymi znacząco na możliwości rozwoju rolnictwa to dogodne warunki glebowe, wodne oraz rzeźba terenu. Warunki
klimatyczne sprzyjają gospodarce rolnej, czego przykładem jest długość okresu wegetacji roślin.
Ważnym czynnikiem umożliwiającym rozwój rolnictwa są wspomniane już warunki wodne występujące w profilu glebowym. W strukturze użytkowania ziemi największą powierzchnię gminy zajmują użytki rolne. Wśród użytków rolnych dominują grunty orne, które
stanowią 85 % ich powierzchni (województwa 78,4 %, kraju 76,5%).
•
Struktura agrarna
Na terenie gminy funkcjonuje 1324 gospodarstw rolnych. Wiodącą formą władania
ziemią jest sektor prywatny.
Struktura powierzchni gospodarstw indywidualnych w Gminie Telatyn
Indywidualne gospodarstwa razem
Grupy obszarowe
1-2
2-3
3-4
4-5
5-7
7-10
10-15
15-20
Powyżej 20
Gmina Telatyn
liczba gospodarstw
1324
325
188
142
116
219
226
132
37
29
Bardzo wysoki udział gospodarstw małych do 5 ha nie daje szansy rozwoju rolnictwa towarowego.
45
Struktura użytków rolnych w gminie Telatyn
Powierzchnia
Użytki rolne
ogólna
Razem
10966
Udział po-
9800
89,3
Grunty orne
Sady Łąki
Razem W tym pod
zasiewami
4838,1
44,11
8791
80,1
35
0,31
823
7,5
Lasy i
Pozostałe
grunty
grunty i
leśne
nieużytki
683
6,22
483
4,4
Pastwiska
151
1,38
wierzchni w
(%)
Średnia powierzchnia gospodarstwa indywidualnego wynosi 6,3 ha, w województwie lubelskim wynosi 6,1 ha, a w kraju 7,0 ha.
•
Kierunki produkcji rolnej
Czynnikiem intensyfikacji produkcji rolnej jest wyposażenie rolnictwa w środki produkcji, zarówno trwałe: maszyny, narzędzia rolnicze jak i obrotowe: nawozy mineralne, środki
ochrony roślin i inne.
Rolnictwo gminy oparte jest głównie na produkcji zbóż, niskoplonujących, dających
małe dochody, ale też nie wymagających pielęgnacji i wysokiego nawożenia.
Dominującą grupą upraw stanowią zboża, których udział w ogólnej powierzchni zasiewów
wynosi 55%. Wśród tej grupy roślin pierwszą pozycję zajmuje pszenica - 4166 ha powierzchni zasiewów zbóż. Następnie są: jęczmień - 484,2 ha, zboża pozostałe: żyto - 45 ha, owies 8,3 ha. Znaczną pozycję w strukturze zasiewów zajmuje burak cukrowy. Jego udział w ogólnej powierzchni zasiewów wynosi 1174 ha. Dużą część zasiewów zajmuje również uprawa
ziemniaka, który zajmuje - 175,1 ha gruntów rolnych w gminie.
W zdecydowanej większości gospodarstw uprawia się zboża i prowadzi się hodowlę
zwierząt gospodarskich.
Struktura zasiewów i szacunkowe plony
Rodzaj
Pszenica
Żyto
Jęczmień
Owies
Zboża pozostałe
Powierzchnia(ha)
4166
45
484,2
8,3
310
Szacunkowy plon dct/ha
42,8
38
39,5
20
27
46
Strączkowe jadalne
Ziemniaki
Buraki cukrowe
Pozostałe
Ogółem
1,174
1751
1174
254,6
8791
•
18,5
4
4
Struktura i wielkość hodowli
Ten dział produkcji rolniczej w ciągu ostatnich 20 lat uległ wielkim przemianom za-
równo pod względem wielkości jak i struktury hodowli. Niemal zupełnie znikła hodowla koni
i owiec
Obsada zwierząt w sztukach przeliczeniowych na 100 ha użytków rolnych.
Wyszczególnienie
Bydło
w tym krowy
Trzoda chlewna
Konie
Kozy
Liczba
29,5
24
0,3
0,2
Hodowla zwierząt gospodarskich oraz ich struktura wykazuje związek z naturalnymi
warunkami przyrodniczymi i strukturą zasiewów. Dominującym gatunkiem w hodowli zwierząt jest bydło – 29,5 sztuk, na 100 ha użytków rolnych, bydła, w województwie 36,1 szt. na
100 ha użytków rolnych, w kraju 37,7 szt. na 100 ha użytków rolnych. Następnie trzoda
chlewna - 24 sztuk, na 100 ha użytków rolnych jest 37,71 szt. trzody chlewnej, w województwie wskaźnik ten wynosi 89 szt. na 100 ha użytków rolnych, a w kraju - 103,9 szt. na 100 ha
użytków rolnych. W gminie dominuje hodowla bydła, głownie bydła rzeźnego.
Hodowla trzody chlewnej spada z uwagi na bardzo małą rentowność produkcji. Z reguły hodowla ma charakter tradycyjny i ekstensywny. System dystrybucji płodów rolnych w gminie
Telatyn jest słabo rozwinięty, co potęguje również słabo rozwinięta informacja rynkowa.
Z powodu rozdrobnionej i rozproszonej produkcji, niskich kwalifikacji zawodowych producentów rolnych, braku profesjonalnych umiejętności marketingowych oraz nie istnienia grup producenckich, rolnicy nie
są w stanie zapewnić dostaw towaru na rynek w wystarczającej ilości, o należytej jakości i
jednorodności. Dlatego też rolnicy nie mogą sprostać konkurencji na rynku.
47
2.10. Leśnictwo
Powierzchnia gruntów leśnych wynosi 683 ha co stanowi 6,2 % powierzchni gminy.
Struktura własności gruntów leśnych przedstawia się następująco:
· lasy stanowiące własność Skarbu Państwa pod zarządem PGL Lasy Państwowe 562 ha,
Większe partie lasów występują głównie w północnej i południowej części gminy. Dominującym typem siedliskowym jest las świeży, a gatunkiem grab, buk, dąb i topola. Zdecydowaną większość stanowią lasy państwowe, pełniące głównie funkcję gospodarczą. Około
21 ha lasów na omawianym obszarze zaliczono do ochronnych. W kompleksie leśnym na południe od Łykoszyna występują lasy wodochronne. Nadzór nad lasami pełni Nadleśnictwo
Mircze. Drzewostan i szata roślinna terenów leśnych podlega ścisłej ochronie. Na obszarach
tych istnieje zakaz zabudowy i zainwestowania terenów. Wskazuje się obszary przeznaczone
do dolesień ze wstępnym określeniem granicy rolno-leśnej.
3. KOMUNIKACJA DROGOWA
3.1. Drogi wojewódzkie
Na obszarze gminy przebiega droga wojewódzka Nr 852 – Józefówka – Nowosiółki –
Witków. Po ewentualnym otwarciu przejścia granicznego w Uśmierzu (Dołhobyczowie) status drogi znacząco wzrośnie, gdyż pełnić będzie podstawową rolę dla tego przejścia, łącząc je
z Tomaszowem Lubelskim, skąd drogą wojewódzką Nr 853 Nowy Majdan – Tomaszów Lubelski ruch międzynarodowy będzie mógł przez Biłgoraj i Nisko otrzymać dobre połączenie z
południowo-zachodnią częścią Polski. Odcinek drogi Nr 852 (wraz z odcinkiem drogi powiatowej 48584) może w przyszłości stanowić fragment strategicznej drogi rokadowej Hrebenne
– Lubycza Królewska – Hrubieszów – Chełm – Włodawa – Tereszpol, łączącej przejścia graniczne na odcinku wschodniej granicy państwa.
3.2. Drogi powiatowe
Znaczącą rolę w połączeniach miejscowości gminnych na terenie gminy spełnia sieć
dróg powiatowych. Zapewnia ona poza wewnętrzną komunikacją obszaru gminy, połączenia
48
jej obszaru z terenami sąsiadującymi województwa, regionu i kraju. Na obszarze gminy znajduje się 14 odcinków dróg powiatowych o łącznej długości 55 km.
3.3. Drogi gminne
Połączenia komunikacją kołową pomiędzy jednostkami osiedleńczymi produkcyjnymi
(wioskami), jednostkami wspomagającymi i jednostką podstawową – gminnym ośrodkiem,
zapewnia sieć dróg gminnych. Układ ten wspomagany siecią dróg lokalnych i dojazdowych
zapewnia główne dojazdy do pól uprawnych i wywóz płodów rolnych.
Na obszarze gminy istnieje około 55 odcinków dróg gminnych o łącznej długości 89,0 km.
4. SYSTEM INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I KOMUNALNEJ
4.1. Zaopatrzenie w wodę
Gmina Telatyn jest pokryta w 100% przez sieć wodociągowa. Ujęcia wody zlokalizowane w następujących miejscowościach: Kryszyn, Kolonia Nowosiółki, Korea I (Telatyn II) i
Kolonia Radków. Z własnych ujęć korzystają: Przedsiębiorstwo Rolno-Handlowe „RolHand” w Poturzynie i Zakład Rolny w Suszowie.
4.2. Odprowadzanie ścieków
Gmina nie posiada sieci kanalizacyjnej. Istnieje tylko lokalny system kanalizacji w Telatynie o długości około 1,4 km obejmuje obiekty użyteczności publicznej i około 30 gospodarstw domowych co pokrywa tylko 3% ogólnej powierzchni gminy. Ścieki odprowadzane są
do oczyszczalni mechaniczno-biologicznej typu KOS – 2 o przepustowości 50 m3/d zlokalizowanej w Telatynie i typu MINIBLOK o przepustowości 30 m 3/d w miejscowości Suszyna.
Wody pościelowe odprowadzane są do rzeki Kmiczynki.
W Suszowie znajduje się oczyszczalnia mechaniczna, do której odprowadzane są ścieki z osiedla mieszkaniowego oraz z gospodarstwa rolnego w ilości około 7 m 3/d. Podczysz-
49
czone ścieki odprowadzone są kolektorem do rzeki Kryniczki. Zakłady produkcyjno-usługowe i niektóre gospodarstwa indywidualne posiadają własne zbiorniki ścieków (szamba) często
nie spełniające wymogów sanitarnych. Gromadzone w nich ścieki wywożone są na specjalnie
do tego celu przygotowane składowisko w Tyszowcach.
4.3. Gazyfikacja
Na obszarze gminy Telatyn brak jest sieci gazowej. W perspektywie przewiduje się
budowę gazociągu i objęcie jego zasięgiem całego obszaru gminy.
4.4. Gospodarka odpadami
W Telatynie znajduje się gminne wysypisko odpadów komunalnych. Wysypisko zlokalizowane jest w starym wyrobisku po eksploatacji lessu. Powierzchnia wysypiska wynosi
0,51 ha, a chłonność 16140 m3. Odpady gromadzone są w specjalnych pojemnikach i kontenerach rozmieszczonych w poszczególnych miejscowościach i wywożone transportem samochodowym na gminne wysypisko.
4.5. Elektroenergetyka
Obszar gminy jest objęty w całości siecią elektryczną głównie liniami średniego i niskiego napięcia. Istniejące linie elektroenergetyczne przewiduje się do adaptacji i rozbudowy.
4.6. Ochrona przeciwpożarowa
Na terenie gminy Telatyn działa 5 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej.
Stan podstawowego wyposażenia technicznego przedstawia się następująco:
-
samochody typu STAR (1.6 BA, 1.6 BM);
-
samochody bojowe lekkie - samochody typu M (Żuk, Lublin);
-
motopompy: typu M. - 7 szt. (PO - 3, PO - 5), typu S - 3 szt.;
-
piły spalinowe
-
odzież specjalna.
Wszystkie jednostki współpracują z zawodową strażą pożarną w Tomaszowie Lubelskim.
50
5. BIBLIOGRAFIA
1
Jan Górak, Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, ObiDz, Zamość, 1990;
2
Jan Górak, Materiały do Historii Kultury Materialnej Zamojszczyzny PSOZ
Zamość, 1992;
3
Jan Górak, Kościoły drewniane Zamojszczyzny, OBiDz Zamość, 1986;
4
Jan Górak, Regionalne formy architektury drewnianej Lubelszczyzny na tle
zagadnień osadnictwa, PSOZ, Zamość, 1994;
5
Praca zbiorowa, Zabytki architektury i budownictwa w Polsce (woj. zamojskie),
ODZ, Warszawa, 1991;
6
Kawałko Danuta, Cmentarze województwa zamojskiego, PSOZ, Zamość, 1994
7
E. Banasiewicz „Grodziska i zamczyska Zamojszczyzny” WOAK Zamość, 1999r.
8
Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków w Lublinie, Delegatura w Zamościu;
Wytyczne konserwatorskie do opracowania „studium” (materiały mapowe, tekstowe,
wnioski, zalecenia, postulaty),
9
Praca zbiorowa, Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Lublin, 1999;
10
Praca zbiorowa Starostwa Powiatowego w Tomaszowie Lubelskim – Program Zrównoważonego Rozwoju i Ochrony Środowiska dla Powiatu Tomaszów Lubelski – 2000 rok,
11 Zbiór materiałów jednostek i instytucji – wnioski, postulaty, zalecenia, uwarunkowania i
inne materiały pomocnicze uzyskane do danych wyjściowych do projektowania,
12
Urząd Statystyczny w Lublinie, Lublin, 2000;Rocznik Statystyczny Województwa Lubelskiego,
13
Studium zagospodarowania przestrzennego województwa zamojskiego, W.B.P.P., Zamość, 1995-1997;
51

2.2. Uwarunkowania przyrodnicze

Transkrypt

Podobne dokumenty

sprawozdanie z obchodów "Kolorowego Tygodnia"

Wyniki ankiety ZABYTKI I HISTORYCZNE MIEJSCA

Cmentarz to miejsce ciszy, modlitwy, zadumy i pamięci o tych, którzy

Cmentarz – miejsce spotkań życia i śmierci

MAPA POMNIKA HISTORII „WARSZAWA

Cmentarz w Szopienicach - Silesia Film Commission

cmentarz rakowicki wojskowy

karta obiektu - Aktywni Razem

Cmentarz wojenny nr 91 - Urząd Miejski w Gorlicach

Zdjęcia z wyprawy 1. Stary ewangelicki cmentarz 2. Stacja kolejowa