OBIEKT: Kaplica – Grób Chrystusa. Stacja XXV. WŁAŚCICIEL

OBIEKT:
Kaplica – Grób Chrystusa. Stacja XXV.
WŁAŚCICIEL - Zakon Braci Mniejszych – franciszkanie.
LOKALIZACJA:. PołoŜona na Wzgórzu Ludkowskim - ostatnia kaplica drogi krzyŜowej.
HISTORIA OBIEKTU: Kalwaria w Pakości jest jednym z najstarszych tego typu obiektów w Polsce.
Ideowym twórcą Kalwarii Pakoskiej był ks. Wojciech Kęsicki. W 1629 r. Michał Działyński nadał parafii
pakoskiej grunty pod budowę zespołu kaplic kalwaryjskich. Do 1647 r. to jest do czasu przekazania
Kalwarii ojcom reformatom wzniesiono 4 kaplice na prawym brzegu Noteci. Budowę kolejnych kaplic
na nowych gruntach kontynuowano po 1661 r. Budowę Kalwarii Pakoskiej naleŜy podzielić na cztery
etapy: 1. etap - 2. ćwierć XVII wieku, związana z działalnością ks. Kęsickiego i budową kaplic na
prawym brzegu Noteci; 2. etap - 2. poł. XVII wieku, 3. etap – początek XVIII wieku, ogólna renowacja
zespołu kaplic kalwarii, przeprowadzona przez Aleksandra i Józefa Działyńskich, przypuszczalnie
powstają wówczas w swojej obecnym kształcie mniejsze kaplice o ujednoliconych formach
architektonicznych, lecz mocno zróŜnicowanych w szczegółach rzutu i samej bryły, z tą fazą związane
jest ujednolicenie wnętrz kaplic Kalwarii Pakoskiej; 4. etap – 1926 r., ogólna renowacja o charakterze
konserwatorskim z mocnym wsparciem ks. Kiełczowskiego.
Obecnie jest to kompleks składający się z 25 kaplic, z których tylko dwie, wybudowane przed rokiem
1647, zachowały się do czasów obecnych. Pozostałe pochodzą z przełomu XVII/ XVIII w. Pełna
realizacja załoŜenia trwała jednak ok. 150 lat. Oficjalną erekcję kalwarii dokonał w dniu 5 grudnia
1631 r. arcybiskup gnieźnieński. ZałoŜenie Kalwarii Pakoskiej powstało w oparciu o dzieło
Adrychomiusza znane ks. W. Kęsickiemu. Zgodnie ze jego wskazówkami kalwarię Pakoską
podzielono na II strefy: Drogę Pojmania i Drogę KrzyŜową. Część kaplic w tym miejscu posiada cechy
manierystyczne, natomiast, po 1661 r., kiedy Zygmunt Działyński podjął dalsze prace przy budowie
kolejnych, w większości otrzymały stylistykę barokową. Na terenie Kalwarii Pakoskiej najczęściej
stosowanym typem kaplic były rozbudowane formy zminiaturyzowanych kościołów, do których zaliczyć
naleŜy: Wniebowstąpienie Pańskie, Grób Matki BoŜej, Wieczernik, Kajfasz, Dworzec Piłata i Kościół
UkrzyŜowania. Kaplice o załoŜeniu centralnym to: Ogrójec, Dworzec Heroda, PoŜegnanie Matki BoŜej
i Święta Weronika. Większość pozostałych otrzymały skromną, małą formę kaplic domkowych czy
słupowych z głęboką wnęką.
Od 1647 r. do kasacji zakonu w 1838 r. zarząd nad kalwarią pełnili oo. reformaci (z przerwą w latach
1648-1660). W XIX w. przeprowadzono remont większości kaplic. Po 1918 r. uporządkowano drogi
pielgrzymkowe obsadzając je drzewami, a wokół wzgórza załoŜono park.
W latach 20. XX w. w związku ze zbliŜającą się 300. rocznicą fundacji Kalwarii Pakoskiej
przeprowadzono remont większości kaplic. Zespół Kalwarii wpisany 26 czerwca 1992 roku do rejestru
zabytków pod nr A/865/1-26. Barokowa kaplica Grób Chrystusa, wzniesiona została po 1661 r.,
OPIS: Kaplica załoŜona na rzucie na nieregularnym rzucie połączonych czworoboku i prostokąta
wewnątrz, zakończona wielobocznie; od frontu tzw. kaplica Anioła, za nią w obrębie zamknięcia,
właściwa kaplica grobu dostępna równieŜ od południa poprzez niewielką kruchtę w grubości muru.
Oba pomieszczenia połączone arkadą, sklepienia krzyŜowe. Ściany murowane z cegły pełnej na
zaprawie wapiennej, posadowione na kamienno-ceglanym fundamencie, tynki zewnętrzne i
wewnętrzne wapienne; więźba drewniana. Kaplica nakryta dachem siodłowym z wielopołaciowym
zamknięciem, z sześcioboczną wieŜyczką na sygnaturkę z latarnią o baniastym zwieńczeniu.
Ściany dzielone masywnymi pilastrami z wydatnymi bazami i profilowanymi, schematycznymi
głowicami w typie toskańskim, wspierającymi rozbudowane, wielokrotnie oprofilowane belkowanie
gzymsu podokapowego. Całość na wyłamanym z lica cokole, odsłaniającym się od tyłu wpisany w
topografie stoku wzgórza. Od frontu masywny, wysoki szczyt z wolutowymi spływami po bokach i
półkolistym naczółkiem na osi o ściankach dzielonych uproszczonymi pilastrami z profilowanymi
przewiązkami na trzonach. W polu szczytu półkolisty otwór okienny. Otwór wejściowy szeroki
obszerny wygięty łukiem odcinkowym. Wnętrze sklepione krzyŜowo, w wyposaŜeniu ołtarzyk z XVIII
w., barokowy obraz ZłoŜenie do grobu oraz barokowy konfesjonał z XVIII w.
STAN TECHNICZNY BUDYNKU : ogólnie zły.
1. Zły stan pokrycia dachowego, dachówka wymieniana sukcesywnie, róŜne odcienie, nieszczelność
poszycia; stosunkowo dobry stan wieŜyczki.
2. Zły stan więźby dachowej.
3. Widoczne liczne spękania i ubytki tynków oraz polichromii w partiach ścian gładkich.
4. Szczególnie zły stan strefy cokołowej, spękania i ubytki oraz silne przebarwienia.
5. DuŜe ubytki detalu architektonicznego, szczególnie gzymsu wieńczącego.
6. Zły stan oblachowania, pokrycie silnie skorodowane i nieszczelne.
7. Brak rynien i rur spustowych instalacji odpływowej.
8. Wnętrza o wymienionych współcześnie pobielonych tynkach, stabilne ściany z lekkimi mikrospękaniami, posadzka współczesna ceramiczna.
9. Ściana licowa we wnętrzu pokryta tynkiem, na niej warstwa współczesnej róŜowo-jasnej
polichromii bez podkładu; trzony, bazy i głowice pilastrów oraz gzymsy otynkowane z pobiałą.
PROJEKT PRAC KONSERWATORSKO- REMONTOWYCH:
1. PROJEKT IZOLACJI PIONOWEJ
1. 1. Zabezpieczenie budynku przed negatywnymi wpływami wód opadowych, migracją wilgoci,
kapilarnym podciąganiem wód gruntowych poprzez zastosowanie izolacji pionowej budynku;
wskazana jest przede wszystkim izolacja fundamentów kaplicy od zewnątrz. Proponowana
procedura prac przy izolacji pionowej zewnętrznej:
−
Wykop i odsłonięcie powierzchni muru na głębokość do poziomu ławy fundamentowej .
−
Mechaniczne oczyszczenie z zabrudzeń powierzchni cegieł i kamienia; wydłutowanie luźnych
spoin na głębokość 2 cm.
−
Uzupełnienie ubytków cegieł flekami lub zaprawami renowacyjnymi typu Restaurierungmörtel
np. firmy Remmers lub pokrewnymi.
−
Uzupełnienie spoin zaprawami typu Fugenmörtel lub pokrewnymi. MoŜliwe uzupełnienie
zaprawą cementową z dodatkiem emulsji polimerowej ASOPLAST – MZ.
−
Zastosowanie na powierzchni cegieł preparatów przekształcających sole w związki trudno
rozpuszczalne, impregnacja krzemianująca np. preparatem AQUAFIN – F, powyŜej poziomu
gruntu.
−
Pokrycie fundamentów i murów zewnętrznych powłoką hydroizolującą – np. mineralizującym
szlamem uszczelniającym lub bitumiczno-polimerową elastyczna dyspersją (np. firm ds./ZK
firmy Epasil, Sakret, Botament, Tubag, Schomburg, Remmers, Baumit), której powłoka ma
zadanie opierać się ujemnemu parciu wody gruntowej i ciśnieniowej.
wskazania: szlam nakładać za pomocą pędzla lub blitówki, pierwsza warstwa bezpośrednio na
fundament, druga warstwa (max 2 mm) po wyschnięciu pierwszej, jest to moŜliwe nawet tego
samego dnia; następnego dnia wskazane zasypanie wykopów,
−
Wskazane wyłoŜenie wykopu takŜe warstwą separacyjną z geowłókniny.
−
ZałoŜenie rur drenarskich z zachowaniem odpowiednich spadów i końcowych odpływów.
mających na celu odsuwanie wód opadowych na zewnątrz, od murów.
−
Zasypanie wykopu zasypką filtracyjną
-
keramzytem bądź piaskiem i Ŝwirem rzecznym,
nakrycie geowłókniną.
−
Wykonanie opaski o szerokości 0,5 - 0,7 m.; wypełnienie opaski dekoracyjnymi, drobnymi
otoczakami lub melanŜową posypką grysową umoŜliwiającą swobodne odparowywanie wody;
otoczenie opaski niewysokim, ograniczającym opaskę krawęŜnikiem wokół kaplicy.
2. PROJEKT PRAC NA ELEWACJI BUDYNKU
1. 2. Niezbędne wstępne skucie, usunięcie mechaniczne z powierzchni elewacji ok. 50 % kaplicy odspojonej i luźno związanej, silnie odbarwionej, zabrudzonej i zawilgoconej wyprawy tynkowe (ze
ścian gładkich, trzonów pilastrów i szczególnie strefy przyziemia.
2. 2. NaleŜy zlikwidować istniejące silne spękania ścian,
tutaj - po wzmocnienie siatką tynkarską
bądź skotwienie - niezbędne uzupełnienie spoin muru i powtórne przemurowanie.
3. 2. Wskazane skucie ok.60% skorodowanych bądź odspajających się lub będących w złym stanie
technicznym detali architektonicznych, część z nich moŜliwa do odtworzenia w warunkach
pracownianych.
4. 2. Pozostała część detalu będąca w tektonicznie stanie dobrym do uzupełnienia, odtworzenia „in
situ”
masami plastycznymi o składach i strukturze zbliŜonej ziarnistością do oryginału
(postulowane zaprawy mineralne z odpowiednim kruszywem).
5. 2. Zamontowanie instalacji odpływowej dla budynku tj. rynien i rur spustowych z blachy
miedzianej.
6. 2. Przy odtwarzaniu tynków zewnętrznych i pokrywaniu ścian nowymi tynkami - ze względu na
duŜy stopień zawilgocenia i wysolenia ścian – wskazane jest uŜycie tynków renowacyjnych
skutecznie eliminujących negatywny wpływ niekorzystnego środowiska wodnego, w swej
strukturze neutralizujące obecność i wykwity wysoleń (spełniających rygory i wymogi norm: PN –
EN 998 i wytycznych WTA np. firmy Sakret, Tubag, Baumit i innych
wskazania: w trakcie kładzenia tynków renowacyjnych naleŜy na początek nałoŜyć
warstwę
„szczepną” i ok. 50% powierzchni ułoŜyć w tzw. ”pajęczynę”. Fakturalną powierzchnię moŜna
stworzyć szorstką szczotką lub „ząbkowa” packą (max 4 mm) lub miotła z twardym włosem.
Nakładanie tynków renowacyjnych warstwami, trzy warstwy po 10 mm kaŜda. Warstwę
zewnętrzną moŜna wykonać z tynku barwionego w masie.
7. 2. W wyŜszych partiach elewacji (strefa gładkich ścian, trzonów) istnieje moŜliwość pokrycia
innymi tynkami, wyłącznie wysokogatunkowymi o odpowiedniej, pierwotnej ziarnistości kruszywa –
wskazane odtworzenie ziarnistości oryginalnych tynków. W partiach przyziemia zalecane są
bezwzględnie tynki trassowe, renowacyjne
wskazania: przed tynkowaniem zagruntowanie, impregnowanie wzmacniające powierzchni, zaleca
się stosowanie technologii wielowarstowej: oprysk, obrzutka, zacierka. Grubość poszczególnych
warstw nakładanych jednorazowo nie powinna przekraczać 0,9 mm.
8. 2. Przy wyborze tynków nie barwionych w masie wskazane pokrycie ich sprawdzoną i korzystną
dla tego typu realizacji technologią farb wapiennych, mineralnych, silikonowych bądź silikatowych
– farb przeznaczonych na tynki mineralne do wymalowań zewnętrznych o podwyŜszonych
własnościach hydrofobowych, o wysokiej paroprzepuszczalności, wysokiej wodoodporności,
odporne na działanie mikroorganizmów i o duŜej trwałości barw. Zalecane są szczególnie
technologie firm: Sax-Wacker, Sto, Remmers, Keim, Caparol, Baumit i inne.
9. Przemalowanie elewacji wg projektu kolorystycznego rekonstruującego pierwotną kolorystykę
obiektu. Ostateczne rozstrzygnięcie co do potwierdzenia
pierwotnej kolorystyki (takŜe wnętrz
kaplicy) moŜe zostać wykonane w trakcie prac konserwatorskich i badań
z usztywnionych
rusztowań „in situ” na obecność pierwotnych polichromii oraz w wyniku analizy laboratoryjnej
pobranych próbek identyfikujących obecność pierwotnych pigmentów, jak i analizy stratygraficznej
warstw.
10. 2. Ustalona kolorystyka elewacji kaplicy to:
barwa podstawowa np. wg wzornika katalogu Remmers 05-3
barwa detalu architektonicznego np. wg wzornika katalogu Remmers 03-6
3. WNĘTRZA
1. Niezbędny remont wnętrz kaplicy związany przede wszystkim ze skuciem ok. 20% tynków i
stabilizacją pozostałych.
2. Wskazana wymiana ok. 30% uszkodzonego i źle wyprawionego detalu architektonicznego
(gzymsy),
połączona
ze
stabilizacją
detalu
i
uzupełnieniem
pozostałych
partii
detalu
architektonicznego masami o ziarnistości kruszywa nawiązującej do pierwotnej struktury.
3. Otynkowanie wnętrza tynkami renowacyjnymi w przyziemiu i tynkami wysokogatunkowymi kat. I, o
odtworzonej ziarnistości kruszywa lub barwionymi w masie.
4. Po uzupełnieniu i wzmocnieniu tynków naleŜy pokryć ściany farbami wapiennymi, silikonowymi
bądź silikatowymi przeznaczonymi do wymalowań wewnętrznych wg ustalonej kolorystyki.
a. barwa podstawowa ścian np. wg katalogu - Remmers 03-6
b. barwa detalu architektonicznego np. wg katalogu – Remmers 05-2
4. STOLARKA DRZWIOWA I OKIENNA
1. 4. Wskazane wykonanie i montaŜ drzwi do kaplicy utrzymanych w stylistyce barokowej
nawiązujących
do
zachowanej,
pierwotnej
stolarki
drzwiowej
zespołu
kalwaryjskiego
(np.odeskowanie w jodełkę, ćwieki), umocowanej na stylizowanych, metalowych zawiasach ze
stylizowanymi okuciami.
2. 4. Wskazana konserwacja 2-skrzydłowych, metalowych okratowań, odrdzewienie i przemalowanie
w kolorze brązowym.
3. 4. Przemalowanie stolarki drzwiowej farbami olejnymi, akrylami – tonacja: brąz
Uwagi:
W/w prace musza być prowadzone przez firmę mającą odpowiednie doświadczenie w pracach na
obiektach zabytkowych . Prace związane stricte z konserwacją poszczególnych elementów obiektu
winny być prowadzone przez osoby posiadające magisterski tytuł zawodowy poświadczający
ukończenie specjalistycznych studiów wyŜszych dot. konserwacji i restauracji kamienia i detalu
architektonicznego, mające co najmniej 12 miesięczne praktykę w zawodzie w zakresie konserwacji
zabytków.
Na powyŜsze prace podstawę prawną stanowi art. 36, ust.1, Ustawy z 23 lipca 2003 r. „O ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami” Dz.U. nr 62 poz. 1568 oraz decyzja-pozwolenie na budowę.