А. Вавринюк, кандидат географічних наук, доцент ZNACZENIE

А. Вавринюк, кандидат географічних наук, доцент
ZNACZENIE WODNEGO PRZEJŚCIA GRANICZNEGO NA KANAŁ AUGUSTOWSKI, ŚLUZIE
KURZYNIEC, W RUCHU OSOBOWYM POLSKI I BIAŁORUSI
ЗНАЧЕННЯ ПРИКОРДОННОГО ВОДНОГО ПЕРЕХОДУ АВГУСТОВСЬКИМ КАНАЛОМ,
ШЛЮЗАМИ КУЖИНЄЦ, ДЛЯ ПАСАЖИРСЬКИХ ПЕРЕВЕЗЕНЬ ПОЛЬЩІ І БІЛОРУСІ1
Спираючись на офіційні документи, в т. ч. дипломатичні та історичні, автор подає коротку історію
Августовського каналу, найбільш помітної споруди подібного типу в Польщі. Після Другої світової війни канал був руїною.
Влада почала шукати можливості для відбудови зруйнованих шлюзів і відкриття першого на східному кордоні водного
переходу для байдарочників. Передбачалося, що перехід буде мати статус міжнародного, яким могли б користуватися
жителі 27 держав Європейського Союзу, а також Ліхтенштейну, Норвегії, Ісландії і Швейцарії. В’їзд до Білорусі
зумовлений викупленням туристичних віз. Щоб прискорити процедуру, в Августові відкрито Консульський пункт
Республіки Білорусь. Перехід діє з 1 травня до 1 жовтня з 8 до 19 год. польського часу. Туристи пересікають кордон
шлюзами Кужинєц біля прикордонних знаків (стовбів) Польщі та Білорусі № 1764. Канал з’єднує доріччя Вісли з доріччям
Неману.
Ключові слова: кордон, Августовський канал, шлюз, прикордонний перехід для байдарочників, міжнародний перехід,
Консульський пункт, Республіка Білорусь, Європейський Союз, охорона прикордоння.
Aktualność i problematyka badań. Poruszana problematyka jest mało znana i nie doczekała się jeszcze
opracowania naukowego. Jedna z przyczyn jest fakt, iż wspomniane przejście, chociaż stanowi atrakcje turystyczna,
nie cieszy się popularnością odpoczywających w tym regionie Polski. Warto jednak zauważyć, że z roku na rok liczba
przekraczających granicę przez przejście Rudawka – Lesnaja, na śluzie Kurzynie stale się zwiększa.
Analiza ostatnich publikacji. Brak jest opracowań naukowych na ten temat.
Przedmiot i cel zadania naukowego. W tekście starano się ukazać znaczenie tego typu przedsięwzięć mogących
mieć znaczenie dla wzrostu gospodarczego regionu. Warto jednocześnie zauważyć, że województwo podlaskie
posiada dodatkowa atrakcje tego typu – przejscie piesze i rowerowe zlokalizowane w Puszczy Białowieskiej.
Wykład tekstu. Kanał Augustowski stanowi najcenniejszy zabytek kultury technicznej w Polsce[2]. Jest on
śródlądową
drogą
wodną
klasy
Ia
o
długości
102 km z czego przypada:
– w Polsce – 80 km
– na granicy polsko-białoruskiej – 3,5 km
– na Białorusi – 18,5 km.
Kanał, zbudowany w latach 1824-1839, łączy dorzecza Wisły i Niemna. Wzdłuż Kanału wybudowano 18 stopni
wodnych, z których 14 w całości znajduje się w Polsce (Dębowo, Sosnowo, Borki, Białobrzegi, Augustów, Przewięź,
Swoboda, Gorczyca, Paniewo, Perkuć, Mikaszówka, Sosnówek, Tartak, Kudrynki), 2 na granicy (Kurzyniec, Wołkuszek)
i 2 w całości na Białorusi (Dąbrówka, Niemnowo). Od 2008 r., po odbudowaniu stopni wodnych od Kurzyńca do Niemnowa
oraz uregulowaniu szlaku Kanału stał się ponownie żeglowny na całej swej długości po ponad 60-cio letniej przerwie.
Trasa Kanału Augustowskiego wykorzystuje naturalny układ hydrograficzny Pojezierza Augustowskiego i
przebiega przez skanalizowane rzeki (Netta, Czarna Hańcza – 35 km), jeziora (Necko, Białe, Studzieniczne i
pomniejsze – 21 km) oraz sztuczne przekopy (kanały – 46 km).
Kanał jest działem wodnym pomiędzy Wisłą a Niemnem i zasilany jest wodami z jez. Serwy, z rzeki Netty i
Czarnej Hańczy. Od szczytowego stanowiska Kanału (124,73 m npm) do Biebrzy (109,92 m npm) spad o wys. 14,81
m pokonany jest za pomocą 7 śluz, do Niemna (około 84 m npm) spad o wys. około 40,7 m pokonany jest za pomocą
11 śluz.
1 Роботу виконано на кафедрі країнознавства і міжнародних відносин ВНУ ім. Лесі Українки
Po polskiej stronie szerokość kanału powinna wynosić min. 12 m, głębokość – 1,50 m. Parametry śluz to: długość
komory od 43,23 do 47,05 m, szerokość śluz od 5,90 do 6,20 m. 13 śluz jest jednokomorowych, 1 – dwukomorowa
(Paniewo) [7].
Polska część Kanału wraz z obiektami towarzyszącymi jest wpisana Decyzją Wojewody Suwalskiego w 1979
roku do rejestru zabytków[3], a Rozporządzeniem Prezydenta RP z dnia 15.04.2007 r. jest uznana za pomnik historii
[9].
Rzeczne międzynarodowe przejście graniczne Rudawka – Lesnaja, na śluzie Kurzyniec, otwarto w dniu
30.04.2005 r. Rodzaj ruchu granicznego – osobowy. Czynne w okresie: – od 1-go maja do 1-go października w
godzinach 7:00 – 19:00. Podlega ono ze strony polskiej Placówce Straży Granicznej w Płaskiej, komendantem której
jest ppłk SG Krzysztof Pampuch [5].
Nieco inne data otwarcia przejścia granicznego wynika z wymienionych not dyplomatycznych pomiędzy Polska a
Białorusią. W jednej z nich napisano: «Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej przesyła wyrazy
szacunku Ambasadzie Republiki Białorusi w Warszawie i ma zaszczyt potwierdzić odbiór noty Ministerstwa Spraw
Zagranicznych Republiki Białorusi nr 17-10/14779 -n z dnia 29 czerwca 2005 r. o następującej treści: „Ministerstwo Spraw
Zagranicznych
Republiki
Białorusi
przesyła wyrazy szacunku Ambasadzie Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Białorusi i działając w imieniu Rządu
Republiki Białorusi, na podstawie artykułu 6 w związku z artykułem 3 ustęp 5 Umowy między Rządem Republiki Białoruś
a Rządem Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie przejść granicznych, sporządzonej w Warszawie dnia
24 kwietnia 1992 r., ma zaszczyt zaproponować zawarcie Porozumienia między Rządem Republiki Białorusi a Rządem
Rzeczypospolitej Polskiej o otwarciu przejścia granicznego Lesnaja-Rudawka na Kanale Augustowskim. Przejście
graniczne Lesnaja-Rudawka będzie otwarte w okresie od dnia 1 maja do dnia 1 października w godzinach od 800 do 2000
czasu białoruskiego dla międzynarodowego ruchu osobowego przy wykorzystaniu środków transportu wodnego,
znajdujących się w osobistym posiadaniu, z wyłączeniem towarów. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Białorusi
proponuje, aby w przypadku wyrażenia zgody na powyższe przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej, niniejsza nota i
odpowiedź na nią stanowiły Porozumienie między Rządem Republiki Białorusi a Rządem Rzeczypospolitej Polskiej o
otwarciu przejścia granicznego Lesnaja-Rudawka na Kanale Augustowskim, które wejdzie w życie z dniem otrzymania
noty stanowiącej odpowiedź. Jednocześnie Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Białorusi ma zaszczyt
zaproponować, aby dzień wejścia w życie porozumienia został uznany za dzień otwarcia przejścia granicznego LesnajaRudawka. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Białorusi korzysta z okazji, aby ponowić Ambasadzie
Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Białorusi wyrazy swojego wysokiego poważania». Ministerstwo Spraw
Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej ma zaszczyt zakomunikować, iż Rząd Rzeczypospolitej Polskiej wyraża
zgodę, aby przytoczona nota Ministerstwa Spraw Zagranicznych Republiki Białorusi oraz niniejsza odpowiedź na nią
stanowiły Porozumienie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o otwarciu przejścia
granicznego Rudawka-Lesnaja na Kanale Augustowskim, które wejdzie w życie z dniem otrzymania przez Stronę
białoruską niniejszej noty. Jednocześnie Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej zwraca się z
uprzejmą prośbą o przekazanie informacji o dacie otrzymania niniejszej noty przez Stronę białoruską w celu
prawidłowego ustalenia daty wejścia w życie niniejszego porozumienia. Ministerstwo Spraw Zagranicznych
Rzeczypospolitej Polskiej korzysta z okazji, aby ponowić Ambasadzie Republiki Białorusi w Warszawie wyrazy
swojego wysokiego poważania. Warszawa, dnia 3 listopada 2005 r. [6]
Ilustracje przejścia granicznego przedstawiają poniższe fotografie:.
Śluza Kurzyniec – kajakowe przejście graniczne: Źródło: zdjęcie udostępnił Jerzy Gronowski z Katowic[1].
Tablice informacyjne przejścia granicznego w Rudawce, Śluza Kurzyniec dla środków transportu wodnego,
Źródło: zdjęcie udostępnił Jerzy Gronowski z Katowic[1].
Tablica informacyjna śluzy Kurzyniec po stronie białoruskiej, Źródło: zdjęcie udostępnił Jerzy Gronowski z
Katowic[1].
W związku z obowiązkiem posiadaniem wiz przez wjeżdżających na teren Białorusi, w 2007 r., w Augustowie
został otwarty Punkt Konsularny Republiki Białorusi, czynny od poniedziałku do piątku, w godzinach od 8.00 do
15.00, z podziałem pracy: składanie wniosków o wizy: godziny 8.00 – 12.00, wydawanie wiz tego samego dnia w
godzinach od 15.00 do 16.00. Punkt Konsularny czynna jest w okresie od 1 maja do 1 października[16]. Jednokrotna
wiza turystyczna kosztuje 6 USD.
Z przejścia mogą korzystać obywatele Unii Europejskiej, a także Lichtensteinu, Norwegii, Islandii i Szwajcarii.
Na ochranianym przez PSG odcinku granicy państwowej, przebiega ona lądem w terenie lesistym Puszczy
Augustowskiej oraz rzeką Wołkuszanką.
Zgodnie z rozporządzeniem Wojewody Podlaskiego, który na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 12
października 1990 r. o ochronie granicy państwowej[4] (Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1944 oraz z 2007 r. Nr 107,
poz. 732 i Nr 140, poz. 982) na wniosek Komendanta Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej zarządza się, co
następuje: na odcinku granicy państwowej od znaku granicznego nr 1746 do śluzy Kurzyniec (rejon znaku
granicznego nr 1764), a więc w rejonie przejścia granicznego wprowadzono zakaz przebywania na pasie drogi
granicznej[8].
Ponadto w województwie podlaskim taki zakaz obowiązuje na niżej wymienionych odcinkach pasa drogi
granicznej położonych w: Gminie Mielnik – na całej długości; Gminie Nurzec Stacja – na całej długości; Gminie
Czeremcha – na całej długości; Gminie Kleszczele – na całej długości; Gminie Dubicze Cerkiewne – od znaku
granicznego nr 1425 do znaku granicznego nr 1439; Gminie Białowieża – od znaku granicznego nr 1470 do znaku
granicznego nr 1498; Gminie Narewka: od znaku granicznego nr 1503 do znaku granicznego nr 1519, od znaku
granicznego nr 1533 do znaku granicznego nr 1535; Gminie Michałowo – od znaku granicznego nr 1541 do brzegu
rzeki granicznej Istoczanka (rejon znaku granicznego nr 1563); Gminie Gródek: od znaku granicznego nr 1583 do
znaku granicznego nr 1587, od znaku granicznego nr 1590 do znaku granicznego nr 1592; Gminie Krynki – od znaku
granicznego nr 1617 do znaku granicznego nr 1641; Gminie Szudziałowo – od znaku granicznego nr 1644 do znaku
granicznego nr 1660; Gminie Sokółka – na całej długości; Gminie Kuźnica – na całej długości; Gminie Nowy Dwór –
na całej długości; Gminie Lipsk – na całej długości; Gminie Płaska: od znaku granicznego 1746 do śluzy Kurzyniec
(rejon znaku granicznego 1764), od brzegu rzeki Czarna Hańcza (rejon znaku granicznego 1769) do brzegu jeziora
granicznego Wiązowiec (rejon znaku granicznego nr 1773), od brzegu jeziora granicznego Wiązowiec (rejon znaku
granicznego nr 1774) do brzegu jeziora
granicznego Długie (rejon znaku granicznego nr 1776), od brzegu jeziora
granicznego Długie (rejon znaku granicznego nr 1777) do brzegu jeziora granicznego Szlamy (rejon znaku
granicznego nr 1779); Gminie Giby – od brzegu jeziora granicznego Szlamy (rejon znaku granicznego nr 1780) do
brzegu rzeki granicznej Marycha (rejon znaku granicznego nr 1789) [8].
Źródło: Podlaski Oddział Straży Granicznej, Placówki i przejścia. Wydruk w posiadaniu autora artykułu.
Mapka poszczególnych Placówek Straży Granicznej podległych Podlaskiemu Oddziałowi Straży Granicznej w
Białymstoku, który ochrania granice państwową na odcinku 351,21 km podaje, że na wymienionym odcinku istnieje
16 Placówek Straży Granicznej oraz 7 przejść granicznych, a najbardziej wysuniętym na północ jest przejście
turystyczne – kajakowe na Kanale Augustowski na śluzie Kurzyniec.
Od daty otwarcia wodnego przejścia dla amatorów turystyki na Kanale Augustowskim, zainteresowanie tą forma
poznania kraju sąsiadów jest raczej niewielkie. W 2005 r. granicę przekroczyło nieco ponad 170 osób, w tym
kilkunastu obcokrajowców z Austrii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Włoch, Czech i Rosji [14]. W lipcu 2010 r. przez
to
przejście
graniczne
w
kajakach,
na
Białoruś
popłynęło
56 osób[10]. W maju 2011 r. granice przekroczyło 26 Polaków[12], w lipcu tego samego roku 38 osób, w tym 9
obcokrajowców[11],
w
sierpniu
–
10
osób
–
5 Polaków i 5 cudzoziemców[13].
Wnioski i perspektywy następnych badań. Wyżej wymienione dane liczbowe świadczą, że jak dotychczas
otwarcie międzynarodowego przejścia granicznego na granicy Polski i Białorusi nie spełnia pokładanych w nim nadziei
na znaczący wzrost napływu turystów do regionu suwalsko-augustowskiego. Na taki stan rzeczy ma zapewne wpływ
mało atrakcyjny po stronie Republiki Białorusi pobyt w tym państwie. Znane są ograniczenia, w tym niemożliwość
wyjścia na brzeg, chyba, że turyści zamówią miejscowego przewodnika[15]. Praca jest częścią jednego z podrozdziałów
dysertacji doktorskiej (habilitacyjnej), w ramach zatwierdzonego przez Senat Narodowego Uniwersytety Wołyńskiego
im. Łesi Ukrainki pracy: «Historyczno – geograficzne warunki kształtowania i funkcjonowania wschodniej granicy
Polski».
LITERATURA
1/ Gronowski J. , Katowice, [email protected]
2/ Nadleśnictwo Augustów, Podlaskie, «Obieżyświat» 2010, nr 3.
3/ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, powiat augustowski, Kanał
Augustowski z zespołem budowli i urządzeń, 1825-39, nr rej.: 324 z 23.10.1968 oraz 5 z 9.02.1979, s. 2.
4/ Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 listopada 2005 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy
o ochronie granicy państwowej Dz. U. 2005 Nr 226 poz. 1944 oraz USTAWA z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o ochronie
granicy państwowej oraz ustawy o zmianie ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz.
1944 oraz z 2007 r. Nr 107, poz. 732 i Nr 140, poz. 982).
5/ Placówka
Straży
Granicznej,
w
Rudawce,
http://podlaski.strazgraniczna.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=126&Itemid=106 (data pobrania 22 XI
2011).
6/ Porozumienie z dnia 4 listopada 2005 r. między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o otwarciu
przejścia granicznego Rudawka-Lesnaja na Kanale Augustowskim Monitor Polski (dalej M.P.) z 2006 r. Nr 26, POZ. 292.
7/ Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Warszawa, Kanał Augustowski, http://www.warszawa.rzgw.gov.pl/lewe_menuutrzymanie_wod_i_urzadzen_wodnych-wykaz_administrowanych_obiektow-kanal_augustowski.html (data pobrania 26 XI
2011).
8/ Rozporządzenie nr 24.07 Wojewody Podlaskiego z dnia 20 grudnia 2007 r. w sprawie wprowadzenia zakazu przebywania na
niektórych odcinkach pasa drogi granicznej, Dziennik Urzędowy Województwa Podlaskiego (dalej Dz. U. W. P.) nr 287, z 31
grudnia 2007, poz. 3362.
9/ Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 kwietnia 2007 r. w sprawie uznania za pomnik historii «Kanał
Augustowski», Dziennik Ustaw (dalej Dz. U.) 2007 nr 86 poz. 572.
10/ Ruch graniczny osób, lipiec 2010, www.podlaski.strazgraniczna.pl/statystyka/statystyka_lipiec_2010 (data pobrania 26 X
2011).
11/ Ruch graniczny osób, lipiec 2011, www.podlaski.strazgraniczna.pl/statystyka/statystyka_lipiec_2011 (data pobrania 26 X
2011).
12/ Ruch graniczny osób, maj 2011, www.podlaski.strazgraniczna.pl/statystyka/statystyka_maj_2011 (data pobrania 26 X 2011).
13/ Ruch graniczny osób, sierpień 2011, www.podlaski.strazgraniczna.pl/statystyka/statystyka_sierpnien_2011 (data pobrania 26
X 2011).
14/ Rudawka: wodne przejście graniczne otwarte dla wodniaków http://www.wnp.pl/wiadomosci/rudawka-wodne-przejsciegraniczne-otwarte-dla-wodniakow,9656.html (data pobrania 26 XI 2011).
15/ Informacja pracownicy Muzeum Ziemi Augustowskiej w trakcie pobytu w tym mieście 24 listopada 2011 r.
16/ Urzędy konsularne w Polsce, Konsulat Generalny Republiki Białorusi w Białymstoku Punkt Konsularny Republiki Białorusi
w Augustowie, http://www.msz.gov.pl/Urzedy,konsularne,w,Polsce,12853.html (data pobrania 26 XI 2011).
ЗНАЧЕНИЕ ПОГРАНИЧНОГО ВОДНОГО ПЕРЕХОДА АВГУСТОВСКИМ КАНАЛОМ,
ШЛЮЗАМИ КУЖИНЕЦ,
ДЛЯ ПАССАЖИРСКИХ ПЕРЕВОЗОК ПОЛЬШИ И БЕЛОРУССИИ
Вавринюк А.
Базируясь на официальных документах, в т. ч. дипломатических и исторических, автор излагает краткую историю
Августовского канала, наиболее заметного сооружения подобного типа в Польше. После Второй мировой войны канал был
руиной. Власть начала искать возможности для восстановления разрушенных шлюзов и открытия первого на восточной
границе водного перехода для байдарочников. Предполагалось, что переход будет иметь статус международного, которым
могли бы пользоваться жители 27 государств Европейского Союза, а также Лихтенштейна, Норвегии, Исландии и
Швейцарии. Въезд в Белоруссию обусловлен покупкой туристических виз. Чтобы ускорить процедуру, в Августове
открыт Консульский пункт Республики Белорусь. Переход действует с 1 мая до 1 октября с 8 до 19 час. польского
времени. Туристы пересекают границу шлюзами Кужинец возле пограничных знаков (столбов) Польши и Беларуси №
1764. Канал соединяет доречье Вислы с доречьем Немана.
Ключевые слова: граница, Августовский канал, шлюз, пограничный переход для байдарочников, международный
переход, Консульский пункт, Республика Беларусь, Европейский Союз, охрана пограничья.
MEANING OF THE BOUNDARY WATER TRANSFER THROUGH
THE AVGUSTOW CANAL, KURZYNIEC LOCK, FOR PASSENGER TRAFFIC IN POLAND AND
BELARUS.
Vavriniuk A.
Based on the official documents, including diplomatic and historical sources a short history of the Augustow Canal was
presented. The Canal is the most important construction of that kind in Poland. After World War Two the Augustów Canal has
been devastating. Numerous solution were taken into account including damaged locks reconstruction and opening the first on the
Eastern border water border crossing for canoeists . It was assumed that it would be international border crossing from which the
citizens of 27 European Union countries and Lichtenstein, Norway, Island and Switzerland could use from. To enter Belarus one
needs to have tourist visa. In order to simplify the process Consular Office of the Republic of Belarus in Augustow was opened.
The border crossing works from 1st May to 1st October from 8 a.m. to 7 p.m. Polish time. Tourists cross the border on Kurzyniec
lock, next to the boundary marker (stone) nr 1764. The canal connects Vistula basin with Niemen basin.
Keywords: border, Augustow Canal, lock, border crossing for canoeists, international crossing, Consular Office, Republic of
Belarus, European Union, Border Guards