Aspekty środowiskowe

ASPEKTY ŚRODOWISKOWE
W NORMIE
ISO 14001: 2000
Aspekty środowiskowe
– jak wykorzystać wszystkie
możliwości
Wszyscy wdrażający i posiadający system zarządzania środowiskowego
zgodny z normą ISO 14001: 2000 znają ten termin – aspekt
środowiskowy – czyli – „element działań organizacji lub jej wyrobów
lub usług, który może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem”.
Warto wiedzieć, jak w pełni te działania wykorzystywać i rozwijać.
Natomiast z punktu widzenia użytkownika
wania, bo na przykład w wypadku samo-
systemu i osoby chcącej uzyskać z tego
chodu inne są aspekty związane z jazdą,
systemu maksymalne korzyści, dokumenty
czyli zużycie paliwa, oleju, emisja spalin,
te pozwalają uniknąć niepotrzebnych błę-
emisja hałasu itp., a inne aspekty wystę-
dów i kłopotów, czy to w procesie certy-
pują przy przeglądach technicznych czy
fikacji, czy to przy wdrażaniu systemu.
naprawach pojazdu, np.: zużyte filtry
Definicja aspektu mówi o elemencie dzia-
paliwa, oleju, powietrza, zużyte opony,
łania. Załącznik A podaje przykłady tych
akumulatory, zużyte części,
Jan Kowalczyk
Lloyd’s Register (Polska) Sp. z o.o.
działań i są to między innymi:
– sytuacje awaryjne – aspekty dotyczące
– projektowanie i rozwój, procesy pro-
sytuacji awaryjnych są specyficzne
efektywna identyfikacja jest elementem
dukcyjne, pakowanie i transport – czyli
i zwykle związane z poważniejszymi
systemu, który ma zasadniczy wpływ na
aspekty środowiskowe związane z dzia-
skutkami środowiskowymi.
to, czy system zarządzania środowisko-
łaniami występującymi na terenie zakła-
Identyfikując aspekty, należy także wziąć
wego spełni wymagania normy, oraz na to,
dów produkcyjnych.
pod uwagę działania, wyroby i usługi prze-
Aspekty środowiskowe, a właściwie ich
czy nasza organizacja odniesie dodatkowe
– efekty działalności środowiskowej i prak-
szłe, obecne i planowane.
tyki środowiskowe dostawców i wyko-
Problemem podstawowym jest sposób
Na początek chciałbym się zająć samymi
nawców, czyli te aspekty, o których
przedstawiania
aspektami. Autorzy normy dla przybliże-
mówi artykuł 4.4.6.c. normy ISO 14001.
aspektów. Można się bowiem spotkać
nia rodzaju sytuacji, w których aspekty
– dystrybucja, użytkowanie i postępowa-
z różnymi sposobami prezentowania
mogą się pojawiać, oraz w celu wyjaśnie-
nie po zakończeniu użytkowania wyro-
wyników i, jak to postaram się przedsta-
nia watpliwości, które mogą zaistnieć
bów – te aspekty są związane z ewentu-
wić poniżej, może to wpłynąć na efektyw-
w trakcie wdrażania systemu, uzupełnili
alnymi wyrobami organizacji.
ność systemu i na korzyści, które możemy
korzyści z jego posiadania.
wyników
identyfikacji
normę ISO 14001 o załącznik A –
Identyfikacja aspektów powinna oczywi-
osiągnąć z jego posiadania.
„Wytyczne dotyczące stosowania niniej-
ście obejmować:
Przedstawię dwie często spotykane,
szej normy międzynarodowej” – oraz
– normalne warunki funkcjonowania danej
według mnie skrajne metody prezentacji:
wydali normę ISO 14004 – „Systemy
instalacji, czyli stan pracy, gdy wszystkie
układ: aspekt – działanie – obszar, oraz
zarządzania środowiskowego. Ogólne
urządzenia, czy procesy, realizowane są
układ: obszar – działanie – aspekt.
wytyczne dotyczące zasad, systemów
tak, jak je zaplanowano;
W obu przypadkach spełnimy wymagania
– warunki niezwyczajne (w normach okre-
normy, bo będziemy mogli wykazać zwią-
Dokumenty te często są pomijane przy
ślane jako „anormalne”), czyli momenty
zek pomiędzy działaniem a aspektem,
zapoznawaniu się z wymaganiami normy.
uruchamiania, zatrzymywania czy serwi-
jak tego wymaga artykuł 4.3.1. normy
I rzeczywiście nie należy ich traktować jako
sowania urządzeń, instalacji, gdyż często
ISO 14001. Przeanalizujmy, jakie korzyści
systemowe wymagania, gdyż jedynie wyma-
aspekty te są różne od aspektów dla
osiągnie użytkownik systemu ze zidentyfi-
gania zawarte w pierwszej części normy
warunków normalnych. Tutaj najlep-
kowanych aspektów w wersji pierwszej
ISO 14001 są podstawą oceny systemu.
szym przykładem są czynności serwiso-
i w wersji drugiej.
i technik wspomagających”.
50
JAKOŚĆZARZĄDZANIEŚRODOWISKO
3 (8) 2008
Przypadek pierwszy wygląda najczęściej w sposób przedstawiony
w poniższej tabeli:
Druga wersja przedstawiona jest poniżej:
Obszar
Działanie
Aspekt
Przyjęcie
surowców
Linia produkcyjna 1
Odpad – papier, tektura
Linia produkcyjna 2
Odpad – papier, tektura
Magazyn
wyrobów
gotowych
Pakowanie
produktów
Odpad – papier, tektura
Biura
Czynności biurowe
Odpad – papier, tektura
Aspekt
Działanie
Obszar
Magazyn
surowców
Magazyn surowców
Hala 1
Magazyn wyrobów
gotowych
Biura
Hala 1
Papier,
makulatura
Przyjęcie surowców,
Linia produkcyjna 1
Linia produkcyjna 2
Pakowanie produktów
Czynności biurowe
Mamy tutaj przedstawiony aspekt, zidentyfikowane działania, w których ten aspekt występuje, i obszary tych działań.
Czasami jednak w werji pierwszej w przypadku większej liczby obszarów i działań trudno jest uzyskać pewność, czy są wymienione wszystkie, w których występuje dany aspekt. Utrudnia to kontrolę i okresową
weryfikację w czasie uaktualniania listy. Łatwo w tej sytuacji o pominięcia i inne tego typu błędy.
Drugim mankamentem jest brak możliwości zwiększenia ilości informacji zawartych w listach zidentyfikowanych aspektów.
Przyjmijmy, że przy uwzględnieniu pierwszej wersji tabeli, po zastosowaniu naszych kryteriów oceny aspektów, okazało się, że odpad
w postaci papieru i tektury jest aspektem znaczącym, gdyż sumarycznie
powstają tego odpadu bardzo duże ilości. Mamy nawet dokładne dane
na ten temat. Rozważamy zatem ustanowienie celu dla obniżenia tej
ilości.
Pojawia się jednak problem – proces identyfikacji aspektów nie zawiera informacji, w jakich ilościach ten odpad powstaje w poszczególnych
obszarach i w poszczególnych procesach. Musimy więc wykonywać
dodatkową pracę polegającą na inwentaryzacji poszczególnych strumieni tego odpadu i dopiero po uzyskaniu tych informacji możemy analizować możliwości redukcji jego ilości.
Fot. Marcin Ekert
Odpad – papier, tektura
Tę tabelę da się zmodyfikować i rozbudować o dodatkową kolumnę.
Obszar
Działanie
Aspekt
Ilość
Magazyn
surowców
Przyjęcie
surowców
Odpad – papier,
tektura
5 Mg
Linia produkcyjna 1
Odpad – papier,
tektura
0.5 Mg
Linia produkcyjna 2
Odpad – papier,
tektura
52.0 Mg
Magazyn
wyrobów
gotowych
Pakowanie
produktów
Odpad – papier,
tektura
1.0 Mg
Biura
Czynności
biurowe
Odpad – papier,
tektura
0.1 Mg
Hala 1
Kontynuując nasz przykład, możemy zobowiązać osoby odpowiedzialne za
poszczególne obszary do rejestrowania ilości wytwarzanych odpadów, w tym
papieru i tektury, i tym samym po pewnym czasie będziemy mogli zebrać
dane potrzebne do wypełnienia tej dodatkowej kolumny naszej tabeli.
Pierwszą korzyść odniesiemy przy ocenie aspektów. Możemy bowiem tę
ocenę uszczegółowić i w rezultacie aspektem znaczącym nie zostanie
odpad – papier i tektura – jako taki, ale konkretnie odpad – papier i tektura – wytwarzany na linii produkcyjnej 2.
W tym przypadku podejmując decyzję o objęciu tego odpadu celem środowiskowym, będziemy mieli od razu dostęp do danych, gdzie ten odpad
powstaje, w jakich ilościach i łatwiej nam będzie wybrać sposoby redukcji
jego ilości.
Dodatkową korzyścią tego układu listy identyfikacji aspektów jest ułatwienie w realizacji innych wymagań normy ISO 14001.
Rozpocząłbym od sprawy bardzo ważnej, czyli świadomości pracowników (artykuł 4.4.2.). Znacznie łatwiej można przekazać pracownikom
w poszczególnych obszarach, jakie aspekty tam występują, z jakimi działaniami są związane. Różnicę tę można zaobserwować w czasie auditów
zewnętrznych.
Artykuł 4.4.6. normy wymaga, jako jed-
nych typów odpadów – ale także dla
czanych przez system środowiskowy,
nego ze składników danych wejściowych
poszczególnych obszarów, procesów.
ale konieczne jest przeprowadzenie
do przeglądu – „informacji na temat efek-
Ponadto jeżeli dany aspekt jest objęty
inwentaryzacji w obszarze, który wybra-
tów działalności środowiskowej organi-
celem, uzyskujemy ciągły monitoring reali-
no do doskonalenia. Gdyby wykorzystano
zacji”.
zacji tego celu, czyli spełniamy przy okazji
wszystkie możliwości systemu zarządza-
Zbierając w sposób ciągły dane dla
wymogi artykułu 4.5.1. normy ISO 14001.
nia zgodnego z normą ISO 14001, te
poszczególnych obszarów, mamy obraz
Obecnie organizacje posiadające system
dodatkowe czynności nie byłyby potrzeb-
sytuacji, jak się tam zmieniają ilości odpa-
zarządzania
często
ne, a wybór obszaru do doskonalenia
dów, i efektywność środowiskową można
wdrażają inne narzędzia zarządzania,
mógłby być bardziej świadomy, oparty na
przedstawić nie tylko w ujęciu globalnym
np. Projekty Czystszej Produkcji, Kaizen.
zgromadzonych wcześniej danych.
dla całego zakładu – oczywiście zakładam,
Niestety, bardzo często okazuje się,
że organizacja spełnia wymagania prawne
że aby wybrać obszary do doskonalenia,
i posiada dane sumaryczne dla poszczegól-
nie można skorzystać z informacji dostar-
JAKOŚĆZARZĄDZANIEŚRODOWISKO
środowiskowego
3 (8) 2008
51