Inhuman treatment Positive obligations

Nieludzkie traktowanie, Zobowiązania pozytywne
Przekazanie osoó b zatrzymanych władzom irackim pomimo ryzyka kary só mierci:
naruszenie
Al-Saadoon i Mufdhi przeciwko Zjednoczonemu Królestwu - 61498/08 Orzeczenie z dnia
02.03.2010 r. [Sekcja IV]
Stan faktyczny – Niniejsza sprawa dotyczy skargi złozż onej przez dwoó ch obywateli Iraku
w związku z przekazaniem ich przez władze brytyjskie w Iraku pod nadzoó r władz
irackich z naruszeniem só rodkoó w tymczasowych wskazanych przez Trybunał Europejski
w oparciu o Regułę 39 Regulaminu Trybunału, z narazż eniem ich na realne ryzyko
nierzetelnego procesu sądowego, a następnie egzekucję przez powieszenie. Skarzż ący
zostali zatrzymani przez oddziały brytyjskie w 2003 roku po inwazji na Irak przez
Wielonarodowe Siły Zbrojne. Wstępnie byli oni przetrzymywani w brytyjskich
osó rodkach zatrzymanó jako „osoby internowane w związku z kwestiami bezpieczenó stwa”
pod zarzutem bycia starszymi członkami Partii Baas pod poprzednim rezż imem oraz
organizowania aktoó w przemocy przeciwko siłom koalicji. W pazó dzierniku 2004 roku,
badająca okolicznosó ci só mierci dwoó ch brytyjskich zż ołnierzy podczas zasadzki mającej
miejsce w południowym Iraku dnia 22 marca 2003 roku brytyjska zż andarmeria
wojskowa ustaliła, zż e nie ma dowodoó w na udział skarzż ących w tych zaboó jstwach. W
grudniu 2005 roku władze brytyjskie formalnie przekazały sprawy o morderstwo
wytoczone przeciwko skarzż ącym do irackich sądoó w karnych. W maju 2006 roku wydany
został przeciwko nim nakaz aresztu na mocy irackiego Kodeksu Karnego oraz
zarządzenie autoryzujące ich dalsze zatrzymanie przez armię brytyjską w Basrze.
Władze brytyjskie zmieniły status przyznany skarzż ącym z „osoó b internowanych w
związku z kwestiami bezpieczenó stwa” na „więzó nioó w karnych”. W 2006 roku sprawy
zostały przekazane do Trybunału Karnego w Basrze, ktoó ry stwierdził, zż e przestępstwa
zarzucane skarzż ącym stanowią zbrodnie wojenne podlegające pod jurysdykcję
Wysokiego Trybunału Irackiego, umocowanego do zasądzania kary só mierci. Wysoki
Trybunał Iracki wielokrotnie składał wniosek o przekazanie skarzż ących. Skarzż ący
wnioskowali o przeprowadzenie przez sądy angielskie sądowej kontroli zgodnosó ci z
prawem wnioskowanego przekazania. Sąd Okręgowy orzekł jego prawomocnosó có w dniu
19 grudnia 2008 roku, a Sąd Apelacyjny podtrzymał tę decyzję dnia 30 grudnia 2008
roku. Mimo przyznania, zż e istniało realne ryzyko, izż skarzż ący zostaliby poddani
egzekucji, Sąd Apelacyjny uznał, zż e nawet przed wygasó nięciem mandatu ONZ w dniu 31
grudnia 2008 roku Zjednoczone Kroó lestwo nie sprawowało wobec skarzż ących
autonomicznej władzy jako suwerenne panó stwo, a jedynie działało jako agent trybunału
irackiego. Zjednoczone Kroó lestwo nie posiadało własnych uprawnienó decyzyjnych do
zatrzymania, zwolnienia lub przekazania skarzż ących. Ogoó lnie rzecz biorąc,
przetrzymywało ich wyłącznie na zż ądanie i rozkaz Wysokiego Trybunału Irackiego i było
zobowiązane zwroó cicó ich pod nadzoó r tego Trybunału zgodnie z porozumieniem
pomiędzy Zjednoczonym Kroó lestwem a Irakiem. Tym bardziej, zż e po wygasó nięciu
Mandatu siły brytyjskie nie posiadały zż adnego tytułu prawnego do zatrzymania
obywateli Iraku. W kazż dym razie nawet jezż eli Zjednoczone Kroó lestwo sprawowało
jurysdykcję, było ono zobowiązane przez prawo międzynarodowe do przekazania
skarzż ących pod jursydykcję Wysokiego Trybunału Irackiego, ktoó re to zobowiązanie
musiało zostacó spełnione, chyba zż e naraziłoby to skarzż ących na zbrodnie przeciwko
ludzkosó ci lub tortury. Kara só mierci przez powieszenie nie zaliczała się do zż adnej z tych
1
kategorii. W związku z powyzż szym Sąd Apelacyjny odrzucił apelację. Odmoó wił takzż e
udzielenia pozwolenia na złozż enie odwołania do Izby Lordoó w oraz przyznania
skarzż ącym tymczasowego zawieszenia. Niedługo po otrzymaniu informacji o decyzji
Sądu Apelacyjnego, Trybunał Europejski w oparciu o Regułę 39 Regulaminu Trybunału
wydał zalecenie, zż e nie nalezż y zwalniacó lub przekazywacó skarzż ących spod jursdykcji
Zjednoczonego Kroó lestwa azż do odwołania. Jednakzż e w dniu 31 grudnia 2008 roku
Władze Panó stwowe wydały odpowiedzó , izż ze względu na wygasó nięcie o poó łnocy
Mandatu ONZ wyjątkowo nie mogły one dostosowacó się do tego zalecenia i wczesó niej
tego dnia przekazały skarzż ących władzom irackim. Proces sądowy skarzż ących przed
Wysokim Trybunałem Irackim rozpoczął się w maju 2009 roku, a zakonó czył we wrzesó niu
tego samego roku wyrokiem oddalającym wysunięte przeciwko nim zarzuty oraz
nakazującym ich natychmiastowe zwolnienie. W odpowiedzi na odwołanie oskarzż yciela
Iracki Sąd Kasacyjny przekazał sprawy do ponownego rozpatrzenia. Skarzż ący pozostają
w areszcie. W decyzji o dopuszczalnosó ci z dnia 30 czerwca 2009 roku (zob. Notatka
Informacyjna nr 120) wydanej przez Trybunał Europejski, stwierdził on, zż e biorąc pod
uwagę całkowitą i wyłączną kontrolę de facto, a co za tym idzie de iure, sprawowaną
przez władze Zjednoczonego Kroó lestwa nad osó rodkami zatrzymanó w Basrze, skarzż ący
podlegali jurysdykcji Zjednoczonego Kroó lestwa do momentu ich fizycznego przekazania
władzom irackim dnia 31 grudnia 2008 roku.
PODSTAWY PRAWNE
I. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁOÓ W 2 I 3 KONWENCJI ORAZ ARTYKUŁU 1
PROTOKOŁU Nr 13
100. Skarzż ący stwierdzili, zż e przekazanie ich pod nadzoó r Wysokiego Trybunału Irackiego
naraziło ich na ryzyko poniesienia kary só mierci, co stanowiło naruszenie Artykułoó w 2 i 3
Konwencji oraz Artykułu 1 Protokołu Nr 13. Władze Panó stwowe nie zgodziły się z tymi
zarzutami.
Artykuł 2 § 1 stanowi, co następuje:
„1. Prawo kazż dego człowieka do zż ycia jest chronione przez ustawę. Nikt nie mozż e bycó
umysó lnie pozbawiony zż ycia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego,
skazującego za przestępstwo, za ktoó re ustawa przewiduje taką karę.”
Artykuł 3 stanowi, co następuje:
„Nikt nie mozż e bycó poddany torturom ani nieludzkiemu lub ponizż ającemu traktowaniu
albo karaniu.”
Protokoó ł Nr 13 stanowi, co następuje:
„Preambuła
Panó stwa-członkowie Rady Europy, sygnatariusze niniejszego Protokołu,
przekonane, zż e prawo kazż dego do zż ycia jest podstawową wartosó cią w społeczenó stwie
demokratycznym i zż e zniesienie kary só mierci jest niezbędne dla ochrony tego prawa i
pełnego uznania wrodzonej godnosó ci kazż dej z istot ludzkich,
zmierzając do wzmocnienia ochrony prawa do zż ycia zagwarantowanego przez
Konwencję ...
zauwazż ając, zż e Protokoó ł nr 6, dotyczący zniesienia kary só mierci, podpisany w Strasburgu
dnia 28 kwietnia 1983 r. nie wyłącza kary só mierci za czyny popełnione podczas wojny
lub w okresie bezposó redniego zagrozż enia wojną,
zdecydowane podjącó ostateczny krok w celu zniesienia kary só mierci we wszystkich
okolicznosó ciach,
2
uzgodniły, co następuje:
Artykuł 1: Zniesienie kary só mierci
Znosi się karę só mierci. Nikt nie mozż e bycó skazany na taką karę ani nie mozż e nastąpicó jej
wykonanie.
Artykuł 2: Zakaz uchylania stosowania zobowiązanó
ZŻ adne z postanowienó niniejszego Protokołu nie mozż e bycó uchylone na podstawie
Artykułu 15 Konwencji.”
A. Stanowiska stron
1. Skarżący
101. Skarzż ący wnoszą, zż e w dniu przekazania ciązż yły na nich zarzuty popełnienia
zbrodni wojennych, zagrozż one karą só mierci. W trakcie dotychczasowych procesoó w
sądowych przed Wysokim Trybunałem Irackim skazanych zostało 78,4% wszystkich
pozwanych, z ktoó rych 35% na karę só mierci. Pomimo usilnych staranó i pism członka
rodziny jednej z ofiar wnioskującego o łagodny wymiar kary, do dnia przekazania
Władze Panó stwowe nie były w stanie uzyskacó gwarancji, zż e władze irackie nie zastosują
kary só mierci. Na podstawie dowodoó w istniało wyrazó ne i realne ryzyko, zż e przy wydaniu
przez Wysoki Trybunał Iracki wyroku skazującego skarzż ący zostaliby poddani egzekucji,
jako zż e zaroó wno Sąd Okręgowy, jak i Sąd Apelacyjny podtrzymały taką decyzję.
102. Skarzż ący argumentowali, zż e zgodnie z Artykułem 30 Konwencji Wiedenó skiej o
Prawie Traktatoó w, art. 2 nalezż y interpretowacó zgodnie z tresó cią art. 1 Protokołu Nr 13.
Dlatego tezż w stosunku do Panó stw, ktoó re ratyfikowały Protokoó ł, nalezż y zniesó có wyjątek
zawarty w drugiej częsó ci drugiego zdania art. 2 § 1, co spowodowałoby, zż e orzeczenie lub
wykonanie kary só mierci stanowiłoby naruszenie postanowienó art. 2 oraz art. 1
Protokołu Nr 13. Poparcie dla tego podejsó cia mozż na znalezó có w sprawie Soering
przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 7 lipca 1989 r., §§ 102-104, Seria A nr 161 oraz
Öcalan przeciwko Turcji [Wielka Izba], skarga nr 46221/99, §§ 164-165, ETPC 2005-IV.
Co więcej sytuacja w Europie uległa znacznej zmianie od czasu sprawy Öcalan, jako zż e
Protokoó ł Nr 13 obowiązuje w ponad 85% panó stwach-członkach Rady Europy. SÓ miercó
przez powieszenie była nieskuteczną i niezwykle bolesną metodą zabijania, na tyle aby
zakwalifikowacó ją jako nieludzkie i ponizż ające traktowanie, naruszające postanowienia
art. 3.
103. W sprawie Öcalan (§§ 166-169) Trybunał stwierdził, zż e nałozż enie kary só mierci po
procesie sądowym, ktoó ry nie spełnił „najbardziej rygorystycznych standardoó w
sprawiedliwosó ci ... zaroó wno w sądzie pierwszej instancji, jak roó wniezż podczas apelacji”
naruszałoby zaroó wno art. 2, jak roó wniezż art. 3. Podczas postępowanó krajowych Władze
Panó stwowe stwierdziły, a Sąd Apelacyjny podtrzymał takie stwierdzenie, zż e w sprawach
zagranicznych proó g ten był osiągany wyłącznie w przypadku nałozż enia kary só mierci po
razż ąco nierzetelnym procesie sądowym. Jednakzż e stwierdzenie to nie wynikało z
orzecznictwa Trybunału; w sprawie Bader i Kanbor przeciwko Szwecji, skarga nr
13284/04, § 47, ETPC 2005-XI, Trybunał odnioó sł się takzż e do ryzyka nałozż enia kary
só mierci po nierzetelnym procesie sądowym; w zakresie, w jakim sprawa Bader stanowiła
precedens sądowy przemawiający za stanowiskiem Władz Panó stwowych, decyzja ta była
niezgodna z argumentacją Wielkiej Izby w sprawie Öcalan.
104. Ani irackie prawo krajowe ani prawo międzynarodowe nie wymagały, aby
ktoó rakolwiek ze spraw strony skarzż ącej została przekazana irackim sądom karnym lub
by skarzż ący zostali sklasyfikowani jako więzó niowie karni. Przepisy prawa i regulacje
obowiązujące w Iraku, niezalezż nie od tego czy zostały one przyjęte przez Tymczasowe
Władze Koalicyjne bądzó irackie Władze Panó stwowe, nie mogły rozstrzygnącó kwestii
rozpatrywanych przed Trybunałem, ktoó ry rozwazż ał obowiązki Zjednoczonego Kroó lestwa
3
wynikające z Konwencji. Jednakzż e Memorandum nr 3 Tymczasowych Władz
Koalicyjnych (w wersji poprawionej) wyrazó nie ograniczało się do osoó b zatrzymanych po
czerwcu 2004 r. i „nie uznawanych za osoby internowane w związku z kwestiami
bezpieczenó stwa”, przy czym skarzż ący zostali zatrzymani przed tą datą i przez cały czas
byli traktowani jako osoby internowane w związku z kwestiami bezpieczenó stwa.
105. Ponadto nie ma dowodoó w na to, aby władze irackie w jakikolwiek sposoó b domagały
się przekazania im spraw skarzż ących. Skarzż ącym zarzucono, zż e byli przedstawicielami
poprzedniego rezż imu irackiego, ktoó rzy trzy dni po rozpoczęciu działanó wojennych
pomiędzy Irakiem a Stanami Zjednoczonymi zabili przedstawicieli Zjednoczonego
Kroó lestwa. Zarzucane im przestępstwo stanowiło zbrodnię międzynarodową sprzeczną
w takim samym stopniu z prawem Zjednoczonego Kroó lestwa jak i prawem irackim. To
nie Irak, a Zjednoczone Kroó lestwo dokonało ich zatrzymania, przeprowadziło
dochodzenie w sprawie zarzucanych im przestępstw i dązż yło do postawienia ich w stan
oskarzż enia. Sprawozdania z posiedzenó Divisional Internment Review Committee
[Okręgowej Komisji ds. Nadzoru Internowania] („DIRC”: zob. ustęp 44 powyzż ej) wskazały,
zż e władze irackie przyjęły sprawę dopiero po znacznej namowie i pomocy ze strony
władz Zjednoczonego Kroó lestwa. Wielokrotne proó by zasugerowania przez Władze
Panó stwowe, zż e decyzja o zatrzymaniu skarzż ących i postawieniu ich w stan oskarzż enia
przed sądami irackimi była wynikiem nieograniczonego wykonywania suwerennosó ci
przez Irak, w związku z ktoó rą Władze Panó stwowe Zjednoczonego Kroó lestwa nie mogły
rozwazż ycó ingerencji, oraz była nieuzasadniona ze względu na tresó có sprawozdanó DIRC.
Uwagi Władz Panó stwowych skupione były na obowiązku poszanowania irackiej
suwerennosó ci wynikającym z przepisoó w prawa międzynarodowego i nie brały pod
uwagę suwerennosó ci Zjednoczonego Kroó lestwa. Mimo tego, zż e Władze Panó stwowe
wielokrotnie powołały się na Rezolucje Rady Bezpieczenó stwa ONZ, nie odniosły się one
do wyrazó nie zawartych w nich obowiązkoó w, ktoó re stanowiły, izż zaangazż owane panó stwa
musiały spełnicó ciązż ące na nich obowiązki międzynarodowe, w tym te wynikające z
prawa humanitarnego i praw człowieka. Wspoó lna Publikacja Doktryny w Sprawie Osoó b
Zatrzymanych Ministerstwa Obrony Zjednoczonego Kroó lestwa (zob. ustęp 91 powyzż ej)
takzż e stanowiła, zż e nie nalezż y przekazywacó osoó b zatrzymanych przez Siły Zbrojne
Zjednoczonego Kroó lestwa za granicą władzom panó stwa terytorialnego, gdy istnieje
powoó d, by podejrzewacó , zż e pogwałcone zostałyby ich prawa człowieka. Jednakzż e
sprawozdania DIRC wskazały takzż e, zż e decyzja, by przekazacó sprawę, została podjęta z
upowazż nienia przyznanego na wysokim szczeblu i w okolicznosó ciach, w ktoó rych władze
Zjednoczonego Kroó lestwa były w pełni só wiadome ryzyka kary só mierci grozż ącego stronie
skarzż ącej.
106. Ponadto skarzż ący wniesó li, zż e Władze Panó stwowe nie stwierdziły, izż nawet jezż eli
istniałby obowiązek przekazania skarzż ących pod jurysdykcję Iraku wynikający z prawa
irackiego lub międzynarodowego, oznaczałby on wyłączenie zastosowania Konwencji.
Sądy krajowe zastosowały się do wytycznych Sądu Apelacyjnego w sprawie R(B) (zob.
ustęp 94 powyzż ej), jednakzż e w orzecznictwie Trybunału nie było precedensu sądowego
udowadniającego poprawnosó có takiego postepowania. Stwierdzenie przez Władze
Panó stwowe, zż e ich pozostałe obowiązki międzynarodowe powinny bycó nadrzędne wobec
obowiązkoó w wynikających z Konwencji, było niezgodne z orzeczeniem w sprawie
Soering, op. cit. Obowiązkiem Trybunału była interpretacja Konwencji zgodnie, w
największym mozż liwym stopniu, z innymi obowiązkami międzynarodowymi, z
jednoczesnym uwzględnieniem jej specjalnego charakteru jako traktatu o prawach
człowieka. Mimo zż e skarzż ący przyjęli, zż e kara só mierci nie była sprzeczna z
uniwersalnymi normami międzynarodowego prawa zwyczajowego, istniała wyrazó na
4
opinia prawna i praktyka panó stwowa wspierająca regionalny zakaz wynikający z
międzynarodowego prawa zwyczajowego dotyczący wystawiania skarzż ących na ryzyko
kary só mierci przez panó stwa europejskie. Dlatego tezż poza obowiązkiem wynikającym z
Konwencji, Zjednoczone Kroó lestwo było takzż e zobowiązane przez przepisy
międzynarodowego prawa zwyczajowego, by nie narazicó skarzż ących na ryzyko kary
só mierci. Trybunał musiał takzż e rozwazż ycó ten obowiązek podczas interpretowania
obowiązkoó w Panó stwa pozwanego, wynikających z Konwencji, w odniesieniu do tej
sprawy.
107. Jezż eli sprawy skarzż ących nie zostałyby przekazane sądom irackim oraz jezż eli ich
status nie zostałby zmieniony na więzó nioó w karnych, pozostaliby oni sklasyfikowani jako
osoby internowane w związku z kwestiami bezpieczenó stwa. Jako takie osoby mogli bycó
internowani jedynie dopoó ki stanowili istotne ryzyko dla bezpieczenó stwa i mogli zostacó
uwolnieni, gdy tylko ryzyko to zostało uznane za nieistniejące. Zjednoczone Kroó lestwo
uwolniło wiele osoó b internowanych w związku z kwestiami bezpieczenó stwa; ze
sprawozdanó DIRC wynika, zż e z osó rodka zatrzymanó , w ktoó rym skarzż ący znajdowali się
pomiędzy kwietniem a pazó dziernikiem 2007 r. uwolnionych zostało 69 osoó b
internowanych, a statystyki na stronie internetowej Ministerstwa Obrony pokazały, zż e w
2007 r. na wolnosó có wypuszczono ogoó łem 162 osoby internowane. Alternatywą dla władz
Zjednoczonego Kroó lestwa było postawienie skarzż ących w stan oskarzż enia za zbrodnie
wojenne. W trakcie okresu okupacji byłoby to mozż liwe na mocy Artykułu 70 Czwartej
Konwencji Genewskiej (zob. ustęp 90 powyzż ej). Nawet po zakonó czeniu okupacji w
czerwcu 2004 r. Zjednoczone Kroó lestwo zachowało uniwersalną jurysdykcję nad
domniemanymi zbrodniami wojennymi na mocy paragrafu 1 Ustawy o konwencjach
genewskich z 1957 r. [Geneva Conventions Act 1957] (zob. ustęp 91 powyzż ej).
Memorandum o Porozumieniu z dnia 8 listopada 2004 r. (zob. ustęp 25 powyzż ej)
wyrazó nie stanowiło, zż e Zjednoczone Kroó lestwo miało prawo do objęcia jurysdykcji w
celu postawienia skarzż ących w stan oskarzż enia za zbrodnie wojenne: postanowienia
paragrafu 3, ustępu (4), punktu (a), litery (i) wymagały, by w stosunku do kazż dej osoby
podejrzanej o przestępstwo, przekazanej przez Zjednoczone Kroó lestwo władzom
irackim, Irak informował Zjednoczone Kroó lestwo przed wypuszczeniem takiej osoby na
wolnosó có i spełniał wszelkie zż ądania Zjednoczonego Kroó lestwa dotyczące ponownego
objęcia jurysdykcji, jezż eli osoba ta byłaby „só cigana za naruszenie praw i zwyczajoó w
wojennych przez dowolne panó stwo, ktoó rego siły zbrojne stanowiły częsó có
Wielonarodowych Sił Zbrojnych”. Wszelkie sugestie, zż e Zjednoczone Kroó lestwo nie
posiadało podstaw prawnych, aby zatrzymacó lub osądzicó osoby podejrzane o
popełnienie zbrodni wojennych było więc niezgodne z porozumieniem zawartym z
Irakiem. Taki proces sądowy moó gł odbycó się w bazie Zjednoczonego Kroó lestwa w Iraku,
w neutralnym panó stwie trzecim lub w Zjednoczonym Kroó lestwie. Jednakzż e wygląda na
to, zż e taki sposoó b pogodzenia chęci postawienia skarzż ących w stan oskarzż enia i potrzeby
zabezpieczenia praw człowieka nie został rozwazż ony. Nie przeprowadzono takzż e
zż adnych negocjacji z władzami irackimi w tym względzie.
2. Władze Państwowe
108. Władze Panó stwowe osó wiadczyły, zż e w dniu przekazania nie istniały zż adne istotne
podstawy, aby uznacó , zż e w przypadku wydania wyroku skazującego skarzż ącym groziłaby
kara só mierci. Mimo tego, zż e prawo irackie dopuszczało karę só mierci w stosunku do
przestępstw, wobec ktoó rych skarzż ący zostali postawieni w stan oskarzż enia, nie istniały
zż adne podstawy wskazujące na jej zastosowanie. Po ostatnich procesach sądowych
przed Wysokim Trybunałem Irackim, takich jak sprawy Powstania z 1999 r. [1991
Uprising], Piątkowych Modlitw [Friday Prayers] i Handlarzy [Merchants], dotyczących
5
niezwykle powazż nych zarzutoó w zbrodni przeciwko obywatelom Iraku, jedynie szesó có z 27
skazanych osoó b poniosło karę só mierci. Ponadto członek rodziny jednego z
zamordowanych zż ołnierzy przesłał pismo proszące o łagodny wymiar kary, a władze
Zjednoczonego Kroó lestwa zgłosiły swoó j sprzeciw przeciwko karze só mierci do Prezydenta
Wysokiego Trybunału Irackiego oraz do władz irackich (zob. ustępy 27-35 i 50-54
powyzż ej).
109. Co więcej nawet jezż eli Trybunał uznałby, zż e skarzż ący znajdowali się w realnym
zagrozż eniu egzekucji w przypadku wyroku skazującego ze strony Wysokiego Trybunału
Irackiego, stosownym testem na podstawie Artykułoó w 2 i 3 był test okresó lony w sprawie
Bader, op. cit., a mianowicie stwierdzenie ryzyka, zż e osobie fizycznej jawnie
odmoó wionoby rzetelnego procesu w Panó stwie przyjmującym, ktoó rego wynikiem byłaby
kara só mierci lub jezż eli istniało duzż e prawdopodobienó stwo, zż e mogłaby to bycó kara
só mierci. W obecnej sprawie dowody posiadane przez sądy krajowe wskazywały na to, zż e
skarzż ący byliby osądzeni w rzetelnym procesie sądowym przed Wysokim Trybunałem
Irackim.
110. Władze Panó stwowe były przeciwne karze só mierci, a Zjednoczone Kroó lestwo
podlegało zakazowi stosowania kary só mierci na mocy art. 1 Protokołu Nr 13. Zgłosiły
one władzom irackim swoje uwagi dotyczące ponownego wprowadzenia kary só mierci
(zob. ustępy 27-35 powyzż ej). Jednakzż e dostępnosó có kary só mierci w prawie irackim i/lub
jej zastosowanie przez sądy irackie nie byłoby sprzeczne z przepisami prawa
międzynarodowego. Władze Panó stwowe nie mogły takzż e uznacó , zż e só miercó przez
powieszenie sama w sobie wiązała się z dodatkowym cierpieniem ponad to nieodłączne
względem wykonywania kary só mierci, tak by moó c zakwalifikowacó ją jako sprzeczną z
postanowieniami art. 3. W takich okolicznosó ciach ryzyko nałozż enia takiej kary nie
uzasadniałoby odmowy spełnienia przez Zjednoczone Kroó lestwo ciązż ącego na nim
obowiązku, wynikającego z prawa międzynarodowego, dotyczącego przekazania
obywateli irackich, pozbawionych wolnosó ci na zż ądanie sądoó w irackich, na rzecz tych
sądoó w w celu przeprowadzenia procesu sądowego. Konwencja musiała bycó
interpretowana z uwzględnieniem innych postanowienó prawa międzynarodowego, a
stosowne postanowienie prawa międzynarodowego w tej sprawie miało charakter
fundamentalny: tj. zasady, zż e wszystkie panó stwa muszą uznawacó suwerennosó có innych
panó stw.
111. Trybunał musiał uwzględnicó ograniczenia dotyczące sprawowania jurysdykcji przez
Układające się Panó stwo, powszechnie przyjęte przez só rodowisko narodoó w, w związku z
tym, zż e Panó stwo działało na terytorium panó stwa trzeciego. Od wczesnego okresu
okupacji Rada Bezpieczenó stwa ONZ dązż yła do zachowania suwerennosó ci Iraku oraz
ustanowienia przez Irak własnych władz panó stwowych; jest to widoczne między innymi
w Rezolucji Rady Bezpieczenó stwa Narodoó w Zjednoczonych nr 1483 z dnia 22 maja 2003
r. (zob. ustęp 14 powyzż ej). Działania okupantoó w dotyczące umocowania w kwestii
internowania były ograniczone przez przepisy prawa międzynarodowego. Zgodnie z
tresó cią art. 78 Czwartej Konwencji Genewskiej (zob. ustęp 90 powyzż ej) obowiązującego
bezposó rednio w trakcie okresu okupacji, internowanie było dozwolone wyłącznie z
powodoó w istotnych dla bezpieczenó stwa. Ograniczenie to było odzwierciedlone w
obowiązującym prawie krajowym, a mianowicie paragrafie 7, ustępie (1) Memorandum
Nr 3 Tymczasowych Władz Koalicyjnych z dnia 18 czerwca 2003 r. (zob. ustęp 13
powyzż ej). Suwerennosó có Iraku, irackich władz panó stwowych oraz ograniczone prawa
panó stw trzecich w Iraku zostały odzwierciedlone w jeszcze większym stopniu w
Rezolucjach Rady Bezpieczenó stwa ONZ w fazie poinwazyjnej: zob. Rezolucję Rady
Bezpieczenó stwa ONZ nr 1546 (ustęp 19 powyzż ej). To własó nie ze względu na
6
suwerennosó có Iraku Zjednoczone Kroó lestwo nie posiadało uprawnienó do internowania
lub pozbawiania wolnosó ci obywateli irackich na terytorium Iraku, za wyjątkiem
przypadkoó w wyrazó nego upowazż nienia przez Irak lub wynikających z innych Rezolucji
Rady Bezpieczenó stwa ONZ. Rozporządzenie Nr 48 Tymczasowych Władz Koalicyjnych,
przyjęte zgodnie z Rezolucją Rady Bezpieczenó stwa ONZ nr 1483, zezwoliło na
ustanowienie Wysokiego Trybunału Irackiego celem umozż liwienia irackim organom
wymiaru sprawiedliwosó ci rozpatrywanie spraw irackich obywateli oskarzż onych o
zbrodnie wojenne w Iraku oraz przeprowadzanie wobec nich procesoó w sądowych. Po
otrzymaniu informacji o dowodach przeciwko skarzż ącym władze irackie wyraziły chęcó
przeprowadzenia wobec nich dochodzenia i procesu sądowego. To własó nie z tego
powodu wydano nakazy aresztu i to dlatego Wysoki Trybunał Iracki wielokrotnie zż ądał
przekazania skarzż ących pod jego nadzoó r.
112. Zjednoczone Kroó lestwo nie miało innej mozż liwosó ci poza przekazaniem skarzż ących.
Działało w obcym, suwerennym panó stwie, ktoó re zazż ądało zwrotu skarzż ących. O poó łnocy
31 grudnia 2008 r. Zjednoczone Kroó lestwo nie posiadałoby zż adnych podstaw prawnych
do zatrzymania skarzż ących oraz fizycznych mozż liwosó ci ich dalszego zatrzymania bądzó
uniemozż liwienia władzom irackim wstępu na teren bazy i przejęcia skarzż ących.
Alternatywne rozwiązania byłyby roó wnie niewykonalne. Uwolnienie skarzż ących przez
Zjednoczone Kroó lestwo stanowiłoby naruszenie suwerennosó ci Iraku i utrudniłoby
władzom irackim wykonanie obowiązku wymierzenia sprawiedliwosó ci za zarzucane im
zbrodnie wojenne, wynikającego z przepisoó w prawa międzynarodowego. Osądzenie
skarzż ących w Zjednoczonym Kroó lestwie byłoby niemozż liwe. Zjednoczone Kroó lestwo nie
mogło po prostu wydalicó z Iraku dwoó ch obywateli tego kraju podejrzanych o popełnienie
zbrodni wojennych na jego terenie. Wydalenie byłoby zalezż ne od uzyskania zezwolenia
ze strony Iraku. W innym przypadku stanowiłoby naruszenie jego suwerennosó ci.
Ekstradycja roó wniezż wymagałaby zgody władz irackich. Z tych powodoó w sprawa ta
wyrazó nie roó zż niła się od takich spraw jak Soering czy Chahal, op. cit., w ktoó rych só rodkiem
odwoławczym, do ktoó rego uzyskania dązż yła strona skarzż ąca było pozostanie na
terytorium Układającego się Panó stwa oraz w ktoó rych ekstradycja lub deportacja strony
skarzż ącej lezż ała w gestii Układającego się Panó stwa.
3. Strony trzecie
113. Komisja ds. Roó wnosó ci i Praw Człowieka wniosła, zż e w orzecznictwie Trybunału
istniał motyw dotyczący stosunku pomiędzy obowiązkami Panó stwa wynikającymi z
przepisoó w prawa międzynarodowego oraz obowiązkami o charakterze materialnym
tego Panó stwa na podstawie Konwencji. Trybunał powszechnie nie uznał obowiązkoó w o
charakterze materialnym wynikających z Konwencji za podrzędne względem
konkurencyjnych lub sprzecznych obowiązkoó w na mocy przepisoó w prawa
międzynarodowego. Podobne podejsó cie zostało niedawno przyjęte przez Wielką Izbę
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwosó ci w sprawie Kadi i Al-Barakaat przeciwko
Radzie Unii Europejskiej (Połączone Sprawy C-402/05 i C-415/05P).
114. Grupa interwenientoó w (zob. ustęp 6 powyzż ej) roó wniezż twierdziła, zż e zgodnie z
postanowieniami Konwencji oraz orzecznictwem i ogoó lnymi postanowieniami
międzynarodowego prawa zwyczajowego ustanowionymi przez Konwencję Wiedenó ską,
Europejska Konwencja Praw Człowieka nie została powszechnie uznana za podrzędną
względem innych międzynarodowych obowiązkoó w prawnych, w tym traktatoó w
dwustronnych. Głoó wnymi czynnikami, ktoó re nalezż ało wziącó pod uwagę podczas
rozpatrywania kwestii oczywistego konfliktu obowiązkoó w, były: (1) forma rozwazż anego
instrumentu prawnego; (2) stopienó zgodnosó ci obowiązku potencjalnie stojącego w
konflikcie z Konwencją; na przykład czy traktat przewidujący transfer kompetencji
7
zapewnia roó wnowazż ną ochronę w związku z prawami Konwencyjnymi; oraz (3)
charakter dotkniętych praw Konwencyjnych. Konwencja była wielostronnym traktatem
zawierającym obowiązki dotyczące praw człowieka mające zastosowanie do wszystkich
jego stron. Na Panó stwie zawierającym konfliktujące porozumienie z Panó stwem
niezwiązanym Konwencją nadal ciązż yły obowiązki prawne wobec panó stw-członkoó w
Konwencji. Orzecznictwo na tle Konwencji, zwłaszcza w sprawach dotyczących
ekstradycji, potwierdzało zż e inne traktaty nie były nadrzędne względem obowiązkoó w
wynikających z Konwencji. W serii spraw Trybunał rozwazż ył traktaty przewidujące
przekazanie kompetencji organizacjom międzynarodowym i uznał takie przekazanie za
powszechnie dozwolone, o ile prawa Konwencyjne pozostają chronione w sposoó b
zapewniający co najmniej taką samą ochronę, co ta zapewniana przez Konwencję.
Interwenienci wniesó li, zż e podobne postanowienia powinny miecó zastosowanie do
dalszych międzynarodowych obowiązkoó w Układającego się Panó stwa, nałozż onych
poprzez traktat lub inne porozumienie, okresó lających wspoó lne działania i wspoó łpracę z
innym Panó stwem oraz wpływające na ochronę praw Konwencyjnych w jurysdykcji
Układającego się Panó stwa.
B. Ocena Trybunału
1. Zasady ogólne
a. Protokoó ł Nr 13 do Konwencji a zniesienie kary só mierci
115. Za punkt wyjsó ciowy Trybunał przyjmuje charakter prawa do niepodlegania karze
só mierci. Egzekucja sądowa obejmuje umysó lną i zamierzoną destrukcję ciała ludzkiego
przez organy panó stwowe. Niezalezż nie od metody zakonó czenie zż ycia wiązż e się z pewnym
boó lem fizycznym. Ponadto posiadanie wczesó niejszej wiedzy o egzekucji ze strony
Panó stwa wiązż e się z nieodłącznym cierpieniem psychologicznym. Fakt, zż e nakładanie i
stosowanie kary só mierci jest sprzeczne z podstawowymi prawami człowieka, został
uznany przez panó stwa-członkoó w Rady Europy. W Preambule do Protokołu Nr 13,
Układające się Panó stwa opisują się jako „przekonane, zż e prawo kazż dego do zż ycia jest
podstawową wartosó cią w społeczenó stwie demokratycznym i zż e zniesienie kary só mierci
jest niezbędne dla ochrony tego prawa i pełnego uznania wrodzonej godnosó ci kazż dej z
istot ludzkich”.
116. Szesó códziesiąt lat temu, gdy Konwencja była sporządzana, nie uwazż ano, zż e kara
só mierci narusza standardy międzynarodowe. Zawarto więc wyjątek do prawa do zż ycia,
tak aby Artykuł 2 § 1 stanowił, zż e: „Nikt nie mozż e bycó umysó lnie pozbawiony zż ycia,
wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za
ktoó re ustawa przewiduje taką karę.” Jednakzż e zgodnie z tresó cią Sprawozdania
Wyjasó niającego do Protokołu Nr 13, od tamtego czasu nastąpił ruch w stronę
całkowitego zniesienia kary só mierci zaroó wno de facto, jak roó wniezż de iure w panó stwachczłonkach Rady Europy (zob. ustępy 95 i 96 powyzż ej). Protokoó ł Nr 6 do Konwencji
znoszący karę só mierci, wyjąwszy w odniesieniu do „czynoó w popełnionych podczas
wojny lub w okresie bezposó redniego zagrozż enia wojną”, został otwarty do podpisu dnia
28 kwietnia 1983 r. i wszedł w zż ycie 1 marca 1985 r. Po otwarciu Protokołu Nr 6 do
podpisu Parlamentarne Zgromadzenie Rady Europy ustanowiło praktykę, za pomocą
ktoó rej zobowiązało Panó stwa dązż ące do wstąpienia do Rady Europy, by wprowadziły
natychmiastowe moratorium na egzekucje, zlikwidowały karę só mierci z ustawodawstwa
krajowego oraz podpisały i ratyfikowały Protokoó ł Nr 6. Wszystkie panó stwa-członkowie
Rady Europy podpisały juzż Protokoó ł Nr 6 i wszystkie oproó cz Rosji go ratyfikowały.
117. W pazó dzierniku 1997 r. Rada Europy, głowy Panó stw i Władze Panó stwowe wystąpiły
o „uniwersalne zniesienie kary só mierci” (zob. ustęp 95 powyzż ej). Rezolucja nr 2
uchwalona na Europejskiej Konferencji Ministerialnej w Sprawie Praw Człowieka, ktoó ra
8
odbyła się 3-4 listopada 2000 r., wezwała Komisję Ministroó w „do rozwazż enia mozż liwosó ci
uchwalenia nowego, dodatkowego protokołu do Konwencji, wyłączającego mozż liwosó có
utrzymania kary só mierci w odniesieniu do czynoó w popełnionych podczas wojny lub w
okresie bezposó redniego zagrozż enia wojną”. Protokoó ł Nr 13, znoszący karę só mierci we
wszelkich okolicznosó ciach, został otwarty do podpisu w dniu 3 maja 2002 r. i wszedł w
zż ycie dnia 1 lipca 2003 r. W dniu uchwalenia niniejszego orzeczenia Protokoó ł Nr 13
został ratyfikowany przez 42 panó stwa-członkoó w oraz podpisany, ale nie ratyfikowany
przez kolejne trzy Panó stwa (Armenię, Łotwę i Polskę). Azerbejdzż an i Rosja są jedynymi
krajami, ktoó re nie podpisały Protokołu. Zjednoczone Kroó lestwo podpisało Protokoó ł dnia
3 maja 2002 r., ratyfikowało go dnia 10 pazó dziernika 2003 r. i wprowadziło w zż ycie w
swoim Panó stwie dnia 1 lutego 2004 r.
118. Trybunał uznaje, zż e w odniesieniu do Panó stw podlegających pod Protokoó ł Nr 13,
prawo do niepodlegania karze só mierci wynikające z art. 1 tego Protokołu, ktoó re nie mozż e
zostacó uchylone i ma zastosowanie we wszelkich okolicznosó ciach, stanowi wraz z
prawami zawartymi w art. 2 i 3 prawa podstawowe, obejmujące podstawowe wartosó ci
społeczenó stw demokratycznych składających się na Radę Europy. Dlatego tezż
postanowienia tego artykułu muszą bycó só cisó le interpretowane (zob. na zasadzie mutadis
mutandis sprawę Soering, op. cit., § 88; sprawę McCann i inni przeciwko Zjednoczonemu
Królestwu, orzeczenie z dnia 27 wrzesó nia 1995 r., § 147, Seria A nr 324).
b. Wpływ podpisania i ratyfikowania Protokołu Nr 13 na interpretację art. 2 i 3
Konwencji
119. W sprawie Öcalan, op. cit., Trybunał zbadał czy praktyka Układających się Panó stw
mogłaby bycó uznana za ustanawiającą porozumienie w sprawie uchylenia wyjątku
zawartego w art. 2 § 1, zezwalającego na nałozż enie kary só mierci w okresó lonych
okolicznosó ciach. Odnosząc się do § 103 orzeczenia w sprawie Soering, op. cit., Trybunał
ustalił, zż e interpretacja art. 2 jako zezwalającego na nałozż enie kary só mierci
uniemozż liwiałaby interpretację art. 3 jako zabraniającego takiej kary, jako zż e
uniewazż niłoby to wyrazó ną tresó có art. 2 § 1. W sprawie Öcalan Wielka Izba zgodziła się
pod tym względem z Izbą, ktoó ra orzekła, co następuje:
„... Trybunał pragnie przypomniecó , zż e musi miecó na uwadze specjalny charakter
Konwencji jako traktat o prawach człowieka oraz zż e nie mozż e bycó ona interpretowana w
proó zż ni. Nalezż y ją interpretowacó , w największym mozż liwym zakresie, zgodnie z innymi
zasadami publicznego prawa międzynarodowego, ktoó rego stanowi częsó có (zob. na
zasadzie mutadis mutandis sprawę Al-Adsani przeciwko Zjednoczonemu Królestwu
[Wielka Izba] , skarga nr 35763/97, § 55 ETPC 2001-XI, oraz sprawę Loizidou przeciwko
Turcji, orzeczenie z dnia 18 grudnia 1996 r., Zbiór Orzeczeń 1996-VI, str. 2231, § 43).
Trybunał musi jednak skupicó swoją uwagę na kwestiach interpretacji i zastosowania
postanowienó Konwencji mających zastosowanie do obecnej sprawy.
... W sprawie Soering Trybunał uznał, zż e praktyka przyjęta w panó stwach-członkach
mogłaby przyczynicó się do zmiany tresó ci Konwencji. W sprawie tej Trybunał uznał, zż e
kolejna praktyka w krajowej polityce karnej w formie uogoó lnionego zniesienia kary
só mierci mogłaby zostacó uznana jako ustanowienie porozumienia Układających się
Panó stw w kwestii uchylenia wyjątku okresó lonego w art. 2 § 1, tym samym znosząc
tekstowe ograniczenie zakresu rozwojowej interpretacji art. 3 (ibid., s. 40-41, § 103).
Stwierdzono jednak, zż e Protokoó ł Nr 6 wskazywał na to, izż zamiarem Panó stw było
przyjęcie zwyczajowej metody zmiany tresó ci w celu wprowadzenia nowego obowiązku
zniesienia kary só mierci w czasie pokoju oraz dokonanie tego za pomocą opcjonalnego
instrumentu umozż liwiającego kazż demu Panó stwu wybranie terminu podjęcia takiego
zobowiązania. W związku z powyzż szym Trybunał uznał, zż e Artykuł 3 nie mozż e bycó
9
interpretowany jako powszechnie zabraniający stosowania kary só mierci (ibid., s. 40-41,
§§ 103-04).
... Skarzż ący nie zgadza się z podejsó ciem Trybunału w sprawie Soering. Jego głoó wnym
stwierdzeniem było to, zż e argumentacja jest błędna poniewazż Protokoó ł Nr 6
reprezentuje jedynie pojedyncze kryterium, według ktoó rego mozż na ocenicó Panó stwa oraz
zż e dowody wskazują na to, izż panó stwa-członkowie Rady Europy całkowicie zniosły karę
só mierci, de facto lub de iure, w odniesieniu do wszystkich zbrodni i we wszelkich
okolicznosó ciach. Stwierdził, zż e nie istnieją zż adne podstawy teorii prawnej, ze względu na
ktoó re Panó stwa nie powinny bycó w stanie zniesó có kary só mierci zaroó wno poprzez uchylenie
prawa do powołania się na drugie zdanie art. 2 § 1 w swojej praktyce, jak roó wniezż
poprzez formalne uznanie tego procesu w drodze ratyfikacji Protokołu Nr 6.
... Trybunał pragnie przypomniecó , zż e Konwencja jest zż ywym instrumentem, ktoó ry musi
bycó interpretowany w só wietle obecnych warunkoó w oraz zż e coraz wyzż sze standardy
obowiązujące w dziedzinie ochrony praw człowieka i podstawowych wolnosó ci wiązż ą się
z nieuchronnym wymogiem większej stanowczosó ci w ocenie naruszenó podstawowych
wartosó ci społeczenó stw demokratycznych (zob. sprawę Selmouni przeciwko Francji
[Wielka Izba], skarga nr 25803/94, § 101, ETPC 1999-V).
... Trybunał pragnie takzż e przypomniecó , zż e podczas oceniania, czy dane traktowanie lub
karanie powinno bycó uznane za nieludzkie albo ponizż ające w rozumieniu art. 3, nie mozż e
bracó pod uwagę zmian i powszechnie przyjętych standardoó w w polityce karnej panó stwczłonkoó w Rady Europy w tym względzie (zob. sprawę Soering, op. cit., s. 40, § 102).
Ponadto pojęcia nieludzkiego i ponizż ającego traktowania oraz karania znacznie
ewoluowały od momentu wejsó cia w zż ycie Konwencji w 1953 r., a zwłaszcza od
orzeczenia Trybunału w sprawie Soering w 1989 r.
... Trybunał pragnie roó wniezż zauwazż ycó , zż e sytuacja prawna dotycząca kary só mierci uległa
znacznej zmianie od momentu wydania orzeczenia w sprawie Soering. Zniesienie kary
só mierci de facto, odnotowane w tej sprawie w 1989 r. w stosunku do dwudziestu dwoó ch
Układających się Panó stw przełozż yło się na zniesienie kary só mierci de iure w czterdziestu
czterech Układających się Panó stwach oraz na moratorium w panó stwie, ktoó re nie zniosło
jeszcze tej kary, a mianowicie Rosji. To prawie całkowite zniesienie kary só mierci w czasie
pokoju w Europie zostało odzwierciedlone przez podpisanie Protokołu Nr 6 przez
wszystkie Układające się Panó stwa oraz jego ratyfikację przez czterdziesó ci jeden z tych
panó stw, a mianowicie wszystkie oproó cz Turcji, Armenii i Rosji. Jest to roó wniezż widoczne
w polityce Rady Europy, ktoó ra wymaga od nowych panó stw członkowskich podjęcia
zobowiązania do zniesienia kary só mierci jako warunek wstąpienia do tej organizacji. W
wyniku tych zmian terytoria podlegające pod panó stwa-członkoó w Rady Europy stały się
strefą wolną od kary só mierci.
... Taki zaznaczony rozwoó j moó głby bycó uznany za sygnalizujący zgodę Układających się
Panó stw na uchylenie lub przynajmniej modyfikację drugiego zdania art. 2 § 1, w
szczegoó lnosó ci jesó li wziącó pod uwagę fakt, zż e wszystkie Układające się Panó stwa podpisały
Protokoó ł Nr 6 oraz zż e został on uchwalony przez czterdziesó ci jeden sposó roó d tych Panó stw.
Mozż na kwestionowacó , czy konieczne jest czekanie na ratyfikację Protokołu Nr 6 przez
trzy pozostałe Panó stwa, aby uznacó , zż e wyjątek do kary só mierci zawarty w art. 2 § 1 uległ
znacznej zmianie. Na tak jednolitym tle mozż na powiedziecó , zż e kara só mierci w czasie
pokoju stała się niedopuszczalną ... formą wymiaru kary, ktoó ra nie jest juzż dozwolona w
oparciu o art. 2”.
Dlatego tezż stwierdzając, zż e stosowanie kary só mierci stało się niedopuszczalną formą
wymiaru kary, wyjąwszy czas wojny, w sprawie Öcalan Wielka Izba zbadała sytuację
dotyczącą kary só mierci we wszelkich okolicznosó ciach:
10
„164. Trybunał pragnie zauwazż ycó , zż e poprzez otwarcie Protokołu Nr 13 w sprawie
zniesienia kary só mierci we wszelkich okolicznosó ciach do podpisu, Układające się
Panó stwa wybrały tradycyjną metodę zmiany tresó ci Konwencji w drodze dązż enia do
wprowadzenia swoich polityk w sprawie zniesienia kary só mierci. W dniu wydania tego
orzeczenia trzy panó stwa członkowskie nie podpisały tego Protokołu, a szesnasó cie go nie
ratyfikowało. Jednakzż e ostateczny krok w stronę całkowitego zniesienia kary só mierci - to
jest zaroó wno w czasie pokoju, jak roó wniezż wojny - mozż e bycó postrzegany jako
potwierdzenie tendencji abolicjonistycznej w praktyce Układających się Panó stw.
Tendencja ta nie jest sprzeczna z podglądem, zż e art. 2 uległ zmianie w zakresie, w jakim
zezwala na karę só mierci w czasie pokoju.
165. Obecnie, fakt istnienia sporej liczby Panó stw, ktoó re nie podpisały lub nie
ratyfikowały Protokołu Nr 13 mozż e uniemozż liwicó Trybunałowi stwierdzenie, zż e
stosowanie kary só mierci jest postrzegane przez Układające się Panó stwa jako nieludzkie i
ponizż ające traktowanie sprzeczne z postanowieniami art. 3 Konwencji, jako zż e
postanowienie to nie mozż e bycó w zż aden sposoó b uchylone, nawet w czasie wojny.
Jednakzż e Wiela Izba zgadza się z Izbą odnosó nie tego, zż e Trybunał nie musi wydacó
zż adnego stanowczego postanowienia w tych kwestiach, jako zż e z następujących
powodoó w zastosowanie kary só mierci po nierzetelnym procesie sądowym byłoby
sprzeczne z Konwencją, nawet w przypadku interpretacji art. 2 jako nadal zezwalający
na stosowanie kary só mierci.”
120. Mozż na więc dojsó có do wniosku, zż e w sprawie Öcalan Wielka Izba nie wykluczyła, zż e
art. 2 uległ juzż zmanie w zakresie usunięcia wyjątku zezwalającego na zastosowanie kary
só mierci. Co więcej, od tamtego czasu sytuacja uległa znacznej zmianie. Jedynie dwa
sposó roó d panó stw-członkoó w nie podpisały Protokołu Nr 13 oraz jedynie trzy sposó roó d
Panó stw, ktoó re podpisały Protokoó ł go nie ratyfikowały. Liczby te w połączeniu z jednolitą
praktyką Panó stw w przestrzeganiu moratorium na karę só mierci wskazują na zmianę
tresó ci art. 2, tak aby zabraniał stosowania kary só mierci we wszelkich okolicznosó ciach. W
związku z powyzż szym Trybunał nie uznaje, zż e tresó có drugiego zdania art. 2 § 1 nadal
stanowi ograniczenie dla interpretacji słoó w „nieludzkie lub ponizż ające traktowanie albo
karanie” zawartych w art. 3 jako obejmujące karę só mierci (zob. sprawę Soering, op. cit.,
§§ 102-104).
121. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, aby Artykuł 3 znalazł
zastosowanie, niewłasó ciwe traktowanie musi osiągnącó minimalny stopienó dotkliwosó ci.
Ocena wspomnianego minimum zalezż y od wszystkich okolicznosó ci sprawy, takich jak
czas poddawania danemu traktowaniu, jego konsekwencje (zaroó wno o charakterze
fizycznym, jak i mentalnym) oraz, w niektoó rych przypadkach, płecó , wiek i stan zdrowia
ofiary. Trybunał uznał traktowanie za „nieludzkie” między innymi jezż eli dopuszczono się
go z premedytacją, było stosowane nieprzerwanie przez kilka godzin i spowodowało
rzeczywiste uszkodzenie ciała bądzó dotkliwe cierpienie fizyczne lub psychiczne.
Trybunał uznał traktowanie za „ponizż ające” poniewazż pobudzało w ofiarach uczucia
strachu, cierpienia i nizż szosó ci w celu ich upokorzenia i zdeprecjonowania. Podczas
rozwazż ania nad tym, czy karanie albo traktowanie było „ponizż ające” w rozumieniu art. 3,
Trybunał wezó mie pod uwagę czy jego celem było upokorzenie i zdeprecjonowanie
przedmiotowej osoby oraz, jesó li chodzi o konsekwencje, czy negatywnie wpłynęło ono
na osobowosó có tej osoby w sposoó b niezgodny z art. 3. Jednakzż e brak takiego celu nie
mozż e definitywnie wykluczycó braku naruszenia art. 3. Aby karanie albo traktowanie
związane z cierpieniem lub upokorzeniem zostało uznane za „nieludzkie” lub
„ponizż ające”, musi ono wykraczacó poza nieodzowny element cierpienia lub upokorzenia
związany z daną formą prawomocnego traktowania albo karania (zob. A. i inni przeciwko
11
Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], skarga nr 3455/05, § 127, ETPC 2009-... oraz
sprawy w niej przytoczone).
122. Art. 3, ustanawiajacy bezwzględny zakaz tortur oraz nieludzkiego lub ponizż ającego
traktowania albo karania, stanowi jedną z podstawowych wartosó ci społeczenó stw
demokratycznych. Nie zawiera on wyjątkoó w i nie zezwala na odstępstwa na mocy art. 15,
nawet w przypadku stanu wyjątkowego grozż ącego zż yciu narodu. Niezalezż nie od
postępowania ofiary, w só wietle bezwzględnego zakazu tortur i nieludzkiego lub
ponizż ającego traktowania albo karania charakter jakiegokolwiek przestępstwa rzekomo
popełnionego przez skarzż ącego jest nieistotny na potrzeby art. 3 (zob. sprawę Saadi
przeciwko Włochom [Wielka Izba], skarga nr 37201/06, § 127, ETPC 2008).
c. Odpowiedzialnosó có Panó stwa na mocy Konwencji względem nałozż enia i wykonania kary
só mierci w innym Panó stwie
123. Trybunał pragnie przypomniecó , zż e wydalenie przez Układające się Panó stwo mozż e
stanowicó naruszenie art. 3, a co za tym idzie bycó podstawą odpowiedzialnosó ci tego
Panó stwa na podstawie Konwencji, w przypadkach gdy spełnione zostały istotne
przesłanki, aby uznacó , izż po deportacji oskarzż ony narazż ony będzie na realne ryzyko
traktowania sprzecznego z art. 3. W takim przypadku art. 3 obejmuje obowiązek nie
deportowania jednostki do tego kraju (zob. sprawę Saadi przeciwko Włochom, op. cit., §
125). Art. 2 Konwencji i Art. 1 Protokołu Nr 13 zabraniają ekstradycji lub deportacji osoó b
fizycznych do innego Panó stwa, jezż eli przedstawione zostały istotne podstawy, aby uznacó ,
zż e po deportacji taka osoba narazż ona będzie na realne ryzyko poniesienia kary só mierci w
tym panó stwie (zob. sprawę Hakizimana przeciwko Szwecji (dec.), skarga nr 37913/05, 27
marca 2008 r.; oraz na zasadzie mutadis mutandis sprawę Soering, op. cit., § 111; sprawę
S.R. przeciwko Szwecji (dec.), skarga nr 62806/00, 23 kwietnia 2002 r.; sprawę Ismaili
przeciwko Niemcom (dec.), skarga nr 58128/00, 15 marca 2001 r.; sprawę Bader i
Kanbor, op. cit., § 42; sprawę Kabulov przeciwko Ukrainie, skarga nr 41015/04, § 99, 19
listopada 2009 r.).
124. W tego rodzaju sprawie Trybunał jest więc zobowiązany do przeprowadzenia oceny
sytuacji w kraju przyjmującym w só wietle wymogoó w ww. artykułu. Niemniej jednak nie
mozż e bycó mowy o orzekaniu lub ustanawianiu odpowiedzialnosó ci kraju przyjmującego,
niezalezż nie od tego, czy ma to miejsce na mocy przepisoó w ogoó lnego prawa
międzynarodowego, na mocy postanowienó Konwencji lub na innej podstawie. W
zakresie, w jakim odpowiedzialnosó có na podstawie Konwencji jest ponoszona lub mozż e
bycó poniesiona, jest to odpowiedzialnosó có ponoszona przez Układające się Panó stwo z
tytułu podjęcia działanó mających bezposó redni wpływ na ekspozycję osoby fizycznej na
ryzyko niewłasó ciwego traktowania sprzecznego z przepisami prawa (zob. sprawę Saadi
przeciwko Włochom, op. cit., § 126).
125. Aby ustalicó , czy istnieje ryzyko niewłasó ciwego traktowania, Trybunał musi zbadacó
przewidywalne konsekwencje wysłania skarzż ącego do Panó stwa przyjmującego, mając na
uwadze ogoó lną sytuację w tym Panó stwie oraz osobiste okolicznosó ci skarzż ącego (sprawa
Saadi przeciwko Włochom, § 130). Istnienie ryzyka musi zostacó ocenione przede
wszystkim w odniesieniu do stanu faktycznego, ktoó ry był lub powinien bycó znany
Układającemu się Panó stwu w momencie wydalenia (sprawa Saadi przeciwko Włochom, §
133). W przypadkach gdy wydalenie lub przekazanie miało miejsce przed dniem
przeprowadzenia dochodzenia przez Trybunał, nie wyklucza to mozż liwosó ci
uwzględnienia przez Trybunał informacji, ktoó re wyjdą na jaw w terminie poó zó niejszym
(zob. sprawę Vilvarajah i inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, orzeczenie z dnia 30
pazó dziernika 1991 r.,§ 107(2), Seria A nr 215; sprawę Mamatkulov i Askarov przeciwko
12
Turcji [Wielka Izba], skarga nr 46827/99 i 46951/99, § 69, ETPC 2005-I; oraz na
zasadzie mutadis mutandis sprawę A. i inni, op. cit., § 177).
d. Zakres wpływu konfliktujących obowiązkoó w międzynarodowych na odpowiedzialnosó có
wynikającą z Konwencji
126. Władze Panó stwowe stwierdziły, zż e ciązż ył na nich obowiązek przekazania władzom
irackim, wynikający z przepisoó w prawa międzynarodowego. W związku z powyzż szym
Trybunał pragnie przypomniecó , zż e Konwencja musi bycó interpretowana w só wietle zasad
okresó lonych w Konwencji Wiedenó skiej o Prawach Traktatoó w z 1969 r., ktoó rej art. 31 § 3,
litera (c) stanowi, zż e nalezż y wziącó pod uwagę „wszelkie odnosó ne zasady prawa
międzynarodowego obowiązujące w stosunkach pomiędzy stronami”. Ogoó lnie rzecz
biorąc Trybunał pragnie przypomniecó , zż e zasady lezż ące u podstaw Konwencji nie mogą
bycó interpretowane i stosowane w proó zż ni. Konwencja powinna bycó interpretowana, w
jak największym mozż liwym zakresie, zgodnie z innymi zasadami prawa
międzynarodowego, ktoó rego stanowi częsó có (zob. sprawę Al-Adsani przeciwko
Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], skarga nr 35763/97, § 55, ETPC 2001-XI;
sprawę Banković, op. cit., §§ 55-57). Trybunał od dawna uznawał takzż e istotnosó có
wspoó łpracy międzynarodowej (zob. sprawę Al-Adsani, § 54 oraz sprawę Bosphorus, §
150, op. cit.).
127. Trybunał musi takzż e miecó na uwadze specjalny charakter Konwencji jako traktatu
zapewniającego wspoó lne egzekwowanie praw człowieka i podstawowych wolnosó ci. Jego
podejsó cie musi bycó kierowane tym, zż e przedmiot i cel Konwencji, jako instrumentu
chroniącego pojedyncze istoty ludzkie, wymagają interpretacji i stosowania jej
postanowienó w sposoó b zapewniający praktycznosó có i skutecznosó có zawartych w niej
gwarancji. (zob. m.in. sprawy Soering, op. cit., § 87; loizidou przeciwko Turcji (wstępne
zarzuty), op. cit., § 72; sprawę McCann i inni, op. cit, § 146).
128. Zostało przyjęte, zż e Układająca się Strona jest odpowiedzialna na mocy
postanowienó art. 1 Konwencji za wszystkie działania i zaniechania podlegających jej
organoó w, niezalezż nie od tego, czy badane działanie lub zaniechanie wynikło z przepisoó w
prawa krajowego lub koniecznosó ci wypełnienia obowiązkoó w wynikających z przepisoó w
prawa międzynarodowego. Art. 1 nie rozroó zż nia, co do rodzaju przedmiotowej zasady lub
przedmiotowego só rodka oraz nie wyłącza zż adnej częsó ci „jurysdykcji” Układającej się
Strony spod kontroli na mocy przepisoó w Konwencji (sprawa Bosphorus, op. cit., § 153).
Panó stwo jest uwazż ane za ponoszące odpowiedzialnosó có na mocy postanowienó Konwencji
w stosunku do zobowiązanó traktatowych po wejsó ciu w zż ycie Konwencji (zob. sprawę
Bosphorus, op. cit., § 154 oraz sprawy w niej przytoczone). Dla przykładu w sprawie
Soering, op. cit., uznano zż e obowiązek wynikający z postanowienó Artykułu 3 Konwencji,
by nie przekazywacó oskarzż onego na rzecz innego Panó stwa w przypadku, gdy istnieją
istotne podstawy, aby uznacó , zż e zostałby on narazż ony na ryzyko tortur bądzó nieludzkiego
lub ponizż ającego traktowania albo karania jest nadrzędny wobec obowiązkoó w
Zjednoczonego Kroó lestwa wynikających z zawartego przez nie w 1972 r. Traktatu
ekstradycyjnego ze Stanami Zjednoczonymi.
2. Zastosowanie powyższych zasad w odniesieniu do obecnej sprawy
129. Trybunał pragnie przypomniecó , zż e pierwszy skarzż ący został aresztowany przez
zż ołnierzy z kontyngentu Zjednoczonego Kroó lestwa, stanowiącego częsó có
Wielonarodowych Sił Zbrojnych, w dniu 30 kwietnia 2003 r., a drugi skarzż ący dnia 21
listopada 2003 r. Byli oni przetrzymywani w osó rodku zatrzymanó zarządzanym przez
Zjednoczone Kroó lestwo jako osoby internowane w związku z kwestiami bezpieczenó stwa.
Jednakzż e od wczesnego etapu internowania skarzż ących, władze brytyjskie prowadziły
13
dochodzenie w sprawie ich udziału w morderstwach sierzż anta sztabowego
Cullingwortha i sapera Allsoppa (zob. ustępy 40-43 powyzż ej).
130. Okupacja Iraku zakonó czyła się 28 czerwca 2004 r. W kwietniu 2004 r. do irackiego
kodeksu karnego ponownie wprowadzono karę só mierci w stosunku do pewnych
przestępstw, w tym roó wniezż do morderstwa (zob. ustęp 23 powyzż ej).
131. 16 grudnia 2005 r. władze Zjednoczonego Kroó lestwa przekazały sprawy skarzż ących
na rzecz irackich sądoó w karnych (zob. ustęp 45 powyzż ej). 18 maja 2006 r. Sąd Karny w
Basrze wydał zarządzenie upowazż niające ich dalsze zatrzymanie przez siły
Zjednoczonego Kroó lestwa, a 21 maja 2006 r. władze Zjednoczonego Kroó lestwa
zdecydowały się sklasyfikowacó skarzż ących jako „więzó niowie karni” (zob. ustęp 46
powyzż ej). Od 27 grudnia 2007 r. Wysoki Trybunał Iracki zż ądał przekazania skarzż ących
pod jego nadzoó r w celu przeprowadzenia procesu sądowego w odniesieniu do zarzutoó w,
za ktoó re groziła kara só mierci (zob. ustęp 48 powyzż ej). 31 grudnia 2008 r. władze
Zjednoczonego Kroó lestwa fizycznie przekazały skarzż ących pod nadzoó r irackiej policji
(zob. ustęp 80 powyzż ej).
132. Proces sądowy skarzż ących przed Wysokim Trybunałem Irackim rozpoczął się 11
maja 2009 r. Wstępnie zostali oni oskarzż eni o zaboó jstwo dwoó ch brytyjskich zż ołnierzy,
ktoó rzy wyrazó nie się poddali. Przestępstwo, za ktoó re maksymalnym wymiarem kary jest
kara só mierci. 21 lipca 2009 r. po zakonó czeniu postępowania dowodowego wycofano
wstępne oskarzż enia przeciwko skarzż ącym, za ktoó re groziła kara só mierci i zamieniono je
na oskarzż enia o przestępstwo nie zagrozż one karą só mierci. Tydzienó poó zó niej dodano
dodatkowe oskarzż enie, ktoó re na mocy prawa mogło grozicó karą só mierci. W styczniu 2010
r. Sąd Kasacyjny podjął decyzję, aby przekazacó sprawę w celu jej ponownego zbadania i
rozpatrzenia (zob. ustępy 82-89 powyzż ej).
133. Trybunał pragnie zauwazż ycó , zż e Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny tuzż przed fizycznym
przekazaniem skarzż ących uznały, zż e przedstawiono istotne podstawy, aby uznacó , izż
istnieje realne ryzyko, zż e skarzż ący zostaną skazani na karę só mierci i poddani egzekucji
(zob. ustęp 60 i 70 powyzż ej). Dochodząc do tego wniosku sądy krajowe wzięły pod
uwagę fakt, zż e za przestępstwa zarzucone oskarzż onym groziła kara só mierci; zż e istniały
wyrazó ne dowody, izż osoby skazane za takie przestępstwa w praktyce ponosiły karę
só mierci; zż e władze irackie nie złozż yły zż adnych gwarancji, co do nienałozż enia kary
só mierci oraz zż e inne czynniki, na ktoó re powoływały się Władze Panó stwowe, takie jak
pismo od członka rodziny jednej z ofiar proszące o łagodny wymiar kary, nie były
wystarczająco przekonujące oraz pewne, by wyeliminowacó ryzyko.
134. Po zbadaniu dowodoó w Trybunał nie widzi powodu, by poddawacó ustalenia sądoó w
krajowych w tym względzie w wątpliwosó có. Ponadto uznaje, zż e pomimo dodatkowego
pisma złozż onego przez Władze Panó stwowe Zjednoczonego Kroó lestwa do Wysokiego
Trybunału Irackiego w lipcu 2009 r., informującego Wysoki Trybunał Iracki, zż e rodzina
drugiego zamordowanego zż ołnierza nie dązż yła do nałozż enia na skarzż ących kary só mierci
(zob. ustęp 86 powyzż ej), władze irackie nadal nie zapewniły wiązż ącej obietnicy nie
zastosowania kary só mierci. Sprawa skarzż ących została niedawno przekazana w celu jej
ponownego zbadania i rozpatrzenia, w związku z czym niemozż liwe jest przewidzenie
wyniku tego procesu. W tych okolicznosó ciach Trybunał nie uznaje, aby ryzyko poddania
skarzż ących egzekucji zostało całkowicie rozwiane.
135. Ponadto Trybunał uznaje, zż e ze względu na charakter materiałoó w dowodowych i
zarzutoó w przeciwko skarzż ącym, od kwietnia 2004 r., gdy w Iraku ponownie
wprowadzono karę só mieci, istniały istotne podstawy, aby uznacó , izż skarzż ący poniesó liby
ryzyko kary só mierci w przypadku ich osądzenia i skazania przez sąd iracki.
Sprawozdanie ze spotkania Divisional Internment Review Committee (DIRC) z 27 lipca
14
2004 r. odnotowuje, zż e Sekretarz Stanu Zjednoczonego Kroó lestwa juzż na tym etapie
obawiał się zastosowania kary só mierci (zob. ustęp 44 powyzż ej). Podobne wyrazy obawy
zostały zarejestrowane w sprawozdaniach z 31 sierpnia 2004 r. oraz 31 stycznia i 3 maja
2005 r.
136. Skarzż ący musieli bycó só wiadomi tego ryzyka. Trybunał stwierdza, zż e co najmniej od
maja 2006 r., gdy irackie sądy karne objęły jurysdykcję nad ich sprawami, skarzż ący
podlegali uzasadnionej obawie egzekucji. Uzasadnione jest więc załozż enie, zż e obawa ta
sprawiła skarzż ącym intensywne cierpienie psychologiczne. Musiało ono trwacó przez cały
okres składania odwołanó do sądoó w irackich odnosó nie przekazania ich spraw do
Wysokiego Trybunału Irackiego (zob. ustęp 47 powyzż ej) oraz w trakcie odmowy
angielskich sądoó w krajowych w kwestii zapobiegnięcia ich fizycznego przekazania na
rzecz władz irackich. Cierpienie to niewątpliwie nasiliło się około 31 grudnia 2008 r., gdy
ryzyko nabrało realnych kształtoó w i doszło do przekazania skarzż ących, i trwa po dzienó
dzisiejszy.
137. Protokoó ł Nr 13 wszedł w zż ycie w stosunku do Zjednoczonego Kroó lestwa dnia 1
lutego 2004 r. Trybunał uznaje, zż e najpoó zó niej od tego terminu obowiązki Panó stwa
pozwanego na mocy postanowienó art. 2 Konwencji i art. 1 Protokołu Nr 13
zobowiązywały to Panó stwo, by nie zawierało zż adnych porozumienó lub umoó w, ktoó re
angazż owały je w zatrzymania osoó b fizycznych w celu przekazania ich do osądu pod
zarzutem przestępstwa grozż ącego poniesieniem kary só mierci lub inną ekspozycję osoó b
fizycznych podlegających pod jego jurysdykcję na realne ryzyko poniesienia kary só mierci
oraz ryzyko egzekucji. Ponadto Trybunał uznaje, zż e uzasadniona obawa egzekucji przez
władze irackie, odczuwana przez skarzż ących w okresie pomiędzy majem 2006 r. a lipcem
2009 r., musiała wiązacó się ze znacznym cierpieniem psychicznym oraz zż e poddanie ich
takiemu cierpieniu stanowiło nieludzkie traktowanie w rozumieniu art. 3 Konwencji.
138. Władze Panó stwowe stwierdziły, zż e zgodnie z dobrze ugruntowanymi zasadami
prawa międzynarodowego nie miały innego wyboru nizż poszanowanie suwerennosó ci
Iraku i przekazanie skarzż ących, będących obywatelami Iraku znajdujących się na
terytorium tego kraju, pod jursdykcję sądoó w irackich, gdy zostało to przez nie zazż ądane.
W tej kwestii Trybunał odnosi się do swojego orzecznictwa, streszczonego w ustępach
126-128 powyzż ej, ktoó re stanowi, zż e Układające się Panó stwo nie mozż e zawrzecó umowy z
innym panó stwem, w przypadku gdy taka umowa stoi w sprzecznosó ci z jego obowiązkami
wynikajacymi z postanowienó Konwencji. Zasada ta ma tym bardziej zastosowanie do
obecnej sprawy, gdy wezó mie się pod uwagę bezwzględny i fundamentalny charakter
prawa do niepodlegania karze só mierci oraz ryzyko powazż nej i nieodwracalnej szkody,
jakiemu poddani byli skarzż ący.
139. Sądy krajowe uznały się za zobowiązane na mocy zasad prawa międzynarodowego
dotyczących „azylu dyplomatycznego”, zastosowanego przez Sąd Apelacyjny w sprawie
R(B) (zob. ustęp 58, 72 i 94 powyzż ej), by stwierdzicó , zż e obowiązek udzielenia azylu
eksterytorialnie moó gł miecó zastosowanie jedynie w przypadku, gdy istniały wyrazó ne
dowody, izż Panó stwo terytorialne zamierzało poddacó osoby fizyczne traktowaniu
stanowiącemu zbrodnię przeciwko ludzkosó ci. Ogoó lne zbadanie przez Trybunał zasad
„azylu dyplomatycznego” lub ustalenie kiedy, o ile kiedykolwiek, przekazanie osoó b
fizycznych przez przedstawicieli dyplomatycznych lub konsularnych Układającego się
Panó stwa mogłoby stanowicó naruszenie Konwencji nie jest konieczne na potrzeby
niniejszego orzeczenia. Trybunał pragnie jedynie zasygnalizowacó , zż e w decyzji o
dopuszczalnosó ci w stosunku do sprawy W.M. przeciwko Danii, skarga nr 17932/90,
Decyzja Komisji z dnia 14 pazó dziernika 1992 r., Zbiór Orzeczeń nr 73, s. 193, Komisja
wydawała się załozż ycó , pomimo braku szczegoó łowej argumentacji, zż e zasada ustanowiona
15
w sprawie Soering przeciwko wydaleniu ma zastosowanie w przypadku, gdy osoba
fizyczna dązż y do uzyskania azylu w ambasadzie Układającego się Panó stwa i został jej on
odmoó wiony.
140. Trybunał uznaje, zż e stan faktyczny obecnej sprawy umozż liwia wyrazó ne rozroó zż nienie
jej od sytuacji „azylu dyplomatycznego” z następujących powodoó w. Placoó wki
dyplomatyczne i konsularne posiadają konkretny status wynikający z przepisoó w prawa
międzynarodowego. Gdy panó stwo ustanawia misję dyplomatyczną zgadza się
przestrzegacó praw panó stwa terytorialnego oraz nie ingerowacó w jego sprawy
wewnętrzne (Konwencja Wiedenó ska o Stosunkach Dyplomatycznych, art. 41 § 1: zob.
ustęp 93 powyzż ej); stanowi to jeden z warunkoó w, na ktoó rych panó stwo terytorialne
zgadza się na ustanowienie takiej misji. Dlatego tezż , gdy osoba fizyczna dązż y do
uzyskania azylu w ambasadzie obowiązki Panó stwa wysyłającego wobec Panó stwa
terytorialnego są znane i mają zastosowanie ab initio (pomimo innych, konfliktujących
obowiązkoó w, takich jak te wynikające z Konwencji). Z kolei w obecnej sprawie skarzż ący
nie dązż yli do uzyskania azylu u władz Zjednoczonego Kroó lestwa; zamiast tego po
wkroczeniu do Iraku siły zbrojne Panó stwa pozwanego podjęły aktywne działania, by
skarzż ący znalezó li się pod jurysdykcją Zjednoczonego Kroó lestwa poprzez aresztowanie
ich i zatrzymanie w brytyjskich osó rodkach zatrzymanó (zob. sprawę Al-Saadoon i Mufdhi
przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (dec.), skarga nr 61498/08, §§ 84-89, 30 czerwca
2009 r.). W takich okolicznosó ciach Trybunał uznaje, zż e panó stwo pozwane było w
pierwszej kolejnosó ci zobowiązane zapewnicó , aby areszt i zatrzymanie skarzż ących nie
zakonó czyło się w sposoó b naruszający ich prawa na mocy art. 2 i 3 Konwencji oraz art. 1
Protokołu Nr 13.
141. Władze Panó stwowe nie przedstawiły wystarczających dowodoó w, aby przekonacó
Trybunał, zż e potrzeba ochrony praw skarzż ących wynikających z art. 2 i 3 Konwencji oraz
art. 1 Protokołu Nr 13 nieuchronnie wymagała podjęcia działanó naruszających
suwerennosó có Iraku. Materiał dowodowy przedłozż ony na rzecz Trybunału wskazuje, zż e
pomimo uwag wyrazż onych na szczeblu ministerialnym w lipcu 2004 r., dotyczących
ryzyka nałozż enia kary só mierci w przypadku osądzenia skarzż ących przez sądy irackie
(zob. ustęp 44 powyzż ej), nie podjęto zż adnych proó b negocjacji z władzami irackimi w celu
zapobiegnięcia zastosowania takiej kary. Zgodnie z materiałem dowodowym złozż onym
przez p. Watkinsa przed Sądem Okręgowym i Sądem Apelacyjnym (zob. ustęp 56 i 66
powyzż ej), pod koniec 2008 r. Władze Panó stwowe Zjednoczonego Kroó lestwa orzekły, zż e
samo zgłoszenie Władzom Panó stwowym Iraku mozż liwosó ci przeniesienia skarzż ących do
Zjednoczonego Kroó lestwa lub dalszego ich zatrzymania w Iraku po 31 grudnia 2008 r.
nie było politycznie mozż liwe. Jednakzż e ze sprawozdania ze spotkania DIRC z dnia 28
wrzesó nia 2004 r. wynika, zż e prokuratura iracka wstępnie nie wykazywała zapału do
rozpatrzenia tej sprawy ze względu na jej „tak duzż ą głosó nosó có” (zob. ustęp 44 powyzż ej).
Mogło to stanowicó okazję do uzyskania zgody Władz Panó stwowych Iraku na
alternatywne porozumienie obejmujące takie rozwiązania, jak osądzenie skarzż ących
przez sąd Zjednoczonego Kroó lestwo w Iraku lub w Zjednoczonym Kroó lestwie. Wygląda
na to, zż e nie dązż ono do uzyskania takiego rozwiązania.
142. Ponadto Władze Panó stwowe uznają, zż e w trakcie negocjowania Memorandum o
Porozumieniu pomiędzy Zjednoczonym Kroó lestwem a Irakiem z listopada 2004 r., czy
tezż w dowolnym innym momencie, nie podjęto zż adnych proó b dązż enia do uzyskania od
władz irackich ogoó lnej gwarancji, zż e w só wietle obowiązkoó w ciązż ących na Zjednoczonym
Kroó lestwie na mocy Konwencji i Protokołu Nr 13 zż adna osoba fizyczna przekazana spod
fizycznego nadzoru Sił Zbrojnych Zjednoczonego Kroó lestwa nie zostanie poddana karze
só mierci. Władze Panó stwowe nie utrzymują roó wniezż , aby przed podjęciem decyzji
16
przekazania spraw skarzż ących do sądoó w irackich składały jakiekolwiek wnioski do
władz irackich o wydanie wiązż ącej gwarancji, zż e w przypadku przekazania spraw
skarzż ący nie będą zagrozż eni poniesieniem kary só mierci. Wygląda na to, zż e pierwsze
działania w sprawie dązż enia do uzyskania łagodniejszego wymiaru kary w ich imieniu
zostały podjęte dopiero po złozż eniu przez skarzż ących wniosku o sądową kontrolę przed
Sądem Okręgowym. Jednakzż e według ustalenó sądoó w krajowych nie uzyskano wiązż ącej
gwarancji.
143. Podsumowując Trybunał uznaje, zż e ze względu na nieuzyskanie takiej wiązż ącej
gwarancji przekazanie spraw skarzż ących na rzecz sądoó w irackich i fizyczne przekazanie
skarzż ących władzom irackim nie brało pod uwagę obowiązkoó w Zjednoczonego
Kroó lestwa wynikających z art. 2 i 3 Konwencji oraz art. 1 Protokołu Nr 13, jako zż e przez
cały przedmiotowy okres istniały istotne podstawy, aby uznacó , izż skarzż ący poniesó liby
realne ryzyko kary só mierci i egzekucji.
144. Wynik sprawy skarzż ących przed Wielkim Trybunałem Irackim jest obecnie
niepewny. Podczas gdy skarzż ący pozostają w realnym zagrozż eniu egzekucji ze względu
na przekazanie ich sprawy w celu jej ponownego zbadania, obecnie nie mozż na
przewidziecó , czy ich sprawa zostanie ponownie rozpatrzona w związku z oskarzż eniem,
za ktoó re grozi kara só mierci czy tezż zostaną oni uznani za winnych, skazani na só miercó i
poddani egzekucji. Jednakzż e niezalezż nie od ostatecznego wyniku jest to sprawa, w ktoó rej
ze względu na działania i zaniechania władz Zjednoczonego Kroó lestwa, skarzż ący
pozostają w obawie egzekucji ze strony władz irackich co najmniej od maja 2006 r.
Trybunał uznał powyzż ej, zż e spowodowanie skarzż ącym takiego rodzaju i stopnia
cierpienia psychologicznego stanowiło nieludzkie traktowanie. W związku z czym
wynika, zż e doszło do naruszenia art. 3 Konwencji.
145. W tych okolicznosó ciach oraz w só wietle powyzż szych wynikoó w Trybunał nie uznał za
konieczne ustalenia, czy naruszone zostały takzż e prawa skarzż ących wynikające z art. 2
Konwencji oraz art. 1 Protokołu Nr 13.
II. ZARZUT NARUSZENIA POSTANOWIENÓ ARTYKUŁU 6 KONWENCJI
146. Skarzż ący stwierdzili, zż e w momencie przekazania ich pod nadzoó r władz irackich
istniały istotne podstawy, aby uznacó , izż poniesó liby realne ryzyko nierzetelnego procesu
sądowego przed Wysokim Trybunałem Irackim w naruszeniu ich praw wynikających z
art. 6 § 1 Konwencji, ktoó ry stanowi, zż e:
„Kazż dy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy ... przez sąd
... przy rozstrzyganiu o ... wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.”
Władze Panó stwowe zaprzeczyły, aby istniało jakiekolwiek ryzyko nierzetelnego procesu
sądowego.
147. Skarzż ący stwierdzili, zż e rzetelnosó có procesoó w sądowych przed Wysokim
Trybunałem Irackim była przedmiotem nieustannej i szerokiej krytyki ze strony wielu
organizacji pozarządowych i organoó w międzynarodowych, skupiającej się zaroó wno na
braku niezalezż nosó ci Wysokiego Trybunału Irackiego oraz jego ogoó lnej zdolnosó ci
przeprowadzenia procesu sądowego, spełniającego nawet te z najbardziej
podstawowych wymogoó w międzynarodowych. Powołali się oni na sprawozdania
przygotowane przez Międzynarodowe Centrum Sprawiedliwosó ci Okresu Przejsó ciowego
[International Center for Transitional Justice] („Sprawa Dujail: Metoda Proó b i Błędoó w?”
[Dujail: Trial and Error?] (listopad 2006)); Grupę Roboczą ds. Samowolnych Zatrzymanó
przy Radzie Praw Człowieka Walnego Zgromadzenia ONZ (Opinia nr 31/2006 dotycząca
procesu sądowego i zatrzymania Saddama Husseina); organizację Human Rights Watch
(„Zatruty kielich: Notatka informacyjna organizacji Human Rights Watch na temat
decyzji Wysokiego Trybunału Irackiego w sprawie Dujail” [The Poisoned Chalice: A
17
Human Rights Watch Briefing Paper on the Decision of the Iraqi High Tribunal in the
Dujail Case] (czerwiec 2007 r.)); oraz zeznania swoich biegłych, ktoó rzy prezentowali
materiały dowodowe przed sądami krajowymi (zob. ustęp 59 powyzż ej). W odniesieniu
do tych sprawozdanó skarzż ący stwierdzili w szczegoó lnosó ci, zż e pracownicy Wysokiego
Trybunału Irackiego oraz só wiadkowie pojawiający się przed tym Trybunałem byli
narazż eni na znaczne zagrozż enie bezpieczenó stwa, w tym na ryzyko zaboó jstwa, oraz zż e
oskarzż eni byli pozbawieni skutecznej reprezentacji ze względu na ryzyko, na jakie
narazż eni byli radcy prawni. Skarzż ący stwierdzili, zż e w Iraku nie istniała tradycja
niezalezż nosó ci wymiaru sprawiedliwosó ci oraz zż e sędziowie Wysokiego Trybunału
Irackiego znajdowali się pod wpływem stałych ingerencji politycznych. Te
nieprawidłowosó ci wyjasó niały około 80% poziom karalnosó ci osoó b oskarzż onych,
sądzonych przed Wysokim Trybunałem Irackim.
148. Władze Panó stwowe stwierdziły, zż e nie istniało ryzyko, izż skarzż ącym w sposoó b
razż ący mogła zostacó odmoó wiona ochrona prawna, jako zż e Sąd Okręgowy i Sąd
Apelacyjny podjęły poprawną decyzję na podstawie obszernych i najnowszych
dowodoó w, jakie zostały im przedstawione.
B. Ocena Trybunału
149. W sprawie Mamatkulov i Askarov, op. cit., §§ 90 i 91, Wielka Izba potwierdziła
zasadę ustanowioną po raz pierwszy w sprawie Soering, op. cit., § 113, zagodnie z ktoó rą,
decyzja o ekstradycji mozż e bycó sprzeczna z postanowieniami art. 6 w okolicznosó ciach,
gdy oskarzż onemu razż ąco odmoó wiono rzetelnego procesu sądowego w Panó stwie
wnioskodawcy lub gdy istniała mozż liwosó có takiej odmowy. Tak jak w przypadkach
podlegających postanowieniom art. 3 Trybunał uznaje, zż e w przypadku gdy doszło juzż
do wydalenia, istnienie ryzyka razż ącego naruszenia postanowienó art. 6 musi zostacó w
pierwszej kolejnosó ci ocenione w odniesieniu do stanu faktycznego, ktoó ry był znany lub
winien bycó znany Układającemu się Panó stwu w momencie wydalenia, co jednak nie stoi
na przeszkodzie temu, by Trybunał uwzględnił informacje, ktoó re wyszły na jaw w
terminie poó zó niejszym (zob. ustęp 125 powyzż ej).
150. Jednakzż e w obecnej sprawie Trybunał uznaje ustalenia sądoó w krajowych, zż e w
momencie przekazania ryzyko poddania skarzż ących nierzetelnemu procesowi
sądowemu przed Wysokim Trybunałem Irackim nie zostało stwierdzone. Obecnie, gdy
odbył się juzż proces sądowy, przed Trybunałem nie przedstawione zostały zż adne
dowody wzbudzające wątpliwosó ci względem tej oceny. Z związku z powyzż szym Trybunał
nie stwierdził naruszenia Artykułu 6 Konwencji.
III. ZARZUT NARUSZENIA POSTANOWIENÓ ARTYKUŁOÓ W 13 I 34 KONWENCJI
151. Skarzż ący stwierdzili, zż e ich fizyczne przekazanie władzom irackim, w naruszeniu
wskazania Trybunału na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału, spowodowało
naruszenie Artykułu 34 Konwencji, ktoó ry stanowi, co następuje:
„Trybunał mozż e przyjmowacó skargi kazż dej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy
jednostek, ktoó ra uwazż a, zż e stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich
Układających się Stron praw zawartych w Konwencji lub jej Protokołach. Wysokie
Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzacó w zż aden sposoó b skutecznemu
wykonywaniu tego prawa.”
Co więcej, jako zż e w momencie przekazania skarzż ących Izba Lordoó w nie miała
mozż liwosó ci rozpoznania ich odwołania, przekazanie to naruszyło takzż e ich prawo do
skutecznego, krajowego só rodka odwoławczego, w naruszeniu Artykułu 13 Konwencji,
ktoó ry stanowi, co następuje:
18
„Kazż dy, czyje prawa i wolnosó ci zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma
prawo do skutecznego só rodka odwoławczego do własó ciwego organu panó stwowego takzż e
woó wczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.”
Władze Panó stwowe odrzuciły tę argumentację.
A. Stanowiska stron
1. Skarżący
152. Skarzż ący zgłosili, zż e konsekwencje przekazania ich władzom irackim w naruszeniu
wskazania na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału nie mogłyby bycó
powazż niejsze, zaroó wno w stosunku do ich prawa do złozż enia skargi indywidualnej oraz
prawa do skutecznego só rodka odwoławczego. Zaroó wno orzeczenie Trybunału w sprawie
Palavi przeciwko Mołdawii z 10 marca 2009 r. [Wielka Izba], skarga nr 39806/05, § 92,
jak roó wniezż orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwosó ci w sprawie
LaGrand (orzeczenie z dnia 27 czerwca 2001 r., Sprawozdania Międzynarodowego
Trybunału Sprawiedliwosó ci z 2001 r.) stanowiące podstawę dla Władz Panó stwowych,
wyrazó nie przesądzały, zż e obowiązkiem Panó stwa było podjęcie rozsądnych działanó
uwzględniające zalecenia w kwestii zastosowania só rodkoó w tymczasowych. Niemniej
jednak Władze Panó stwowe przyznały, zż e na zż adnym etapie nie podjęły kontaktu z
władzami irackimi w celu zbadania mozż liwosó ci zatrzymania skarzż ących w osó rodku
zatrzymanó Zjednoczonego Kroó lestwa w Basrze na okres kilku tygodni lub miesięcy,
konieczny do rozpatrzenia kwestii prawnych. Ponadto Władze Panó stwowe nie
poinformowały Trybunału lub przedstawicieli skarzż ących o poranku dnia 31 grudnia
2008 r., zż e nie zamierzają wykonanó zalecenia wydanego na podstawie Reguły 39.
Trybunał został poinformowany dopiero, gdy doszło juzż do przekazania skarzż ących.
153. Skarzż ący stwierdzili, zż e Władze Panó stwowe były w pełni só wiadome tego, izż Izba
Lordoó w nie prowadziła działalnosó ci w okresie só wiątecznym i wniosek o prawo do
odwołania oraz zastosowanie só rodkoó w tymczasowych moó gł zostacó złozż ony najwczesó niej
12 stycznia 2009 r. Przekazując skarzż ących przed tą datą Władze Panó stwowe wiedziały,
zż e ich prawo do uzyskania takiego odwołania, a co za tym idzie skutecznego só rodka
odwoławczego, zostałoby uchylone.
2. Władze Państwowe
154. W sprawie Paladi, op. cit., Trybunał uznał, zż e to w gestii Władz Panó stwowych lezż ało
udowodnienie istnienia obiektywnej przeszkody, ktoó ra uniemozż liwiła im zastosowanie
só rodka tymczasowego wskazanego na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału.
Zdaniem Władz Panó stwowych kwestia, czy istniała obiektywna przeszkoda musiała bycó
kazż dorazowo oceniona w odniesieniu do stanu faktycznego i prawnego. Zgodnie z
orzecznictwem Trybunału Konwencja musiała bycó interpretowana w só wietle innych
zasad prawa międzynarodowego oraz zgodnie z tymi zasadami. Miało to roó wniezż
zastosowanie przy interpretacji art. 34 i Reguły 39. Spora częsó có argumentacji lezż ącej u
podstaw decyzji Trybunału w sprawie Mamatkulov, op. cit., dotyczącej wiązż ącego
charakteru wskazanó na podstawie Reguły 39, była oparta na uwzględnieniu innych zasad
prawa międzynarodowego, w tym orzeczenia Międzynarodowego Trybunału
Sprawiedliwosó ci w sprawie LaGrand, op. cit. W orzeczeniu w sprawie LaGrand, w cytacie
przytoczonym przez Trybunał w sprawie Paladi, Międzynarodowy Trybunał
Sprawiedliwosó ci zaznaczył, zż e orzeczenie só rodkoó w tymczasowych „nie wymagało od
Stanoó w Zjednoczonych wykonania uprawnienó , ktoó rych nie posiadały”, jednak nałozż yło
na nie obowiązek podjęcia wszelkich dostępnych im só rodkoó w celem zapewnienia, aby
Walter LaGrand nie został poddany egzekucji do czasu zakonó czenia postępowanó .
155. W obecnej sprawie nie nalezż y interpretowacó zalecenia wydanego na podstawie
Reguły 39 jako wymagające od Układającego się Panó stwa wykonania uprawnienó , ktoó rych
19
nie posiada, w tym w szczegoó lnosó ci dalszego zatrzymania skarzż ących po poó łnocy dnia 31
grudnia 2008 r. Zalecenie wydane na podstawie Reguły 39 nie mogło zobowiązacó
Układającego się Panó stwa do naruszenia prawa i suwerennosó ci Panó stwa nie będącego
stroną Konwencji. Była to rzeczywisó cie wyjątkowa sprawa. Jezż eli stosowne ustawy
rzeczywisó cie przypadały pod jurysdykcję Zjednoczonego Kroó lestwa, sprawa ta była z
definicji „wyjątkowa” pod względem eksterytorialnego zastosowania Konwencji (zob.
sprawę Banković, op. cit., § 74). Ponadto wyjątkowy charakter sprawy wynikał
bezposó rednio z faktu, zż e Zjednoczone Kroó lestwo działało lub było zmuszone do działania
poza własnym terytorium. Układające się Panó stwo nie mogło w pełni dostosowacó się do
zalecenia wydanego na podstawie Reguły 39 poniewazż znajdowało się na terytorium
innego panó stwa. Władze Panó stwowe były dumne z długiej tradycji wspoó łpracy z
Trybunałem i stosowania się do poprzednich zalecenó wydanych na podstawie Reguły 39.
W rozpatrywanej sprawie nie zastosowały się do zalecenia wyłącznie dlatego, zż e istniała
obiektywna przeszkoda uniemozż liwiająca jego zastosowanie.
156. Władze Panó stwowe odrzuciły osó wiadczenia stron trzecich stwierdzające, zż e
obowiązek zastosowania się do zalecenie wydanego na podstawie Reguły 39 nie został
zniesiony przez fakt istnienia innego, pozostającego w sprzecznosó ci, obowiązku
międzynarodowego (zob. ustęp 158-159 ponizż ej) jako nieistotne dla sprawy. Obecna
sprawa nie obejmowała sprzecznych obowiązkoó w, w ramach ktoó rych Panó stwa mogły
wybracó działanie zgodnie z traktatem A lub traktatem B. Argumentem, do ktoó rego nie
odniesó li się interwenienci było to, zż e Władze Panó stwowe nie mogły wykonacó zalecenia
wydanego na podstawie Reguły 39; nie posiadały stosownych uprawnienó ani swobody
działania. Skarzż ący stwierdzili, zż e Władze Panó stwowe mogły dołozż ycó większych staranó ,
jednak oznaczałoby to zignorowanie niezwykłej wrazż liwosó ci wazż nych i pilnych
negocjacji odbywających się w tamtym czasie w Iraku (zob. ustępy 55 i 66 powyzż ej).
157. Zdaniem Władz Panó stwowych skarga w oparciu o art. 13 była bezzasadna, jako zż e
do 9 lutego 2009 r. skarzż ący nie dązż yli do uzyskania zawieszenia w celu złozż enia
odwołania do Izby Lordoó w. W momencie przekazania nie toczyły się zż adne
postępowania krajowe.
3. Strony trzecie
158. Komisja ds. Roó wnosó ci i Praw Człowieka stwierdziła, zż e nie istnieje uzasadniony
wyjątek od zasady wyrazż onej w sprawie Mamatkulov, op. cit., zgodnie z ktoó rą,
niedopełnienie przez Panó stwo obowiązku zastosowania só rodka tymczasowego stanowi
naruszenie postanowienó art. 34 w przypadku, gdy takie niedopełnienie wynika z
obowiązku na mocy prawa międzynarodowego (zakładając, zż e obowiązek ten został
zidentyfikowany i istniał). Brak takiego wyjątku wynika z orzecznictwa Trybunału
odnosó nie do konfliktoó w pomiędzy obowiązkami wynikającymi z prawa
międzynarodowego a obowiązkami o charakterze materialnym na podstawie Konwencji
oraz z argumentacji przedstawionej w orzeczeniu w sprawie Mamatkulov, tzn.
koniecznosó ci ochrony praktycznej efektywnosó ci systemu Konwencyjnego w stosunku do
pojedynczych skarzż ących.
159. Grupa interwenientoó w (zob. ustęp 6 powyzż ej) argumentowała, zż e biorąc pod uwagę
cel i znaczenie só rodkoó w tymczasowych dla ochrony praw Konwencyjnych, nalezż y só cisó le i
spoó jnie stosowacó obowiązek przestrzegania tych só rodkoó w wynikający z art. 34. Panó stwo
musiało podjącó wszelkie dostępne mu só rodki, aby spełnicó ten obowiązek, a decydując czy
i w jakim zakresie zastosowacó só rodki tymczasowe nie mogło zamienicó swojego
orzeczenia na to wydane przez Trybunał. Orzeczenia w sprawie Soering i Mamatkulov
pokazały, zż e istnienie konfliktu obowiązkoó w międzynarodowych nie zezwala na
rezygnację z zastosowania só rodkoó w tymczasowych.
20
B. Ocena Trybunału
1. Zasady ogólne
160. SÓ rodki tymczasowe na postawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału są zalecane
wyłącznie w niektoó rych dziedzinach. W praktyce Trybunał wyda takie zalecenie jedynie,
gdy istnieje bezposó rednie ryzyko wystąpienia niemozż liwej do naprawienia szkody. O ile
Konwencja nie zawiera konkretnego postanowienia dotyczącego obszaroó w, w ktoó rych
zastosowanie ma Reguła 39, to wnioski o jej zastosowanie zazwyczaj dotyczą prawa do
zż ycia (art. 2), prawa do niepodlegania torturom lub nieludzkiemu traktowaniu (art. 3)
oraz, w wyjątkowych przypadkach, prawa do poszanowania zż ycia prywatnego i
rodzinnego (art. 8) lub innych praw gwarantowanych przez Konwencję (zob. sprawę
Mamatkulov, op. cit., § 104). W systemie Konwencyjnym só rodki tymczasowe grają
kluczową rolę w unikaniu nieodwracalnych sytuacji, ktoó re uniemozż liwiłyby Trybunałowi
własó ciwe rozpatrzenie skargi oraz, gdzie jest to wskazane, zapewnienie skarzż ącemu
praktycznej i skutecznej ochrony praw Konwencyjnych. Zgodnie z powyzż szym w takich
warunkach niedopełnienie przez Panó stwo obowiązku zastosowania só rodkoó w
tymczasowych podwazż y skutecznosó có prawa do skargi, gwarantowanego na mocy art. 34,
oraz formalny obowiązek panó stwa do ochrony praw i wolnosó ci okresó lonych w Konwencji
(sprawa Mamatkulov, op. cit., § 125).
161. Naruszenie art. 34 nastąpi wtedy, gdy władze Układającego się Panó stwa nie
podejmą wszystkich krokoó w, ktoó rych podjęcie byłoby uzasadnione, w celu zastosowania
tymczasowych só rodkoó w zalecanych przez Trybunał (sprawa Paladi, op. cit., § 88).
Rozwazż ając skargę na mocy art. 34 dotyczącą domniemanego niedopełnienia przez
Układające się Panó stwo obowiązku zastosowania só rodkoó w tymczasowych, Trybunał nie
rozpatrzy ponownie, czy jego decyzja w kwestii zastosowania só rodkoó w tymczasowych
była poprawna. Obowiązek przedstawienia Trybunałowi dowodoó w zastosowania
só rodkoó w tymczasowych lub, w wyjątkowych przypadkach, istnienia obiektywnej
przeszkody uniemozż liwiającej zastosowanie takich só rodkoó w oraz podjęcia przez Władze
Panó stwowe wszelkich rozsądnych krokoó w, aby usunącó przeszkodę i na biezż ąco
informowacó Trybunał o sytuacji (sprawa Paladi, op. cit., § 92) lezż y w gestii pozwanych
Władz Panó stwowych.
2. Zastosowanie powyższych zasad w odniesieniu do obecnej sprawy
162. Zgodnie z powyzż szym, podejsó cie Trybunału do interpretacji Konwencji musi bycó
kierowane tym, zż e jej przedmiot i cel, jako instrument chroniący pojedyncze istoty
ludzkie, wymaga interpretacji i stosowania jej postanowienó w sposoó b zapewniający
praktycznosó có i skutecznosó có zawartych w niej zabezpieczenó . Trybunał stwierdził, zż e
decyzje władz Zjednoczonego Kroó lestwa, by przekazacó sprawy skarzż ących na rzecz
sądoó w irackich w grudniu 2005 r. oraz fizycznie przekazacó ich pod nadzoó r iracki dnia 31
grudnia 2008 r. bez uzyskania wczesó niejszej gwarancji, izż nie zostaną oni poddani karze
só mierci, naraziło ich na ryzyko egzekucji. Ponadto stwierdził roó wniezż , zż e z zasady
Panó stwo pozwane nie było uprawnione do zawarcia z innym Panó stwem umowy lub
porozumienia konfliktującego z jego obowiązkami na podstawie art. 2 i 3 Konwencji oraz
art. 1 Protokołu Nr 13. Stwierdził tezż , zż e Władze Panó stwowe nie udowodniły, izż nie
posiadały zż adnych realistycznych lub praktycznych só rodkoó w, za pomocą ktoó rych
mogłyby zabezpieczycó podstawowe prawa człowieka skarzż ących. W takich
okolicznosó ciach „obiektywna przeszkoda” zgłoszona przez Władze Panó stwowe, a
mianowicie brak dostępnosó ci w dniu 31 grudnia 2008 r. jakiejkolwiek drogi działania nie
naruszającej suwerennosó ci Iraku, innej nizż przekazanie skarzż ących, było skutkiem
własnych działanó Panó stwa pozwanego.
21
163. Ponadto Władze Panó stwowe nie wykazały przed Trybunałem, izż podjęły wszelkie
rozsądne kroki, czy tezż jakiekolwiek kroki, w celu wykonania zalecenia wydanego na
podstawie Reguły 39. Dla przykładu, nie poinformowały Trybunału o jakichkolwiek
proó bach wyjasó nienia sytuacji władzom irackim lub uzyskania tymczasowego
rozwiązania, ktoó re zabezpieczyłoby prawa skarzż ących do momentu ukonó czenia przez
Trybunał własnego dochodzenia.
164. To prawda, zż e od czerwca 2008 r. Władze Panó stwowe zaczęły kontaktowacó się z
władzami irackimi, wstępnie w celu ustalenia od Prezydenta Wysokiego Trybunału
Irackiego, jakie kroki byłyby skuteczne na mocy prawa irackiego i w praktyce, aby
zmniejszycó ryzyko poniesienia przez skarzż ących kary só mierci (zob. ustęp 50-54
powyzż ej). Następnie w lipcu 2008 r. Władze Panó stwowe skontaktowały się z prokuraturą
iracką i zazż ądały, aby poinformowała ona Wysoki Trybunał Iracki, zż e Władze Panó stwowe
były przeciwne karze só mierci oraz zż e zż adna z rodzin dwoó ch zamordowanych zż ołnierzy
nie domagała się nałozż enia takiej kary (zob. ustęp 86 powyzż ej). Istnieje
prawdopodobienó stwo, zż e kontakty te przyczyniły się do decyzji Wysokiego Trybunału
Irackiego, aby zmienicó zarzuty wystosowane przeciwko skarzż ącym (zob. ustęp 86-88
powyzż ej); Trybunał nie jest w stanie spekulowacó w tej kwestii. Jednakzż e zgodnie z
ustaleniami sądoó w krajowych kontakty Władz Panó stwowych z władzami irackimi przed
przekazaniem skarzż ących dnia 31 grudnia 2008 r. nie były wystarczające, aby uzyskacó
wiązż ącą gwarancję o niezastosowaniu kary só mierci, a więc w momencie podjęcia decyzji
o niezastosowaniu wskazania Trybunału na podstawie Reguły 39 przez Zjednoczone
Kroó lestwo, skarzż ący nadal ponosili realne ryzyko. Wysiłki Władz Panó stwowych w 2009 r.
dązż ące do przekonania władz irackich, by nie zastosowały kary só mierci, miały miejsce,
gdy skarzż ący zostali przekazani spod jurysdykcji Zjednoczonego Kroó lestwa, a więc w
momencie, gdy władze Zjednoczonego Kroó lestwa straciły wszelką realną i pewną moc
umozż liwiającą zapewnienie im bezpieczenó stwa. Ponadto po dzienó dzisiejszy nie wydano
zż adnej wiązż ącej gwarancji, zż e kara só mierci nie zostanie zastosowana, a los skarzż ących
pozostaje niepewny.
165. Podsumowując, Trybunał nie uznaje, zż e Układające się Panó stwo podjęło wszelkie
kroki, ktoó rych podjęcie mogło bycó uzasadnione, w celu zastosowania só rodka
tymczasowego zalecanego przez Trybunał. Niedopełnienie obowiązku zastosowania
só rodka tymczasowego oraz zwolnienie skarzż ących spod jurysdykcji Zjednoczonego
Kroó lestwa naraziło ich na duzż e ryzyko wystąpienia powazż nej i niemozż liwej do
naprawienia szkody.
166. Do decyzji o dopuszczalnosó ci z dnia 30 czerwca 2009 r. (zob. ustęp 7 powyzż ej)
Trybunał włączył kwestię dopuszczalnosó ci art. 13 do istoty sprawy. Po zbadaniu istoty
sprawy oraz ustaleniu braku obiektywnego uzasadnienia dla przekazania skarzż ących w
odniesieniu do art. 34, Trybunał uznał na podobnych podstawach, zż e skutecznosó có
jakiegokolwiek odwołania do Izby Lordoó w została bezpodstawnie zniweczona w wyniku
przekazania skarzż ących przez Władze Panó stwowe władzom irackim. W związku z
powyzż szym Trybunał uznaje skargę na podstawie art. 13 za dopuszczalną oraz
stwierdza, zż e doszło do naruszenia art. 13 i 34 Konwencji.
IV. ZASTOSOWANIE ARTYKUŁU 46 KONWENCJI
167. Artykuł 46 Konwencji stanowi, co następuje:
„1. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się do przestrzegania ostatecznego
wyroku Trybunału we wszystkich sprawach, w ktoó rych są stronami.
2. Ostateczny wyrok Trybunału przekazuje się Komitetowi Ministroó w, ktoó ry czuwa nad
jego wykonaniem.”
22
168. Skarzż ący wniesó li do Trybunału o nakazanie Władzom Panó stwowym podjęcia
só rodkoó w, ktoó re mogłyby zmniejszycó szkody spowodowane w wyniku przekazania ich
pod jurysdykcję Iraku. W szczegoó lnosó ci skarzż ący wniesó li do Trybunału, o zobowiązanie
Władz Panó stwowych do dołozż enia wszelkich staranó w drodze przedstawicielstwa
dyplomatycznego celem zapewnienia ich natychmiastowego przekazania ponownie pod
jursdykcję Zjednoczonego Kroó lestwa. Dodatkowo lub alternatywnie Władze Panó stwowe
powinny zostacó zobowiązane do dołozż enia wszelkich staranó celem zapewnienia, by
strona skarzż ąca otrzymała rzetelny proces sądowy przed Wysokim Trybunałem Irackim,
posiadała dostęp do angielskich pełnomocnikoó w i nie poniosła kary só mierci w
przypadku wyroku skazującego. Skarzż ący powołali się między innymi na sprawę Ilascu,
op. cit., § 490, w ktoó rej to sprawie Trybunał nakazał Panó stwu pozwanemu dołozż enie
wszelkich staranó , by zakonó czycó samowolne zatrzymanie skarzż ących pozostających pod
zatrzymaniem oraz zapewnicó ich natychmiastowe zwolnienie.
169. Władze Panó stwowe stwierdziły, zż e nie była to sprawa zezwalająca na przywroó cenie
stanu pierwotnego. Skarzż ący znajdowali się pod nadzorem irackim. Władze Panó stwowe
nie posiadały zż adnych só rodkoó w umozż liwiających poddanie skarzż ących jurysdykcji
Zjednoczonego Kroó lestwa oraz zż adnej podstawy prawnej, aby zatrzymacó ich w Iraku w
przypadku, gdy zostaliby oni przekazani. W ocenie osoó b zaangazż owanych w negocjacje z
władzami irackimi przed przekazaniem skarzż ących nie istniały zż adne perspektywy, aby
władze irackie zgodziły się na dalsze przetrzmywanie skarzż ących przez siły brytyjskie
(zob. ustęp 56 i 66 powyzż ej). Kwestie te zostały poddane dalszej, starannej uwadze i w
uznaniu Władz Panó stwowych zazż ądane przedstawicielstwo dyplomatyczne byłoby
nieodpowiednie i nieskuteczne oraz mogłoby naruszycó stosunki dwustronne. W uznaniu
Władz Panó stwowych nieodpowiednie byłby zazż ądania przedstawicielstwa dotyczące
pełnej i ciągłej wspoó łpracy irackich Władz Panó stwowych, a w szczegoó lnosó ci Wysokiego
Trybunału Irackiego, z Władzami Panó stwowymi Zjednoczonego Kroó lestwa w kwestii
dostępu skarzż ących do pełnomocnikoó w w Zjednoczonym Kroó lestwie oraz sposobu
funkcjonowania Wysokiego Trybunału Irackiego.
170. Trybunał pragnie przypomniecó , zż e na mocy art. 46 Konwencji wyrok Trybunału
stwierdzający naruszenie Konwencji nakłada na Panó stwo pozwane nie tylko prawny
obowiązek do zapłaty kwot zasądzonych z tytułu słusznego zadosó cóuczynienia na mocy
art. 41, lecz takzż e obowiązek przyjęcia, pod nadzorem Komitetu Ministroó w Rady Europy,
ogoó lnych i/lub, gdzie stosowne, indywidualnych só rodkoó w, ktoó re nalezż y zastosowacó w
krajowym porządku prawnym, aby zakonó czycó stan naruszenia i zapewnicó
zadosó cóuczynienie - w mozż liwie największym stopniu - za jego skutki. Wyboó r só rodka, za
pomocą ktoó rego spełnione zostaną zobowiązania prawne Panó stwa pozwanego
wynikające z art. 46 Konwencji, pozostaje w gestii tego Panó stwa – z zastrzezż eniem
funkcji nadzorczej Komitetu Ministroó w – przy załozż eniu, zż e só rodki te muszą bycó zgodne z
wnioskami zawartymi w wyroku Trybunału (zob. sprawę Scozzari i Giunta przeciwko
Włochom [Wielka Izba], skargi nr 39221/98 i 41963/98, § 249, ETPC 2000-VIII; sprawę
Assanidze przeciwko Gruzji [Wielka Izba], skarga nr 71503/01, § 202, ETPC 2004-II;
sprawę Ilascu, op. cit., § 490).
171. W obecnej sprawie Trybunał stwierdził, zż e poprzez działania lub brak działanó
władz Zjednoczonego Kroó lestwa skarzż ący zostali poddani cierpieniu psychicznemu
spowodowanemu obawą egzekucji, stanowiącemu nieludzkie traktowanie w rozumieniu
art. 3. Podczas gdy wynik postępowanó przed Wysokim Trybunałem Irackim pozostaje
niepewny, to cierpienie nadal trwa. Zdaniem Trybunał, spełnienie przez Władze
Panó stwowe swoich obowiązkoó w wynikających z art. 3 Konwencji wymaga, aby dązż yły
one do jak najszybszego zakonó czenia cierpienia skarzż ących poprzez podjęcie wszelkich
23
krokoó w w celu uzyskania gwarancji władz irackich, izż skarzż ący nie zostaną poddani
karze só mierci.
V. ZASTOSOWANIE ARTYKUŁU 41 KONWENCJI
„Jesó li Trybunał stwierdzi, zż e nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej protokołoó w, oraz
jesó li prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala na
tylko częsó ciowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi
potrzeba, słuszne zadosó cóuczynienie pokrzywdzonej stronie.”
A. Zadosó cóuczynienie za szkody niematerialne
173. Skarzż ący stwierdzili, zż e byli uprawnieni do znacznego odszkodowania z tytułu
zadosó cóuczynienia za szkody niematerialne, ze względu na podstawowy charakter
naruszonych praw oraz niedopełnienie przez Zjednoczone Kroó lestwo obowiązku
wykonania zalecenia wydanego na podstawie Reguły 39. Wniesó li takzż e, zż e pomimo
braku podobnej sprawy, w só wietle odszkodowanó przyznanych w sprawach w oparciu o
art. 2 dotyczących utraty zż ycia spowodowanej przez Panó stwo lub do ktoó rej się ono
przyczyniło, byli oni uprawnieni do odszkodowania w kwocie około 50.000 GBP za
wystawienie na realne ryzyko poniesienia kary só mierci oraz dodatkowych 25.000 GBP z
tytułu naruszenó art. 13 i 34.
174. Władze Panó stwowe wniosły, zż e w przypadku stwierdzenia naruszenia przez
Trybunał takie ustalenie stanowiłoby wystarczające słuszne zadosó cóuczynienie.
Zaprzeczyły takzż e, aby skarzż ący cierpieli ze strachu i obawy i odniosły się do
sprawozdania komendanta zż andarmerii, oficera armii brytyjskiej odpowiedzialnego za
przeprowadzanie inspekcji zagranicznych, wojskowych osó rodkoó w zatrzymanó
Zjednoczonego Kroó lestwa (zob. takzż e ustęp 61 powyzż ej), ktoó ry odwiedził skarzż ących w
więzieniu Rusafa dnia 24 kwietnia 2009 r. i stwierdził, zż e wyglądają na zdrowych i
zadbanych. Co więcej, nieodpowiednie byłoby przyznanie odszkodowania w przypadku,
gdy dochodzone szkody wynikałyby z sytuacji, w ktoó rej skarzż ący zostali przekazani
władzom Panó stwa przyjmującego celem przeprowadzenia dochodzenia i procesu
sądowego w odniesieniu do domniemanych zbrodni wojennych, zgodnie z prawem
międzynarodowym. ZŻ ądane kwoty były w kazż dym razie nadmierne. Sprawy, na ktoó re
powoływali się skarzż ący, dotyczyły odszkodowanó z tytułu rzeczywistej só mierci na rzecz
osoó b spokrewnionych.
175. Mając na uwadze wszystkie okolicznosó ci niniejszej sprawy, Trybunał uznaje, zż e
naruszenie art. 3, 13 i 34 oraz zalecenie wydane na podstawie art. 46 stanowią
wystarczające słuszne zadosó cóuczynienie za szkody niematerialne poniesione przez
skarzż ących.
B. Koszty i wydatki
176. Skarzż ący wystąpili o całkowitą kwotę 48.131,58 GBP z tytułu kosztoó w i wydatkoó w
związanych z wniesieniem skargi przed Trybunał, włącznie z podatkiem VAT w
wysokosó ci 15%. Ubiegali się o pokrycie całkowitej liczby 377 godzin i 10 minut czasu
pracy doradcoó w prawnych, w tym 189 godzin i 24 minut czasu pracy prawnikoó w po
stawce 180 GBP za godzinę dla starszego prawnika i 130 GBP za godzinę dla młodszego
prawnika; 20 godzin pracy jednego z adwokatoó w kroó lewskich [Queen's Counsel] (QC)
oraz 5 godzin pracy drugiego po stawce 350 GBP za godzinę; pięcó godzin pracy drugiego
adwokata kroó lewskiego; oraz całkowita liczba 162 godzin i 45 minut pracy spędzonego
w związku ze skargą przez trzech innych adwokatoó w.
177. Władze Panó stwowe przyznały, zż e skarga poruszała szereg skomplikowanych
kwestii. Niemniej jednak uznały, zż e całkowity czas przepracowany przez zespoó ł prawny
skarzż ących był nadmierny oraz zż e wykorzystanie osó miu roó zż nych prawnikoó w musiało
przyczynicó się do powielenia pracy i dodatkowych kosztoó w. Stwierdziły, zż e całkowita
24
liczba 250 godzin byłaby bardziej zasadna. Ponadto godzinna stawka w wysokosó ci 350
GBP dla dwoó ch adwokatoó w kroó lewskich była za wysoka; bardziej odpowiednia byłaby
godzinna stawka w wysokosó ci 250 GBP.
178. W só wietle skomplikowanych kwestii poruszonych w niniejszej sprawie oraz na
podstawie praktyki w podobnych sprawach, Trybunał przyznaje kwotę 40.000 EUR na
poczet kosztoó w i wydatkoó w, powiększoną o wszelkie kwoty nalezż ne tytułem
opodatkowania nałozż onego na skarzż ących.
C. Odsetki za zwłokę
179. Trybunał za słuszne uznaje wyznaczenie wysokosó ci odsetek za zwłokę na
podstawie stopy oprocentowania kredytu marginalnego Europejskiego Banku
Centralnego, powiększonej o trzy punkty procentowe.
W ZWIĄZKU Z POWYZŻ SZYM TRYBUNAŁ
1. Jednomysó lnie uznaje pozostałą skargę w oparciu o art. 13 Konwencji za dopuszczalną;
2. Orzeka jednomysó lnie, zż e doszło do naruszenia art. 3 Konwencji.
3. Orzeka jednomysó lnie, zż e stwierdzenie, czy doszło do naruszenia art. 2 Konwencji lub
art. 1 Protokołu Nr 13, nie jest konieczne;
4. Orzeka jednomysó lnie, zż e nie doszło do naruszenia art. 6 Konwencji.
5 Orzeka szesó cioma głosami do jednego, zż e doszło do naruszenia art. 13 i 34 Konwencji;
6. Orzeka jednomysó lnie
(a) zż e stwierdzenie naruszenia stanowi wystarczające słuszne zadosó cóuczynienie za
szkody niemajątkowe poniesione przez skarzż ących;
(a) zż e Panó stwo pozwane ma wypłacicó skarzż ącym kwotę 40,000 EUR (czterdziesó ci tysięcy
euro) z tytułu zwrotu kosztoó w i wydatkoó w, przeliczoną na funty brytyjskie (GBP) według
kursu obowiązującego w dacie rozliczenia, powiększoną o wszelkie kwoty nalezż ne
tytułem opodatkowania;
(b) zż e od momentu upływu wyzż ej wskazanego terminu trzech miesięcy azż do momentu
rozliczenia powyzż sza kwota będzie powiększana o odsetki według stawki roó wnej stopie
oprocentowania kredytu marginalnego Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej
w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe;
Sporządzone w języku angielskim i złozż one na pisó mie dnia 2 marca 2010 r., zgodnie z
Regułą 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.
Lawrence Early Lech Garlicki Sekretarz Przewodniczący
Zgodnie z tresó cią Artykułu 45 § 2 Konwencji oraz Reguły 74 § 2 Regulaminu Trybunału,
do niniejszego wyroku załączone zostaje następujące, częsó ciowo odrębne zdanie - Sędzia
Bratza.
CZĘSÓ CIOWO ODRĘBNE ZDANIE - SĘDZIA BRATZA.
25