Ogólne Warunki Umów w obrocie handlowym z Niemcami

Ogólne Warunki Umów w obrocie handlowym z Niemcami
Grudzień 2008
Wydawca:
Wydział Promocji Handlu i Inwestycji Ambasady RP w Berlinie
Leipziger Platz 2
10117 Berlin
Tel.: +49 (030) 206 226 70
Fax: +49 (030) 206 226 730
www.berlin.trade.gov.pl
E-mail: [email protected]
Autor:
bunk-alliance
Goethestr. 15
67547 Worms
Tel.: +49 (06241) 972 490
Fax: +49 (06241) 972 4911
Potsdamer Platz 11
10785 Berlin
Tel.: +49 (030) 258 944 78
Fax: +49 (030) 258 941 23
www.bunk-alliance.com
E-mail: [email protected]
Spis treści
I. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
II. Pojęcie Ogólnych Warunków Umów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
III. Treść Ogólnych Warunków Umów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
IV. Włączenie Ogólnych Warunków Umów do umowy . . . . . . . . . . . . 8
V. Sformułowanie i kontrola treści Ogólnych Warunków Umów . . . . . . 9
VI. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
3
4
I. Wprowadzenie
Ogólne Warunki Umów stały się w obrocie handlowym faktycznie niezbędne, ponieważ
tworzą one jednolite i szczegółowe uregulowanie powiązań prawnych dla umowy masowej
i ułatwiają tym samym obrót handlowy. Dla użytkownika Ogólne Warunki Umów niosą
ze sobą w szczególności następujące korzyści:
1) Racjonalizacja. Stosowanie Ogólnych Warunków Umów upraszcza proces handlowy.
Ogólne Warunki Umów uwzględniają szczególne cechy oferowanej usługi i wyjaśniają
wątpliwości, które mogą wystąpić przy stosowaniu przepisów prawnych. Pozwala to na
istotne zmniejszenie nakładu czasu, jaki byłby potrzebny przy negocjowaniu wszystkich
poszczególnych kwestii umowy i wyraźne obniżenie „kosztów transakcji”.
2) Przerzucenie ryzyka. Jest to najważniejszy cel stosowania Ogólnych Warunków Umów.
Praktycznie wszystkie Ogólne Warunki Umów charakteryzuje dążenie to tego, aby wzmocnić
prawa użytkownika Ogólnych Warunków Umów i uszczuplić prawa partnera umowy.
Z tych powodów, stosowanie sformułowanych wcześniej Ogólnych Warunków Umów stanowi
absolutny standard w obrocie handlowym Republiki Federalnej Niemiec. Wprawdzie
ze względu na swobodę umów nie istnieje obowiązek stosowania Ogólnych Warunków
Umów, lecz z uwagi na wyżej wspomniane względy praktyczne trudno już sobie wyobrazić
niemiecki obrót handlowych bez nich. Należą one do „żelaznej rezerwy” każdego
niemieckiego przedsiębiorstwa i powinny być również stosowane przez polskie
przedsiębiorstwa podejmujące działalność w Niemczech. Są one stosowane zarówno przez
przedsiębiorstwa, które sprzedają towary, jak również przedsiębiorstwa, które regularnie
kupują towary oraz w najróżniejszych branżach usługowych. Ogólne Warunki Umów mogą
być stosowane zarówno przy umowach z konsumentami, jak również z innymi
przedsiębiorstwami, przy czym poniższy tekst zajmuje się stosowaniem Ogólnych Warunków
Umów wobec przedsiębiorstw.
Niestety praktyka wyraźnie pokazuje, że większość polskich przedsiębiorstw nie jest
świadoma znaczenia Ogólnych Warunków Umów w obrocie handlowym z niemieckimi
przedsiębiorstwami. Nie stosują one w ogóle żadnych Ogólnych Warunków Umów lub stosują
je w sposób nieprawidłowy. Prowadzi to do tego, że prawa polskich przedsiębiorstw
w przypadku konfliktów z niemieckimi przedsiębiorstwami lub ich upadłości nie są
wystarczająco zabezpieczone lub są oni zdani na Ogólne Warunki Umów strony przeciwnej.
II. Pojęcie Ogólnych Warunków Umów
Pod Ogólnymi Warunkami Umów rozumie się sformułowane wcześniej warunki umowy
mające zastosowanie dla wielu umów, które strona umowy (użytkownik) z góry określa wobec
drugiej strony umowy przy zawieraniu umowy. Nie ma znaczenia, czy postanowienia
stanowią osobną część umowy, czy są w ogóle ujmowane w dokumencie umowy, jaki mają
zakres, w jakim rodzaju pisma zostały sporządzone i jaką formę ma umowa. Ważną cechą
Ogólnych Warunków Umów jest to, że są one jednostronnie wprowadzane do umowy przez
użytkownika i tym samym nie są indywidualnie negocjowane jak poszczególne umowy
5
pomiędzy partnerami umowy. Dla przyjęcia indywidualnie negocjowanej umowy nie jest przy
tym wystarczające, gdy użytkownik Ogólnych Warunków Umów pozostawi partnerom umowy
wolność decyzji co do ich podpisania, wymagane jest, aby partner umowy pojął sens i miał
rzeczywistą możliwość wpływu na treść warunków umowy.
Obowiązujące w zakresie kontroli Ogólnych Warunków Umów w Niemczech paragrafy
kodeksu cywilnego (§ 305 i kolejne BGB [niem. k.c.]) określają granice Ogólnych Warunków
Umów na korzyść partnera umowy. Naruszenie tych postanowień niesie za sobą poważne
konsekwencje prawne dla użytkownika. Dlatego zasadniczo odradza się samodzielnego
sporządzania Ogólnych Warunków Umów bądź stosowania ich wzoru lub nawet Ogólnych
Warunków Umów innego podmiotu bez sprawdzenia. Dopuszczalne brzmienie Ogólnych
Warunków Umów może być różne dla poszczególnych branż. Klauzule muszą być
sformułowane dla przedsiębiorstwa w szczególnym przypadku indywidualnym.
Jeśli stosowane jest postanowienie niedopuszczalne, wówczas w przypadku sporu
obowiązuje przepis ustawowy, który jest zazwyczaj bardziej niekorzystny niż dopuszczalna
klauzula. Tylko wyspecjalizowany prawnik może zorientować się w dość nieprzejrzystym,
jednak wymagającym uwzględnienia orzecznictwie odnośnie dopuszczalności
poszczególnych klauzul. Z tego względu wskazane jest zlecenie sporządzenia Ogólnych
Warunków Umów niemieckiemu adwokatowi.
III. Treść Ogólnych Warunków Umów
Treścią Ogólnych Warunków Umów mogą być regulacje każdego rodzaju, przykładowo
postanowienia o umownych obowiązkach świadczenia głównego, gwarancji, o kwestiach
procesowych itp.
Do najważniejszych postanowień, które wymagają uregulowania w Ogólnych Warunkach
Umów, należy zabezpieczenie dostarczonego towaru przez uzgodnienie zastrzeżenia
własności rzeczy sprzedanej. Można je m.in. uzgodnić jako tzw. „zwykłe zastrzeżenie
własności” lub w formie tzw. „przedłużonego zastrzeżenia własności”, w przypadku którego
towar dostawy jest zastępowany przez surogat, który kupujący otrzymuje w formie nowej
rzeczy, wierzytelności lub dochodu z dalszego zbycia towaru zastrzeżonego zamiast
pierwotnego przedmiotu sprzedaży.
Uzgodnienie zastrzeżenia własności rzeczy sprzedanej nie tylko ułatwia odzyskanie towaru
od dłużnika. W przypadku upadłości odbiorcy towaru zastrzeżenie własności dostarczonego
towaru prowadzi do roszczenia o wyłączenie z masy upadłościowej wierzyciela, tzn. towar
jest wyłączany z masy upadłościowej i zwracany sprzedającemu. Również w przypadku,
gdy dostarczony towar został w nierozdzielny sposób połączony lub przetworzony z innymi,
obcymi towarami, właściwe zastrzeżenie własności nie powoduje wprawdzie roszczenia
o wyłączenie z masy upadłościowej, lecz zasadniczo wyraźnie wyższy udział upadłościowy,
niż przy towarze niezabezpieczonym.
6
W przypadku stosowania zastrzeżenia własności należy pamiętać, że uzgodnienie
zastrzeżenia sprzedaży musi stać się treścią umowy, tzn. musi zostać wprowadzone
do umowy w drodze indywidualnych porozumień lub właśnie Ogólnych Warunków Umów.
Odnotowanie klauzuli zastrzeżenia własności jedynie na fakturze jest zatem zasadniczo
nieistotne, ponieważ spóźnione. W przypadku sporu sądowego lub upadłości partnera umowy
nie jest ona uznawana. Mimo to, jest to często zauważalny błąd w polskich
przedsiębiorstwach.
Istotnymi postanowieniami Ogólnych Warunków Umów są ponadto klauzule odnoszące się
do wyboru prawa i właściwości miejscowej sądu. Bez odpowiedniej klauzuli może
przykładowo dojść do tego, że w przypadku sporu prawnego proces odbywa się przed sądem
niemieckim, stosuje się jednak przy tym prawo polskie. Może to niepotrzebnie podrożyć
i przedłużyć proces, przykładowo jeśli sąd niemiecki uzna za konieczne zlecenie wykonania
ekspertyzy odnośnie stosowanego prawa polskiego.
Ponadto, Ogólne Warunki Umów regularnie zawierają postanowienia odnośnie gwarancji, jak
również warunków płatności i czasu dostawy. Odpowiednie przepisy ustawowe nie pozwalają
przy tym na całkowite ograniczanie praw partnera umowy przez Ogólne Warunki Umów.
Mimo to, prawa partnera umowy mogą zostać umniejszone, przykładowo poprzez
ograniczenie do jednego roku ustawowo przewidzianego przy gwarancji terminu
przedawnienia, który wynosi zasadniczo dwa lata lub odpowiednią konkretyzację
zachodzącego w przypadku przedsiębiorców obowiązku kontroli i zakwestionowania
nabytego towaru.
Również odpowiedzialność cywilna za usterki może zostać ograniczona w ustawowo
dopuszczalnych ramach, przykładowo przez wykluczenie odpowiedzialności za nieprzewidywalne szkody.
W przypadku stosowania tzw. klauzul wyłączających/ograniczających odpowiedzialność
cywilną, tzn. klauzul które regulują wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności
cywilnej, zaleca się jednak najwyższą ostrożność. Ponieważ, w szczególności w razie
naruszenia istotnych obowiązków umowy, odpowiedzialność cywilna może zostać
wykluczona bądź ograniczona tylko w określonych przypadkach, może łatwo dojść
do sytuacji, gdy klauzule Ogólnych Warunków Umów będą traktowane przed sądem jako
nieskuteczne. Przy formułowaniu klauzuli należy zatem uwzględnić właściwe, obszerne
orzecznictwo.
Ogólne Warunki Umów mogą być również stosowane do wykluczenia stosowania prawa
kupieckiego Narodów Zjednoczonych (United Nations Convention on Contract for the International Sale of Goods - CISG), które w przeciwnym razie stanowi zasadniczo integralną
część danej umowy przy umowach o dostawę towaru zawieranych pomiędzy Polską
a Niemcami.
7
IV. Włączenie Ogólnych Warunków Umów
Ponieważ Ogólne Warunki Umów nie stają się automatycznie częścią umowy, są one bez
włączenia do umowy bezwartościowe (tzw. porozumienie o włączeniu). Należy tym samym
uzgodnić obowiązywanie Ogólnych Warunków Umów.
Zasadniczo przy zawieraniu umowy należy wyraźnie zwrócić uwagę na Ogólne Warunki
Umów, umieszczając przykładowo na formularzu umowy, formularzu zamówienia, itp. uwagę
o treści, że umowa powinna zostać zawarta z uwzględnieniem Ogólnych Warunków Umów.
Uwagi na fakturach, jak również poświadczeniach dostawy, towarowych listach
przewozowych itd., nie są zasadniczo wystarczające do zapewnienia skutecznego włączenia
Ogólnych Warunków Umów do umowy, ponieważ dokumenty te są sporządzane po zawarciu
umowy.
Użytkownik musi ponadto zapewnić drugiej stronie umowy możliwość odpowiedniego
zapoznania się z treścią Ogólnych Warunków Umów. Jeśli umowa zawierana jest tylko
w formie pisemnej, wystarczy przesłanie Ogólnych Warunków Umów. Aby z góry zapobiec
wszystkim możliwym w związku z tym utrudnieniom praktycznym, bezwzględnie wskazane
jest, aby przy stosowaniu Ogólnych Warunków Umów po pierwsze zapewnić, aby na
przedniej stronie potwierdzenia zlecenia/zamówienia była umieszczona uwaga
o obowiązywaniu Ogólnych Warunków Umów, a po drugie aby Ogólnych Warunki Umów były
wydrukowane na odwrotnej stronie potwierdzenia zlecenia/zamówienia.
W przypadku zawierania umowy przez telefon, partnerowi umowy należy również zapewnić
możliwość zapoznania się z warunkami. Partner umowy może przy tym również całkowicie
zrezygnować z okazania Ogólnych Warunków Umów, ze względu jednak na problematykę
dowodową odradzamy takie postępowanie. Umowa może również zostać zawarta
telefonicznie pod warunkiem zawieszającym zatwierdzenia przez partnera umowy
przekazanych mu Ogólnych Warunków Umów w późniejszym okresie.
Przy zawieraniu umowy przez Internet należy szczególnie wyraźnie zwrócić uwagę
na Ogólne Warunki Umów oraz zapewnić możliwość ich odwołania przez kliknięcie.
W przypadku obszernych Ogólnych Warunków Umów partner umowy powinien mieć
możliwość ich pobrania i ewentualnie również wydrukowania.
Poza tym strona przeciwna musi zgadzać się z obowiązywaniem Ogólnych Warunków
Umów, co zawsze ma miejsce wtedy, gdy przystaje ona na zawarcie umowy, gdy zachodzą
wyżej wymienione warunki. W przypadku umów z prowadzącymi działalność gospodarczą
lub wykonującymi wolny zawód wystarczy, aby klient mógł rozpoznać zamiar włączenia
ze strony partnera umowy i nie wyraził wobec niego sprzeciwu. Ze względów bezpieczeństwa
prawnego również tu zaleca się wyraźne zwrócenie uwagi na stosowanie Ogólnych
Warunków Umów.
8
Gdy partnerzy umowy prowadzą bieżące kontakty a ich podstawą były przy tym regularnie
Ogólne Warunki Umów, wówczas klient jest zobowiązany do zgłoszenia wyraźnego
sprzeciwu wobec włączenia dotychczas stosowanych Ogólnych Warunków Umów, jeśli nie
zgadza się już dłużej na ich obowiązywanie. To samo obowiązuje w sytuacji, gdy Ogólne
Warunki Umów są zawsze zwyczajowo stosowane w branży (np. w działalności spedycyjnej).
V. Sformułowanie i kontrola treści Ogólnych Warunków Handlowych
Przy formułowaniu ogólnych warunków handlowych użytkownik jest zobowiązany
do zachowania ich zrozumiałości. Muszą one być sformułowanie w tak oczywisty sposób,
aby mogła je zrozumieć osoba nie będąca prawnikiem. Klient musi je odpowiednio przyjąć
do wiadomości. Oznacza to również, że stosowane Ogólne Warunki Umów muszą być
całkowicie jasne i czytelne. Wiąże się to również z tym, że uwaga o Ogólnych Warunkach
Umów i ich treść muszą być sporządzone w języku prowadzonych negocjacji lub w języku
partnera umowy.
Aby zapobiec niebezpieczeństwu, kiedy to użytkownicy Ogólnych Warunków Umów
jednostronnie realizują swoje interesy kosztem partnerów umowy, wykorzystując
ich ekonomiczną lub intelektualną podległość, Ogólne Warunki Umów podlegają kontroli
treści, o ile zmieniają one przepisy prawne lub je uzupełniają. I tak, klauzula jest
nieskuteczna, gdy w niewłaściwy sposób krzywdzi partnera umowy. Kryteria są przy tym
określone w postanowieniach niemieckiego kodeksu cywilnego, który między innymi zawiera
również katalog zakazanych klauzul.
Tak zwane zaskakujące klauzule, a więc takiego rodzaju nadzwyczajne postanowienia,
których pod żadnym pozorem nie należy spodziewać się przy zawieraniu umowy, nigdy nie
stają się treścią umowy. W przypadku występowania niejasnych lub wieloznacznych klauzul,
są one w przypadku wątpliwości interpretowane na niekorzyść użytkownika. Obowiązuje
wówczas wykładnia klauzuli najkorzystniejsza dla partnera umowy, ponieważ użytkownik
miałby możliwość jej bardziej zrozumiałego sformułowania.
Inaczej niż w stosunku do konsumenta końcowego, Ogólne Warunki Umów w obrocie
handlowym z przedsiębiorstwami podlegają tylko ograniczonej kontroli treści. W takim
przypadku cały szereg przepisów kodeksu cywilnego nie znajduje zastosowania, odbywa się
jedynie oparte na dobrej wierze ogólne sprawdzenie, które pozwala wykluczyć
nieodpowiednie pokrzywdzenie partnera umowy.
Z uwagi na jasność prawną oraz aby uniknąć późniejszych sporów prawnych, wskazane jest
zwrócenie uwagi na Ogólne Warunki Umów w każdej ofercie umownej, zapewniając tym
samym partnerowi umowy możliwość przyjęcia oferty na ich warunkach umowy
lub rozpoczęcia nowych negocjacji.
Jeśli po zawarciu umowy okaże się, że obaj partnerzy umowy chcieli, aby ich (wzajemnie
sobie zaprzeczające) Ogólne Warunki Umów stały się treścią umowy, wówczas należy
z reguły przyjąć, że Ogólne Warunków Umów obu stron byłyby częścią umowy tylko w takim
zakresie, w jakim są one zgodne. Odnośnie klauzul sprzecznych ze sobą obowiązują
właściwe regulacje ustawowe.
9
VI. Wnioski
Z powyższego wyraźnie wynika, że istnieją dobre powody dla stosowania Ogólnych
Warunków Umów, należy przy tym jednak zwrócić uwagę na ich właściwe stosowanie.
Brak lub błędne stosowanie Ogólnych Warunków Umów prowadzi w wielu przypadkach
do tego, że polscy przedsiębiorcy w przypadku sporów prawnych z niemieckimi
przedsiębiorcami przez sądami niemieckimi lub w przypadku upadłości partnera umowy
osłabiają swoją pozycję. Pomocne są tu często skuteczne, dostosowane do wymogów
ustawy i orzecznictwa, Ogólne Warunki Umów.
10