monitoring 10-16.10.2016 - Zrzeszenie Gmin Województwa
Transkrypt
monitoring 10-16.10.2016 - Zrzeszenie Gmin Województwa
17 października 2016 r. Monitoring wydarzeń i informacji dot. rozwoju regionalnego i lokalnego www.portalsamorzadowy.pl Winnice w Polsce: Przybywa lokalnych winnic, a samorządy chętnie je wspierają (11.10.2016) Szybko przybywa producentów polskich win. Samorządy coraz chętniej wspierają inicjatywy winiarskie i zaczynają rozumieć, że polskie wino to nasze dziedzictwo kulturowe Szybko przybywa producentów, którzy mogą handlować gronowymi trunkami. W porównaniu z ubiegłym sezonem jest ich o 50 proc. więcej. Coraz więcej winnic rejestruje swoją działalność w Agencji Rynku Rolnego. Dzięki temu mogą sprzedawać swoje wyroby do sklepów i restauracji. W sezonie 2015/2016 zarejestrowało się 103 winiarzy. Dwa lata temu było ich 76, a w sezonie 2010/2011 zaledwie 20. Rośnie także powierzchnia winnic. Obecnie jest to ok. 244 ha - o niemal jedną czwartą więcej niż w poprzednim sezonie - pisze "Rzeczpospolita". "Wynika to przede wszystkim ze wzrostu świadomości konsumentów. Rozwój turystyki winiarskiej, wyjazdy na zbiory czy letnie wycieczki do winnic pozwalają konsumentom dostrzec piękno, nie tylko polskiej przyrody, ale też naszych winiarskich możliwości. Co więcej, samorządy coraz chętniej wspierają inicjatywy winiarskie i zaczynają rozumieć, że polskie wino to nasze dziedzictwo kulturowe" tłumaczy Monika Bielka-Vescovi, dyrektor Szkoły Sommelierów i prezes stowarzyszenia Kobiety i Wino. Zarejestrowane winnice są przeważnie niewielkie, dominują gospodarstwa rodzinne, oferujące wina na rynek lokalny. Założenie hektara winnicy to wydatek ok. 100 tys. zł. Niewielka skala produkcji i wysokie koszty inwestycji sprawiają, że polskie wina gronowe są stosunkowo drogie. Butelka kosztuje ok. 30-40 zł. Zielona Góra: Ruszył nabór wniosków do budżetu obywatelskiego 2017 (12.10.2016) Do końca października zielonogórzanie mogą składać propozycje do budżetu obywatelskiego na 2017 r. To piąta edycja w Zielonej Górze. Na realizację tego budżetu władze miasta zarezerwowały 6 mln zł, czyli podobnie jak w minionych latach. W tym roku nie można zgłaszać inwestycji oświatowych do realizacji w szkołach i przedszkolach. Prezydent Zielonej Góry Janusz Kubicki wyjaśnił, że wynika to m.in. z postulatów mieszkańców, którzy wskazywali, że mają małe szanse na wygrywanie głosowania z placówkami oświatowymi. Pozytywnie zweryfikowane zadania zostaną podzielone na inwestycje małe (do ok. 150 tys. zł) i duże. 1 Zgłaszający może określić przybliżony koszt realizacji projektu według własnego oszacowania. Weryfikacji złożonych propozycji dokonają służby prezydenta miasta. Propozycję zadania do budżetu obywatelskiego w formie wniosku trzeba wypełnić i odesłać na mail: [email protected] lub złożyć osobiście w godzinach pracy w Biurze Obsługi Interesantów lub siedzibie Biura Analiz i Rozwoju Urzędu Miasta Zielona Góra. Weryfikacja wniosków zostanie przeprowadzona w pierwszej połowie listopada. Natomiast głosowanie potrwa miesiąc - od 16 listopada do 15 grudnia. Jego wyniki mają zostać ogłoszone po 9 stycznia przyszłego roku. W głosowaniu mogą wziąć udział wszyscy mieszkańcy Zielonej Góry, którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończyli 18 lat oraz osoby zameldowane czasowo lub na stałe w tym mieście. Informacje na temat budżetu obywatelskiego znajdują się na stronie internetowej miasta. Można tam także pobrać wniosek. W ramach budżetu obywatelskiego na 2016 r. zielonogórzanie wyłonili 11 inwestycji oddając prawie 114 tys. głosów. Wśród wybranych zadań były, m.in. budowa stołówki przy III LO, modernizacja stadionu do futbolu amerykańskiego, inwestycje drogowe, wykonanie murali w mieście czy remont i wyposażenie Centrum Rozwoju Przystań. Audyt wydatków UE: Błędy w wydatkowaniu unijnych pieniędzy na 2015 r. (13.10.2016) W 2015 roku z budżetu UE wydano błędnie 5,5 mld euro, czyli 3,8 proc. całości dostępnych środków wynika z zaprezentowanego w Brukseli raportu Europejskiego Trybunału Obrachunkowego. Prezes tej instytucji apeluje o reformy, by odzyskać zaufanie obywateli. Unijni kontrolerzy wskazali na znaczne zaległości w absorbcji europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych na lata 2007-2013. "Do końca 2015 roku pozostało do spłaty 10 proc. zobowiązań z łącznej kwoty 446,2 mld euro przydzielonej na wszystkie zatwierdzone programy operacyjne" czytamy w raporcie. Wśród pięciu krajów członkowskich, które odpowiadają za ponad połowę niewykorzystanych zobowiązań (czyli de facto nie skorzystały z dostępnych dla nich pieniędzy) obok Czech, Hiszpanii, Włoch i Rumunii jest również Polska. W 2015 unijny budżet (na płatności) był drugi co wielkości w historii i wynosił 145,2 mld euro. Ponad trzy czwarte wydatków zostało przeznaczonych na programy realizowane z poprzednich wieloletnich ram finansowych obejmujących lata 2007-2013. Audytorzy oszacowali, że poziom błędów w ubiegłorocznych wydatkach wyniósł 3,8 proc., co odpowiada 5,5 mld euro. Trybunał wydał w związku z tym negatywną opinię w zakresie prawidłowości wydatków. Poziom błędów nie jest miarą nadużyć finansowych, braku wydajności czy marnotrawstwa. Taka kwota z budżetu nie powinna była zostać wypłacona, ponieważ nie została wykorzystana zgodnie z przepisami unijnymi. W ubiegłorocznym raporcie za rok 2014 poziom błędu był nieco wyższy niż w obecnym, bo wynosił 4,4 proc. 2 Wśród około 1,2 tys. transakcji przeanalizowanych pod kątem legalności i prawidłowości w ramach kontroli za 2015 rok Trybunał stwierdził 12 przypadków podejrzenia nadużycia finansowego. Ubiegłoroczna kontrola dotycząca budżetu za 2014 rok wykazała 22 takie przypadki. Wszystkie są zgłaszane unijnemu Urzędowi ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF). Przykładem błędnie wydanych środków jest np. projekt dotyczący rozwoju usług przetwarzania danych w chmurze, w ramach którego zawyżono koszty osobowe (zawyżając liczbę przepracowanych godzin). Zdarzało się też, że firmy zgłaszały koszty osobowe, które tak naprawdę zostały poniesione przy realizacji innych projektów niż tego, którego miało dotyczyć finansowanie. Do typowych błędów zaliczane są też zamówienia zrealizowane z naruszeniem przepisów w sprawie zamówień publicznych, czy zawyżanie przez rolników powierzchni gruntów. "Obywatele UE nie będą w stanie nabrać zaufania do instytucji unijnych, jeżeli nie będą przekonani, że dbamy o środki, które nam powierzyli, i że skrupulatnie rozliczamy się z podejmowanych w związku z nimi działań" - podkreślił prezes Europejskiego Trybunału Obrachunkowego Klaus-Heiner Lehne, który przedstawiał sprawozdanie komisji kontroli budżetowej Parlamentu Europejskiego. Jak zaznaczył, w nadchodzących miesiącach i latach głównym wyzwaniem, przed którym stanie UE, będzie odzyskanie zaufania obywateli do instytucji unijnych. W jego opinii potrzeba reform jest oczywista i niezależnie od kształtu, jaki te reformy przybiorą, muszą opierać się na solidnych podstawach finansowych. Kontrola wykazała niemal taki sam szacowany poziom błędu niezależnie od tego, czy zarządzanie wydatkami było dzielone pomiędzy Komisję Europejską i państwo członkowskie, czy odpowiadała za to wyłącznie Bruksela. Z raportu wynika, że wyższy poziom błędu występuje w przypadku dotacji następującej już po poniesieniu wydatków przez korzystających ze wsparcia z UE. Programy, które oparte są na uprawnieniach do płatności, czyli takie, gdzie wypłaca się środki dopiero po spełnieniu określonych wymogów, generują mniej uchybień. W tym pierwszym przypadku poziom nieprawidłowości wynosił 5,2 proc., a w drugim 1,9 proc. W 2015 roku wydatki z budżetu UE wyniosły 145,2 mld euro, czyli około 285 euro na obywatela. To około 1 proc. unijnego dochodu narodowego brutto i 2 proc. całkowitych wydatków publicznych państw członkowskich UE. Strefy niskich emisji w miastach? Samorządy są za (13.10.2016) Ministerstwo Energii pokłada tak duże nadzieje w rozwoju rynku paliw alternatywnych i samochodów na prąd, że chce wprowadzić strefy niskich emisji w miastach. Wjazd do nich miałyby wyłącznie samochody elektryczne. Taka propozycja znajduje się w konsultowanych "Krajowych ramach polityki rozwoju infrastruktury paliw alternatywnych". Samorządom pomysł bardzo się podoba. Wiele z nich od dawna rozważa stworzenie takich stref w ścisłych centrach miast. Dotychczas nie miały jednak do tego podstawy prawnej - pisze "Dziennik Gazeta Prawna". 3 Nowe przepisy mogą jednak uderzyć także w samorządy, bowiem przewidują obowiązek wykorzystywania pojazdów niskoemisyjnych przez firmy realizujące usługi publiczne. A to pociągnie za sobą kosztowną wymianę taboru, a co za tym idzie podwyżki cen biletów. Nabory wniosków POIiŚ, Gazela: NFOŚiGW wyda miliardy do 2020 r. (16.10.2016) Około 5-6 mld zł w ciągu roku NFOŚiGW przeznacza na ochronę środowiska i gospodarkę wodną, z czego około 50 proc. stanowią środki krajowe, a drugą połowę – fundusze zagraniczne, w tym zwłaszcza pochodzące z Unii Europejskiej. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej obsługuje środki europejskie dostępne w ramach I osi priorytetowej POIiŚ 2014-2020 w kwocie ponad 5,6 mld zł (1,3 mld euro), przeznaczone między innymi na przedsięwzięcia z zakresu: zmniejszenia zużycia energii i ograniczenia emisyjności gospodarki, promowania efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii, efektywnej dystrybucji ciepła i chłodu. W ramach II osi priorytetowej POIiŚ 2014-2020 Narodowy Fundusz dysponuje środkami przekraczającymi 15 mln zł (3,4 mld euro) na finasowanie projektów w zakresie: gospodarki wodnościekowej oraz adaptacji do zmian klimatu, racjonalnej gospodarki odpadami, ochrony przyrody i edukacji ekologicznej. Łącznie Narodowy Fundusz w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko planuje dofinansować środkami europejskimi projekty na kwotę przekraczającą 20 mld zł. Dotychczas ogłoszono 22 nabory konkursowe, w ramach których złożonych zostało lub jest w trakcie aplikowania 937 wniosków na kwotę ponad 6,5 mld zł dofinansowania ze środków europejskich. W kolejnych miesiącach planowane jest ogłoszenie kolejnych 8 konkursów. W maju 2016 r. zostały podpisane pierwsze umowy na dofinansowanie projektów w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Od maja do końca września podpisano 80 umów na kwotę ponad 2,2 mld zł dofinansowania ze środków Unii Europejskiej o koszcie całkowitym inwestycji sięgającym 5 mld zł. Oprócz tego Narodowy Fundusz będzie obsługiwał projekty wybrane w drodze pozakonkursowej, umieszczone na liście projektów zidentyfikowanych. Zob. szerz.: https://www.nfosigw.gov.pl/ www.wspolnota.org.pl Polityka spójności do likwidacji? (11.10.2016) Zdaniem przywódców lokalnych zgromadzonych podczas Europejskiego Tygodnia Regionów i Miast w Brukseli lepsza przyszłość Europy wymaga usprawnienia polityki spójności, dysponującej budżetem w wysokości 637 mld EUR, a nie jej zlikwidowania. 4 W trakcie debaty wysokiego szczebla otwierającej tydzień członkowie KR-u – unijnego zgromadzenia przedstawicieli lokalnych i regionalnych – podkreślili pilną potrzebę bardziej zdecydowanego przywództwa politycznego, prostszych zasad i większej elastyczności w celu zlikwidowania luki inwestycyjnej wynoszącej 50 mld, wyrównania różnic regionalnych i zbudowania spójniejszej i bardziej innowacyjnej Europy. Debata koncentrowała się na tym, jak lepiej wydatkować 454 mld EUR w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, wraz z 183 mld środków krajowych w okresie 2014–2020. W przemówieniu inauguracyjnym przewodniczący Europejskiego Komitetu Regionów Markku Markkula stwierdził, że jeśli Europa ma przezwyciężyć ogromne wyzwania, musi szczerze przyznać się do słabości i wspólnie poszukiwać odpowiedzi:, „Aby zlikwidować lukę inwestycyjną wynoszącą 50 miliardów oraz zapewnić miejsca pracy i wzrost dla wszystkich, musimy przyjąć pragmatyczne podejście oparte na szczerości. Europa potrzebuje innowacyjnej polityki spójności, lecz należy skończyć z nadmiernie skomplikowanymi przepisami oraz zmniejszyć koszty wdrażania. Aby inwestycje wynoszące 637 miliardów EUR były skuteczne, Unia i państwa członkowskie muszą uprościć politykę spójności i opracować śmiałą strategię, która zapewni harmonijne współdziałanie wszystkich rodzajów finansowania – jak Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS) – z myślą o zapewnieniu korzyści wszystkim państwom, regionom i miastom. Polityka spójności i plan inwestycyjny dla Europy kierują się różnymi, lecz nie wykluczającymi się wzajemnie przesłankami. Muszą się uzupełniać i funkcjonować w synergii”. Ze swej strony, Komisarz europejska ds. polityki regionalnej i miejskiej Corina Creţu, podkreśliła "naszym celem w czasie tego Tygodnia będzie ułatwienie życia regionom i miastom europejskim w ich wysiłkach przekładania europejskich inwestycji we wzrost gospodarczy, zatrudnienie i jakość życia. Uczestnicy będą mieli okazje zapoznania się z szeroka gama zrealizowanych projektów. Projekty te świadczą o tym, czego nasze region i miasta są wstanie dokonać przy wsparciu polityki spójności, projekty te stanowią okazje do wymiany dobrych praktyk i uczenia się od siebie nawzajem." Przewodniczący polskiej delegacji w Komitecie Regionów, Marszalek Województwa Wielkopolskiego Marek Wozniak dodał: „Polityka spójności nie tylko zmniejsza różnice rozwojowe, ale jest też głównym narzędziem inwestycyjnym Unii Europejskiej. Natomiast w obliczu obecnego kryzysu tożsamości w Europie, wzrostu populizmów i skrajności powinniśmy w większym stopniu skoncentrować się na tym, żeby odpowiadała ona jak najlepiej na potrzeby naszych obywateli. Zamiast myśleć głównie o tym, czy realizujemy skomplikowane procedury, musimy zadbać, żeby polityka spójności przyczyniała się do rozwoju danego terytorium. Liczę na to, że debaty, które odbędą się podczas EWRC będą swego rodzaju unijną burzą mózgów, która będzie stanowiła wkład w prace nad kształtem kolejnej perspektywy finansowej.” Tocząca się procedura zawieszenia europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych dla Hiszpanii i Portugalii – z powodu niedostatecznych wysiłków tych rządów na rzecz zmniejszenia deficytu – była przedmiotem intensywnej debaty członków KR-u i przywódców unijnych. Lokalni przywódcy oraz parlamentarzyści z całej Europy podzielają głębokie obawy członków hiszpańskich i portugalskich. Przeanalizowano także sposoby uproszczenia polityki spójności, ze szczególnym uwzględnieniem konkretnych ulepszeń zaproponowanych w opinii przygotowanej przez Petra Osvalda. Opinia zostanie przyjęta na sesji plenarnej KR-u w dniu 11 października 2016 r. Setki polityków lokalnych i regionalnych zgromadziło się w Brukseli 10 października, by wraz z głównymi przywódcami UE rozpocząć 14. Europejski Tydzień Regionów i Miast. Największe wydarzenie regionalne, współorganizowane przez Europejski Komitet Regionów (KR) i Komisję Europejską, 5 „Regiony i miasta na rzecz zrównoważonego wzrostu sprzyjającemu włączeniu społecznemu” ponownie zgromadziło tysiące osób, które wzięły udział w 130 warsztatach i ponad 150 imprezach lokalnych w całej Europie. Jest tu również “Wspólnota”, aby przekazać państwu informacje z pierwszej ręki. Relacji szukajcie w najbliższych numerach “Wspólnoty”. Słabsze regiony w unii po 2020 roku (12.10.2016) Podczas 14 Tygodnia Regionów i Miast w Brukseli przedstawiciele Międzyregionalnej Grupy Regionów Słabiej Rozwiniętych Europejskiego Komitetu Regionów, której przewodniczącym jest Tadeusz Truskolaski, przyjęli deklarację zawierającą stanowisko i konieczne działania, które muszą zostać podjęte by regiony te miały zapewnioną możliwość rozwoju po roku 2020. Treść deklaracji: "Jako przedstawiciele wspólnot regionalnych i lokalnych z regionów słabiej rozwiniętych Unii Europejskiej, pragniemy aktywnie uczestniczyć w rozmowach dotyczących europejskiej polityki regionalnej po 2020 roku. Wierzymy, że silna i dobrze sformułowana na poziome europejskim polityka, skupiona na rozwiązywaniu trudności związanych z rozwojem regionów słabiej rozwiniętych jest narzędziem niezbędnym do zapewnienia wzrostu wszystkich regionów Unii Europejskiej. Regiony słabiej rozwinięte zmagają się z coraz większymi ograniczeniami budżetowymi, a bez wsparcia europejskiego dysproporcje pomiędzy regionami zwiększą się i zagrożą stabilności Unii. Dlatego też potrzebna jest silna polityka regionalna i stojące za nią odpowiednie fundusze, aby zagwarantować stabilizację wewnętrzną oraz aby ponowne i efektywnie zapewnić obywateli o korzyściach płynących z integracji europejskiej. Silna europejska polityka regionalna jest dzisiaj wyjątkowo potrzebna. Jeżeli utrzyma ona swoje główne założenie, którym jest zapewnianie spójności pomiędzy regionami Unii Europejskiej, odegra ważną rolę w zapewnieniu stabilizacji europejskiej, oraz pomoże odpowiedzieć na pojawiające się wyzwania i zagrożenia takie jak: migracja w UE, bezrobocie, demografia, czy powolne ożywienie gospodarcze. Identyfikacja oraz wdrażanie projektów w odpowiedzi na te i inne wyzwania zawsze wymaga silnego zaangażowania podmiotów lokalnych i regionalnych. Pod-czas gdy scentralizowane podejście może wydawać się prostszym i bardziej bezpośrednim rozwiązaniem, nigdy nie będzie ono tak wydajne i korzystne finansowo jak wykorzystanie tych dobrze działających systemów zarządzania i kontroli w obszarze polityki spójności oraz funduszy europejskich do przekształcenia celów wspólnych dla całej Europy w odpowiednie polityki rozwojowe. Takie podejście może nie tylko zapewnić poczucie własnej odpowiedzialności i zredukować koszty personelu, ale również zagwarantować równoczesne wykorzystanie tych samych funduszy do osiągnięcia więcej niż jednego celu. Nieskoordynowane działania prowadzone na różnych obszarach nie osłabią pozytywnych skutków tego rodzaju wsparcia. Aby osiągnąć skuteczność oraz zintegrować pojawiające się wyzwania należy ponownie przemyśleć i usprawnić systemy wdrożeniowe. Zmiany wprowadzone na okres 2014 - 2020 znacznie poprawiły koncentrację polityki na kluczowych wyzwaniach europejskich, jej powiązaniach z całościowym zarządzaniem gospodarczym oraz odpowiedzialnością finansową władz lokalnych i regionalnych, ale widać wyraźnie, że do-dawanie nowych przepisów spowodowało opóźnienia w rozpoczęciu implementacji rozwiązań wprowadzanych przez władze i organizatorów projektów, którzy nie radzili sobie z licznymi, nakładającymi się na siebie wymogami, z których wiele miało ograniczoną wartość dodaną. Aby polityka stała się bardziej czytelna dla podmiotów publicznych i reagowała lepiej na pojawiające się kryzysy należy ponowne skupić zasoby administracyjne na kluczowych wymaganiach oraz uelastycznić wymagania programowe. 6 Pozytywny wpływ polityki regionalnej Zdobyliśmy spore doświadczenie w realizacji programów w ramach polityki spójności. Niektórzy z nas uczestniczyli w ich przygotowaniu oraz nadzorowaniu; wszyscy byliśmy odpowiedzialni za wdrażanie projektów wspieranych przez tę politykę. Dostrzegamy szeroki zakres pozytywnych zmian osiągniętych dzięki tym programom. Nasi obywatele otrzymali łatwiejszy dostęp do usług zdrowotnych; bezrobotnym, w tym młodym obywatelom, pomogliśmy w zdobywaniu nowych kwalifikacji; MŚP umożliwiliśmy rozwój i wprowadzanie innowacji; wszystkie nasze regiony są ze sobą lepiej połączone. Spora część pomocy została skierowana na rzecz ochrony środowiska i zapobiegania kryzysom. Inwestycje takie jak te, mające kluczowe znaczenie dla obywateli europejskich, nie byłyby możliwe bez interwencji europejskiej polityki regionalnej. Nowe wyzwania wymagają nowych działań i nowych inwestycji UE. Dlatego też dostrzegamy ogromną rolę jaką polityka spójności odegra w przyszłej działalności inwestycyjnej UE. Istotną korzyścią płynącą z implementacji dobrze sformułowanej europejskiej polityki regionalnej jest prze-niesienie dobrych praktyk - zasadniczych w tej polityce - na inne działania społeczne (tak zwany efekt dźwigni). Programy w ramach polityki spójności stanowią istotny przykład na to, jak można połączyć finansowanie publiczne z zapewnieniem pełnego wdrożenia zasad wspólnego rynku i konkurencji. Mają one pozytywny wpływ na rozwój administracji publicznej. Wartość dodaną programów w ramach polityki spójności dostrzegamy również w ogólnej strukturze zarządczej. Dzięki trybowi zarządzania dzielonego, przedstawiciele wspólnot regionalnych i lokalnych dzielą się odpowiedzialnością za opracowanie programów z Komisją Europejską oraz Państwami Członkowskimi. Zapewniamy, że wzięliśmy pod uwagę specyfikę każdego z naszych regionów dotyczącą ich sytuacji transgranicznych i peryferyjnych, związaną z ich oddalonym położeniem czy dysproporcjami geograficznymi. Jednocześnie programy te skoncentrowane są na zagadnieniach mających kluczowe znaczenie dla całej Unii Europejskiej. Stare motto: „myśl globalnie, działaj lokalnie” nie straciło na wartości. Polityka spójności to nie tylko finansowanie podstawowych projektów; to również zmiany instytucjonalne, reforma strukturalna, oraz modernizacja administracji. To właśnie tutaj dostrzegamy największą europejską wartość dodaną. Biorąc pod uwagę wszystkie pozytywne aspekty europejskiej polityki regionalnej, uważamy, że wciąż istnieje potrzeba reformy. Musimy drastycznie zmniejszyć obciążenia biurokratyczne nałożone na beneficjentów oraz na instytucje zaangażowane w program. Aby to osiągnąć, proponujemy wprowadzanie podejścia ukierunkowanego na wyniki. Powinniśmy być otwarci na dyskusję dotyczącą zróżnicowanego podejścia oraz pozwalać - w uzasadnionych przypadkach - na oparcie się na mechanizmach wdrożeniowych skutecznie funkcjonujących poza europejską polityką regionalną, w pozostałych politykach krajowych i regionalnych. Poza tym, ustalenie bardziej elastycznych zasad współpracy dotyczących implementacji funduszy po 2020 roku pomiędzy beneficjentami funduszów UE oraz Komisją Europejską umożliwi szybszą reakcję na niekorzystne sytuacje rynkowe. W związku z tym, wzywamy Komisję i Państwa Członkowskie do zapewnienia prawdziwej harmonizacji pomiędzy europejską polityką regionalną i pozostałymi wspólnymi inicjatywami UE. Warunki nakładane na beneficjentów różnych programów UE powinny być takie same, a ich zarządzanie nie różnicowane na po-ziomie krajowym czy lokalnym lub bezpośrednio przez Komisję. Dotyczy to zarówno dotacji jak i instrumentów finansowych. Należy szczególnie zachęcać do stosowania instrumentów finansowych poprzez ułatwianie ich wdrożenia oraz dostosowanie do obowiązujących praktyk rynkowych, jako że w wielu regionach mogą wspomóc one dodatni efekt dźwigni w sferze finansów publicznych. Jednakże 7 zakres wykorzystania instrumentów finansowych powinien zawsze być oparty na dokładnej ocenie ex ante potrzeb w danym regionie, z uwzględnieniem konsekwencji gospodarczych i społecznych, ograniczonej zdolności finansowej odbiorców w regionach słabiej rozwiniętych oraz z zachowaniem równowagi pomiędzy dotacjami a instrumentami finansowymi. Należy również pamiętać o tym, że skuteczność instrumentów finansowych wspieranych za pomocą wydatków publicznych powinna być mierzona również względem celów polityki publicznej, a nie tylko przy pomocy mnożnika finansowego. Zreformowana polityka powinna być oparta na działaniach zorientowanych na rezultatach. Warunkiem koniecznym do jej całkowitego zastosowania jest zwiększenie elastyczności. Widzimy potrzebę przeorientowania zasobów z przeprowadzania kontroli formalnej zgodności na stały i aktywny system nadzorowania postępujących osiągnięć zaistniałych dzięki wprowadzonym programom. W przypadku gdy do zastosowania najbardziej efektywnego rodzaju wsparcia konieczne będzie wprowadzenie zmian w mechanizmach wdrażania, czy nawet w niektórych priorytetach, wszystkie zainteresowane podmioty powinny podjąć działanie. Dlatego należy zadbać o to, aby skomplikowane procedury nie stanęły na drodze tym działaniom. Procedury mające na calu rewizję programów powinny być proste i szybkie. Należy utrzymać odpowiednie warunki mechanizmów prewencyjnych zorientowanych na zwiększeniu skuteczności przeprowadzanych interwencji, oraz wzmacniających podstawę oceny wykonania, jak również uprościć je, skupiając się na obszarach, mających odniesienie do danego regionu. Uwarunkowania makroekonomiczne, oraz te dotyczące zarządzania gospodarczego sprawiają, że regiony słabiej rozwinięte po-noszą podwójne straty, co jest zupełnym przeciwieństwem założeń Polityki Spójności. Europejska polityka regionalna powinna zdecydowanie popierać konieczne reformy krajowe i regionalne. Niektóre z dotkliwych uwarunkowań ex-ante przyniosły już pierwsze rezultaty. Z drugiej strony, należy również zachować te aspekty polityki, które stymulują wzrost i inwestycje w regionach zmagających się z poważnymi ograniczeniami budżetowymi i zapewnić realistyczne, jasno zdefiniowane oraz odpowiednio dostosowane do zasobów warunki. Mocno wierzymy w to, że jednym z najbardziej pozytywnych aspektów europejskiej polityki regionalnej są programy i mechanizmy zachęcające do współpracy pomiędzy regionami, władzami samorządowymi oraz obywatelami różnych Państw Członkowskich. Tego typu inicjatywy prowadzą do rozpowszechnienia dobrych praktyk oraz fachowej wiedzy w całej Unii Europejskiej. Ogromny potencjał dostrzegamy również we wzmocnieniu współpracy z MŚP oraz we wsparciu projektów badawczorozwojowych, zarówno tych, w których zaangażowani są przedstawiciele ze słabiej rozwiniętych regionów, jak i tych najbardziej innowacyjnych, realizowanych wspólnie przez kilka różnych regionów oraz Państwa Członkowskie. Zwracamy się zatem z prośbą o wzmocnienie znaczenia programów Interreg oraz o rozpowszechnienie zasad współpracy we wszystkich europejskich przedsięwzięciach na poziomie regionalnym. Europejska wartość dodana jest podstawą naszej wizji europejskiej polityki regionalnej. Wierzymy w to, że w połączeniu z pozostałymi działaniami UE wpłynie ona pozytywnie na rozwój oraz realizację celów UE." Lokalne środki publiczne nie stanowią pomocy państwa (12.10.2016) Członkowie Europejskiego Komitetu Regionów apelują o łatwiejsze warunki, szersze definicje i większą pewność prawa w zakresie unijnej kontroli pomocy państwa, a także wsparcie dla podmiotów lokalnych i regionalnych. Na październikowej sesji plenarnej przyjęto opinię w tej sprawie sporządzoną przez Markusa Tönsa. 8 Prawo UE gwarantuje, że pomoc przyznawana przez państwa członkowskie nie zakłóca konkurencji i handlu wewnątrz UE. Ogólny zakaz udzielania pomocy państwa obejmuje również władze regionalne i lokalne świadczące usługi publiczne, zwane także usługami świadczonymi w ogólnym interesie gospodarczym. Choć istnieją specjalne wyjątki, to obowiązujące zasady stały się bardzo szczegółowe i skomplikowane. „Mniejszym samorządom lokalnym i regionalnym brakuje środków i zdolności do śledzenia wydarzeń na szczeblu UE. Odbiera im to nie tylko możliwość wypowiadania się w trakcie debat, ale także korzystania ze specjalnych warunków dla usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym zgodnie z unijnymi zasadami dotyczącymi pomocy państwa, co hamuje inwestycje publiczne. Potrzebujemy mniej biurokracji, a więcej wytycznych, skoordynowanych procedur i dialogu” – powiedział Markus Töns, poseł do parlamentu krajowego Nadrenii Północnej-Westfalii i sprawozdawca opinii Komitetu w tej sprawie. Sprawozdawca stwierdził, że czysto lokalne środki publiczne nie stanowią pomocy państwa, ponieważ nie wpływają na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Wezwał jednocześnie do podobnego wyłączenia z kontroli dotyczących pomocy państwa projektów współfinansowanych w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych, a także inwestycji w infrastrukturę energetyczną, szerokopasmową, lotniskową i portową. „Nie zapominajmy, że usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym oraz inwestycje publiczne odgrywają kluczową rolę we wzroście i zatrudnieniu, oraz że większość lokalnych usług tego rodzaju wpływa jedynie na dany obszar. Nadal potrzebujemy większej pewności prawa dla władz lokalnych i regionalnych przy podejmowaniu decyzji o tym, które działania mogą one wspierać bez naruszania przepisów. Obejmuje to dalsze obiektywne kryteria, jak również ograniczenie do pięciu lat okresu składania odwołań, które powinny być wnoszone tylko przez strony bezpośrednio dotknięte finansowo” – powiedział Markus Töns. Członkowie Komitetu Regionów zaproponowali również rozszerzenie pojęcia usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, by odzwierciedlić nową sytuację, oraz usług socjalnych, takich jak pomoc na rzecz uchodźców lub infrastruktura cyfrowa, w przypadku których nie udaje się zaspokoić potrzeb poprzez wolne rynki, a także poszerzenie definicji mieszkalnictwa socjalnego. Przywódcy lokalni i regionalni wyrazili również nadzieję, że przyszłe umowy międzynarodowe, których celem jest liberalizacja rynku, zapewnią wyłączenie usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym i nie naruszą prawa UE, jej państw członkowskich i ich samorządów szczebla niższego niż krajowy do regulowania lub świadczenia takich usług. www.samorzad.pap.pl Dobry rozwój. Prezydent o współpracy z samorządami na rzecz wyrównywania szans (10.10.2016) Prezydent Andrzej Duda podczas spotkania z mieszkańcami Strzelec Krajeńskich (Lubuskie) mówił, że Polska potrzebuje zrównoważonego rozwoju, tak by Polacy z dużych i mniejszych miast mieli równe szanse na życie na dobrym poziomie. 9 Duda podczas spotkania z mieszkańcami na Rynku Miejskim mówił, że Strzelce Krajeńskie "mają swoje bolączki, tak jak ma wiele mniejszych miast w Polsce: jest bezrobocie, jest problem z obwodnicą", o którym wspominali burmistrz miasta i wojewoda lubuski. Prezydent zachęcił burmistrza miasta do tego, żeby - jak podkreślił - z wykorzystaniem strzeleckiej młodzieży "zająć się promocją miasta". Prezydent nawiązał do polityki prorodzinnej rządu Beaty Szydło i planu rozwoju gospodarczego przygotowanego przez wicepremiera Mateusza Morawieckiego. Podziękował towarzyszącej mu szefowej Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Elżbiecie Rafalskiej za wprowadzenie Programu 500+ i dodał, że jej resort przygotowuje kolejne programy pomocy rodzinom z dziećmi. „Takie programy są nam dzisiaj w naszym kraju ogromnie potrzebne, bo z jednej strony to musi być plan rozwoju gospodarczego, ambitny, taki jak przygotował polski rząd, jak przygotował pan premier Morawiecki – wielką strategię dobrego i odpowiedzialnego rozwoju. Strategię, która - mam nadzieję - przede wszystkim pozwoli w naszym kraju uruchomić te zasoby, które do tej pory były marnowane, wykorzystać inwencję, ten kapitał wiedzy, inteligencji, który jest w Polakach, którzy potrafią robić biznes w innych krajach, a w Polsce mówią: jesteśmy blokowani, mamy z tym problem, nie ma możliwości, dlatego wyjeżdżamy za granicę” – mówił Duda. Zwracając się do mieszkańców Strzelec Krajeńskich powiedział, że sami wiedzą ilu wykształconych i kreatywnych młodych ludzi wyjechało z tego miasta zagranicę w poszukiwaniu szansy na lepsze życie. „Chciałbym, żeby dzisiaj nie tylko władze lokalne, samorządowe, które od lat się starają, ale jestem przekonany, że dzisiaj jest wreszcie rząd, który na skalę ogólnokrajową pozwoli wykorzystać tę szansę i nie będzie (…) takiego zaniedbania, jakie było przez ostatnie lata, że nie będzie wszystko koncentrowało się tylko na wielkich miastach, że wreszcie rozwój będzie zrównoważony także pod względem terytorialnym. I być może są tacy, którzy są z tego niezadowoleni, ale ja jestem przekonany, że tego właśnie oczekuje większość Polaków” – mówił prezydent. Polska - podkreślił Duda - "tego zrównoważonego rozwoju, dostrzeżenia mniejszych miast, także bardzo ogromnie potrzebuje". "Nie wszyscy Polacy mogą i nie wszyscy Polacy chcą mieszkać w wielkim mieście, ale wszyscy powinni mieć stworzoną tę właśnie konstytucyjną szansę swobody wyboru miejsca zamieszkania, po to, żeby można było żyć normalnie i na poziomie” – dodał. Na początku wizyty w Strzelcach Krajeńskich prezydent wziął udział w uroczystym wmurowaniu kamienia węgielnego pod rozbudowę Publicznej Szkoły Podstawowej. Inwestycję wartą ponad 3 mln zł finansuje gmina. Aplikuje także o pomoc finansową z RPO. Wietrzenie miast. Poznańska debata na temat poprawy jakości powietrza (11.10.2016) Włodarze polskich miast chcą mieć większy wpływ na to, jak stare samochody poruszają się po ulicach i czym mieszkańcy palą w swoich piecach. W Poznaniu samorządowcy wzięli udział w debacie na temat poprawy jakości powietrza w polskich miastach. Spotkanie odbyło się w ramach rozpoczętych w Poznaniu Międzynarodowych Targów 10 Technologii i Produktów dla Zrównoważonego Rozwoju i Usług Komunalnych Pol-Eco-System. Jak powiedział po debacie prezydent Poznania Jacek Jaśkowiak, w najbliższych tygodniach samorządowcy przygotują apel do rządzących w sprawie jakości powietrza w polskich miastach. Prezydent Poznania podkreślił, że poważnym problemem dla polskich miast jest coraz większa liczba starych samochodów na ulicach. "Gdy zanieczyszczenie powietrza przekracza określony poziom, włodarze miast powinni móc zamykać wjazd – przynajmniej dla tych najstarszych pojazdów. Powinna być standaryzacja palenisk, ale też standaryzacja paliw. Musimy walczyć z przypadkami spalania w piecach nieodpowiednich paliw – tracimy przez to zdrowie i życie" - dodał. Prezydent Poznania podkreślił, że potrzebna jest edukacja społeczeństwa – w szczególności dzieci. „Warto też korzystać z doświadczeń innych krajów w tym zakresie” – powiedział. Jaśkowiak skrytykował też decyzję o zakończeniu przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej programu Kawka, w ramach którego można było starać się o środki na likwidację pieców czy kotłów opalanych węglem i zastępowanie ich ciepłem systemowym, gazem lub energią elektryczną. „Korzystaliśmy z niego, to był bardzo dobry program” - powiedział. Na konferencji prasowej przedstawiciele NFOŚiGW poinformowali, że w najbliższym czasie przedstawione zostaną szczegóły programu Region, który zastąpi m.in. dotychczasowy program Kawka. Prezydent Poznania powiedział, że w najbliższym czasie w centrum miasta umieszczona zostanie tablica z informacjami o bieżącym stanie powietrza. W zorganizowanej na Międzynarodowych Targach Poznańskich debacie uczestniczyli m.in. prezydenci i przedstawiciele samorządów Gdańska, Krakowa, Wrocławia, Kalisza, Krakowa i Bydgoszczy. Plan na VAT. Miasta i regiony chcą unowocześnienia i uproszczenia przepisów (13.10.2016) Podczas październikowej sesji plenarnej członkowie Europejskiego Komitetu Regionów poparli działania Komisji Europejskiej zmierzające do unowocześnienia podatku VAT w UE. Plan działania w sprawie VAT ma ułatwić zwalczanie oszustw i uprościć administracyjne procedury, zwłaszcza te nakładane na handel elektroniczny i MŚP. W przyjętej przez KR opinii Dainis Turlais (LV/ALDE), członka rady miasta Rygia podkreślono, że szeroką skala oszustw związanych z VAT świadczy o niedociągnięciach obecnego systemu. Jak poinformował sprawozdawca, szacuje się, że luka w podatku VAT, czyli różnica między spodziewanymi przychodami a kwotą faktycznie pobranego podatku, wynosi 170 mld EUR. „Znacząca skala oszustw sprawia, że każdego roku państwa członkowskie ponoszą istotne straty w dochodach. Ma to negatywny wpływ na budżet sektora publicznego, zwłaszcza władz lokalnych i regionalnych i na możliwość świadczenia przez nie wysokiej jakości usług. Rosnące ryzyko oszustw podatkowych wiąże się z gospodarczymi i politycznymi konsekwencjami. Systemy nadużyć – niekiedy funkcjonujące całymi latami – sprawiają, że obywatele europejscy nie ufają instytucjom, tak krajowym, jak i unijnym” – zaznaczył Turlais. 11 Podkreślił, że w przypadku podejrzenie popełnienia oszustwa związanego z VAT ważne jest, aby także banki w pełni współpracowały z organami podatkowymi w granicach obowiązujących przepisów w zakresie ochrony danych. Lokalni i regionalni liderzy wskazują, że w kwestii pakietu VAT dla MŚP odpowiednie instytucje krajowe powinny ponosić odpowiedzialność za kontrolę legalnie działających przedsiębiorstw i nie należy przenosić tej odpowiedzialności na partnerów oraz inne przedsiębiorstwa. Samorządowcy zachęcili także do korzystania z narzędzi IT, takich jak dobrowolny elektroniczny system płatności, W jego ramach podatek VAT z dokonywanych przez obywateli transakcji zakupu przelewany jest do budżetu państwa, a kwota zakupu bez podatku VAT transferowana jest na rachunek sprzedawcy. Biorąc pod uwagę, że regiony przygraniczne i MŚP szczególnie silnie odczuwają skutki zróżnicowania przepisów i stawek podatku VAT między krajami, członkowie KR-u zagłosowali za rozszerzeniem i przeglądem wykazu towarów i usług kwalifikujących się do objęcia obniżonymi stawkami. „Przyznanie państwom członkowskim większej swobody w ustalaniu stawek zwiększyłoby ich zróżnicowanie i doprowadziłoby do zakłóceń na jednolitym rynku i do nakładania obciążeń na przedsiębiorstwa, zwłaszcza MŚP, które tworzą najwięcej miejsc pracy w regionach” – wskazał Dainis Turlais. Podczas sesji plenarnej KR zaapelował o włączenie przedstawicieli władz lokalnych i regionalnych do konsultacji w sprawie wszelkich zmian systemu VAT ze względu na bezpośrednie skutki takich decyzji na dobrobyt obywateli. Wskazał również na konieczność przeprowadzenia oceny oddziaływania terytorialnego zgłoszonych propozycji umożliwiających bardziej elastyczne określanie stawek VAT. Plan działania w sprawie VAT został opublikowany przez Komisję Europejską w kwietniu 2016 r. i jest pierwszym krokiem do stworzenia jednolitego obszaru podatku od wartości dodanej (VAT). Zdaniem wojewody. Co powierzyć w ramach wspólnej obsługi gminnych jednostek? (14.10.2016) W ramach wspólnej obsługi jednostek oświatowych gmina nie może zlecić przygotowania sprawozdań o średnich wynagrodzeniach nauczycieli, ani nadzoru nad planem finansowym - stwierdził wojewoda śląski. Wojewoda śląski uchylił uchwałę Rady Gminy Świerklany w sprawie zapewnienia wspólnej obsługi jednostek oświatowych podległych gminie. Organ nadzoru za sprzeczne z prawem uznał zadanie nowego Gminnego Zespołu Obsługi Placówek Oświatowych polegające na opracowaniu danych do sprawozdania z wysokości osiągniętych średnich wynagrodzeń nauczycieli, o których mowa w art. 30a ustawy Karta Nauczyciela oraz sporządzanie projektu sprawozdania do zatwierdzenia przez wójta. Wojewoda zwrócił uwagę, że zadanie to jest zadaniem organu prowadzącego szkołę, nie zaś szkoły jako jednostki obsługiwanej. Tymczasem, zdaniem organu nadzoru, jednostce obsługującej można powierzyć tylko sprawy mieszczące się w zadaniach jednostki obsługiwanej. „Oznacza to, że zadanie to nie może zostać powierzone jednostce obsługującej szkoły" - podkreślił wojewoda. Organ nadzoru zakwestionował też inne zadania powierzone nowemu zespołowi, w tym „bieżący nadzór nad realizacją planu finansowego", „wspomaganie dyrektorów jednostek obsługiwanych 12 w przygotowaniu planów finansowych, zmian w planach finansowych oraz bieżącej analizie wykonanie tych planów" oraz „współpraca z kierownikami jednostek obsługiwanych w zakresie sporządzania sprawozdań rzeczowo-finansowych i statystycznych". W ocenie wojewody zadania związane z „wspomaganiem" lub ze „współpracą" a także z „bieżącym nadzorem" nie stanowią zadania jednostki obsługiwanej i tym samym nie mogą zostać powierzone jednostce obsługującej. Wojewoda powtórzył, że jednostce obsługującej można powierzyć tylko te zadania, które należą do jednostki obsługiwanej. Przyznał jednak, że ww. pojęcia mają charakter nieostry i niejasny. Nie wiadomo bowiem na czym ma polegać realizacja tych "zadań" oraz jaki będzie podział obowiązków czy odpowiedzialności za wykonane zadania. Wojewoda wskazał, że przejęte przez jednostką obsługiwaną zadania powinny być jasno sformowane, nie mogą budzić wątpliwości interpretacyjnych. Zgodnie z art. 10a ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, gmina może zapewnić wspólną obsługę, w szczególności administracyjną, finansową i organizacyjną jednostkom organizacyjnym gminy zaliczanym do sektora finansów publicznych. Wspólną obsługę mogą prowadzić urząd gminy, inna jednostka organizacyjna gminy, jednostka organizacyjna związku międzygminnego albo jednostka organizacyjna związku powiatowo-gminnego. Zakres wspólnej obsługi nie może obejmować kompetencji kierowników jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych do dysponowania środkami publicznymi oraz zaciągania zobowiązań, a także sporządzania i zatwierdzania planu finansowego oraz przeniesień wydatków w tym planie. www.pi.gov.pl GEM Polska. Raport z badania przedsiębiorczości (10.10.2016) GEM 2016Zapraszamy do zapoznania się z najnowszą 5. edycją raportu z badań GEM Polska. Zawiera on dane za lata 2011-2015 nt. procesu kształtowania się przedsiębiorczości w Polsce na tle innych krajów Europy i świata oraz wyniki eksperckiej oceny warunków do zakładania i rozwijania działalności gospodarczej w naszym kraju. W szczególności polecamy Państwa uwadze rozdziały dotyczące startupów oraz finansowania działalności gospodarczej na jej wczesnym etapie. Obecny rok jest szóstym z kolei, od kiedy Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości wraz z Uniwersytetem Ekonomicznym w Katowicach reprezentuje Polskę w tym międzynarodowym projekcie badawczym. Wszystkie poprzednie edycje raportów GEM Polska dostępne są na stronie PARP: http://badania.parp.gov.pl/global-entrepreneurship-monitor-gem, na stronie Global Entrepreneurship Monitor: http://www.gemconsortium.org oraz w Bibliotece Portalu Innowacji: http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_96018.asp Raportu z najnowszej edycji badania: Raport GEM Polska http://www.pi.gov.pl/PARPFiles/media/_multimedia/39CFA6EED1EC412291D2E4B805CBABA2/20161 010_083354%20Raport_GEM_Polska_2016.pdf 13 Biała Księga Innowacyjności (14.10.2016) Przedsiębiorcy, naukowcy, inwestorzy, a także przedstawiciele administracji to tylko niektórzy współtwórcy Białej Księgi Innowacyjności. Przygotowana przez resort nauki Biała Księga Innowacyjności powstała w ramach prac Rady ds. Innowacyjności, ponadresortowego ciała, w którego skład wchodzą m.in. wicepremierzy Gowin, Morawiecki i Gliński. Jej celem jest rozpoznanie i skatalogowanie barier, które uniemożliwiają swobodny transfer nowej wiedzy do gospodarki, a także zaproponowanie rozwiązań, które te bariery zburzą. Zdaniem Instytutu Sobieskiego inicjatywa opracowania Białej Księgi i jej wieloetapowy charakter – równocześnie otwarty i włączający bezpośrednio w transparentny sposób przedstawicieli rozmaitych grup zainteresowanych podmiotów – jest niezwykle wartościowa w kontekście modyfikowania polityki innowacyjności. Biała Księga wpisuje się w „Plan na rzecz odpowiedzialnego rozwoju” oraz w „Strategię na rzecz doskonałości naukowej”, których celem jest pobudzenie gospodarki i wyrwanie Polski z pułapki średniego dochodu. Realizacja wybranych postulatów z Księgi ma przyczynić się do zwiększenia nakładów na B+R do poziomu 1,7% PKB w 2020 roku oraz stworzenia w ciągu najbliższych 7 lat 1500 start-upów. Powstały w wyniku szerokich konsultacji społecznych dokument będzie punktem wyjścia do stworzenia systemowej ustawy o innowacyjności. W sierpniu tego roku rząd przyjął pierwszą ustawę o innowacyjności, która – uwzględniając możliwości przyszłorocznego budżetu – zaproponowała system ulg podatkowych dedykowany przedsiębiorcom, chcących współpracować z nauką, a także zachęty dla samych badaczy. Więcej informacji: http://www.nauka.gov.pl/aktualnosci-ministerstwo/biala-ksiega-wyraza-glos-ludzi-nauki-i-biznesu.html www.arimr.gov.pl Od 18 października 2016 r. zmieniają się przepisy dotyczące identyfikacji i rejestracji zwierząt (10.10.2016) Uprzejmie informujemy, że w związku ze zmianą przepisów dotyczących identyfikacji i rejestracji zwierząt, od 18 października 2016 r. rolnicy posiadający zwierzęta gospodarskie muszą stosować się do nowych zasad. Nowe regulacje dotyczą zwłaszcza posiadaczy trzody chlewnej. Mają one na celu zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych wśród zwierząt. Poniżej prezentujemy najważniejsze zmiany, które będą obowiązywać od 18 października br. (…). Zob. szerz.: http://www.arimr.gov.pl/aktualnosci/artykuly/od-18-pazdziernika-2016-r-zmieniaja-sieprzepisy-dotyczace-identyfikacji-i-rejestracji-zwierza.html 14 300 tys. zł na przetwórstwo produktów rolnych - w ARiMR trwa nabór wniosków o taką pomoc (13.10.2016) ARiMR przypomina, że beneficjenci, którzy będą ubiegać się o wsparcie na inwestycje w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój w ramach PROW 2014-2020 mogą rozpocząć działalność gospodarczą nie wcześniej niż po podpisaniu umowy o przyznaniu pomocy i nie później niż trzy miesiące od dnia jej zawarcia. Od 29 września do 28 października 2016 r. w Oddziałach Regionalnych ARiMR przyjmowane są wnioski o pomoc dla rolników, domowników lub małżonków rolników, w ramach wsparcia inwestycji w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój. Warunkiem uzyskania pomocy jest podjęcie wykonywania działalności gospodarczej związanej z przetwarzaniem produktów rolnych. Wsparciem objęte zostały następujące sektory przetwórstwa: mleka, mięsa, owoców i warzyw, zbóż, ziemniaków a także jaj, miodu, lnu i konopi oraz roślin oleistych i wysokobiałkowych. Pomoc jest przyznawana w formie refundacji kosztów poniesionych przez beneficjentów na realizacje inwestycji. Jej maksymalny poziom wynosi 50 proc., a wysokość wsparcia finansowego, jakie można otrzymać w całym okresie realizacji PROW 2014-2020 w przypadku tej grupy beneficjentów wynosi 300 tys. zł. Wielkość pomocy przyznanej na realizację jednej operacji nie może być mniejsza niż 10 tys. zł. W ramach PROW 2014-2020 na "Wsparcie inwestycji w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi i ich rozwój" przewidziano ok. 700 mln euro. www.mib.gov.pl Rozpoczynamy realizację programu Mieszkanie Plus (12.10.2016) - Obowiązkiem państwa jest pomoc obywatelom w zdobyciu własnego mieszkania - mówił minister infrastruktury i budownictwa Andrzej Adamczyk 12 października 2016 r. podczas inauguracji programu Mieszkanie Plus. Uroczystość uruchomienia programu Mieszkanie Plus odbyła się w Katowicach, gdzie podpisano listy intencyjne dla siedmiu miejscowości. Minister A. Adamczyk towarzyszył premier Beacie Szydło i wicepremierowi, ministrowi rozwoju i finansów Mateuszowi Morawieckiemu. Kolejne listy intencyjne w sprawie realizacji pilotażu programu podpisali dzisiaj wiceministrowie infrastruktury i rozwoju: Justyna Skrzydło w Białej Podlaskiej oraz Kazimierz Smoliński w Pelplinie. Wiceministrowie Justyna Skrzydło i Kazimierz Smoliński podczas uroczystości w Białej Podlaskiej i Pelplinie Wiceministrowie Justyna Skrzydło i Kazimierz Smoliński podczas uroczystości w Białej Podlaskiej i Pelplinie Podczas uroczystości w Katowicach minister Andrzej Adamczyk podkreślił, że obecnie 40 proc. Polaków nie spełnia warunków, by uzyskać kredyt i kupić własne mieszkanie. Minister wskazał, że Narodowy Program Mieszkaniowy przeznaczony jest w pierwszej kolejności dla tych, którzy mają problem ze zdobyciem własnego "M". 15 - Jeżeli mamy nadzieję na przyszłe pokolenia Polaków, które będą chciały pracować w Polsce, musimy im stworzyć dogodne warunki mieszkaniowe - zaznaczył minister. Program Mieszkanie Plus to kolejny, bardzo ważny element wsparcia polskich rodzin, zwłaszcza wielodzietnych. Program adresowany jest do wszystkich Polaków borykających się z brakiem samodzielnego mieszkania – będą mogły z niego skorzystać rodziny, osoby myślące o założeniu rodziny oraz osoby samotne. Z programu będzie mógł skorzystać każdy bez względu na wiek. Pilotaż programu „Mieszkanie plus”, który dzisiaj ruszył, obejmie 17 miast z województw: śląskie, małopolskie, dolnośląskie, wielkopolskie, mazowieckie, podkarpackie, lubelskie, pomorskie. S3 połączy Szczecin i Świnoujście z Republiką Czeską (14.10.2016) Minister infrastruktury i budownictwa Andrzej Adamczyk oraz wiceminister Jerzy Szmit zapowiedzieli 14 października 2016 r., że prace pozwalające ogłosić postępowanie przetargowe na ostatni, południowy odcinek trasy S3, aż do granicy polsko-czeskiej, będą kontynuowane. - Bardzo się cieszę, że ta inwestycja wchodzi w obszar realizacji i kończą się dywagacje, czy uda się wybudować ten ważny fragment drogi z Bolkowa do Lubawki. Dziś mam zaszczyt ogłosić, że ta droga powstanie w ramach Programu Budowy Dróg Krajowych - powiedział minister Adamczyk. Jak przypomniał minister infrastruktury i budownictwa, kilka dni temu wiceminister Jerzy Szmit poinformował o budowie brakującego fragmentu drogi S3 do portu Świnoujście. Minister podkreślił również, że rząd chce połączyć polskie porty w Szczecinie i Świnoujściu z południem Europy, co jest ważne dla wszystkich regionów, przez które przebiega trasa S3. Jak poinformował wiceminister Jerzy Szmit, budowa 31 km trasy S3 od węzła w Bolkowie do granicy Polski w Lubawce ma kosztować 3,2 mld zł. Inwestycja ma zostać ukończona do 2021 r. - Podpisany dziś dokument pozwala uruchomić procedurę przetargową, bo gwarantuje finansowanie tej inwestycji. Będziemy nadal próbowali pozyskać na budowę tego fragmentu wsparcie z unijnych funduszy - powiedział wiceminister Jerzy Szmit. Przypomniał, że Polska złożyła wniosek do Komisji Europejskiej o dofinansowanie budowy brakującego odcinka S3 w ramach programu CEF "Łącząc Europę". Przyszła trasa ekspresowa, łącząca Bolków z Lubawką, jest ostatnim, nieskierowanym do realizacji odcinkiem drogi S3 w kierunku południowym. Jest to kluczowy fragment, mogący poprawić płynność ruchu oraz tranzytu na obszarach przygranicznych z Republiką Czeską, jak i zespołu portów SzczecinŚwinoujście z południowymi sąsiadami. Droga ekspresowa S3 docelowo będzie miała ok. 480 km i będzie przebiegać południkowo od zespołu portów morskich Szczecin – Świnoujście na północy, wzdłuż zachodniej granicy kraju, poprzez okolice Gorzowa Wielkopolskiego i Zielonej Góry, Lubina, Legnicy, Jawora, Bolkowa oraz Kamiennej Góry do południowej granicy Polski w Lubawce. S3 będzie mieć kontynuację na terenie Republiki Czeskiej w postaci autostrady D11 (dotychczas droga ekspresowa R11). Połączenie obu dróg realizowane jest na podstawie międzynarodowej umowy rządowej. 16 Droga ekspresowa S3 stanowi element korytarza paneuropejskiego. Jako fragment europejskiej trasy E65, wiodącej z północy na południe Europy, docelowo połączy Malmö w Szwecji, będące ważnym ośrodkiem gospodarczym i portowym, z południem Europy, z miejscowością Chania w Grecji. www.mpips.gov.pl Wszystko co musisz wiedzieć o pomocy żywnościowej (12.10.2016) Co to jest Program Operacyjny Pomoc Żywnościowa 2014-2020, Podprogram 2016? Jest to program współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, którego celem jest wsparcie osób i rodzin najbardziej potrzebujących. Pomoc realizowana jest poprzez przekazywanie nieodpłatnych paczek żywnościowych lub posiłków. Od początku trwania programu (czyli od grudnia 2014 r.) pomocą objętych zostało ponad 3,5 mln osób, które otrzymały prawie 16,4 mln paczek oraz skorzystały z ponad 2,2 mln posiłków. Pomoc mogą otrzymywać osoby/rodziny znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji, np. dotknięte: ubóstwem, sieroctwem, bezdomnością, bezrobociem, niepełnosprawnością, długotrwałą lub ciężką chorobą oraz uzyskujące dochód nieprzekraczający: - 951 zł w przypadku osoby samotnie gospodarującej, - 771 zł w przypadku osoby w rodzinie, czyli dochód nieprzekraczający 150% kryterium dochodowego uprawniającego do korzystania z pomocy społecznej. Jak otrzymać pomoc żywnościową? Należy: zgłosić się do właściwego ze względu na miejsce zamieszkania ośrodka pomocy społecznej (OPS) lub do organizacji partnerskiej wydającej żywność w celu zakwalifikowania do odbioru żywności. Uwaga! Skierowanie jest ważne tylko na czas trwania Podprogramu 2016. Osoby bezdomne mogą zgłaszać się po pomoc bez skierowania. Jakie organizacje zajmują się rozprowadzaniem żywności oraz wspieraniem akcji towarzyszących? - Federacja Polskich Banków Żywności – to 32 banki w Polsce, które bezpłatnie pozyskują i rozdzielają uzyskaną żywność; - Polski Komitet Pomocy Społecznej – ich celem jest pomoc osobom potrzebującym, które nie są zdolne do samodzielnego funkcjonowania. - Caritas Polska – wszechstronna pomoc od wydawania żywności po ośrodki opiekuńczo – wychowawcze, czy Domy Pomocy Społecznej; - Polski Czerwony Krzyż – zajmuje się wsparciem osób dotkniętych klęskami żywiołowymi, upowszechnianiem praw człowieka, idei honorowego krwiodawstwa, działalnością edukacyjną dzieci i młodzieży oraz promocją właściwych zachowań zdrowotnych i ekologicznych. Adresy punktów wydających żywność można uzyskać we właściwym ze względu na miejsce zamieszkania ośrodku pomocy społecznej (OPS) oraz w lokalnych punktach Caritas Polska, Federacji Polskich Banków Żywności, Polskim Komitecie Pomocy Społecznej (PKPS) oraz Polskim Czerwonym Krzyżu (PCK). 17 Osoby potrzebujące otrzymują m.in. artykuły: Skrobiowe (np. makarony, ryże), Mleczne (np. sery, mleko), Warzywne i owocowe (np. dżemy, koncentrat pomidorowy, fasola), Mięsne (np. gulasz, szynka, pasztet), Olej, cukier, herbatniki itp. Paczka to minimum kilka (co najmniej trzy) artykułów spożywczych z różnych grup towarowych wydanych jednorazowo z 16 artykułów składających się na zestaw roczny dla każdej osoby potrzebującej. Wartość zestawu rocznego to ok. 228 zł. Osoby potrzebujące mogą skorzystać z bezpłatnych szkoleń lub warsztatów dotyczących: - przygotowywania posiłków, - dietetyki oraz zdrowego odżywiania, - sprawnego zarządzania budżetem domowym, - zapobiegania marnowaniu żywności. Kursy mają pomóc w prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz w zarządzaniu budżetem domowym. Szczegółowe informacje na temat Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014-2020, Podprogram 2016, są dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Rodziny, pracy i Polityki Społecznej oraz Agencji Rynku Rolnego. www.mr.gov.pl Ogłoszono kolejny nabór wniosków o dofinansowanie projektów w sektorze transportu z Instrumentu „Łącząc Europę” (13.10.2016) Komisja Europejska wraz z Agencją Wykonawczą ds. Innowacji i Sieci 13 października 2016 r. ogłosiła kolejny nabór na projekty mogące otrzymać dofinansowanie z instrumentu CEF. Konkurs będzie trwał do 7 lutego 2017 r. (ostateczny termin składania wniosków aplikacyjnych do Komisji Europejskiej). W prowadzonym naborze Komisja Europejska udostępniła kwotę 1,9 mld euro na współfinansowanie projektów transportowych, wpisujących się w priorytety określone w Wieloletnim i Rocznym Programie Prac. Dokumenty konkursowe, w tym formularz wniosku aplikacyjnego, zostały opublikowane na stronie Komisji Europejskiej. https://ec.europa.eu/inea/connecting-europe-facility/cef-transport/apply-funding/2016-cef-transport-callsproposals Wszystkie wnioski aplikacyjne przed przekazaniem do Komisji Europejskiej muszą zostać zaakceptowane przez Państwo Członkowskie, tj. Ministerstwo Rozwoju. Szczegółowe informacje dotyczące naboru wniosków, w tym harmonogramu, budżetu i zakresu naboru oraz preselekcji projektów prowadzonej przez Ministerstwo Rozwoju dostępne są na stronie internetowej MR. http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/27540/Informacja_o_naborach_pazdziernik_2016.pdf 18 Europejski Tydzień Kodowania (13.10.2016) Code Week Polska jest częścią Europejskiego Tygodnia Kodowania, który odbędzie się w tym roku już po raz trzeci. Jego celem jest popularyzacja i promocja nauki programowania wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. W całej Polsce planowane są wydarzenia promujące kodowanie. W akcję włączyło się również Centrum Nauki Kopernik, gdzie powstała strefa Mistrzów Kodowania. W Programie Polska Cyfrowa prowadzony jest natomiast konkurs, którego celem jest rozwijanie kompetencji nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w zakresie nauki programowania. Ministerstwo Rozwoju odpowiada za realizację Programu Polska Cyfrowa. To jeden z programów w perspektywie 2014-2020, którego celem jest cyfryzacja kraju. Jego budżet to blisko 10 miliardów zł. W sierpniu, w ramach działania 3.2 Innowacyjne rozwiązania na rzecz aktywizacji cyfrowej, ogłoszono konkurs, którego celem jest rozwijanie kompetencji nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w tym zakresie. "To szansa dla dzieci z małych miejscowości, gdzie dostęp do zajęć z zakresu kodowania jest znacznie trudniejszy. Nauka programowania uczy nie tylko twardych umiejętności, ale przede wszystkim pozwala na wyposażenie młodego człowieka w szereg kluczowych dla jego przyszłości kompetencji miękkich: m.in. umiejętności współpracy w grupie, komunikacji,radzenia sobie z trudnościami, kreatywnego rozwiązywania problemów. To one są najbardziej pożądane i cenione na rynku pracy i to na ich deficyt u przyszłych pracowników wskazują pracodawców." – uważa wiceminister rozwoju Paweł Chorąży. Konkurs do którego mogą zgłaszać się m.in. organizacje pozarządowe, instytucje publiczne potrwa do 30 listopada 2016 r. Więcej informacji na temat konkursu znajduje się na stronie Centrum Projektów Polska Cyfrowa Kodowanie w Centrum Nauki Kopernik https://cppc.gov.pl/ W Europejski Tydzień Kodowania, który trwa od 15 do 22 października włączyło się również Centrum Nauki Kopernik. Trenerzy Mistrzów Kodowania zachęcą do nauki programowania dzieci, młodzież, nauczycieli, edukatorów i rodziców. Przez dwa tygodnie w CNK prowadzone będą zajęcia z programowania dla dzieci i młodzieży. Podczas tych 45-minutowych spotkań dzieci doświadczą, czym jest myślenie programistyczne i zakodują swoje pierwsze projekty. Pokazane zostanie programowanie bez urządzeń cyfrowych z użyciem specjalnej maty edukacyjnej, ale też kodowanie z wykorzystaniem aplikacji na urządzenia mobilne oraz z wykorzystaniem robotów i specjalnych zestawów do kodowania muzyki. www.funduszeeuropejskie.gov.pl Spotkanie informacyjne w Zielonej Górze dotyczące wsparcia dla osób powyżej 50 roku życia (12.10.2016) Główny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich w Zielonej Górze, działający w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Lubuskiego, zaprasza na spotkanie informacyjne z cyklu „50+”. 19 Spotkanie odbędzie się 28 października 2016 r. w godz. 10:00-14:00 w siedzibie Głównego Punktu Informacyjnego Funduszy Europejskich w Zielonej Górze, ul. Bolesława Chrobrego 1-3-5 (sala konferencyjna nr 0.35, poziom 0). Osoby zainteresowane wzięciem udziału w spotkaniu prosimy o przesłanie formularza zgłoszeniowego na adres [email protected] do 27 października 2016 r. Spotkanie przeznaczone jest dla osób powyżej 50 roku życia. Podczas spotkania przekazane zostaną informacje dotyczące możliwości pozyskania środków m.in. na: założenie działalności gospodarczej, podniesienie kompetencji poprzez udział w kursach i szkoleniach. Omówione zostaną warunki przyznania wsparcia, wskazane zostaną dokumenty, strony internetowe oraz podmioty oferujące unijne oraz krajowe środki. Wsparcie unijne dotyczyć będzie Regionalnego Programu Operacyjnego Lubuskie 2020 oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020. Organizator spotkania Główny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich w Zielonej Górze ul. Bolesława Chrobrego 1-3-5, pokój nr 0.3 tel. 68 456 55 35, 499, 488, 480, 454 e-mail: [email protected] www.bruksela.lubuskie.pl Polityka spójności w praktyce: najważniejsze wyniki unijnych inwestycji w latach 2007-2013 (10.10.2016) Ilustracja do informacji: Polityka spójności w praktyce: najważniejsze wyniki unijnych inwestycji w latach 2007-2013 Komisja Europejska opublikowała wyniki niezależnej oceny unijnych inwestycji zrealizowanych w latach 2007-2013 oraz szczegółowe sprawozdania dotyczące poszczególnych państw członkowskich. Najważniejszy wynik oceny to utworzenie dodatkowego miliona miejsc pracy, co odpowiada jednej trzeciej ogólnego wzrostu zatrudnienia netto w UE w tym okresie oraz 2,74 euro dodatkowego wzrostu PKB za każde euro zainwestowane w ramach polityki spójności, co oznacza zwrot w wysokości około 1 bln euro dodatkowego PKB do roku 2023. Polityka spójności przyniosła korzyści gospodarce wszystkich krajów członkowskich UE i zapewniła im wsparcie w czasach trudnych z gospodarczego punktu widzenia. Dofinansowanie z funduszy polityki spójności otrzymało prawie 400 tys. MŚP i firm rozpoczynających działalność, co potwierdza, że polityka ta jest jednym z filarów strategii UE na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Przykłady wyników inwestycji w państwach członkowskich: - utworzenie ponad 100 tys. miejsc pracy w Niemczech - pomoc dla 21 tys. przedsiębiorstw rozpoczynających działalność w Szwecji - dofinansowanie ok. 3,9 tys. projektów badawczych na Węgrzech - modernizacja ponad 630 km dróg na Łotwie, głównie należących do transeuropejskiej sieci transportowej (TEN-T). Ocena inwestycji w okresie 2007-2013 pomogła również zidentyfikować obszary, w których politykę tę można poprawić są to: 20 Nacisk na wyniki i wydajność: w tym celu zreformowano zasady obowiązujące w okresie 2014-2020 poprzez wprowadzenie konkretnych celów dla poszczególnych programów – np. liczby utworzonych miejsc pracy lub zmniejszenia emisji dwutlenku węgla. Należy również skoncentrować się na kilku obszarach, które posiadają duży potencjał w zakresie rozwoju. Podstawowym elementem opracowywania ram polityki na okres po roku 2020 będzie zwiększenie nacisku na wyniki dzięki uproszczeniu polityki i zapewnieniu pozytywnego wpływu wzajemnych oddziaływań między funduszami spójności a innymi funduszami UE. Wykorzystanie instrumentów finansowych w latach 2007-2013 poziom wykorzystania środków unijnych za pośrednictwem instrumentów finansowych osiągnął 11,5 mld euro w porównaniu z 1 mld euro w okresie 2000-2006. Instrumenty te odegrały kluczową rolę w finansowaniu MŚP podczas zapaści kredytowej. W ocenie stwierdzono, że przepisy prawne nie były wystarczająco szczegółowe, a w połączeniu z brakiem doświadczenia wielu organów wykonawczych doprowadziły do opóźnień w realizacji inwestycji. W przypadku programów polityki spójności w bieżącym okresie finansowania i w przyszłości wyzwaniem jest rozszerzenie zakresu tych instrumentów poza wsparcie dla przedsiębiorczości i uproszczenie przepisów, które ich dotyczą. Zrównoważony rozwój obszarów miejskich: 11 proc. środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) na lata 2007-2013, czyli prawie 29 mld euro, zostało wydanych na projekty z zakresu rozwoju obszarów miejskich i infrastruktury społecznej. W ocenie stwierdzono, że wyniki unijnych inwestycji w tej dziedzinie można było zmaksymalizować dzięki opracowaniu zintegrowanych strategii rewitalizacji obszarów miejskich i projektów społecznych oraz zwiększonemu zaangażowaniu podmiotów lokalnych i beneficjentów funduszy. W przypadku realizacji programów na lata 2014-2020 i i w obliczu nowych wyzwań, takich jak konieczność integracji imigrantów, Komisja pragnie w coraz większym stopniu mobilizować podmioty miejskie – władze lokalne, organizacje pozarządowe czy partnerów biznesowych – w tworzenie unijnej polityki rozwoju obszarów miejskich, w ramach partnerstw programu UE dla miast lub w drodze bezpośredniego dialogu z burmistrzami. W latach 2007-2013 na politykę spójności przeznaczono 346,5 mld euro. Przeprowadzona ocena wyników tych inwestycji służy zwiększeniu przejrzystości i zapewnieniu rozliczalności. Pełni również funkcję edukacyjną, ponieważ stanowi podstawę do wyciągnięcia wniosków dotyczących poprawy funkcjonowania polityki spójności zarówno w bieżącym, jak i przyszłym okresie programowania. W celu zagwarantowania niezależności ocena została wykonana przez ekspertów zewnętrznych. Ocena została podzielona na 14 tematycznych pakietów roboczych. W ramach oceny przeprowadzono wywiady z ponad 3 tys. beneficjentów i 1 000 pracowników instytucji zarządzających, 530 tys. zainteresowanych stron wzięło udział w 10 szkoleniach, 80 organizacji wzięło udział w konsultacjach online, a każdy tematyczny pakiet roboczy został przeanalizowany przez ekspertów zewnętrznych. Najważniejsze wyniki oceny: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/evaluation/pdf/expost2013/wp1_synthesis_factshe et_en.pdf Uproszczenia – monitoring specjalnej grupy wysokiego szczebla ds. uproszczeń: http://ec.europa.eu/regional_policy/en/policy/how/improving-investment/high-level-group-simplification/ 14 tematycznych pakietów roboczych oceny: http://ec.europa.eu/regional_policy/en/policy/evaluations/ec/2007-2013/#1 InfoRegio: Oceny okresu programowania 2007-2013: http://ec.europa.eu/regional_policy/en/policy/evaluations/ec/2007-2013/#1 21 Sprawozdanie podsumowujące: Ocena ex post EFRR i Funduszu Spójności w latach 2007-2013: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/evaluation/pdf/expost2013/wp1_synthesis_report_ en.pdf 9 korzyści, jakie przynosi Europie polityka spójności – najważniejsze wyniki oceny okresu 2007-2013: http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/evaluation/pdf/expost2013/wp1_synthesis_factshe et_en.pdf Zestawienia informacyjne dotyczące poszczególnych krajów: http://ec.europa.eu/regional_policy/en/policy/evaluations/ec/2007-2013/#1 Lubuskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne - http://obserwuj.lubuskie.pl/ Opracowanie: Małgorzata Gogół, Magdalena Balak – Hryńkiewicz. 22