Panel Ekspertów „WSPÓŁDZIAŁANIE”

Panel Ekspertów „WSPÓŁDZIAŁANIE”
LAS I GOSPODARKA LEŚNA JAKO MIĘDZYSEKTOROWE
INSTRUMENTY ROZWOJU
Termin: 26 maja 2015 r.
SESJA 1
ROLA LASÓW W DYWERSYFIKACJI DOCHODÓW GOSPODARSTW ROLNYCH
Dr
hab.
Piotr
BÓRAWSKI,
Katedra
Agrobiznesu
i
Ekonomiki
Środowiska,
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wprowadzenie
W
rozwoju
człowieka
lasy
odgrywały
szczególnie
ważną
rolę
w okresie wczesnohistorycznym i średniowiecznym, gdzie były miejscem pozyskiwania runa
leśnego, a ludność zajmowała się myślistwem czy bartnictwem. Dopiero od XV wieku w
Polsce zajmowano się produkcją papieru, a masowa produkcja mebli przyczyniła się do
zwiększonego zatrudnienia w rolnictwie i wykształcenia zawodów związanych z leśnictwem,
takich jak: stolarz, drwal, cieśla czy bednarz 1. Łasy pełnią funkcję filtra oczyszczającego
środowisko z substancji chemicznych, metali ciężkich i innych zanieczyszczeń 2.
Lasy zajmują również duży obszar kraju i w 2012r. wynosił on 9370019 ha, co dało
wskaźnik lesistości wynoszący 29,3%3. W krajach UE występuje zróżnicowane lesistość.
1
T. Marszałek, 1997. O dziedzictwie leśnym Polski i świata. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
K. Pawlewicz, A. Pawlewicz, W. Gotkiewicz: Uwarunkowania zalesiania nieefektywnej przestrzeni produkcji
rolniczej w aspekcie alternatywnych źródeł dochodu. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 521, s.
281-291.
2
3
Polskie Lasy
Największą lesistością charakteryzuje się Finlandia i Szkocja (po 68%), a najmniejszą
Irlandia (9%), Wielka Brytania (11%) oraz Holandia (10%) 4.
Lasy są narażone na oddziaływanie różnych czynników, w tym rosnącej populacji
ludności w krajach rozwijających się, wzrostu standardu życia, technologicznego rozwoju i
zmian klimatycznych5. Druga grupa czynników związana jest z silnym uzależnieniem od
przyrody6.
Sektor produktów leśnych stanowił prawie 2% globalnej gospodarki pod koniec lat
90-tych. Jednak już w 2006 jego udział w globalnej gospodarce uległ zmniejszeniu do 1%.
Sektor leśny zatrudniał w 2006 r. blisko 14 milionów pracowników na świecie, co stanowiło
około 0,4% globalnej siły roboczej7. W Polsce zatrudnienie w jednostkach organizacyjnych
lasów państwowych uległo zmniejszeniu z 129 tys. osób w roku 1986 do 24 tys. osób w 2007
r. Proces ten związany był z redukcją zatrudnienia pracowników zarówno na stanowiskach
robotniczych jak i biurowych. Część nadwyżek siły roboczej znalazła zatrudnienie w sektorze
prywatnym8.
Rynek drewna w Polsce
Jednym
z
sektorów
mających
wpływ
na
rozwój
gospodarki
w Polsce jest rynek drzewny. Drewno jako surowiec ma wielorakie zastosowanie. Jest
wykorzystywane jako surowiec do produkcji wszelkiego rodzaju mebli, w budownictwie oraz
jako opał. Udział przemysłu drzewnego w produkcji sprzedanej przemysłu przetwórczego w
Polsce wyniósł w 2010 r. 8,90%, a sama branża drzewna osiągnęła wynik 5,89%9. Według
danych z Rocznika Statystycznego Przemysłu (2012) w sektorze drzewnym zanotowano
ponad 35,5 tys. podmiotów gospodarczych prowadzących działalność. W 2011 roku sektor
drzewny dawał miejsce pracy dla 130 tys. osób, a wartość produkcji sprzedanej osiągnęła
poziom 27,2 mld złotych10.
4
L. Płotkowski 2009. Gospodarstwo leśne jako miejsce zatrudnienia i źródło dochodów ludności wiejskiej.
Problemy Rolnictwa Światowego t. 9/24, s. 148-158.
5
S. Wang, B. Stenns, G.C. van Kooten, 2012. The economics of forest land use and management: an
introduction to the special issue. Canadian Journal of Agricultural Economics 60, s. 135-139.
6
T. Marszałek, 1981, Ekonomiczne zagadnienia gospodarstwa leśnego. Wyd. SGGW-AR, Warszawa, s. 8.
7
FAO 2004. Trends and current status of the contribution of the forestry sector to national economies. Working
paper FSFM/ACC/07. Rome, Italy: UN Food and Agriculture Organization.
FAO 2011. State of the world’s forests 2011. Rome, Italy: UN Food and Agriculture Organization.
8
J. Kocel 2002. Stan i uwarunkowania rozwoju prywatnego sektora usług leśnych
w Polsce. Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa, Seria A, nr. 931.
9
Polski Przemysł Drzewny 2010-2011
10
E. Grzegorzewska, 2013: Innowacyjność przedsiębiorstw sektora drzewnego na tle przemysłu przetwórczego
(w:) Grzegorzewska E., Niziałek I., Olkowicz M. (red.) Współczesne koncepcje zarządzania w sektorze
drzewnym. Wydawnictwo SGGW, s. 11
2
Ważnym problemem było poznanie rozmiarów sprzedaży drewna w Polsce w latach
2000-2013 (rys. 1). Z informacji wynika, że sprzedaż drewna systematycznie wzrasta. W
latach 2000-2013 odnotowano wzrost o 38,1%. Stan taki świadczy pozytywnie o wzroście
rynku drewna w Polsce oraz możliwościach jego rozwoju.
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
35715
35045
35079
33728
33309
32264
33495
31108
30015
30757
30253
27591
24481
25858
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
Rys. 1 Sprzedaż drewna ogółem w latach 2000-2013 [tys. m3]
Źródło: Lasy w Polsce 2010. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. Warszawa 2010. WWW.lasy.gov.pl
Za ważne uznano poznanie powierzchni gruntów leśnych ogółem oraz gruntów
leśnych w zarządzie LP (rys. 2). W latach 2008-2012 powierzchnia gruntów leśnych ogółem
wzrosła o 2%, a gruntów leśnych w zarządzie LP o 0,2%.
2012
7279654
2011
7277128
2010
7273052
2009
7268578
2008
7264353
0
2000000
4000000
Grunty leśne w zarządzie LP
6000000
8000000
9370019
9350742
9328931
9295641
9272558
10000000
Grunty leśne ogółem
Rys. 2 Grunty leśne ogółem oraz w zarządzie LP [w ha]
Źródło: Lasy w Polsce 2010. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. Warszawa 2010. WWW.lasy.gov.pl
3
Ważnym czynnikiem rozwoju rynku drewna jest zwiększenie lesistości kraju. Według
Krajowego programu zwiększania lesistości w 2020 r. powinna ona wynosić 30%, a w roku
2050 - 33%. Z informacji zawartych na rysunku 3 wynika, że wskaźnik lesistości kraju
osiągnął wartość 29% w roku 2008, a w roku 2012 (29,3%). Lasy stanowią więc znaczną
powierzchnię kraju11.
Zwiększenie lesistości kraju wiąże się również z zalesianiem gruntów klas VI przez
rolników, co może stanowić alternatywne źródło dochodów gospodarstw12.
2012
29,3
2011
29,2
2010
29,2
2009
29,1
2008
29,0
0
10
20
30
Lesistość
77,7
77,8
78
78,2
78,3
40
50
60
70
80
90
Udział LP w gruntach leśnych ogółem
Rys. 3. Udział LP w gruntach leśnych ogółem oraz lesistość (%)
Źródło: Lasy w Polsce 2010. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. Warszawa 2010. WWW.lasy.gov.pl
Zalesianie
wspomaga
proces
zarządzania
ziemią
szczególnie
na
terenach
przeznaczonych ze względu na słabe gleby oraz warunki przyrodnicze i gospodarcze. Proces
ten prowadzi do poprawy warunków środowiskowych i wiejskich 13. Dane zamieszczone na
rysunku 4 wskazują na spadek powierzchni zalesień gruntów rolnych. Spadek zalesień
dotyczy w większym stopniu lasów państwowych głównie do roku 2009. Na spadek zalesień
gruntów wpływ miało wiele czynników, np. możliwość skorzystania z instrumentów WPR, w
tym szczególnie płatności obszarowych, programy rolno-środowiskowe, czy dopłaty do
obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Natomiast od roku 2009 nastąpił
wzrost zalesień lasów prywatnych.
11
Krajowy program zwiększania lesistości (aktualizacja 2003 r.). Ministerstwo środowiska, Warszawa 2003,
mps, s. 3.
12
K. Pawlewicz, A. Pawlewicz 2010. Analiza koncentracji i lokalizacji jako metoda wyznaczania obszarów do
zalesiania w planach rozwoju lokalnego na przykładzie gminy Jonkowo. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły
Bankowej w Poznaniu nr 3, s. 233-243.
13
M. Polna, 2012. Zalesianie gruntów rolnych na obszarach wiejskich wschodniego pogranicza Polski. Journal
of Agribusiness and Rural Development 4(26), s. 91-102.
4
Z informacji zawartych na rysunku 4 wynika, że proces zalesiania użytków rolnych
nieprzydatnych do produkcji rolnej przebiegał zmiennie w latach 2000-2012. O ile w 2000 r.
zalesiano więcej lasów publicznych o tyle już w 2002 r. zalesiano więcej lasów prywatnych.
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
2000
2002
2005
Lasy Publiczne (Public forests)
2009
2010
2011
2012
Lasy prywatne (Private forests)
Rys. 4 Zalesienia użytków rolnych nieprzydatnych do produkcji rolnej oraz nieużytków (w ha)
Źródło: Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, GUS, Warszawa 2013.
Z informacji zawartych na wykresie 5 wynika, że w 2012 r. najwięcej użytków
rolnych zalesiano w województwach tzw. ,,ściany wschodniej”, t.j.: warmińsko-mazurskim
(835,2 ha), mazowieckim (685,2 ha) oraz podlaskim (397,5 ha) i lubelskim (387,2 ha). Wynik
ten może świadczyć o obecności słabych gleb w tych rejonach Polski. Wskaźnik waloryzacji
rolniczej przestrzeni produkcyjnej w tych województwach był jednym z najniższych 14. Dla
przykładu w województwie podlaskim wskaźnik ten wynosił 55,0, mazowieckim 59,9,
warmińsko-mazurskim 66,0 i lubelskim 74,1. W skali kraju najwyższe wskaźniki waloryzacji
rolniczej przestrzeni produkcyjnej odnotowano w województwie opolski (81,4) i
dolnośląskim (74,9).
14
Wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej oblicza się wykorzystując takie zmienne jak: zużycie
NPK, udział TUZ, udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych, średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego,
pracujący w rolnictwie oraz udział ugorów i odłogów.
5
24,8 84,1
12,9 89,4
Zachodniopomorskie
Wielkopolskie
Warmińsko-Mazurskie
835,2
43,5
Świętokrzyskie
296,3
8,3
5,4 54,5
Śląskie
Pomorskie
29,1
Podlaskie
165,5
397,5
22
Podkarpackie
302,1
39,7
45,481,6
Opolskie
Mazowieckie
685,2
16
3,8 43,9
Małopolskie
Łódzkie
276
80,1
Lubuskie
230,5
22,4
Lubelskie
387,2
7,9
Kujawsko-pomorskie
51,2
Dolnośląskie
59,2
0
100
208,4
182,5
200
300
Lasy prywatne (Private forests)
400
500
600
700
800
900
Lasy publiczne (Public forests)
Rys 5
Zalesienia użytków rolnych nieprzydatnych do produkcji rolnej oraz nieużytków według województw w 2012
r.(w ha)
Źródło: Rocznik Statystyczny Rolnictwa i Obszarów Wiejskich, GUS, Warszawa 2013.
Cel, przedmiot i metoda badań
Celem badań było poznanie roli leśnictwa w dywersyfikacji dochodów gospodarstw
rolnych. Cele szczegółowe to:
- ocena rozwoju rynku drewna w Polsce,
- identyfikacja dochodów z lasów,
- charakterystyka gospodarstw posiadających lasy.
Przedmiotem analiz był rynek drewna, w tym szczególnie sprzedaż drewna ogółem,
grunty leśne ogółem i w zarządzie LP oraz udział LP w gruntach leśnych. Ponadto w pracy
przedstawiono powierzchnię gruntów zalesianych ogółem w Polsce oraz w rozbiciu na
poszczególne województwa.
Przedmiotem rozważań uczyniono również zasoby lasów w gospodarstwach
prowadzących rachunkowość rolną FADN. W 2013 roku w skali kraju rachunkowość rolną
FADN prowadziło 12322 gospodarstw rolnych. Ze względu na dużą liczbę gospodarstw
6
dokonano podziału ze względu na wielkość ekonomiczną 15 oraz typ rolniczy. Przedstawiono
również powierzchnię lasów w grupach gospodarstw w zależności od regionu FADN 16.
Należy podkreślić, że grupa gospodarstw prowadzących rachunkowość rolną FADN należy
do rozwojowych i znacznie przekraczających charakterystyki dla średnich gospodarstw
rolnych w kraju.
W pracy wykorzystano materiały statystyczne oraz literaturę przedmiotu.
Rola lasów w dywersyfikacji dochodów gospodarstw rolnych
Lasy odgrywają ważną rolę w rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Lasy w
gospodarstwie rolnym stanowią źródło dodatkowych dochodów. Właściciele gospodarstw
rolnych coraz częściej zalesiają słabe jakościowo użytki rolne po to aby uzyskać
dofinansowanie z funduszy unijnych. Gospodarstwo leśne zorganizowane jest jako
,,zorganizowany zespół ludzi wraz z obszarem lasów i przyległymi do tego obszaru
zabudowaniami,
budowlami,
prowadzenia gospodarki leśnej”
maszynami,
urządzeniami,
materiałami
służącymi
do
17
Wzrost popytu na czystą energię, zielone zawody i rozwiązania w zakresie zmian
klimatycznych będą tworzyły nowe możliwości dla integracji istniejących produktów
przemysłu leśnego z rozwijającą się bioekonomią. Praktyki zarządzania lasami muszą się
15
Wielkość ekonomiczna gospodarstwa rolnego: określona jest na podstawie sumy wartości standardowych
nadwyżek bezpośrednich (SGM) wszystkich działalności występujących w gospodarstwie rolnym. Nadwyżka
bezpośrednia z danej działalności
rolniczej (uprawy lub zwierzęta) to: roczna wartość produkcji uzyskanej z 1 ha lub od 1 szt. zwierzęcia <minus>
koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej produkcji
Standardowa nadwyżka bezpośrednia (uprawy lub zwierzęcia) to: Standardowa, czyli średnia z 3 lat w
określonym regionie, wartość produkcji uzyskanej z 1 ha lub od 1 szt. zwierzęcia <minus> standardowe, czyli
średnie z 3 lat w określonym regionie, koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej produkcji Jej postawą
jest Standardowa Nadwyżka Bezpośrednia (SNB) o równowartości 1200 euro. Wielkość gospodarstwa wyrażona
w liczbie ESU ustala się dzieląc wartość SNB z całego gospodarstwa przez 1200 euro lub jej równowartość w
PLN. W. Ziętara 2009. Miary wielkości gospodarstw i przedsiębiorstw rolniczych. Roczniki Nauk Rolniczych
seria G, t.96, z. 4. S. 267-276.
16
W skład regionów FADN Mazowsze i Podlasie wchodzą następujące województwa (mazowieckie, podlaskie,
łódzkie i lubelskie), w regionie FADN pomorze i Mazury (warmińsko-mazurskie, pomorskie,
zachodniopomorskie i lubuskie), w regionie FADN „Wielkopolska i Śląsk” wchodzą następujące województwa:
kujawsko – pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie i opolskie, a w regionie FADN Małopolska i Podgórze
(województwa: śląskie, małopolskie, świętokrzyskie, podkarpackie).
17
T. Marszałek, 1998. Ekonomiczne zagadnienia gospodarstwa leśnego. Wydawnictwo SGGW-AR, Warszawa,
s. 19.
7
stale zmieniać aby dotrzymać tempa wzrastającym wartościom społecznym, nowym
technologiom i wzrostu efektywności18.
Ze względu na ważne znaczenie lasu w rozwoju gospodarczym i środowiskowym lasy
spełniają różnorodne funkcje:
- majątkowe funkcje lasu,
- surowcowe funkcje lasu,
- dochodowe funkcje lasu,
- las jako miejsce pracy,
- las jako rezerwa powierzchni i narzędzie rekultywacji,
- szczegółowe funkcje lasu.
Szczególne znaczenie przypisuje się produkcyjnym funkcjom lasu, które dzięki siłom
przyrody i pracy człowieka wytwarzają surowce drzewne i inne dobra dostarczone
człowiekowi, będące podstawą wielu działów 19. Najogólniej ujmując lasy są obszarem
wielofunkcyjnym dostarczającym obok surowca drzewnego innych dóbr potrzebnych
człowiekowi20.
Jednym z czynników warunkujących efektywne funkcjonowanie sektora drzewnego
jest właściwe zarządzanie przedsiębiorstwami leśnymi (gospodarstwami leśnymi). Trudności
w zarządzaniu wynikają ze specyficznych cech produktów takich jak: zmienność produktów,
mała seryjność, konieczność wykonywania niektórych prac ręcznie czy właściwości fizyczne
materiałów. W przemyśle meblarskim bardzo często wprowadza się nowe projekty mebli,
prezentuje oferty na zagranicznych targach w celu poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw
21
. W obszarze poprawy efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw drzewnych leży
umiejętność budowania zespołów realizujących nowe projekty, które wychodzą naprzeciw
wymaganiom konsumentów i analizują potrzeby rynku 22.
W rozwoju przedsiębiorstw zajmujących się produkcją mebli ważna jest umiejętność
wprowadzania na rynek nowych produktów. Rynek drzewny charakteryzuje się małą
podatnością na innowacje, a produkty pozostają niezmienione przez długi okres. Rynek
18
S. Wang, B. Stenns, G.C. van Kooten, 2012. The economics of forest land use and management: an
introduction to the special issue. Canadian Journal of Agricultural Economics 60, s. 135-139.
19
Lasy w Polsce 2010. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. Warszawa 2010. WWW.lasy.gov.pl
20
Pawłowicz J.A., Szafranko E., 2014. Funkcje rekreacyjne w lasach gminnych szczególnie uwzględniające
oczekiwania społeczne związane z zielenią leśną (w:) Konieczna J., Trystuła A., (red.) Zrównoważony i
wielofunkcyjny rozo9wój obszarów wiejskich. Wyd. Drukarnia Cyfrowa Białystok, s. 103-114.
21
E. Grzegorzewska. 2013, Tradycyjne i współczesne podejście do zarządzania przedsiębiorstwem drzewnym
(w:) Grzegorzewska E., Niziałek I., Olkowicz M. (red.) Współczesne koncepcje zarządzania w sektorze
drzewnym. Wydawnictwo SGGW, s. 11
22
I. Niziałek, 2013, Zarządzanie projektami w sektorze drzewnym (w:) Grzegorzewska E., Niziałek I., Olkowicz
M. (red.) Współczesne koncepcje zarządzania w sektorze drzewnym. Wydawnictwo SGGW, s.54.
8
meblarski charakteryzuje się również małym stopniem wprowadzania nowych wzorów.
Jednak coraz częściej można zaobserwować, że w przemyśle meblarskim mamy do czynienia
z procesem rozwoju nowego produktu, w którym uczestniczy konsument. Poznanie potrzeb,
preferencji konsumentów jest kluczem do sukcesu23.
Lasy mają wpływ na wielofunkcyjny rozwój i spełniają funkcje socjalne i społeczne.
Lasy zaczynają być traktowane jako źródło alternatywnych dochodów gospodarstw leśnych i
wpływają na poprawę dobrobytu i poziomu życia ludności wiejskiej. Badania nad dochodami
płynącymi z wykorzystania lasów prowadziła Nawrocka (2012). Z badań autorki wynika, że
lasy dostarczą wielu źródeł dochodów, a do najważniejszych zaliczamy : grzyby (73,12%
respondentów), owoce leśne (64,32%), drewno opałowe (18,22%) oraz zioła (12,81%).
Rys. 6. Lasy jako dodatkowe źródło dochodów (%)
Źródło: opracowania na podstawie badań Nowacka W., Ł., 2012. Wykorzystanie dóbr lasu-punkt widzenia
społeczności lokalnej. Studia i materiały CEPL w Rogowie z. 32(3), s. 155-160.
Lasy odgrywają również ważną rolę w tworzeniu dochodów w obszarze usług
agroturystycznych, hotelarstwa, obsługi turystów, gastronomii, pszczelarstwa, zbierania runa
leśnego czy myślistwa i pozyskiwania taniego drewna. Ponadto lasy pełnią role edukacyjną w
zakresie środowiska, turystyki, czy łowiectwa24.
Ważnych informacji dotyczących skali zalesiania oraz wykorzystania wsparcia na
zalesianie dostarcza analiza danych gospodarstw prowadzących rachunkowość rolną FADN.
Z danych wynika, że średnia powierzchnia lasów w gospodarstwach prowadzących
rachunkowość rolną FADN wynosiła 1,02 ha i była największa w gospodarstwach bardzo
dużych według wielkości ekonomicznej (5,68 ha) (tab. 1). Z danych ARiMR wynika, że
23
M. Olkowicz, 2013. Rozwój nowego produktu w branży meblarskiej (w:) Grzegorzewska E., Niziałek I.,
Olkowicz M. (red.) Współczesne koncepcje zarządzania w sektorze drzewnym. Wydawnictwo SGGW, s. 11.
24
P. Blombäck, P. Poschen, M. Löugren, 2003. Employment trends and prospects in the European Forest
Sector. Geneva Timber and Forest Discussion paper. ECE/TIM/DP 29. UN New York and Geneva.
9
rolnicy złożyli w skali kraju 191 wniosków, planując zalesienie około 670 ha gruntów.
Najwięcej wniosków o przyznanie pomocy na zalesianie przyjęły w tych dniach biura
powiatowe ARiMR w woj. mazowieckim – 31 wniosków i w woj. łódzkim – 28 wniosków.
Natomiast największą powierzchnię gruntów rolnych planują zalesić rolnicy z woj.
pomorskiego – nieco ponad 113 ha oraz z woj. warmińsko-mazurskiego – ponad 105 ha25.
Z tytułu zalesienia gruntów rolnych rolnicy mogą uzyskać dofinansowanie z
programów unijnych. Poziom wsparcia z tytułu zalesień można ocenić na przykładzie analizy
dopłat SE 623 (inne dopłaty do rozwoju obszarów wiejskich). Z informacji zawartych w
tabeli 1 wynika, że poziom tych dopłat zależał od obszaru zalesianych gruntów i był
najwyższy w grupie gospodarstw bardzo dużych ze względu na wielkość ekonomiczną.
Tabela 1 Charakterystyka gospodarstw według wielkości ekonomicznej w 2013 roku
Wyszczególnienie
Razem
Małe
8<E<25
12322
Bardzo
małe 2
<E< 8
639
Liczba
gospodarstw
UR
Lasy pow.
SE 623 (inne
dopłaty
do
rozwoju
obszarów
wiejskich)
Średnio
duże
50<E<100
2462
Duże
100<E<500
4145
Średnio
małe
25<E<50
3813
1154
Bardzo
duże
E>500
109
20,3
1,02
166
8,0
0,84
124
14,9
1,00
186
27,0
1,24
122
46,1
1,20
124
102,4
2,05
686
979,9
5,68
1296
Źródło: opracowanie własne na podstawie FADN
Podobnie sytuacja wyglądała w przypadku analizy zalesień w gospodarstwach rolnych
prowadzących rachunkowość rolną FADN w zależności od typów rolniczych. Największą
powierzchnię lasów zanotowano w gospodarstwach rolnych prowadzących rachunkowość
rolną FADN zaliczanych do grup: zwierzęta trawożerne (1,74 ha), drób (1,62 ha) oraz krowy
mleczne (1,44 ha).
Tabela 2 Charakterystyka gospodarstw według typów rolniczych w 2013 roku
Wyszczególnienie
Razem
Uprawy
ogrodowe
364
Uprawy
trwałe
439
Krowy
mleczne
2652
Zwierzęta
trawożerne
451
Trzoda
chlewna
807
Drób
Mieszane
12322
Uprawy
polowe
3215
Liczba
gospodarstw
UR
Lasy pow.
SE 623 (inne
dopłaty
do
rozwoju
obszarów
wiejskich)
112
4282
20,03
1,02
166
29,5
0,70
239
5,7
0,47
38
9,6
0,94
365
21
1,44
150
17,7
1,74
268
20,4
1,13
65
25,4
1,62
625
18,6
0,99
118
Źródło: opracowanie własne na podstawie FADN
25
http://www.arimr.gov.pl/aktualnosci/artykuly/rolnicy-z-mazowsza-zlozyli-w-biurach-powiatowych-arimrnajwiecej-wnioskow-na-zalesianie-gruntow.html data dostępu 5.03.2015
10
Wysokość innych dopłat do rozwoju obszarów wiejskich SE 623 była zróżnicowana w
poszczególnych regionach FADN. Najwyższy wskaźnik innych dopłat do rozwoju obszarów
wiejskich liczony średnio na gospodarstwo uzyskano w 2013 roku w regionie Pomorze i
Mazury oraz Mazowsze i Podlasie. W skali kraju najwyższy poziom innych dopłat do
rozwoju obszarów wiejskich uzyskały gospodarstwa z grupy drób oraz uprawy trwałe i
zwierzęta trawożerne.
Zróżnicowanie powierzchni lasów w zależności od typów rolniczych potwierdza
częściowo analiza przeprowadzona z podziałem gospodarstw na regiony FADN. W dwóch
regionach FADN Małopolska i Pogórze oraz Mazowsze i Podlasie największą powierzchnię
lasów zanotowano w grupach gospodarstw: krowy mleczne i zwierzęta trawożerne. W
regionie FADM Pomorze i Mazury największą powierzchnię lasów zanotowano w
gospodarstwach należących do grupy zwierzęta trawożerne i zwierzęta ziarnożerne, a w
regionie FADN Wielkopolska i Śląsk w grupie zwierzęta trawożerne i uprawy trwałe.
Tabela 3 Charakterystyka gospodarstw według typów rolniczych w 2013 roku
w poszczególnych regionach FADN
Region FADN
Wyszczególnienie
Razem
FADN
800
(Małopolska i
Pogórze)
UR
Lasy pow.
SE 623 (inne
dopłaty do
rozwoju
obszarów
wiejskich)
UR
Lasy pow.
SE 623 (inne
dopłaty do
rozwoju
obszarów
wiejskich)
UR
Lasy pow.
SE 623 (inne
dopłaty do
rozwoju
obszarów
wiejskich)
UR
Lasy pow.
SE 623 (inne
dopłaty do
rozwoju
obszarów
wiejskich)
FADN
795
(Mazowsze i
Podlasie)
FADN
790
(Wielkopolska
i Śląsk)
FADN
785
(Pomorze
i
mazury)
Uprawy
ogrodowe
2,8
Uprawy
trwałe
7,2
Krowy
mleczne
11,3
Zwierzęta
trawożerne
9,2
Zwierzęta
ziarnożerne
16,4
Mieszane
10,7
Uprawy
polowe
27,9
0,86
521
0,65
1270
0,38
0
0,94
20
1,48
204
1,27
118
0,66
380
0,80
606
15,5
1,30
639
30,1
1,01
1688
7,2
0,65
125
9,2
0,80
470
17,9
1,58
959
16,1
1,83
1317
18,0
1,17
179
14,2
1,28
484
26,1
0,63
544
51,8
0,49
183
4,6
0,39
85
13,0
1,33
755
27,6
0,96
1027
19,4
1,12
305
18,4
0,48
148
24,9
0,66
737
39,6
1,21
862
94,5
1,01
795
6,1
0,12
0
40,2
0,94
207
22,7
2,24
278
40,8
1,96
645
27,6
1,07
1260
9,7
Źródło: opracowanie własne na podstawie FADN
11
Podsumowanie
Sprzedaż drewna w Polsce systematycznie wzrasta od 2000 r. Powodem tego zjawiska
może być wzrost popytu na drewno opałowe jak również w przemyśle drzewnym.
Powierzchnia gruntów leśnych ogółem oraz w zarządzie LP systematycznie wzrasta
od 2008 r., co prowadzi do wzrostu lesistości w Polsce, która w 2012 r. wynosiła 29,3%.
Wzrost lesistości może być wynikiem działań UE w zakresie ochrony środowiska
przyrodniczego.
Leśnictwo odgrywa ważne znaczenie jako miejsce dywersyfikacji dochodów
gospodarstw rolnych. Od 2002 udział LP w gruntach leśnych ogółem spada, a wzrasta udział
lasów prywatnych, co związane jest ze wzrostem zalesiania lasów prywatnych, a nie
państwowych.
W skali kraju obserwuje się jednak spadek zalesień. Jest to spowodowane możliwością
przeznaczenia gruntów rolnych na inne cele w ramach WPR.
Lasy są źródłem alternatywnych dochodów dla rolników i ludności wiejskiej.
Najwięcej dochodów ludność czerpie za sprzedaży grzybów, owoców leśnych, drewna
opałowego.
Ważnym źródłem dochodów gospodarstw rolnych są inne dopłaty do rozwoju
obszarów wiejskich. Ich poziom liczony średnio na gospodarstwo wahał się od 521 zł na
gospodarstwo w regionie Małopolska i Pogórze do 862 zł w gospodarstwach regionu
Pomorze i Mazury.
Literatura
Blombäck P., Poschen P., Löugren M., 2003. Employment trends and prospects in the
European Forest Sector. Geneva Timber and Forest Discussion paper. ECE/TIM/DP 29.
UN New York and Geneva.
FAO 2011. State of the world’s forests 2011. Rome, Italy: UN Food and Agriculture
Organization.
FAO 2004. Trends and current status of the contribution of the forestry sector to national
economies. Working paper FSFM/ACC/07. Rome, Italy: UN Food and Agriculture
Organization.
Grzegorzewska E., 2013: Innowacyjność przedsiębiorstw sektora drzewnego na tle przemysłu
przetwórczego (w:) Grzegorzewska E., Niziałek I., Olkowicz M. (red.) Współczesne
koncepcje zarządzania w sektorze drzewnym. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
12
Grzegorzewska E., 2013, Tradycyjne i współczesne podejście do zarządzania
przedsiębiorstwem drzewnym (w:) Grzegorzewska E., Niziałek I., Olkowicz M. (red.)
Współczesne
koncepcje
zarządzania
w sektorze drzewnym. Wydawnictwo SGGW, s. 11
Kocel J., 2002. Stan i uwarunkowania rozwoju prywatnego sektora usług leśnych w Polsce.
Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa, Seria A, nr. 931.
Krajowy program zwiększania lesistości (aktualizacja 2003 r.). Ministerstwo środowiska,
Warszawa 2003, mps, s. 3.
Lasy w Polsce 2010. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych. Warszawa 2010.
WWW.lasy.gov.pl
Marszałek T., 1997. O dziedzictwie leśnym Polski i świata. Wydawnictwo SGGW, Warszawa.
Marszałek T., 1981, Ekonomiczne zagadnienia gospodarstwa leśnego. Wyd. SGGW-AR,
Warszawa, s. 8.
Nowacka W., Ł., 2012. Wykorzystanie dóbr lasu-punkt widzenia społeczności lokalnej. Studia
i
materiały
CEPL
w
Rogowie
z.
32(3),
s. 155-160.
Niziałek I., 2013, Zarządzanie projektami w sektorze drzewnym (w:) Grzegorzewska E.,
Niziałek I., Olkowicz M. (red.) Współczesne koncepcje zarządzania w sektorze drzewnym.
Wydawnictwo SGGW, s. 54.
Olkowicz M., 2013. Rozwój nowego produktu w branży meblarskiej (w:) Grzegorzewska E.,
Niziałek I., Olkowicz M. (red.) Współczesne koncepcje zarządzania w sektorze drzewnym.
Wydawnictwo SGGW, s. 11.
Pawlewicz K. Pawlewicz A., Gotkiewicz W.: Uwarunkowania zalesiania nieefektywnej
przestrzeni produkcji rolniczej w aspekcie alternatywnych źródeł dochodu. Zeszyty
Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 521, s. 281-291.
Pawlewicz K., Pawlewicz A., 2010. Analiza koncentracji i lokalizacji jako metoda
wyznaczania obszarów do zalesiania w planach rozwoju lokalnego na przykładzie gminy
Jonkowo. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu nr 3, s. 233-243.
Pawłowicz J.A., Szafranko E., 2014. Funkcje rekreacyjne w lasach gminnych szczególnie
uwzględniające oczekiwania społeczne związane z zielenią leśną (w:) Konieczna J.,
Trystuła A., (red.) Zrównoważony i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Wyd.
Drukarnia Cyfrowa Białystok, s. 103-114.
Płotkowski
L.,
2009.
Gospodarstwo
leśne
jako
miejsce
zatrudnienia
i źródło dochodów ludności wiejskiej. Problemy Rolnictwa Światowego t. 9/24, s. 148-158.
Polna M., 2012. Zalesianie gruntów rolnych na obszarach wiejskich wschodniego pogranicza
Polski. Journal of Agribusiness and Rural Development 4(26), s. 91-102.
Polski Przemysł Drzewny 2010-2011.
Polskie Lasy2012
Rocznik Statystyczny Przemysłu 2012.
Wang S., Stenns B., van Kooten G. C., 2012. The economics of forest land use and
management: an introduction to the special issue. Canadian Journal of Agricultural
Economics 60, s. 135-139.
13
Ziętara W., 2009. Miary wielkości gospodarstw i przedsiębiorstw rolniczych. Roczniki Nauk
Rolniczych seria G, t.96, z. 4. S. 267-276.
Strony internetowe:
http://www.arimr.gov.pl/aktualnosci/artykuly/rolnicy-z-mazowsza-zlozyli-w-biurachpowiatowych-arimr-najwiecej-wnioskow-na-zalesianie-gruntow.html
data
dostępu
5.03.2015.
Adres do korespondencji
dr hab. inż. Piotr Bórawski
Katedra Agrotechnologii, Zarządzania Produkcją Rolniczą
i Agrobiznesu,
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
10-957 Olsztyn Plac Łódzki 2,
tel. 089-523-33-13,
e-mail: [email protected]
14