Józef Netczuk, ks. kanonik dr (10.03.1898- 22.05.1952)

Józef Netczuk, ks. kanonik dr (10.03.1898- 22.05.1952)
Józef Netczuk urodził się 10.03.1898
r.
jako
jedno
grekokatolików
z
najmłodszych
Mikołaja
dzieci
(1857-1925)
i
Petroneli z Rybołowików [1] w niespełna dwa
lata po Nikodemie i osiemnaście lat po
Adolfie [2]. Rodzice byli gospodarzamirolnikami w Międzyrzecu Podlaskim. Była to
rodzina
o
tradycjach
urzędniczych
i
nauczycielskich [3] [4]. Wobec braku szkoły
polskiej w Międzyrzecu, pierwsze nauki
dzieci
Netczuków
pobierały
w
domu.
Ilustracja 1: Kościół Św. Augustyna w Warszawie
Możliwe, że uczęszczał do gimnazjum
przed I wojną światową - rys. z Kościoły Warszawy
Warszawie.
w odbudowie, Warszawa 1956
Podobnie
również
jak
został
starsi
bracia
księdzem.
we
Józef
Święcenia
kapłańskie przyjął rok przed starszym od niego Nikodemem dn. 19.12.1920 r. [1]. Na
jego prymicję zaproszona była cała rodzina Netczuków, również Mikołaj i Antonina z
Mankiewiczów [5] [6]. W latach 1924-1929 studiował na Uniwersytecie Warszawskim
[7]. Przed wojną obronił doktorat z prawa kanonicznego [8].
W latach 1924-1931 pracował jako nauczyciel religii w państwowych szkołach
powszechnych i średnich ogólnokształcących i zawodowych, a w latach 1935-1939 w
prywatnych szkołach średnich ogólnokształcących [9].
01.01.1927
r.
został
kapelanem
Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego w
rezerwie na terenie diecezji warszawskiej
[10]. Kapelanem rezerwy był nadal w 1929
r. [11]. W dwudziestoleciu międzywojennym
pracował jako wikariusz w warszawskich
parafiach
m.in. w parafii św. Jakuba
Apostoła w Ochocie, do której później
należeć będą przez wiele lat Adam i
Ilustracja 2: Tablica pamiątkowa z listą proboszczów
w parafii św. Augustyna w Warszawie, źródło:
Kościół parafialny pw. św. Augustyna w Warszawie, ,
fot. Wojcich Zdunek, ISBN 9788363207663.
Wiesława Netczukowie.
W 1939 r. mieszkał przy ul. Nowolipki 48 w Warszawie [12]. Miejsce to weszło
w granice utworzonego pod okupacją Getta i zostało zrównane w czasie Powstania
Warszawskiego z ziemią. Do 1945 r. był wikariuszem w parafii św. Michała
Archanioła [13]. Prawdopodobnie w tej parafii, ks. Józef w czasie wojny udzielił ślubu
hrabinie Herbich. Warto przy tej okazji przytoczyć tu rodzinną historię z początku lat
90. XX w. Wtedy to Tomasz Netczuk syn Adama wynajmował mieszkanie w
kamienicy, która należała do hrabiny Herbichowej. Hrabina słysząc nazwisko
Netczuk przypomniała sobie księdza Józefa. Opowiedziała Tomkowi o księdzu
Józefie i znajomości z nim. Bywał on gościem w jej domu, grywali razem w karty [14].
W ten oto sposób, nadzwyczajnym zbiegiem okoliczności, rodzina Adama i Wiesławy
z Jędruszczaków Netczuków, osiadając w Warszawie w niespełna 40 lat po śmierci
księdza Józefa i 25 lat po śmierci księdza Nikodema - kuzynów dziadka Adama,
wiedząc jedynie, że żyli oni w Warszawie, trafiła wprost na osobę, która znała Józefa
nie tylko z pracy w parafii, ale też znała go osobiście. Nie był to jednak jedyny zbieg
okoliczności, o czym będzie dalej.
08.05.1945 r. z parafii św. Michała ks. Józef został przeniesiony do parafii w
Mszczonowie [15] [16] na miejsce księdza Jana Podsiadłego [17], gdzie w latach
1921-1922 wikariuszem był jego brat Nikodem. 13.08.1946 r. ksiądz Józef prosił
Kurię o bezterminowy lub kilkuletni urlop, ponieważ bardzo chciał podjąć pracę
duszpasterską w Archidiecezji Wrocławskiej, która, jak pisał w liście, najdotkliwiej
odczuwała brak kapłanów [18]. Tydzień później ks. Józef został mianowany przez
Kurię prefektem szkół w Warszawie i zakończył wikariat w Mszczonowie [19]. Znów
zamieszkał w Warszawie, a już 29.08.1946 r. decyzją Prymasa Polski Augusta
Kardynała Hlonda został powołany na stanowisko obrońcy węzła małżeńskiego i
święceń przy Trybunale Metropolitalnym w Warszawie [20]. Zachowały się
dokumenty, złożonej we wrześniu 1946 r. przez ks. dra Józefa Netczuka, przysięgi
sądowej oraz antymodernistycznej [21].
Ilustracja 3: Odręczne pismo ks. Józefa
Ilustracja 4: Odręczne pismo ks. Józefa
Netczuka do Kurii Warszawskiej z
do Kurii Warszawskiej ws. zwolnienia z
prośbą o udzielenie bezterminowego
obowiązków
lub paroletniego urlopu ze względu na
Augustyna w Warszawie ze względu na
chęć podjęcia pracy duszpasterskiej w
zły stan zdrowia i stanowisko w Sądzie
Diecezji Wrocławskiej, ze względu na
Arcybiskupim z dn. 14.12.1951 r. AKM.
administratora
par.
św.
tamtejszy dotkliwy brak kapłanów z dn.
13.08.1946 r. AKM.
01.07.1948 r. ks. Józef wnosił do Kurii o litterae passus na czas urlopu
wakacyjnego. W tym czasie mieszkał w hospicjum, nakazano mu jednak likwidację
znajdującego się tam gospodarstwa domowego, w związku z czym 28.03.1949 r.
prosił Kurię o przydzielenie w administrację parafii [22]. 09.07.1949 r. Kuria
przydzieliła ks. Józefowi administrację parafii św. Augustyna w Warszawie z
odbudowanym dopiero kościołem [23] [24]. W parafii tej przed wojną wikariuszem był
ks. Nikodem. Ksiądz Józef proboszczem był jednak tylko 3 lata [25], ponieważ
wkrótce dało o sobie znać słabe zdrowie.
02.09.1950 r. za zasługi dla Archidiecezji Warszawskiej został odznaczony
przywilejem rokiety i mantoletu czarnego koloru, tym samym został uhonorowany
godnością kanonika [26]. 24.08.1951 r. został mianowany wiceoficjałem Sądu
Arcybiskupiego
Warszawskiego
i
Metropolitalnego
w
Warszawie.
Został
oddelegowany do prowadzenia spraw matrimonio rato non consumato i rekwizycji
oraz zwolniony ze stanowiska obrońcy węzła małżeńskiego [27].
14.12.1951 r. ksiądz doktor, ze względu na zły stan zdrowia zrzekł się
administracji parafią św. Augustyna w dekanacie Warszawa-Północ. Do czasu
otrzymania mieszkania służbowego przy sądzie duchownym, zamieszkał na plebanii
parafii Matki Bożej Loretańskiej na Pradze [28] [29]. Kuria przychyliła się do jego
prośby, jednak nowego mieszkania niestety już nie doczekał. Zmarł 22.05.1952 r. na
plebanii parafii MB Loretańskiej w wieku 54 lat, w kapłaństwie 32. Nie pozostawił
testamentu, a ostatnie intencje przed śmiercią przekazał swemu bratu księdzu
Nikodemowi,
wówczas
jeszcze
kapelanowi
w
Szpitalu
Dzieciątka
Jezus.
Nabożeństwo pogrzebowe odbyło się 26 maja w parafii, w której zmarł [30].
Pochowany został w grobie wspólnym księży na Cmentarzu Powązkowskim w
Warszawie [31].
Ksiądz
Józef
wspominany
jest
w
wielu
publikacjach
parafialnych
i
historycznych. Wspomina go także ksiądz Stanisław Tworkowskich w swoich
Opowiadaniach i nowelach z czasów II wojny światowej [32].
Źródła i przypisy:
[1] Dokładną datę urodzenia i prymicji uzyskaliśmy 20.09.2009 r. korespondencyjnie
od ks. Piotra Staniewicza, który opracowywał
biogramy księży pracujących w
archidiecezji warszawskiej w latach 1918-1939;
[2] Życiorys ks. Kanonika Nikodema Netczuka (mowa pogrzebowa z 07.01.1965 r.)
autorstwa ks. A. Kosińskiego, maszynopis z odręcznymi korektami AKM;
[3] Akta USC Międzyrzeckie 1810-1825, AP Lublin; pradziadek Teodor był
nauczycielem w szkółce parafialnej;
[4] Akta ks. Onufrego Kicowskiego, administratora parafii (unickiej) Międzyrzec Nowe
Miasto, Chutcze, Wysokie Mazowieckie, Szkopy, Sawice Ruskie, wikarego parafii
Hrubieszów 1837-1872, AP Lublin, sygn. 35/95/0/12.3/838, pagina 49; dziadek Jan
był dziesiętnikiem III ordynku magistratu międzyrzeckiego w latach 30. XIX w.;
[5] Zeznania Antoniny z Netczuków Jakubowiczowej, 2006 i Eugeniusza Netczuka,
2006;
[6] Materiały genealogiczne: zapiski, wspomnienia, rejestry, tablice genealogiczne,
Archiwum Genealogiczne Rodu Netczuków;
[7] Lata studiów otrzymaliśmy 20.09.2009 r. korespondencyjnie od ks. Piotra
Staniewicza, który opracowywał
biogramy księży pracujących w archidiecezji
warszawskiej w latach 1918-1939, z korespondencji tej dowiedzieliśmy się również,
że zachowało się jego CV złożone na Uniwersytet Warszawski;
[8] Dekret Prymasa Polski Stefana kard. Wyszyńskiego do ks. Józefa ws. jego
obowiązków w sądzie metropolitalnym z dn. 04.12.1950 r., maszynopis AKM;
[9] Pismo Kurii Warszawskiej z zaświadczeniem, że ks. Józef pracował w
charakterze nauczyciela religii w państwowych szkołach powszechnych i średnich
ogólnokształcących i zawodowych od roku 1924 do roku 1931, a następnie w
prywatnych szkołach średnich ogólnokształcących od roku 1935 do roku 1939 z dn.
08.06.1948 r., maszynopis AKM;
[10] http://www.ordynariat.wp.mil.pl/pl/378_11573.html (dostęp: 20.01.2012);
[11] Wykaz duchowieństwa wojskowego oraz prafji i kaplic wojskowych wyznania
katolickiego w RP. Stan na 1929 r., Księża kapelani rezerwy wg starszeństwa od
1927 r. - 116 na liście;
[12] Spis abonentów warszawskiej sieci telefonicznej Polskiej Akcyjnej Spółki
Telefonicznej i Rządowej Warszawskiej Sieci Okręgowej w 1939 r., miał nr telefonu
119909;
[13] Andrzej J. Szymański, 90 lat Parafii Św. Michała Archanioła w Warszawie 1917 -
2007,
prezentacja,
http://digital.fides.org.pl/dlibra/docmetadata?id=720&dirds=1&tab=1
źródło:
(dostęp:
16.06.2010);
[14] Relacje Wiesławy z Jędruszczaków Netczukowej, 2008 i Tomasza Netczuka,
2010;
[15] Pismo Kurii Warszawskiej do ks. Józefa, ws. zwolnienia z obowiązków
wikariusza par. św. Michała w Warszawie i jednoczesnego mianowania na wikariusza
par. w Mszczonowie z dn. 08.05.1945 r. AKM;
[16] Pismo Kurii Warszawskiej do proboszcza par. św. Michała w Warszawie ws.
zwolnienia ks. Józefa z obowiązków wikariusza z dn. 08.05.1945 r., maszynopis
AKM;
[17] Pismo Kurii Warszawskiej do proboszcza par. w Mszczonowie ws. zwolnienia z
obowiązków dotychczasowego wikariusza i mianowania ks. Józefa nowym
wikariuszem z dn. 08.05.1945 r., maszynopis AKM;
[18] Odręczne pismo ks. Józefa Netczuka do Kurii Warszawskiej z prośbą o
udzielenie bezterminowego lub paroletniego urlopu ze względu na chęć podjęcia
pracy duszpasterskiej w Diecezji Wrocławskiej, ze względu na tamtejszy dotkliwy
brak kapłanów z dn. 13.08.1946 r. AKM;
[19] Pismo Kurii Warszawskiej do ks. Józefa ws. zwolnienia z obowiązków wikariusza
w par. w Mszczonowie i powołania go na prefekta szkół w Warszawie z dn.
20.08.1946 r., maszynopis AKM;
[20]
Pismo Prymasa Polski Augusta kard. Hlonda do ks. Józefa Netczuka ws.
powołania na stanowisko obrońcy węzła małżeńskiego i święceń w trybunale
Metropolitalnym w Warszawie z dn. 29.08.1946 r., maszynopis AKM;
[21] Formula Iurisiurandi ks. Józefa, podpisany druk przysięgi, Romano-Catholicae
ks. Józefa, podpisany druk przysięgi, Formula Iuramenti ks. Józefa, podpisany
formularz maszynowy z dn. 14.09.1946 r. AKM;
[22] Pismo ks. Józefa do Kurii Warszawskiej z prośbą o administracje parafii w
związku z likwidacją jego gospodarstwa domowego w hospicjum, zgodnie z
poleceniem władz, z dn. 28.03.1949 r., maszynopis AKM;
[23] Pismo Kurii Warszawskiej do Dziekana Warszawskiego Północnego o
przyznaniu ks. Józefowi administracji par. św. Augustyna w Warszawie z dn.
09.07.1949 r., rękopis AKM;
[24] Upoważnienie Kurii Warszawskiej dla ks. Józefa do podejmowania pieniędzy z
konta PKO parafii św. Augustyna w miejsce poprzedniego proboszcza z dn.
06.08.1949 r., maszynopis AKM;
[25] http://swaugustyn.pl/?proboszczowie (dostęp: 08.09.2010);
[26] Pismo Kurii Warszawskiej do ks. Józefa ws. nadania godności kanonika i
przywileju rokiety i mantoletu w kolorze czarnym z dn. 02.09.1950 r., jęz. łaciński,
maszynopis AKM;
[27] Pismo Kurii Warszawskiej ws. mianowania ks. Józefa wiceoficjałem Sądu
Arcybiskupiego
i
Metropolitalnego
w
Warszawie
oraz
zwolnienia
go
z
dotychczasowego stanowiska obrońcy węzła małżeńskiego z dn. 25.08.1951 r.,
maszynopis AKM;
[28] Pismo Dziekana Warszawskiego Północnego do ks. Józefa ws. przekazania
parafii św. Augustyna następcy z dn. 14.12.1951 r., maszynopis AKM;
[29] Odręczne pismo ks. Józefa do Kurii Warszawskiej ws. zwolnienia z obowiązków
administratora par. św. Augustyna w Warszawie ze względu na zły stan zdrowia i
stanowisko w Sądzie Arcybiskupim z dn. 14.12.1951 r. AKM;
[30] Pismo wicedziekana praskiego do Kurii Warszawskiej z zawiadomieniem o
śmierci ks. Józefa Netczuka z dn. 23.05.1952 r., rękopis AKM;
[31] Pismo Kurii Warszawskiej do Zarządu Cmentarza Powązkowskiego w
Warszawie z udzieleniem zgody na pochowanie ks. Józefa Netczuka w grobach
kapłańskich na Cmentarzu Powązkowskim, z dn. 24.05.1952 r., rękopis AKM;
[32] Stanisław Tworkowski, Ostatni Rzut. Opowiadania i nowele 1939-1945, Veritas,
1977, str. 27, 29 i 295;
[33] http://swaugustyn.pl/?historia_kosciola (dostęp: 08.09.2010).
Kopie dokumentów z Archiwum Kurii Metropolitalnej w Warszawie
(AKM)
otrzymaliśmy dzięki życzliwości ks. prałata Walentego Królaka, proboszcza parafii
św. Augustyna w Warszawie.
Łukasz Netczuk ([email protected])