xaxvidan dnm-is gamoyofa
Transkrypt
xaxvidan dnm-is gamoyofa
1 “xaxvidan dnmdnm-is gamoyofa” eqsperimentis arsi nukleinuri swrafi mJavebis meTodi, (simartivisTvis romelic – dnm) SeuiaraRebuli daleqvis TvaliT martivi dnm-is da danaxvis saSualebas gvaZlevs. gamoyenebis sfero/sakvanZo sityvebi genetika, dnm, rnm, nukleinuri mJavebi, gamoyofa, xaxvi. saWiro masala naxevari xaxvis Tavi, sufris marili (erTi kovzi), spirti (95%-ze meti eTanoli) an izopropanoli (ramdenime mililitri, ukeTesia Tu gayinulia an dafarulia yinuliT), WurWlis sarecxi saSualeba, qvasanayi, patara Zabri, yavis filtri an qaRaldis xelsaxoci, kbilebis sawmendi xis an qaRaldisgan damzadebuli Cxiri, wyali, WurWeli – Wiqa an qila, patara Wiqa, an patara qila, sinjara an aryis maRali Wiqa (sirCa), yinuli, Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 2 dana, saWreli dafa, patara jami an momcro qoTani, Cvari, CaquCi an sanayi qva. usafrTxoeba eqsperimenti usafrTxoa, magram nu CaisunTqavT alkoholis orTqls, gansakuTrebiT izopropanolis. gansakuTrebuli pirobebi uaRresad mniSvnelovania, eqsperimenti optimalurad rom xelmisawvdomi warimarTeba, Tu iyos spirti macivari kargad – aris gaciebuli. saWiroa agreTve yinulic. ganxorcieleba 1. momzadeba: erTi kovzi sufris marili (sasurvelia araiodizirebuli) gaxseniT 100 ml (daaxloebiT naxevari Wiqa) wyalSi. yinulis ramdenime kubiki gaaxvieT CvarSi, wvrilad daCeCqveT CaquCiT da CayareT patara jamSi an qoTanSi. 2. procedura: naxevari xaxvis Tavis Suagulidan amoWeriT daaxloebiT 3 sm zomis nawili, oRond nu miayolebT im nawils saidanac fesvebi izrdeba. amoRebuli nawili wvrilad daWeriT da CadeT qvasanaySi, daamateT ori kovzi mariliani wyali da erTgvarovani masis miRebamde energiulad azileT. Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 3 miRebuli masa gadaitaneT patara WiqaSi da daamateT mariliani wyali ise, rom moculoba 2-3-jer gaizardos. daamateT WurWlis sarecxi saSualebis erTi didi wveTi da kargad mourieT. Wiqa CadeT yinulian jamSi ise, rom yinulis done utoldebodes WiqaSi arsbul siTxis dones. daicadeT 5 wuTi, xandaxan mourieT. cota xanSi Tu masaSi CauSvebT kbilebis sawmend Cxirs SeatyobT, rom siTxe webovani xdeba. sinjaraSi CadeT patara Zabri (sinjara moaTavseT minis qilaSi an daamagreT StativSi). Zabris Sida nawilSi CaafineT qaRaldis xelsaxoci da frTxilad daatenianeT. CaasxiT ZabrSi yinulis jamidan amoRebuli siTxe. daelodeT sanam filtrati sinjaraSi daaxloebiT 45 sm-is simaRleze dagrovdeba. amis Semdeg frTxilad amoiReT sinjaridan Zabri, sinjara odnav daxareT da misi kedelis gayolebiT Zalian frTxilad daiwyeT gaciebuli spirtis Camateba, ise rom spirtis svetma igive simaRle daikavos, rac filtratis svets ukavia. dadgiT sinjara da acadeT 2-3 wuTi. spirti darCeba zeda nawilSi – fazebis zRvarze SegiZliaT RerZis SeiZleba cotaTi garSemo. dainaxoT daxaroT dnm-i qmnis sinjara TeTri dnm-is da feris, daleqvis atrialoT procesi. vertikaluri Zafisebri struqturis fifqebs. maTi daxveva kbilebis sawmend Cxirzec aris SesaZlebeli. amoiReT Cxiri xsnaridan da gaSrobis Semdeg dnm-i uxilavi gaxdeba. igi kargad ixsneba wyalSi. ganmarteba RNA - ribonucleic acid, ribonukleinis mJava DNA - deoksyribonucleic acid, deoqsiribonukleinis mJava cocxali organizmebis ujredebSi aris ujreduli birTvi, masSi ki nukleinuri mJavebia, rnm-i da dnm-i. qimiurad es ori nivTiereba Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 4 mxolod SaqarSi (ribozaSi) Jangbadis SemcvelobiT gansxvavdeba (dnmSi ribozas Jangbadi ar gaaCnia da amitom uwodeben “deoqsiribozas” da amas gamosaxavs mis dasaxelebaSi aso “d”). miuxedavad qimiuri msgavsebisa rnm-i da dnm-i ujredSi sxvadasxva rols asrulebs. Cven mier aRwerili gamoyofis meTodi am naerTebis qimiur Tvisebebs efuZneba, sinamdvileSi xdeba rnm-is da dnm-is gamoyofa, magram gamartivebis mizniT proceduras dnm-is gamoyofas uwodeben. nukleinuri mJavebis gamoyofa sakmarisad iolia da Camogavs im proceduras, romelsac laboratoriebSi iyeneben. avxsnaT proceduris calkeuli etapebis arsi: 1. qsovilis gasresa – qsovili unda danawevrdes ujredebis doneze, xolo TviT ujredebi ki (dnm-is amoRebis mizniT), unda daiSalos. amisTvis yvelaze kargia qsovilze intensiuri meqanikuri zemoqedeba. es gansakuTrebiT mniSvnelovania mcenareuli ujredebis SemTxvevaSi, romlebic garemoculia sqeli ujreduli kedliT da maTi struqturis darRveva meqanikuri zemoqmedebiT aris SesaZlebeli. 2. detergentis damateba xels uwyobs lipidebisgan Semdgari ujreduli kedlebis daSlas, ujredis SigTavsi ki gadadis xsnarSi. 3. ujredis daSlis Semdeg mosalodnelia dnm-is degradacia (Semadgenel nawilebad daSla da fragmentacia). amis prevenciis mizniT saWiroa dabali temperatura, romelic Trgunavs dnm-is madegradirebeli cilebis (fermentebis) aqtivobas. marilis arseboba xsnarSi iwvevs am cilebis daleqvas. 4. qaRaldis xelsaxocze rCeba qsovilis bevri arasaWiro elementi – dnm-is ZiriTadi raodenoba gadasulia filtratSi. Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 5 5. dnm dnm--i mJavaa, romlis naleqs uaryofiTi muxti aqvs, amis gamo sufris marilidan gamoyofili natriumis ionebi grovdeba dnm-is molekulebis garSemo. gajerebul marilxsnarSi Tu masSi agreTve eTanolic (alkoholi) aris, dnm-i icvlis Tavis sivrciT struqturas, qmnis agregatebs (did mouwesrigebel kompleqsebs) da gamoiyofa naleqis saxiT. am agregatebs alkoholi kargad Cven aris mogrZo gaciebuli, Zafebis formiT procesi vxedavT. uaRresad Tu efeqturad warimarTeba. SeniSvna – grZeli Zafebi ar warmoadgens dnm-is calkeul molekulebs. molekulebi uaRresad patara zomisaa da maTi danaxva Zlieri mikroskopis gareSe adamianis Tvals ar SeuZlia. dnm-i aris naerTi, romlis struqturaSi genetikuri informaciaa Cawerili. am informaciis wasakiTxad rnm-is molekulebia saWiro. dnmSi inaxeba informacia yvela ujreduli cilebis Sesaxeb (dnm-is aseT nawilebs genebs uwodeben). genebi Seadgens (ZuZumwovarTa ujredebSi funqcias warmoadgens informaciis dnm-is – mxolod mxolod wakiTxva, mcire 3%-s), dnm-is nawils danarCenis struqturis uzrunvelyofa, genetikuri masalis multiplikacia da misi gadacema dediseul ujredebSi da a.S. nukleinis mJavebi CarTulia ujredebis da, Sesabamisad – qsovilebis da organizmebis yvela sasicocxlo procesis regulaciaSi alternatiuli variantebi dnm-is gamoyofisTvis SesaZlebelia sxva mcenareebis gamoyenebac, magaliTad xorblis marcvali, marwyvi, kivi. es ukanaskneli kargia im mxriv, rom mis wvenSi didi raodenobiT aris cilebis gadamamuSavebeli fermentebi, maT Soris iseTebic, romlebsac daleqvis procesSi SeuZliaT dnm-is degradireba. Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 6 gasaTvaliswinebeli momentebi procedura martivia, magram Tu gvinda, rom eqsperimenti garantirebulad gamovides, misi ramdenjerme gameorebaa saWiro. SeniSvna – efeqti uaRresad faqizia. ris danaxvasac Cven vapirebT friad natif struqturas warmoadgens, amitom sinjaris daTvaliereba Sesabamisi ganaTebis qveS unda xdebodes. ra Secdomebs unda veridoT? nu gamoiyenebT masalis did raodenobas, radgan rac ufro didia moculoba, gaciebis procesi miT ufro neli tempiT warimarTeba. xaxvis SemTxvevaSi sakmarisia qsovilis daaxloebiT 1 sm3. qaRaldis xelsaxocis filtri SeiZleba gaibidnos – unda SevcvaloT is axliT. uvargisi filtri Zabridan faqizad unda amoviRoT, ar gavxioT, ris Sedegad filtratSi Cavardeba gaufiltravi masa. qvasanaySi qsovilis amolesvis etaps principuli mniSvneloba aqvs – swored maSin xdeba ujreduli kedlis struqturis darRveva. rac ufro Zlierad CavatarebT am process – miT ukeTesia, qsovilidan ufro meti dnm-i gamonTavisufldeba. saWiroa yinulSi CaSvebuli nimuSis realuri gacieba – yinulis done aucileblad unda utoldebodes WiqaSi arsebuli siTxis dones. karg Sedegs iZleva yinuliani wyali, romelic sistematur morevas saWiroebs. spirti maqsimalurad civi unda iyos, Tbili alkoholi efeqturad ar daleqavs dnm-s. amitom misi winaswari gacieba yinulSi aucilebelia. dnm-is daleqva faqizad unda warimarTos, raTa SemTxveviT ar moxdes misi defragmentacia. zogadad, mTeli procedura sakmarisad swrafad unda Catardes, radgan droSi gawelva gamoiwvevs dnm-is degradacias, romlis SemCnevas ver movaxerxebT. Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved