stanowisko jury - Otwórz Się Na Folklor

Materiał przygotowany w ramach projektu Regionalny Dziecięcy Przegląd Pieśni Ludowej „Kukułeczka”
organizowanego przez Stowarzyszenie Sympatyków Kultury Ludowej „Otwórz się na folklor”
(Opracowanie: Kazimierz Budzik, Izabella Kotlarska, Małgorzata Kowalska)
Niniejsza publikacja jest stanowiskiem Komisji Artystycznej na temat przygotowania
dzieci do Regionalnego Dziecięcego Przeglądu Pieśni Ludowej "Kukułeczka". Organizatorzy
i Komisja Artystyczna Przeglądu składają Państwu podziękowanie za udział w dotychczasowych
edycjach tej ważnej dla poznawania i propagowania wśród dzieci cennych wartości ludowej
kultury muzyczne, imprezie.
Z zadowoleniem obserwujemy pewien postęp dokonujący się w rozumieniu
i realizowaniu założeń i celów Konkursu.
Mając na uwadze dalszy wzrost jego efektów merytorycznych i artystycznych, a także
edukacyjno-poznawczych i wychowawczych, Komisja pragnie podzielić się z Państwem
niektórymi swoimi obserwacjami, refleksjami i wnioskami z dotychczasowych Konkursów,
uważając, że zapoznanie się z nimi stwarza szansę poszerzania skuteczności oddziaływania
Regionalnego Dziecięcego Przeglądu Pieśni Ludowej "Kukułeczka", wzmacniając zarazem
funkcję pedagogiczną Konkursu.
Komisja zdecydowała się na wypracowanie wspólnego stanowiska w tej kwestii oraz
publikację niniejszego pisma, które w założeniu ma usprawnić nauczycielom pracę z dziećmi.
Zachęcamy do zapoznania się z wynikiem prac komisji oraz życzymy sukcesów w nadchodzącej
edycji.
REPERTUAR
W miarę często obserwuje się sięganie po efektowne melodie i teksty, mające raczej luźny związek
z repertuarem ludowym i sposobem jego wykonywania, a niekiedy wręcz obce ludowej treści i
estetyce. Warto sięgać po repertuar wyłącznie ludowy, nie będący np. efektem adaptacji
i przeróbek dla potrzeb rozbudowanych zespołów pieśni i tańca, czy innych „okoliczności
estradowych”.
Powszechne jest wykorzystywanie w występach tzw. repertuaru obiegowego, czyli melodii
i tekstów ludowych popularnych na terenie całego kraju. Warto sięgać po mniej znane,
Materiał przygotowany w ramach projektu Regionalny Dziecięcy Przegląd Pieśni Ludowej „Kukułeczka”
organizowanego przez Stowarzyszenie Sympatyków Kultury Ludowej „Otwórz się na folklor”
(Opracowanie: Kazimierz Budzik, Izabella Kotlarska, Małgorzata Kowalska)
pochodzące z konkretnego regionu pozycje - w przypadku kategorii dopuszczającej wykonywanie
melodii z innych regionów, zaś w przypadku Wielkopolski - starać się poszukać pozycji
wartościowych, rzadziej wykonywanych, typowych dla naszego regionu, charakteryzujących się
typowymi dlań cechami muzycznymi (melodycznymi, rytmicznymi).
Dopasowanie tematyki i charakteru wykonywanych utworów do szkolnego wieku dzieci nie
zawsze bywa należycie przestrzegane; jest to ważny element – zarówno wychowawczy, jak
i artystyczny, rzutujący na wartość i ocenę występu. Obszar poszukiwań repertuarowych jest
przecież szeroki.
Wybierając repertuar, warto uwzględniać też jego stopień trudności, kierując się poziomem
możliwości wykonawczych dzieci ; nierzadko z powodu nieprzystawalności powyższych
elementów produkcje bywają mniej udane, czy wręcz nieudane.
ŚPIEW
Odpowiednią uwagę należy poświęcić poprawnej intonacji; czystość śpiewu jest pierwszym
elementem oceny dokonywanej przez odbiorców, dopiero za nią postępują kolejne. Na pewno
pomocne będą tu ćwiczenia z emisji głosu – zarówno indywidualnej, jak i zbiorowej.
Warto też zwrócić uwagę na prostotę śpiewu, nie stosowanie przez młodych wykonawców
„matryc”, czy manier estradowych obserwowanych w innych gatunkach muzycznych produkcji
i w wykonawstwie profesjonalnym; powściągliwość ekspresji ruchowej i proste śpiewanie
z pewnością skuteczniej oddadzą klimat i estetykę ludowego wykonawstwa.
Ważne jest dobieranie tonacji odpowiednich do możliwości wykonawczych śpiewających dzieci
(przed ustaleniem tonacji należy poznać rozpiętość skali głosu/ów); często o tonacji decyduje
np. czynnik tak prozaiczny, jak kryterium jej „łatwości” dla akompaniującego muzyka (muzyków).
Jedynym dopuszczalnym sposobem śpiewania w wykonawstwie ludowym jest śpiew
jednogłosowy, także w przypadku śpiewu zespołowego; to znacząco przybliża do obrazu
tradycyjnego śpiewu ludowego (wyjątki od tego, spotykane na pewnych terenach na południu
kraju, można spokojnie pozostawić poza ramami „Kukułeczki”). Z czasem (raczej niedługim)
śpiewanie na 2 lub więcej głosów przestanie być przedmiotem oceny Komisji Artystycznej.
Materiał przygotowany w ramach projektu Regionalny Dziecięcy Przegląd Pieśni Ludowej „Kukułeczka”
organizowanego przez Stowarzyszenie Sympatyków Kultury Ludowej „Otwórz się na folklor”
(Opracowanie: Kazimierz Budzik, Izabella Kotlarska, Małgorzata Kowalska)
Dla uzyskania swobody w śpiewaniu warto używać instrumentu jedynie (jeśli jest używany)
w początkowym stadium przyswajania melodii, później zaś śpiewać bez niego; zwykle najczęściej
używany jest akordeon, który podkładem basowym utrwala rytmiczną szablonowość utworów,
jakże obcą swobodnemu przepływowi linii melodycznej śpiewu ludowego, ponadto zaś wtłacza
on do świadomości młodych śpiewaków obcy ludowemu śpiewowi czynnik harmoniczny.
Swobodę śpiewania znacznie ogranicza też nie przystający do możliwości osób śpiewających
poziom trudności utworu (o czym wspomniano wcześniej, mówiąc o repertuarze); zbyt wysokie,
lub zbyt niskie dźwięki, czy zbyt skomplikowana struktura rytmiczna, często stawiają wykonawcę
na „pozycji straconej”.
AKOMPANIAMENT
Powszechne stosowanie akompaniamentu („na żywo”, lub odtwarzanego z nośników) wyraźnie
ogranicza swobodne wykonywanie repertuaru – przez solistę, czy zespół, którzy przestają być
jedynym, czy „głównym” wykonawcą, podlegając wielu ograniczeniom (stałość schematów
rytmicznych i metrycznych, niewygodne tonacje i inne negatywne konsekwencje). Celem
śpiewających staje się wówczas „bycie razem z akompaniamentem” i nie wychylanie się spod jego
„gorsetu” rytmicznego, metrycznego, harmonicznego. Zamiast swobody wykonawczej pojawia
się wówczas napięcie i usztywnienie, o co szczególnie łatwo w występach młodych wykonawców.
Dość często obserwowano nieprzystawalność stosowanego akompaniamentu ( pod względem
merytorycznym, treściowym i stylistycznym) do śpiewanych utworów, wręcz zupełną
przypadkowość; bardzo rzadko nosił on cechy ludowego wykonawstwa instrumentalnego.
Niekiedy dobremu, czy w miarę poprawnemu śpiewowi towarzyszył „ciężki”, zmasowany
akompaniament o skomplikowanej instrumentacji i estradowym posmaku, będący w ewidentnej
sprzeczności (artystycznej, gatunkowej i „energetycznej”) z prostotą ludowego wykonawstwa.
Akompaniament, opracowany, aranżowany czy adoptowany przez osoby „nie wsłuchane”
w istotę ludowego wykonawstwa i estetyki, pełni funkcję balastu wypaczającego treść i charakter
ludowego śpiewu; jakże nagminnym staje się traktowanie go jako niezbędnego elementu
rytmicznego i – zwłaszcza - harmonicznego, stojącego przecież w opozycji wobec melodycznego
charakteru ludowego śpiewu.
Materiał przygotowany w ramach projektu Regionalny Dziecięcy Przegląd Pieśni Ludowej „Kukułeczka”
organizowanego przez Stowarzyszenie Sympatyków Kultury Ludowej „Otwórz się na folklor”
(Opracowanie: Kazimierz Budzik, Izabella Kotlarska, Małgorzata Kowalska)
Dodanie akompaniamentu nie wpływa na zwiększenie wartości konkursowych prezentacji, ani nie
stwarza szansy ich wyższej oceny. Raczej odwrotnie – pozbawiony go śpiew ma większą
możliwość stać się samodzielną i bardziej swobodną
„wypowiedzią artystyczną” młodych
śpiewaków.
Z obserwacji dotychczasowych Konkursów wynika, iż wiele prezentacji mogłoby zyskać na
wartości przy rezygnacji z akompaniamentu.
To najważniejsze z nasuwających się uwag. Być może pojawi się możliwość ich omówienia
(i uzupełnienia), gdyż po ubiegłorocznej „Kukułeczce” pojawiła się propozycja wspólnego
roboczego spotkania z Państwem po kolejnym Konkursie.
RUCH, REKWIZYT
W naturę dziecka wpisany jest ruch. Przy wykonywaniu pieśni czy przyśpiewki często był on
naturalny, wypływający jakby z potrzeby wewnętrznej wykonawcy. Dziecko częstokroć
samodzielnie potrafi zapanować nad swymi emocjami związanymi z gestykulacją i potrzebą
poruszania się do muzyki. Podczas występów zdarzało się jednak, że był on „ustawiony”, stał się
elementem choreografii występu dziecka. Sprawiało to wtedy wrażenie sztuczności
i nienaturalności. Komisja postuluje pozostawienie dziecku właśnie takiej naturalnej swobody
w zakresie interpretacji ruchowej. Nie oznacza to w żaden sposób, aby nauczyciel nie udzielał
dziecku pomocnych wskazówek.
Podczas występów grupowych także zdarzało się, że ruch był wyraźnie narzucony odgórnie.
Również w tej kwestii komisja zaleca pozostawienie dzieciom swobody wykonawczej, a już
zdecydowanie odradza „ bujanie się” w lewą i prawą stronę z założonymi rękoma na biodrach.
Taki ruch jest z pewnością sprzeczny z duchem dziecięcej wrażliwości.
Czym innym jest interpretacja pieśni do układu choreograficznego, który może być kreacją
nauczyciela, a może wynikać z dokładnej analizy ruchu czy tańca do danej przyśpiewki. Są pieśni
w regionie wielkopolskim, którym przypisuje się konkretny taniec. Zwracamy jednak uwagę, że
Przegląd jest przede wszystkim przeglądem pieśni i to właśnie jej wykonanie, charakter,
interpretację jury ocenia przede wszystkim.
Materiał przygotowany w ramach projektu Regionalny Dziecięcy Przegląd Pieśni Ludowej „Kukułeczka”
organizowanego przez Stowarzyszenie Sympatyków Kultury Ludowej „Otwórz się na folklor”
(Opracowanie: Kazimierz Budzik, Izabella Kotlarska, Małgorzata Kowalska)
Występowanie z rekwizytem wymaga pewnych umiejętności. Komisja nie neguje jego stosowania,
ale zwraca uwagę, iż rekwizyt nie może dziecku przeszkadzać. Jeśli jest wprowadzony, powinien
pełnić rolę pomocniczą. Może się zdarzyć jednak, że koncentracja na rekwizycie jest przeszkodą
w interpretacji pieśni. Rekwizyt musi być na scenie jakby „alter ego” wykonawcy, musi „coś
robić”. Rekwizyt musi być ograny. Musi żyć. To trudna umiejętność, bo wymaga od dziecka
również warsztatu trochę aktorskiego. Trzeba również zwrócić uwagę, by rekwizyt nie był
stylistycznie sprzeczny z prezentacją.
STRÓJ
Wielkopolska to nie tylko piękna muzyka, pieśń, taniec, obrzęd. To również piękny strój
wielkopolski, który zupełnie inaczej wygląda na północy regionu, inaczej w zachodniej
Wielkopolsce, a jeszcze inaczej w południowej części naszego regionu. Warto się z nim zapoznać.
Komisja absolutnie nie wymaga, by dzieci miały na sobie regionalny strój. Jeśli jednak się on
pojawi, staje się niewątpliwym atutem, który nie wpływa jednak na ocenę. Zwracamy jednak
uwagę, iż małe dziewczynki nigdy nie nosiły korali (te pojawiają się nader często) ani chusty na
głowie (były one zarezerwowane dla mężatek). Kiedyś dzieci na wsi nosiły zwykłe płócienne
koszuliny przepasane jedynie sznurkiem konopnym.
Strój powinien być schludny, czysty i prosty. Może nawiązywać elementami do „ludowości”, ale
nie musi. Czasami tzw. strój galowy będzie lepszy niż świecąca spódniczka, kolorowa bluzka,
chusta i sznury korali. Trudno zasugerować jednorodne stanowisko. Ten aspekt występu nie ma
absolutnie znaczenia decydującego, ale warto zwrócić na niego uwagę.
GWARA
Warto zwrócić uwagę czy pieśń, którą przedstawia dziecko jest zapisana w dialekcie regionu,
z którego pochodzi i który ma przedstawiać. Gwara jest nieodłącznym elementem folkloru i ma
wpływ także na kształt tekstu, na przykład w góralskiej pieśni Idzie dysc:
Leje dysc, leje dysc, i we dnie, i w nocy
Leje dysc, leje dysc, i we dnie, i w nocy
Materiał przygotowany w ramach projektu Regionalny Dziecięcy Przegląd Pieśni Ludowej „Kukułeczka”
organizowanego przez Stowarzyszenie Sympatyków Kultury Ludowej „Otwórz się na folklor”
(Opracowanie: Kazimierz Budzik, Izabella Kotlarska, Małgorzata Kowalska)
Uleje, usiece, uleje, usiece
Uleje, usiece Janickowe ocy.
Uleje, usiece, uleje, usiece
Uleje, usiece Janickowe ocy.
Cechą gwary dialektu małopolskiego jest mazurzenie (czyli znana wielu osobom wymowa
spółgłosek „sz” jako „s”, „cz” jako „c” i „ż” jako „z”). Jak widać w powyższym tekście,
zachowano w nim mazurzenie. Gdyby tekst zostałby go pozbawiony, nie zachowałyby się rymy:
„nocy-ocy” i jego wartość artystyczna znacznie by spadła. Podczas dziecięcych występów
wyraźnie było słychać, kiedy dziecko używa gwary ciągle, a kiedy jej używanie było wybiórcze,
np. używało gwary tylko wtedy, gdy pojawiała się ona w rymach. Ta niekonsekwencja sprawia,
że śpiewana pieśń brzmi dziwnie, niepełnie, dlatego warto popracować z dziećmi nad tym
aspektem występu i zadbać o to, by gwara danego regionu została zachowana. Warty
podkreślenia jest fakt, że "Kukułeczka" ma na celu m.in. „zachowanie od zapomnienia polskich
pieśni ludowych, zwłaszcza tych pochodzących z Wielkopolski”. Przygotowywanie dzieci
do przeglądu to wspaniała okazja do przybliżenia im ich kulturowego dziedzictwa jakim jest
gwara poznańska, także na podstawie pieśni wielkopolskich. Istotne jest uświadomienie dzieciom,
że używanie słów takich jak „wuchta”, „wiara” czy „odkluczyć” jest częścią ich historii, a także
powodem do dumy, że znają i używają „swojego” języka.
ŹRÓDŁA
Poniżej przedstawiamy kilka pozycji książkowych oraz linków, które mogą się przydać podczas
przygotowywania dzieci do „Kukułeczki”:

strona Stowarzyszenia Sympatyków Kultury Ludowej "Otwórz się na folklor":
www.folklor.org.pl

strona Atlasu Polskich Strojów Ludowych: www.stroje.ptl.info.pl

strona Instytutu im. Oskara Kolberga: www.oskarkolberg.pl

strona polona.pl, na której można znaleźć Dzieła Wszystkie Oskara Kolberga:
https://polona.pl/search/collection/14226604/

strona Cyfrowego Archiwum im. Józefa Burszty: www.cyfrowearchiwum.amu.edu.pl

strona Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego: www.ptl.info.pl
Materiał przygotowany w ramach projektu Regionalny Dziecięcy Przegląd Pieśni Ludowej „Kukułeczka”
organizowanego przez Stowarzyszenie Sympatyków Kultury Ludowej „Otwórz się na folklor”
(Opracowanie: Kazimierz Budzik, Izabella Kotlarska, Małgorzata Kowalska)

strona oddziału poznańskiego PTL: www.ptl.info.pl/poznan

strona Bibliografii Etnografii Polskiej: www.ptl.info.pl/odie
Nauczycieli zainteresowanych tematyką folkloru zachęcamy też do wzięcia udziału w programie
edukacyjnym "Skarby z archiwum Instytutu im. Oskara Kolberga. Program edukacyjny dla
uczniów
i
nauczycieli",
o
www.skarbykolberga.blogspot.com
którym
więcej
można
dowiedzieć
się
ze
strony: