program nauczania geografii.indd

Blandyna Zajdler
PROGRAM NAUCZANIA
GEOGRAF II
Dla dwuletniego uzupełniającego
liceum ogólnokształcącego oraz
trzyletniego technikum uzupełniającego
po zasadniczej szkole zawodowej
Dopuszczony do użytku szkolnego przez
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu
Numer dopuszczenia: DKOS-5002-35/05
REA 2005
1
Projekt okładki:
Joanna Plakiewicz
Redakcja:
Barbara Gers
Redaktor prowadzący:
Stanisław Grzybek
© Wydawnictwo REA s.j., Warszawa 2005
ISBN 83-7141-704-7
Wydawnictwo REA s.j.
01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11
tel./fax: (22) 632-21-15, 631-94-23
http://www.rea-sj.pl
e-mail: [email protected]
Wszystkie prawa zastrzeżone. Zakaz publikowania bez zgody Wydawcy zarówno
całości, jak i fragmentów, bez względu na technikę reprodukcji.
2
SPIS TREŚCI
I. PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO DLA LICEÓW
OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH, LICEÓW PROF ILOWANYCH, TECHNIKÓW,
UZUPEŁNIAJĄCYCH LICEÓW OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH
I TECHNIKÓW UZUPEŁNIAJĄCYCH
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
5
10
III. SZCZEGÓŁOWE CELE EDUKACYJNE (KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA)
14
IV. PLAN KSZTAŁCENIA
16
V. SZCZEGÓŁOWE TREŚCI KSZTAŁCENIA OKREŚLONE W PODSTAWIE
PROGRAMOWEJ KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
17
VI. MATERIAŁ NAUCZANIA ZGODNY Z PODSTAWĄ PROGRAMOWĄ
I PRZEWIDYWANYMI OSIĄGNIĘCIAMI UCZNIA NA POZIOMIE
PODSTAWOWYM I PONADPODSTAWOWYM
19
VII. PROPONOWANE TEMATY LEKCJI Z OKREŚLONYM CELEM GŁÓWNYM
25
VIII. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW EDUKACYJNYCH
31
IX. OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA I PROPOZYCJA METOD ICH OCENY
X. ZALECANA LITERATURA
34
37
I. PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA
OGÓLNEGO DLA LICEÓW OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH,
LICEÓW PROF ILOWANYCH, TECHNIKÓW,
UZUPEŁNIAJĄCYCH LICEÓW
OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH I TECHNIKÓW
UZUPEŁNIAJĄCYCH
(Dz.U. Nr 210, poz. 2041 z dnia 11 grudnia 2003 r.)
Ze względu na konieczność zachowania ciągłości i spójności między poszczególnymi etapami kształcenia należy stosować odpowiednio zasady ogólne kształcenia i wychowania przyjęte dla szkoły podstawowej i gimnazjum. Nauczanie
i wychowanie na kolejnym etapie kształcenia jest naturalną konsekwencją nauczania i wychowania na poprzednim etapie kształcenia.
Nadrzędnym celem pracy edukacyjnej każdego nauczyciela jest dążenie do
wszechstronnego rozwoju ucznia. Konieczna jest harmonijna realizacja zadań
w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania. Zadania te tworzą
wzajemnie uzupełniające się i równoważne wymiary pracy każdego nauczyciela.
Szkoła w zakresie nauczania, co stanowi jej zadanie specyf iczne, zapewnia
uczniom w szczególności:
1. naukę poprawnego i swobodnego wypowiadania się w mowie i w piśmie,
z wykorzystaniem różnorodnych środków wyrazu,
2. poznawanie wymaganych pojęć i zdobywanie rzetelnej wiedzy w zakresie
umożliwiającym podjęcie studiów wyższych bądź ułatwiającym zdobycie
zawodu,
3. dochodzenie do rozumienia, a nie tylko do pamięciowego opanowania
przekazywanych treści,
4. rozwijanie zdolności dostrzegania różnego rodzaju związków i zależności
(przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, czasowych i przestrzennych
itp.),
5
5. rozwijanie zdolności myślenia analitycznego i syntetycznego,
6. traktowanie wiadomości przedmiotowych, stanowiących wartość poznawczą samą w sobie, w sposób integralny, prowadzący do lepszego rozumienia świata, ludzi i siebie,
7. poznawanie zasad rozwoju osobowego i życia społecznego,
8. poznawanie dziedzictwa kultury narodowej postrzeganej w perspektywie
kultury europejskiej i światowej.
W liceum ogólnokształcącym, liceum prof ilowanym i technikum uczniowie
kształcą swoje umiejętności w celu wykorzystania zdobytej wiedzy we współczesnym świecie. Szczególnie istotnym zadaniem jest odpowiednie przygotowanie
uczniów do podjęcia pracy.
Nauczyciele tworzą uczniom warunki do nabywania następujących umiejętności:
1. planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, przyjmowania za nią
odpowiedzialności,
2. skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia i uwzględniania poglądów innych ludzi, poprawnego
posługiwania się językiem ojczystym, przygotowania się do publicznych
wystąpień,
3. efektywnego współdziałania w zespole, budowania więzi międzyludzkich,
podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm,
4. rozwiązywania problemów w twórczy sposób,
5. poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych
źródeł, efektywnego posługiwania się technologiami informacyjnymi
i komunikacyjnymi,
6. odnoszenia do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenia potrzebnych doświadczeń i nawyków,
7. rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań,
8. przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konf liktów i problemów społecznych.
W swojej pracy wychowawczej nauczyciele wspierają rodziców w realizacji ich
zadań wychowawczych tak, aby umożliwiać uczniom przejmowanie odpowiedzialności za własne życie i rozwój osobowy. Nauczyciele tworzą w szkole środowisko sprzyjające zarówno wszechstronnemu rozwojowi osobowemu uczniów
(w wymiarze f izycznym – w tym zdrowotnym, psychicznym, intelektualnym,
moralnym i duchowym), jak i ich rozwojowi społecznemu, wspierając przy tym:
6
1. rozwijanie dociekliwości poznawczej, ukierunkowanej na poszukiwanie
prawdy, dobra i piękna w świecie,
2. poczucie użyteczności zarówno poszczególnych przedmiotów nauczania,
jak i całej edukacji na danym etapie,
3. dążenie do dobra w jego wymiarze indywidualnym i społecznym, umiejętne godzenie dobra własnego z dobrem innych, odpowiedzialności za siebie
z odpowiedzialnością za innych, wolności własnej z wolnością innych,
4. poszukiwanie, odkrywanie i dążenie na drodze rzetelnej pracy do osiągnięcia wielkich celów życiowych i wartości ważnych dla odnalezienia
własnego miejsca w świecie,
5. przygotowywanie się do życia w rodzinie, w społeczności lokalnej i w państwie,
6. dążenie do rozpoznawania wartości moralnych, dokonywania wyborów
i hierarchizacji wartości,
7. kształtowanie w sobie postawy dialogu, umiejętności słuchania innych
i rozumienia oraz szanowania ich poglądów.
Uczniowie liceów ogólnokształcących, liceów prof ilowanych, techników,
uzupełniających liceów ogólnokształcących i techników uzupełniających są
przygotowywani do podejmowania wyzwań współczesnego świata, takich jak:
integracja, globalizacja, wymiana informacji, postęp naukowo-techniczny.
Wszechstronny rozwój ucznia oraz zrównoważony rozwój kraju wymagają,
aby osnowę programów nauczania i programów wychowania w wymienionych
typach szkół stanowiły równocześnie: otwartość na świat, ale i tożsamość
oparta na dziedzictwie kultury własnej ojczyzny; wiedza ogólna i umiejętność
jej praktycznego wykorzystywania, a także zdolność rozumienia i def iniowania
zmiennej rzeczywistości; śmiałe poszukiwania wśród tego, co nowe i nieznane,
ale i wierność zasadom etycznym.
Nauczyciele w pracy wychowawczej wskazują ideał, zgodnie z którym uczeń
dojrzały, dobrze przygotowany do życia w społeczeństwie, to człowiek uczciwy,
umiejący żyć z innymi i dla innych.
Cele edukacyjne
1. Rozszerzenie wiedzy niezbędnej do zrozumienia istoty zjawisk oraz charakteru i dynamiki procesów zachodzących w środowisku geograf icznym
w skali lokalnej, krajowej (geograf ia Polski), wielkich regionów i świata.
2. Poznanie, zrozumienie i interpretowanie związków przyczynowo-skutkowych i funkcjonalnych w różnych skalach przestrzennych i czasowych.
7
3. Zdobycie umiejętności geograf icznych niezbędnych do stosowania w praktyce opanowanej wiedzy geograf icznej.
4. Przekonanie o potrzebie uczestnictwa w rozwoju własnego regionu i Polski
oraz podejmowania działań na rzecz zachowania ich dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego.
5. Zrozumienie złożoności świata, współzależności jego poszczególnych elementów i gotowości do udziału w jego przekształcaniu zgodnie z zasadą
zrównoważonego rozwoju.
Zadania szkoły
1. Przygotowanie uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy i umiejętności geograf icznych.
2. Zapewnienie uczniom dostępu do różnorodnych źródeł informacji geograf icznej, ze szczególnym uwzględnieniem materiałów kartograf icznych.
3. Zapewnienie uczniom możliwości prowadzenia obserwacji terenowych.
Treści nauczania
1. Korzystanie z różnorodnych źródeł informacji geograf icznej.
2. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi – zjawiska, procesy,
wzajemne zależności, zmienność środowiska w przestrzeni i w czasie,
m.in. zmiany pogody i ich prognozowanie, klęski żywiołowe. Równowaga
ekologiczna.
3. Funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz wzajemne zależności w systemie człowiek – przyroda – gospodarka. Typy zagospodarowania w środowisku i ich następstwa, na wybranych przykładach, np. (stref, kontynentów,
krajów), ze szczególnym uwzględnieniem Polski.
4. Przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi.
5. Problemy demograf iczne społeczeństw (ze szczególnym uwzględnieniem
Polski). Współczesne migracje ludności. Procesy przekształcania sieci
osadniczej (wielkie miasta, suburbia, wyludnianie się terenów wiejskich
itp).
6. Świat w fazie przemian społecznych, gospodarczych i politycznych. Modernizacja, restrukturyzacja, globalizacja. Biedni i bogaci współczesnego
świata.
7. Konf likty zbrojne i inne zagrożenia społeczno-ekonomiczne. Procesy przechodzenia od izolacji do integracji; współpraca między społecznościami;
procesy integracji i dezintegracji w Europie (ze szczególnym uwzględnie8
niem roli Polski); euroregiony i miasta (gminy) „bliźniacze” jako przykład
współpracy międzynarodowej na szczeblu regionalnym i lokalnym.
8. Możliwości rozwoju turystyki i rekreacji, wynikające z uwarunkowań i następstw przyrodniczych, społeczno-ekonomicznych i kulturowych.
Osiągnięcia
1. Posługiwanie się terminologią geograf iczną.
2. Rozszerzenie wiedzy z zakresu funkcjonowania systemu człowiek – środowisko, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów przestrzennych.
3. Korzystanie z różnorodnych źródeł informacji geograf icznej: map, planów,
roczników statystycznych, zdjęć, prof ili, przekrojów, rysunków, czasopism,
przewodników, literatury popularnonaukowej, Internetu, GIS-u1 i innych.
4. Selekcjonowanie, porządkowanie, analizowanie i interpretowanie informacji o stanie i zmianach środowiska geograf icznego oraz sytuacji społecznej,
politycznej i ekonomicznej.
5. Prezentowanie wyników analiz geograf icznych różnymi metodami graf icznymi (w tym kartograf icznymi) i statystycznymi.
6. Dostrzeganie i analizowanie relacji między poszczególnymi elementami
środowiska przyrodniczego a działalnością człowieka w skali globalnej,
regionalnej i lokalnej.
7. Prognozowanie (na zasadzie ekstrapolacji istniejących trendów) stanu środowiska poszczególnych obszarów (z uwzględnieniem interakcji przyroda
– człowiek).
1
Angielski skrót Geograf icznych Systemów Informacyjnych.
9
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
W opracowaniu programu nauczania geograf ii dla dwuletniego uzupełniającego liceum ogólnokształcącego oraz trzyletniego technikum uzupełniającego na
podbudowie zasadniczej szkoły zawodowej wzięto pod uwagę podstawę programową kształcenia ogólnego opracowaną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej
i Sportu. Realizacja programu jest kontynuacją rozpoczętej w zasadniczej szkole
zawodowej edukacji geograf icznej i umożliwia przystąpienie w przyszłości do
egzaminu maturalnego.
Realizację programu przewiduje się w wymiarze 2 godzin tygodniowo w całym cyklu kształcenia.
W programie przewidziano 10 godzin do dyspozycji nauczyciela, który może
je przeznaczyć na lekcje powtórzeniowe, sprawdziany lub zajęcia terenowe. Nauczyciel sam zadecyduje, na które partie materiału należy przeznaczyć więcej
czasu, biorąc pod uwagę potrzeby uczniów.
Program składa się z następujących części:
• szczegółowe cele edukacyjne (kształcenia i wychowania),
• plan kształcenia,
• szczegółowe treści nauczania określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego,
• materiał nauczania zgodny z podstawą programową i przewidywanymi
osiągnięciami ucznia,
• procedury osiągania celów edukacyjnych,
• opis założonych osiągnięć ucznia i propozycja metod ich oceny.
Edukacja środowiskowa powinna być ważnym elementem w procesie kształcenia i wychowania człowieka na każdym etapie kształcenia, a taką możliwość
daje geograf ia. Ważnym założeniem tego programu jest ukazanie logicznego
powiązania geograf ii z ochroną środowiska i edukacją regionalną.
10
Celem programu jest dostarczenie uczniowi takiej wiedzy, aby mógł dostrzec
ład przestrzenny i poczuł odpowiedzialność za stan ochrony przyrody zarówno
w układzie lokalnym, regionalnym, jak i globalnym.
Materiał nauczania obejmuje cztery bloki tematyczne:
I. Podstawy korzystania z różnych źródeł informacji geograf icznej
Uczniowie utrwalają i pogłębiają umiejętność czytania map, wykresów; doskonalą umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji; kształcą umiejętności:
wnioskowania, porządkowania, analizowania, porównywania, selekcjonowania
i interpretowania informacji geograf icznych z wykorzystaniem modeli, fotograf ii,
map, danych statystycznych, tabel w klasie oraz podczas zajęć terenowych.
II. Podstawy astronomii
Uczniowie znają następstwa ruchów Ziemi. Potraf ią określić miejsce Ziemi
we wszechświecie. Uczniowie opisują położenie obiektów przyrodniczych na
Ziemi.
Uczniowie doskonalą umiejętność wyjaśniania związków i zależności między
ruchami Ziemi i procesami zachodzącymi na kuli ziemskiej.
III. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi
Uczniowie znają już wzajemne relacje pomiędzy składnikami środowiska przyrodniczego: skałami, surowcami mineralnymi, rzeźbą, glebą, klimatem, wodą,
szatą roślinną i zwierzętami. Uczeń utrwala sobie pojęcia i ćwiczy umiejętność
dostrzegania związków i zależności pomiędzy składnikami środowiska przyrodniczego. Uczeń dostrzega przydatność znajomości geograf ii w rozwiązywaniu
wielu problemów życia codziennego. Prognozuje następstwa, np. zmiany pogody.
Utrwala sobie pojęcia: rozwój zrównoważony, ekologia, klęski żywiołowe.
Uczeń omawia wzajemne zależności i wskazuje przyczyny zmian w środowisku na przestrzeni czasu. Proponuje rozwiązania problemów istniejących w środowisku geograf icznym na wybranych przykładach z Polski i ze świata.
11
IV. Warunki życia i sposoby gospodarowania na świecie. Konf likty
zbrojne i inne zagrożenia społeczno-ekonomiczne. Turystyka
Uczniowie znają:
• związki przyczynowo-skutkowe, występujące w środowisku,
• procesy integracji i dezintegracji,
• przyczyny konf liktów i przejawy globalizacji;
dostrzegają:
• uwarunkowania w rozmieszczeniu ludności,
• uwarunkowania w sposobach gospodarowania na Ziemi;
wyjaśniają:
• rolę organizacji międzynarodowych w utrzymaniu pokoju na świecie,
• konieczność współpracy w dziedzinie zwalczania terroryzmu, narkomanii
i zagrożeń epidemiologicznych,
• przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych i jakie może to mieć konsekwencje dla przyszłych pokoleń, oraz omawiają procesy integracji i dezintegracji w Europie, na świecie. Omawiają problemy współczesnego świata,
wskazują ich przyczyny oraz ich następstwa,
• problemy związane z przeludnieniem na Ziemi, wyjaśniają, jakie są skutki
nierównomiernego rozmieszczenia ludności na kuli ziemskiej. Wskazują
na współczesne procesy przekształcania się sieci osadniczej zarówno
w Polsce, jak i na świecie,
• sposoby funkcjonowania gospodarki rolnej, przemysłu i usług. Zwracają
uwagę na fakt, iż możliwości produkcyjne biosfery mogą ulec wyczerpaniu, zmniejsza się powierzchnia obszarów nadających się pod uprawy,
zmniejsza się urodzajność gleb, za to zwiększa się erozja gleb, występuje
coraz większe skażenie atmosfery.
Uczeń powinien na lekcji dowiedzieć się, że:
– w wyniku nadmiernej eksploatacji zasobów przyrodniczych życie na
Ziemi może ulec całkowitemu zniszczeniu,
– zagrożeniem dla środowiska jest działalność gospodarcza człowieka.
• Uczniowie wskazują kierunki i konieczność poszukiwania nowych technologii, które uwzględniają rachunek ekonomiczny i ekologiczny, zapew12
niający rozwój społeczeństw, czyli harmonijne współdziałanie środowiska
gospodarczo-przyrodniczego z uwzględnieniem polityki regionu, państwa.
• Uczeń ocenia rolę turystyki w tworzeniu dochodu narodowego Polski
i wybranych państw na świecie. Wskazuje na możliwości rozwoju turystyki i rekreacji, wynikające z uwarunkowań przyrodniczych, społecznoekonomicznych, kulturowych, na wybranych przykładach ze świata, Polski
i własnego regionu.
Program ten powinien przyczynić się do rozwijania w uczniach umiejętności
poznawania i rozumienia otaczającej ich rzeczywistości w ujęciu ekonomicznym,
społecznym, ekologicznym, kulturowym, uwzględniającym również aspekt polityczny państwa, oraz przygotował ucznia do zdawania egzaminu maturalnego
z geograf ii.
Program jest punktem wyjścia do opracowania zestawu edukacyjnego, w skład
którego wchodzą:
– podręcznik,
– poradnik metodyczny z propozycjami sprawdzianów osiągnięć.
13
III. SZCZEGÓŁOWE CELE EDUKACYJNE
(KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA)
1. Ugruntowanie i poszerzenie wiedzy zdobytej na lekcjach geograf ii w gimnazjum i zasadniczej szkole zawodowej.
2. Doskonalenie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji: map,
Internetu, danych statystycznych, tekstów źródłowych.
3. Analizowanie danych statystycznych, ich interpretacja i przetwarzanie na
formy graf iczne i tekstowe.
4. Doskonalenie umiejętności przetwarzania i prezentacji zebranych materiałów na forum klasy, grup uczniowskich itp.
5. Kształtowanie umiejętności: analizowania, porównywania, interpretowania, uogólniania i wnioskowania.
6. Wskazywanie na konieczność przewidywania skutków ingerencji człowieka w środowisko.
7. Poznawanie wieloaspektowe oddziaływań człowiek – środowisko.
8. Wdrażanie ucznia do życia we współczesnym świecie, np. poszukiwanie
informacji, przetwarzanie informacji.
9. Wskazywanie zmian na rynku pracy wywołanych szybkimi przeobrażeniami, zachodzącymi w procesach społeczno-gospodarczych w kraju i na
świecie.
10. Doskonalenie rozumienia zjawisk i przemian zachodzących w otaczającym środowisku społeczno-przyrodniczym.
11. Kształtowanie świadomości ponoszenia odpowiedzialności i konsekwencji za swoje decyzje.
12. Wskazywanie związków przyczynowo-skutkowych, występujących w środowisku przyrodniczym i gospodarce.
14
13. Przewidywanie konsekwencji dla środowiska, człowieka i gospodarki,
wynikających z wyczerpywania się zasobów naturalnych Ziemi.
14. Dostrzeganie konieczności zachowania równowagi w środowisku zakłóconej działalnością człowieka.
15. Poszerzanie wiedzy geograf icznej i wskazanie możliwości zastosowania
jej w praktyce.
16. Podejmowanie działań na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego
i kulturowego własnego regionu.
17. Promowanie walorów przyrodniczo-kulturowych własnego regionu.
18. Doskonalenie umiejętności współpracy w grupie i skutecznego komunikowania się.
19. Kształtowanie postaw i zachowań (nawyków) proekologicznych, prozdrowotnych oraz inspirowanie uczniów do podejmowania działań na rzecz
najbliższego środowiska.
20. Ustalanie hierarchii ważności i priorytetów w podejmowaniu różnych
decyzji wobec szybko zmieniających się warunków społeczno-ekonomicznych w Polsce i na świecie.
15
IV. PLAN KSZTAŁCENIA
Lp.
Działy materiału nauczania
Planowana
liczba
godzin
1.
Podstawy korzystania z różnych źródeł informacji
geograf icznej.
5
2.
Podstawy astronomii.
4
3.
Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi.
14
4.
Warunki życia i sposoby gospodarowania na świecie.
Konf likty zbrojne i inne zagrożenia społeczno-ekonomiczne. Turystyka.
27
5.
Godziny do dyspozycji nauczyciela.
10
razem
60
16
V. SZCZEGÓŁOWE TREŚCI KSZTAŁCENIA
OKREŚLONE W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ
KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
I. Podstawy korzystania z różnych źródeł informacji geograf icznej
Wyszukiwanie i gromadzenie informacji.
Ocenianie informacji.
Selekcjonowanie informacji.
Korzystanie z Internetu.
Interpretacja źródeł informacji.
Rozwiązywanie zadań praktycznych.
II. Podstawy astronomii
Wszechświat. Układ Słoneczny. Powstanie Ziemi.
Rola i znaczenie ruchów Ziemi dla życia i sposobów gospodarowania.
III. Funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi
Litosfera – fakty z dziejów Ziemi, procesy geologiczne i geomorfologiczne
modelujące Ziemię. Polska na tle wielkich jednostek geologiczno-tektonicznych
Europy i świata.
Atmosfera ziemska – budowa i znaczenie atmosfery, cyrkulacja atmosferyczna, klimaty na kuli ziemskiej, specyf iczne cechy klimatu Polski.
Hydrosfera – znaczenie wody dla życia na Ziemi, wody powierzchniowe
(rzeki, jeziora, morza, oceany), wody podziemne, lodowce i lądolody. Wody
w Polsce.
Biosfera – gleby i procesy glebotwórcze, roślinność i zwierzęta.
17
IV. Wzajemne relacje w systemie człowiek – przyroda – gospodarka
Problemy współczesnego świata: społeczne, polityczne i ekonomiczne. Sposoby gospodarowania i ich wpływ na warunki życia. Procesy integracji i dezintegracji, konf likty, przejawy globalizacji. Zmiany na mapie politycznej świata.
Ludność – gęstość zaludnienia, przyrost naturalny, eksplozja demograf iczna,
struktura zatrudnienia, osadnictwo, migracje, uchodźstwo.
Rolnictwo – produkcja roślinna i zwierzęca, problemy polskiego rolnictwa,
lasy i ich znaczenie, rybołówstwo i gospodarka morska.
Przemysł – okręgi przemysłowe, czynniki lokalizacji, funkcje przemysłu,
energetyka, nowoczesne technologie i technika w przemyśle.
Usługi – wymiana handlowa, oświata, komunikacja, turystyka.
18
VI. MATERIAŁ NAUCZANIA ZGODNY Z PODSTAWĄ
PROGRAMOWĄ I PRZEWIDYWANYMI OSIĄGNIĘCIAMI
UCZNIA NA POZIOMIE PODSTAWOWYM
I PONADPODSTAWOWYM
Treści
kształcenia
Wymagania podstawowe
Uczeń:
Wymagania ponadpodstawowe
Uczeń:
• wymienia źródła informacji geograf icznej,
• omawia związki geograf ii z innymi
naukami,
• wykonuje pomiary w terenie,
Podsta• oblicza za pomocą skali wymiary
wy korzeczywiste,
rzystania
• rozpoznaje formy terenu z rysunku
z różpoziomicowego,
nych
• czyta mapę poziomicową barwną,
źródeł
• odczytuje informacje z wykresu i ryinformasunku,
cji geo• odczytuje współrzędne geograf iczne
graf icz• orientuje mapę, opisuje rodzaje sianej
tek,
• wskazuje zastosowanie map,
• odczytuje informacje: z rocznika statystycznego, tablic geograf icznych,
świata w liczbach.
• ocenia przydatność informacji geograf icznych w życiu codziennym,
• wykonuje wykresy, diagramy, prof il
topograf iczny,
• analizuje klimatogramy, mapy o różnej
treści, fotograf ie, rysunki, teksty źródłowe,
• oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową.
• omawia współczesne poglądy na
powstanie i budowę Wszechświata,
• odróżnia elipsoidę od geoidy,
• opisuje: budowę Układu SłoneczPodstanego, następstwa ruchów Ziemi
wy astro(obrotowego i obiegowego), widomą
nomii
wędrówkę Słońca na sklepieniu nieba
w czterech porach roku,
• oblicza różnice czasu słonecznego,
• wyjaśnia wpływ oświetlenia Ziemi na
styl życia w różnych szerokościach
geograf icznych.
• wyjaśnia powstawanie zaćmień Słońca
i Księżyca,
• wskazuje na ochronne znaczenie magnetosfery dla życia na Ziemi,
• wyjaśnia zależność między widomym
ruchem Słońca na tle gwiazdozbiorów
i ruchem obiegowym Ziemi,
• opisuje dowody i następstwa ruchów
Ziemi,
• oblicza wysokość Słońca w różnych
szerokościach geograf icznych w ciągu
roku.
19
• wymienia rodzaje skał,
• wyjaśnia procesy prowadzące do
powstania surowców mineralnych,
• ocenia skutki nieracjonalnego gospodarowania zasobami przyrody,
• wyjaśnia konieczność ochrony zasobów nieodnawialnych,
• wymienia i opisuje formy rzeźby powstałe w wyniku procesów zewnętrznych i wewnętrznych,
• rozróżnia wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi,
• omawia przykłady zmian w rzeźbie
terenu na skutek działalności człowieka w Polsce lub najbliższej okolicy,
• wyjaśnia różnicę miedzy pogodą
i klimatem,
• wymienia skład chemiczny powietrza
atmosferycznego,
• wyjaśnia wpływ czynników klimatoFunkcjotwórczych na klimat w poszczególnowanie
nych strefach klimatycznych,
systemu • podaje przykłady oddziaływania człoprzyrodwieka na klimat,
niczego • wykazuje, w jaki sposób klimat wyZiemi
branych obszarów wpływa na działalność człowieka,
• wyjaśnia, na czym polega krążenie
wody w przyrodzie,
• omawia występowanie zasobów wodnych w przyrodzie,
• omawia znaczenie wody dla życia
i działalności gospodarczej człowieka,
• podaje przykłady zagrożenia wód
wywołane działalnością gospodarczą
człowieka,
• wymienia i opisuje wybrane prof ile
glebowe,
• wymienia czynniki degradujące
i niszczące gleby,
• wyjaśnia, wpływ czynników naturalnych na zróżnicowanie procesu glebotwórczego,
• podaje przykłady zapobiegania niszczeniu gleb,
20
• ocenia wpływ eksploatacji surowców
metodą odkrywkową na środowisko
przyrodnicze,
• wyjaśnia sposoby rekultywacji terenów,
• wyjaśnia powstanie form rzeźby terenu,
• opisuje na przykładzie Europy rzeźbę
terenu zniszczonego przez górnictwo,
• wyjaśnia powstanie form rzeźby terenu
w najbliższej okolicy,
• opisuje rzeźbę wybranego obszaru Polski na podstawie mapy hipsometrycznej,
• wykazuje regionalne zróżnicowania
czynników klimatotwórczych,
• wyjaśnia znaczenie prognozowania pogody dla życia i działalności człowieka,
• wymienia przykłady działań organizacji
międzynarodowych w celu zmniejszenia
negatywnych działań człowieka na klimat,
• omawia rozmieszczenie formacji
roślinnych i zwierzęcych występujących na Ziemi,
• wymienia czynniki wpływające na
rozmieszczenie formacji roślinnych
i zwierzęcych,
• wskazuje przykłady zachwiania równowagi środowiska przyrodniczego
wywołane działalnością człowieka,
• wymienia formy ochrony zasobów
przyrody ożywionej i nieożywionej
Funkcjow Polsce i na świecie,
nowanie • omawia negatywne i pozytywne dziasystemu
łania człowieka w swoim regionie na
przyrodwybranych przykładach,
niczego • wymienia propozycje działań mająZiemi
cych na celu ochronę zasobów przyc.d.
rody w swoim regionie,
• wymienia składniki środowiska przyrodniczego i omawia na podstawie
map tematycznych wybrany region
świata, Europy, Polski,
• podaje przykłady możliwości podejmowania działań proekologicznych
i prozdrowotnych,
• wyjaśnia zależności między elementami środowiska przyrodniczego
na wybranych przykładach z Polski
i świata.
• ocenia skutki zmian jakości wody
w środowisku przyrodniczym i w swoim
regionie,
• ocenia możliwości wykorzystania zasobów wodnych dla gospodarki,
• omawia typy gleb występujące w najbliższym regionie,
• ocenia znaczenie gleb dla rolnictwa,
• wykazuje zależności między składnikami środowiska a glebami na podstawie
map tematycznych,
• wskazuje zależności między klimatem
a występowaniem organizmów na Ziemi,
• ocenia skutki zagrożeń lasów spowodowane działalnością człowieka w Polsce
i na świecie,
• podaje przyczyny wyginięcia niektórych
gatunków f lory i fauny na Ziemi. „Czerwona Księga”, bank genów,
• wyjaśnia cele i założenia ochrony zasobów przyrody ożywionej i nieożywionej
w Polsce i na świecie,
• wyjaśnia mechanizmy powstawania zagrożeń dla środowiska przyrodniczego
i wskazuje sposoby przeciwdziałania.
• wskazuje zmiany na mapie politycznej świata,
• wymienia wydarzenia polityczne, które doprowadziły do zmian na mapie
politycznej Europy,
Wza• wymienia czynniki polityczne wpłyjemne
wające na warunki życia i sposoby
relacje
gospodarowania na świecie,
w sys• wymienia przyczyny: integracji gotemie
spodarczej, politycznej i społecznej
człowiek
w Europie,
– przyro• wskazuje na rolę Unii Europejskiej
da – gow integracji Europy,
spodarka
• omawia działania organizacji integracyjnych na świecie,
• wymienia etapy integracji gospodarczej w Europie,
• wyjaśnia wpływ czynników politycznych na warunki życia i sposoby gospodarowania na świecie,
• opisuje cechy współczesnych systemów
społeczno-gospodarczych na świecie,
• wyjaśnia, na czym polega proces dezintegracji na wybranym przykładzie ze
świata,
• opisuje przyczyny: integracji gospodarczej, politycznej i społecznej na świecie,
• wyjaśnia cele i zadania współpracy
krajów należących do Unii Europejskiej,
• wymienia wady i zalety wynikające
z rozszerzenia Unii Europejskiej,
21
• omawia cele i zadania Unii Europejskiej,
• wymienia kraje należące do Unii
Europejskiej,
• omawia najważniejsze instytucje Unii
Europejskiej,
• wymienia etapy dochodzenia Polski do
członkostwa w Unii Europejskiej,
• wskazuje przyczyny zróżnicowania
gospodarczego państw na świecie na
wybranych przykładach,
• wymienia sposoby gospodarowania
na świecie,
• wyjaśnia pojęcia: globalizacja, globaliści, alterglobaliści, globalsceptycy,
• wymienia przyczyny i konsekwencje
globalizacji na świecie,
Wzajemne
relacje
w systemie
człowiek
– przyroda – gospodarka
c.d.
22
• wyjaśnia przyczyny wzrostu liczby
ludności na Ziemi,
• wyjaśnia pojęcie gęstość zaludnienia,
• wymienia bariery osadnicze,
• wskazuje na mapie obszary o dużej
i małej gęstości zaludnienia,
• wyjaśnia pojęcia: ekumena, anekumena, subekumena,
• wyjaśnia pojęcie eksplozja demograf iczna,
• wyjaśnia przyczyny i skutki eksplozji
demograf icznej,
• wyjaśnia pojęcia przyrost naturalny
i rzeczywisty,
• wyjaśnia pojęcia: urbanizacja, reurbanizacja,
• wymienia kraje o największym stopniu
urbanizacji i wskazuje je na mapie,
• wyjaśnia pojęcie migracja,
• wymienia przyczyny migracji,
• wymienia kierunki migracji światowej,
• wymienia warunki środowiska przyrodniczego wpływające na rozwój
rolnictwa,
• wyjaśnia pojęcie: użytkowanie Ziemi (użytki rolne, grunty orne, użytki
zielone, sady),
• porównuje zyski i koszty wejścia Polski
do Unii Europejskiej,
• ocenia przyczyny i konsekwencje dysproporcji gospodarczej pomiędzy wybranymi krajami na Ziemi,
• tworzy mapę aktualnych konf liktów na
świecie,
• wyjaśnia rolę organizacji międzynarodowych w rozwiązywaniu konf liktów
na świecie,
• omawia przyczyny nierównomiernego
rozmieszczenia ludzi na kuli ziemskiej,
• oblicza na podstawie danych statystycznych gęstość zaludnienia,
• wskazuje na przykładach zależności
osadnictwa od warunków przyrodniczych,
• wyjaśnia wpływ eksplozji demograf icznej na środowisko przyrodnicze na wybranych przykładach,
• wyjaśnia związek między strukturą
wieku, płci, strukturą zatrudnienia a rynkiem pracy na wybranych przykładach
ze świata,
• wyjaśnia przyczyny wzrostu ludności
mieszkającej w miastach,
• ocenia wpływ urbanizacji na środowisko
przyrodnicze,
• wyjaśnia różnice między: aglomeracją,
konurbacją i megalopolis,
• omawia skutki migracji dla krajów imigracyjnych i emigracyjnych,
• opisuje związki między czynnikami
przyrodniczymi i społeczno-ekonomicznymi a sposobem gospodarowania
w rolnictwie,
• analizuje dane statystyczne dotyczące
rolnictwa,
• wskazuje, że podstawą gospodarki
jest uprawa roślin i chów zwierząt.
• wyjaśnia terminy: intensyf ikacja
i towarowość rolnictwa,
• omawia konsekwencje intensyf ikacji
rolnictwa dla środowiska przyrodniczego,
• wyjaśnia pojęcie rolnictwo ekologiczne,
• wymienia przykłady produktów
„żywności ekologicznej” i ich producentów,
• lokalizuje na mapie topograf icznej
gospodarstwa agroturystyczne w wybranym regionie Polski,
• wymienia walory żywności ekologicznej,
Wza• wyjaśnia terminy: głód jawny i głód
jemne
utajony,
relacje
• wymienia przyczyny występowania
w sysgłodu na Ziemi,
temie
• wyjaśnia pojęcia rybołówstwo i ryczłowiek
bactwo,
– przyroda – go- • klasyf ikuje źródła energii (odnawialspodarka
ne i nieodnawialne),
c.d.
• omawia rozmieszczenie surowców
energetycznych na świecie,
• wymienia zmiany, jakie zachodzą
w strukturze wykorzystania surowców energetycznych na świecie,
• wymienia czynniki lokalizacji przemysłu,
• wymienia czynniki lokalizacji przemysłu zaawansowanych technologii,
• wskazuje na mapie obszary zaliczane
do przemysłu zaawansowanych technologii,
• wykazuje rolę przemysłu zaawansowanych technologii w gospodarce
światowej,
• wyjaśnia wpływ przemysłu zaawansowanych technologii na środowisko
przyrodnicze,
• omawia na wybranych przykładach
rolnictwo intensywne i ekstensywne,
• omawia zasady produkcji żywności
ekologicznej,
• wyjaśnia przyczyny występowania głodu na Ziemi,
• wskazuje sposoby działań rozwiązujących problem głodu,
• wskazuje na potrzebę poszukiwań nowych źródeł energii,
• ocenia wpływ energetyki na rozwój gospodarki i środowiska przyrodniczego,
• uzasadnia konieczność powstawania
technopolii na świecie,
• uzasadnia, w jaki sposób rozwój usług
komunikacyjnych przyczynia się do
sprawnego funkcjonowania gospodarki
na świecie,
• uzasadnia powiązania między środowiskiem, gospodarką a człowiekiem,
• omawia konsekwencje dużej koncentracji zakładów przemysłowych na wybranych przykładach,
• omawia korzyści wynikające z tworzenia wielkich centrów przemysłowych na
świecie,
23
• wymienia powiązania środowisko
– gospodarka – człowiek,
• wyjaśnia wpływ HDI na poziom życia,
• wymienia państwa o wysokim i niskim dochodzie narodowym,
• wymienia duże okręgi przemysłowe
na świecie,
• wymienia i wskazuje na mapie okręgi
przemysłowe świata i Polski,
• wymienia wskaźniki określające poziom gospodarki,
• omawia wpływ rozwoju usług komuWzanikacyjnych na sprawne funkcjonojemne
wanie gospodarki światowej i polrelacje
skiej,
w sys• wymienia przykłady wpływu komutemie
nikacji na środowisko przyrodnicze
człowiek
najbliższej okolicy,
– przyro- • wymienia przyczyny i skutki wystęda – gopowania konf liktów na świecie,
spodarka • omawia wpływ konf liktów na gospoc.d.
darkę światową,
• wymienia rodzaje usług,
• zauważa rolę usług w gospodarce
współczesnego świata,
• wymienia czynniki warunkujące rozwój turystyki w Polsce i na świecie,
• wymienia ważniejsze regiony turystyczne w Europie i w Polsce,
• ocenia atrakcyjność turystyczną własnego regionu,
• wyjaśnia pojęcie agroturystyka,
• korzysta z różnych źródeł informacji.
24
• opisuje nowe formy komunikacji w gospodarce światowej,
• uzasadnia związek między rozwojem
usług komunikacyjnych a sprawnym
funkcjonowaniem gospodarki światowej,
• ocenia znaczenie usług w gospodarce
każdego państwa,
• wskazuje na związek niektórych usług
ze środowiskiem,
• wyjaśnia coraz większe znaczenie nowego rodzaju usług – logistyki,
• na wybranym przykładzie z Polski
i z Europy wskazuje atrakcyjność turystyczną wybranego regionu,
• uzasadnia wpływ turystyki na gospodarkę wybranych krajów na świecie,
• proponuje krótką wycieczkę po własnym regionie,
• wykorzystuje strony Internetowe, tworząc mapy gospodarstw agroturystycznych w wybranym regionie,
• na wybranych przykładach omawia
genezę konf liktów zbrojnych,
• wyjaśnia wpływ konf liktów na życie
i gospodarkę człowieka.
VII. PROPONOWANE TEMATY LEKCJI Z OKREŚLONYM
CELEM GŁÓWNYM
1. Szukamy informacji geograf icznych.
Cel: Poznanie źródeł informacji geograf icznych i sposobów ich wykorzystania
w procesie kształcenia na lekcjach geograf ii.
2. Zajęcia terenowe źródłem informacji geograf icznych.
Cel: Zaprezentowanie sposobów pracy podczas zajęć terenowych. Obserwacja
jako ważne źródło informacji geograf icznych.
3. Czytamy mapy.
Cel: Omówienie sposobów przedstawiania treści geograf icznych na mapach.
Wskazanie sposobów interpretacji treści geograf icznych przedstawionych na
mapach.
4. Informacje statystyczne i ich przydatność w życiu codziennym.
Cel: Pokazanie sposobów przedstawiania informacji statystycznych na mapie i jej
przydatności w życiu codziennym.
5. Wykonujemy wykresy i diagramy.
Cel: Prezentacja sposobów przedstawiania w formie graf icznej danych statystycznych i ich analiza.
6. Co było zanim cokolwiek powstało?
Cel: Omówienie hipotez dotyczących powstania Układu Słonecznego.
7. Sekrety Układu Słonecznego.
Cel: Zapoznanie uczniów ze współczesnymi metodami badawczymi naszego
Układu Słonecznego.
25
8. A jednak się kręci.
Cel: Zwrócenie uwagi na konsekwencje ruchów Ziemi dla życia na naszej planecie.
9. Z biegiem czasu.
Cel: Wykazanie związku rocznej i dobowej rachuby czasu z ruchami Ziemi.
10. Skarby ukryte w litosferze.
Cel: Omówienie budowy Ziemi i wskazanie związku między procesami zachodzącymi w jej wnętrzu a zasobami mineralnymi.
11. Siły drzemiące we wnętrzu Ziemi.
Cel: Wskazanie przyczyn występowania ruchów pionowych i poziomych i ich
następstw dla życia na Ziemi.
12. Formy powstałe w wyniku erozji.
Cel: Wpływ procesów egzogenicznych na rzeźbę powierzchni Ziemi.
13. Kapryśna pogoda czyli groźne niebo.
Cel: Omówienie znaczenia atmosfery dla rozwoju i życia na Ziemi.
14. Kiedy nastąpi epoka lodowa? Ziemskie klimaty i ich zmiany.
Cel: Omówienie przyczyn zmian klimatu na Ziemi.
15. Nie ma na Ziemi życia bez wody.
Cel: Przedstawienie form występowania wody na Ziemi, jej znaczenia dla
wszystkich organizmów zamieszkujących naszą planetę.
16. Czekając na powódź – woda nieujarzmiony żywioł.
Cel: Wskazanie znaczenia wód (występujących w przyrodzie w stanie stałym
i ciekłym) jako czynnika rzeźbotwórczego.
17. Gleba – życiodajny naskórek naszej planety.
Cel: Pokazanie wzajemnych związków i zależności między skałą macierzystą,
klimatem, roślinnością, ukształtowaniem powierzchni i działalnością człowieka
a tworzeniem się gleb.
26
18. Żyjąca planeta – czyli świat organiczny.
Cel: Omówienie przyczyn zróżnicowania świata organicznego.
19. Dziewicze ostoje przyrody – ochrona zasobów przyrody.
Cel: Wskazanie na konieczność ochrony przyrody w celu zachowania życia na
Ziemi.
20. „Zasada domina” – zależności między elementami środowiska przyrodniczego.
Cel: Zapoznanie uczniów z konsekwencjami naruszania równowagi w środowisku przyrodniczym.
21. Przyroda w niebezpieczeństwie – człowiek główny oskarżony.
Cel: Zwrócenie uwagi na konsekwencje naruszania równowagi naturalnej w środowisku przyrodniczym w wyniku gospodarczej działalności człowieka.
22. Wspólnie znaczy lepiej, lecz nie zawsze – procesy integracji i dezintegracji na świecie.
Cel: Wskazanie roli procesów integracyjnych i dezintegracyjnych na świecie.
23. Rola Unii Europejskiej w procesie integracji Europy.
Cel: Omówienie celów, zadań i roli Unii Europejskiej w procesie integracji Europy.
24. Niech się święci 1 Maja – dochodzenie Polski do Unii Europejskiej.
Cel: Wskazanie przyczyn dążenia Polski do wejścia do Unii Europejskiej i następstw tego wejścia dla polskiej gospodarki i społeczeństwa.
25. Ponad granicami – czy Ziemia to globalna wioska.
Cel: Omówienie procesów globalizacji na świecie.
26. Konf likty – śmiertelne żniwo wojny.
Cel: Wskazanie przyczyn i następstw konf liktów na świecie.
27
27. Jak zmieniała się mapa świata.
Cel: Omówienie zmian na mapie politycznej świata po rozpadzie państw socjalistycznych.
28. Jest nas coraz więcej – czy zmieścimy się na Ziemi.
Cel: Wskazanie czynników decydujących o zasiedlaniu Ziemi.
29. Czy rzeczywiście jest nas coraz więcej – struktura demograf iczna ludności Polski na tle świata.
Cel: Omówienie struktury demograf icznej ludności Polski na tle świata.
30. Nasi niekochani imigranci.
Cel: Poznanie przyczyn i konsekwencji migracji w Polsce i na świecie.
31.Urbanizacja i co dalej?
Cel: Przyczyny wzrostu tempa procesów urbanizacyjnych w Polsce ina świecie.
32. Co decyduje o wysokich plonach, a co o dużych zbiorach.
Cel: Wskazanie możliwości zwiększenia zbiorów i plonów niezależnie od warunków środowiska przyrodniczego.
33. Produkcja rolnicza w Polsce po wejściu do Unii Europejskiej.
Cel: Możliwości polskiego rolnictwa po wejściu do Unii Europejskiej.
34. Znaczenie rolnictwa ekologicznego.
Cel: Rozwój rolnictwa ekologicznego i jego znaczenie w wyżywieniu człowieka.
35. Jak przeciwdziałać zjawisku głodu na świecie.
Cel: Wskazanie sposobów walki z głodem na Ziemi.
36. Energia wyrwana atomom – czyli zasoby energetyczne Ziemi.
Cel: Rola zasobów energetycznych Ziemi dla gospodarki światowej.
37. Jak zmierzyć produkcję energii elektrycznej na Ziemi.
Cel: Omówienie zróżnicowania produkcji energii elektrycznej na świecie i struktury zużycia energii elektrycznej w państwach o różnym poziomie rozwoju
gospodarczego.
28
38. Jak zmieniają się czynniki lokalizacji przemysłu.
Cel: Wskazanie zmian czynników lokalizacji przemysłu na przestrzeni wieków.
39. Nowoczesne technologie – republika krzemowa.
Cel: Omówienie roli przemysłów nowoczesnych technologii w gospodarce światowej.
40. Okręgi przemysłowe i ich rola we współczesnym świecie.
Cel: Przyczyny rozmieszczenia obszarów zindustrializowanych na świecie.
41. Zmiany w przemyśle polskim po transformacji ustroju.
Cel: Pokazanie zmian zachodzących w przemyśle polskim po transformacji
ustroju.
42. Jak mierzyć bogactwo?
Cel: Wskazanie mierników poziomu rozwoju gospodarczego państw świata.
43. Przemysł a globalizacja.
Cel: Współczesne przejawy globalizacji w przemyśle polskim i światowym.
44. Znaczenie komunikacji w funkcjonowaniu gospodarki światowej.
Cel: Wpływ komunikacji na rozwój gospodarczy regionu i jego integrację.
45. Komunikacja a środowisko przyrodnicze.
Cel: Wpływ komunikacji na środowisko przyrodnicze na wybranych przykładach
ze świata, Polski i regionu.
46. Nowoczesne formy łączności.
Cel: Wskazanie na konieczność rozwoju nowoczesnych form łączności dla rozwoju gospodarczego na świecie.
47. Rola usług w XXI wieku.
Cel: Wskazanie nowoczesnych form i rodzajów usług w rozwoju świata, Polski
i regionu.
29
48. Jak spędzamy wolny czas – czyli atrakcje turystyczne w regionie, Polsce
i na świecie.
Cel: Rola rozwoju turystyki dla gospodarki i zdrowia człowieka.
49. Aktywizacja regionów wiejskich, czyli coś o agroturystyce.
Cel: Omówienie nowej formy aktywizacji regionów wiejskich (agroturystyka).
50. Usługi a procesy globalizacji.
Cel: Wskazanie wzrostu procesów globalizacji w różnych rodzajach usług.
30
VIII. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
EDUKACYJNYCH
Wykaz osiągnięć uczniów zawarty w podstawie programowej obejmuje przede
wszystkim umiejętności, których kształtowanie wymaga systematycznego wysiłku podczas całego cyklu nauczania geograf ii.
Na lekcjach geograf ii rozwija się w uczniach:
• umiejętności geograf iczne (obliczanie, def iniowanie, rozpoznawanie,
uzasadnianie, lokalizowanie, udowadnianie, projektowanie, czytanie map,
konstruowanie diagramów i wykresów, klasyf ikowanie, wskazywanie zależności w środowisku, gospodarce, usługach na różnych przykładach ze
świata i najbliższej okolicy, przedstawianie problemów, wykorzystywanie
wiedzy w praktyce),
• kształcenie wyobrażeń i pojęć geograf icznych,
• logiczne myślenie,
• umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji.
Przekazanie wiedzy teoretycznej powinno odbywać się tak, aby uczeń mógł
zastosować ją w praktyce. Jest to możliwe do osiągnięcia przy zastosowaniu różnorodnych metod i technik edukacyjnych, aktywizujących uczniów na zajęciach
lekcyjnych i pozalekcyjnych. Nauczyciel znający specyf ikę grupy uczniowskiej
samodzielnie dobiera metodę, moment jej zastosowania i odpowiednie środki
dydaktyczne. Opracowane zestawienie procedur osiągnięć uczniów jest jedynie
propozycją, z której nauczyciel może skorzystać.
Najpopularniejsze metody stosowane na lekcjach to metody interaktywne,
praca z różnymi materiałami źródłowymi, praca z mapą, rocznikiem statystycznym, klimatogramem, tekstem źródłowym, gry dydaktyczne, a także metody
waloryzujące (ekspresyjne i impresyjne), dyskusje i metody problemowe. Ważną
rolę może spełniać wykład nauczyciela, wyjaśniający rozwiązywanie wspólnie
z uczniem arkuszy egzaminacyjnych z Informatora maturalnego, wprowadzanie
testów oceniających umiejętności i wiadomości uczniów.
31
Na lekcji geograf ii ważną rolę odgrywają ćwiczenia i metody poglądowe (na
przykład eksperyment, który można wykonać w sali lekcyjnej), podczas których
ćwiczymy umiejętności: wnioskowania, opisu i analizy. Ważną rolę w procesie
dydaktycznym odgrywają zajęcia terenowe, podczas których uczeń nabiera nowych doświadczeń. Uczeń powinien umieć przeprowadzić wywiad, przygotować
ankietę, wykonać zestawienie otrzymanych wyników ankiet. Swoje spostrzeżenia
po zajęciach terenowych może przedstawić za pomocą szkicu, plakatu, rysunku,
bądź w formie pracy pisemnej – referatu.
W procesie dydaktycznym ważna jest ewaluacja osiągnięć ucznia, którą
nauczyciel powinien przeprowadzać w ciągu roku kilkakrotnie, sprawdzając
stopień opanowania określonych w standardach wiadomości i umiejętności,
a w efekcie w sposób prawidłowy planować działania pedagogiczne. Wszystkie
działania prowadzą do obserwacji przez nauczyciela osiągnięć ucznia.
Realizując treści kształcenia zgodnie z podstawą programową, stosować
można następujące metody:
• praktyczne,
• waloryzujące,
• samodzielnego dochodzenia do wiedzy,
• asymilacji wiedzy.
Najważniejsze techniki stosowane na lekcji geograf ii to:
• burza mózgów,
• mapa mentalna,
• „śniegowa kula”,
• gra dydaktyczna,
• drama,
• dyskusja dydaktyczna,
• drzewko decyzyjne,
• analiza SWOT,
• debata „za i przeciw”.
Ważne jest, aby podczas procesu kształcenia na lekcji geograf ii wykształcić
postawy proekologiczne i prozdrowotne, właściwe wzorce zachowań i kulturę
osobistą.
Propozycja pomocy niezbędnych do realizacji programu:
• atlasy geograf iczne,
• mapy ścienne,
32
•
•
•
•
•
•
•
•
podręcznik i karty pracy,
słowniki geograf iczne,
encyklopedia,
słownik języka polskiego,
roczniki statystyczne, tablice geograf iczne,
przezrocza,
wideokasety z tematyką ochrony środowiska,
multimedialne pakiety edukacyjne.
33
IX. OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA
I PROPOZYCJA METOD ICH OCENY
Sprawdzanie i ocenianie wiedzy uczniów ma na celu rozpoznanie osiągnięć
i powinno być podstawą do rozwiązania określonych w programie zadań. Duży
nacisk kładziemy na zrozumienie wiadomości i opanowanie określonych w programie umiejętności.
W ocenianiu osiągnięć ucznia stosowane są następujące narzędzia: ankieta,
test, karty pracy uczniów i prace pisemne.
Prace pisemne powinny być częste, np. w formie krzyżówek, testów sprawdzających zrozumienie tematu lub określonego działu materiału. Testy powinny
zawierać różne typy zadań, np. zamknięte i otwarte, które sprawdzają rozumienie
treści kształcenia geograf icznego.
Bieżące sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów pozwala na systematyczne
rozpoznawanie sukcesów i trudności w uczeniu się. Odgrywa ono ważną rolę
w regulowaniu aktywności i inspirowaniu uczniów do aktywności poznawczej.
Na zakończenie cyklu kształcenia powinien być przeprowadzony sprawdzian
sumujący, którego celem jest ustalenie poziomu osiągnięć edukacyjnych każdego
ucznia wyrażone stopniem szkolnym.
Należy pamiętać, że ocenę powinna cechować rzetelność, trafność i obiektywizm. Osiągnięcia ucznia oceniane powinny być zgodnie z przedmiotowym
systemem oceniania – opracowanymi wymaganiami podstawowymi i ponadpodstawowymi kryteriów ocen. Kryteria ocen powinny być zgodne z podstawą programową i szkolnym systemem oceniania, a także z Rozporządzeniem Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie zasad oceniania,
klasyf ikowania, promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzenia egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych oraz Rozporządzeniem Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. (D.U. z 2003 r. nr 26,
poz.225).
Zadania na sprawdzianach, testach powinny być punktowane zgodnie z wcześniej przygotowanym schematem oceniania, podobnym do tego, jaki znajduje się
w arkuszach egzaminacyjnych:
34
• zadania mogą być punktowane od jednego do kilku punktów, liczba punktów za zadanie zależy od typu zadania, stopnia trudności i liczby sprawdzanych czynności (od 1 do 5 p.),
• należy stosować tylko całe punkty bez połówek,
• zapis 0-4 oznacza, że można otrzymać 0, 1, 2, 3, 4 punkty,
• zapis 3 oznacza, że można otrzymać 0 lub 3 punkty.
Każdy test powinien zawierać plan, proponowane odpowiedzi i propozycję
przydziału punktów.
Oto propozycja zadań oceniających umiejętności uczniów przygotowujących
się do zdawania matury z geograf ii.
Cel: Przygotowanie uczniów do: poszukiwania, klasyf ikowania, wnioskowania, analizowania, prezentowania zebranych materiałów na podstawie różnych
źródeł informacji.
Zadanie 1.
W ciągu miesiąca poszukaj w różnych źródłach informacji o zjawisku globalizacji na świecie. Zebrane materiały uporządkuj według dowolnego kryterium,
tak, aby można było wyniki Twojej pracy przedstawić na lekcji w ciągu pięciominutowej prezentacji.
Cel: Kształtowanie umiejętności oceniania działalności ludzi.
Zadanie 2.
Zapoznaj się z materiałem źródłowym dotyczącym powodzi w Polsce w roku
1997 i odpowiedz na pytanie:
Jak oceniasz przygotowanie władz samorządowych do możliwości wystąpienia
powodzi na obszarze Podkarpacia?
Czy można było uniknąć powodzi i jakie należało podjąć środki zapobiegawcze.
Cel: Stawianie problemów i próba ich rozwiązania.
Zadanie 3.
Korzystając z dostępnych źródeł informacji wyjaśnij jaka jest rola i znaczenie
surowców alternatywnych w energetyce Polski?
35
X. ZALECANA LITERATURA
1. Bowkett S., Wyobraź sobie, że... Ćwiczenia rozwijające twórcze myślenie
uczniów, WSiP SA, Warszawa 2000.
2. Budnikowski A., Ochrona środowiska jako problem globalny, PWE,
Warszawa 1998.
3. Eby J.W., Smutny J.F., Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, WSiP
SA, Warszawa 1998.
4. F isher R., Uczymy jak uczyć, WSiP SA, Warszawa 1999.
5. F lis J., Słownik szkolny. Terminy geograf iczne, WSiP SA, Warszawa
1999.
6. Gołębniak B.D., Uczenie metodą projektów, WSiP SA, Warszawa 2002.
7. Tłuszczyk H., Stankiewicz A,. Ekologia. Słownik szkolny, WSiP, Warszawa 1997.
8. Kądziołka J., Kocimowski K., Wołonciej E., Świat w liczbach, WSiP SA,
Warszawa.
9. Słownik geograf iczno-krajoznawczy Polski, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 1998.
10. Wideoteka – Ekologia, I i II część, Łódzka Wytwórnia Pomocy Dydaktycznych 2001, VHS.
11. Internet – serwis biotechnologiczny, www.biotechnologia.com.pl
ATLASY
Geograf iczny atlas świata, Res Polona & Westerman, 1999 r.
Świat i Polska. Atlas geograf iczny, PPWK i Nowa Era, Warszawa 2004 r.
Atlas Odkrywamy Unię Europejską, WSiP SA, Warszawa 2003 r.
36