D - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Słupsku

Sygn. I C 116/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 listopada 2014 r.
Sąd Okręgowy w Słupsku I Wydział Cywilny
w składzie następującym:
Przewodniczący:
SSO Małgorzata Banaś
Protokolant:
Małgorzata Bugiel
po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2014 r. w Słupsku
na rozprawie
sprawy z powództwa (...) Towarzystwo (...) S.A. w Ł.
przeciwko K. S.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną
1. uznaje za bezskuteczną wobec powoda (...) Towarzystwo (...) S.A. w Ł. umowę darowizny nieruchomości położonej
w C. przy ul. (...) oraz nieruchomości położonej w miejscowości N., szczegółowo opisanej w § 1 aktu notarialnego
zawartą w dniu 17 kwietnia 2008 r. pomiędzy pozwanym K. S. a D. S. (1) przed notariuszem w kancelarii notarialnej
w C., Repertorium A nr (...) w celu zaspokojenia wierzytelności powoda wynikającej z prawomocnego wyroku Sądu
Okręgowego w Słupsku z dnia 19 sierpnia 2009 r. w sprawie o sygn. akt (...), stwierdzającego na mocy art. 46 § 1 kk
obowiązek naprawienia szkody przez D. S. (1) wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz (...) S.A. kwoty
150.000 zł (słownie: sto pięćdziesiąt tysięcy złotych);
2. zasądza od pozwanego K. S. na rzec powoda (...) Towarzystwo (...) S.A. w Ł. kwotę 14.717 zł (słownie: czternaście
tysięcy siedemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;
3. przyznaje kuratorowi procesowemu ustanowionemu dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego w osobie radcy
prawnego A. J. wynagrodzenie w wysokości 3.662 zł (słownie: trzy tysiące sześćset sześćdziesiąt dwa złote);
4. nakazuje ściągnąć od pozwanego K. S. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Słupsku kwotę 62 zł (słownie:
sześćdziesiąt dwa złote) tytułem zwrotu części kosztów ustanowionego kuratora.
Na oryginale właściwy podpis
Sygn. akt I C 116/13
UZASADNIENIE
Powód (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna w Ł. w treści pozwu skierowanego do Sądu Okręgowego w Słupsku w
dniu 22 kwietnia 2013r. przeciwko pozwanemu K. S. domagał się uznania za bezskuteczną w stosunku do powoda (...)
Towarzystwo (...) S.A. - umowy darowizny zawartej w formie aktu notarialnego przed notariuszem J. K., notariuszem
w Kancelarii Notarialnej w C., repertorium A nr (...), przez pozwanego K. S. i dłużnika D. S. (1) z pokrzywdzeniem
powoda, któremu przysługuje względem dłużnika D. S. (1) wierzytelność w wysokości 150.000,00 złotych, zasądzona
wyrokiem Sądu Okręgowego w Słupsku II Wydział Karny z dnia 19.08.2009 r. w sprawie sygn. akt IIK (...), tytułem
częściowego naprawienia szkody.
W uzasadnieniu powód wskazał, iż D. S. (2) będąca małżonką D. S. (1) zawarła w dniu 28.08.2007 roku z powodem
umowę (...) - Terminowe ubezpieczenia na życie", obejmującą okres od dnia 21.09.2007 roku do dnia 20.09.2012
roku. Zgodnie z postanowieniami powyższej umowy, w przypadku śmierci D. S. (2), uprawnionemu z polisy, mężowi,
D. S. (1) miało zostać wypłacone świadczenie w wysokości 300.000,00 zł. W dniu 17 kwietnia 2008 roku D. S. (1)
zawarł z pozwanym K. S. ( będącym jego bratem) umowę darowizny w formie aktu notarialnego przed notariuszem
J. K., na mocy której darczyńca przekazał pozwanemu znaczną część swojego majątku. W dniu 3.07.2008 roku
lekarz medycyny dr. B. W., sporządził fikcyjny akt zgonu D. S. (2), wskazując iż przyczyną zgonu było śródczaszkowe
krwawienie oraz niewydolność krążeniowo - oddechową. Na podstawie powyższego dłużnik D. S. (1) w dniu 27 sierpnia
2008 roku wystąpił do powoda z wnioskiem o wypłatę świadczenia z tytułu zgonu jego małżonki. Wyrokiem Sądu
Okręgowego w Słupsku wydanym w sprawie w karnej w dniu 19 sierpnia 2010r. pozwany D. S. (1) został uznany za
winnego wyłudzenia mienie znacznej wartości w kwocie 300.000 zł na szkodę powoda. Do dnia dzisiejszego dłużnik D.
S. (1) nie dokonał dobrowolnego naprawienia szkody. Wskutek zawarcia przedmiotowej umowy darowizny dłużnika
D. S. (1) stał się niewypłacalny.
Zarządzeniem z dnia 5 listopada 2013r. działając w tym przedmiocie na wniosek powoda Sąd, ustanowił dla
nieznanego z miejsca pobytu pozwanego kuratora procesowego w osobie radcy prawnego, którego wyznaczył Dziekan
Okręgowej Rad Radców Prawnych.
Działający w imieniu Pozwanego kurator wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na
jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
W uzasadnieniu swojego stanowiska podniósł, iż powództwo jest nieuzasadnione, gdyż w chwili dokonania darowizny
na rzecz pozwanego nie istniała jeszcze wierzytelność powoda. Jednoczenie nie ma podstaw do twierdzenia, że dłużnik
D. S. (1) był w owej chwili niewypłacalny, czy też w skutek dokonania darowizny stał się niewypłacalny. Tym samym
niezasadne jest powoływanie się na domniemanie z art. 529 k.c. gdyż nie można przyjąć, iż dłużnik D. S. (1) dokonując
darowizny, działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
D. S. (2) będąca małżonką D. S. (1) zawarła w dniu 28 sierpnia 2007 roku z powodem umowę (...) Terminowe ubezpieczenia na życie", obejmującą okres od dnia 21.09.2007 roku do dnia 20.09.2012 roku. Zgodnie z
postanowieniami powyższej umowy, w przypadku śmierci D. S. (2), uprawnionemu z polisy, mężowi, D. S. (1) miało
zostać wypłacone świadczenie w wysokości 300.000,00 zł.
dowód: polisa ubezpieczeniowa nr (...) k. 18.
W dniu27 listopada 2007 roku D. S. (2) na mocy umowy darowizny sporządzonej przez notariuszem J. K., darowała
swojemu mężowi D. S. (1) znaczną część swego majątku. W skład darowizny weszły następujące składniki majątku
darczyńcy: nieruchomość położona w C., ul. (...), nr działki (...) o powierzchni 0,0332 ha, nieruchomość położoną w N.,
gm C. nr działek (...) o łącznej powierzchni 2,8587 ha, samochód osobowy N. (...). Strony niniejszej umowy określiły
wartość przedmiotu umowy na poziomie 1.028.000,00 zł.
dowód: akt notarialny z dnia 27.11.2007 roku, repertorium A nr (...), k.47-49.
Następnie w dniu 17 kwietnia 2008 roku D. S. (1) zawarł z pozwanym K. S. umowę darowizny w formie aktu
notarialnego przed notariuszem J. K., na mocy której darczyńca przekazał pozwanemu znaczną część swojego
majątku. W skład przedmiotu darowizny weszły następujące składniki; nieruchomość położona w C., ul. (...), nr
działki (...) o powierzchni 0,0332 ha, nieruchomość położona w N., gm C. nr działek (...) o łącznej powierzchni
2,8587 ha. Strony niniejszej umowy określiły wartość przedmiotu umowy na poziomie 1.028.000,00 zł. W tym samym
dniu przed tym samym notariuszem obdarowany K. S. udzielił bratu D. S. (1), pełnomocnictwa do min. sprzedaży
nieruchomości będących przedmiotem darowizn, do reprezentowania jego w jak najszerszym zakresie przed sądami,
organami administracji rządowej i samorządowej, instytucjami we wszelkich jego sprawach majątkowy, w sprawach
wieczysto-księgowych, oraz zarządu i administracji majątkiem.
dowód: akt notarialny z dnia 17.04.2008 roku, repertorium A nr (...), k.50-53, akt notarialny z dnia 17.04.2008 roku,
repertorium A nr (...), k.55-57.
W dniu 3 lipca 2008 roku lekarz medycyny dr. B. W., sporządził akt zgonu D. S. (2), wskazując iż przyczyną zgonu było
śródczaszkowe krwawienie oraz niewydolność krążeniowo - oddechową. Na podstawie powyższego dłużnik D. S. (1)
w dniu 27 sierpnia 2008 roku wystąpił do powoda z wnioskiem o wypłatę świadczenia z tytułu zgonu jego małżonki.
Do przedmiotowego wniosku załączony był akt zgonu D. S. (2).
dowód: karta statystyczna do karty zgony, wniosek z dnia 27.08.2008 roku, akt zgonu k. 19-23.
Powód po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego, podjął decyzję o wypłacie świadczenia w kwocie
300.000,00 złotych.
Bezsporne – nadto potwierdzenie dokonania operacji k. 24.
Śmierć D. S. (2) była jedynie mistyfikacją w celu wyłudzenia świadczeń z tytułu kilku zawartych przez D. S. (2) umów
ubezpieczenia na życie.
Wyrokiem Sądu Okręgowego w Słupsku wydanym w sprawie w karnej w dniu 19 sierpnia 2010r. pozwany D. S. (1)
został uznany za winnego wyłudzenia mienie znacznej wartości w kwocie 300.000 zł na szkodę powoda, pozwana D. S.
(2) za winną działania polegającego na zawarciu umów ubezpieczenia w krótkich odstępach czasu ze z góry powziętym
zamiarem uzyskania bezprawnego odszkodowania z tytułu własnej śmierci, nakłonieniu lekarza B. W. do sporządzenia
niezgodnej z prawdą dokumentacji lekarskiej dotyczącej swojego leczenia oraz wystawienia niezgodnej z prawdą karty
swojego zgonu, a także wyłudzenia wraz pozwanym D. S. (1) mienia znacznej wartości w kwocie 300.000,00 zł od
powodowego Towarzystwa (...). W tym samym wyroku Sąd uznał również B. W. za winnego udzielania wskazówek
D. S. (2) co do symulowania schorzeń neurologicznych, sporządzenia niezgodnej z prawdą dokumentacji leczenia,
wystawienia dwóch niezgodnych z prawdą kart zgonu, czym umożliwił D. S. (1) wyłudzenie mienia znacznej wartości
w kwocie 300.00 zł. W przedmiotowym wyroku Sąd orzekł, iż D. S. (1) jest zobowiązany do częściowego naprawienia
szkody poprzez zapłatę na rzecz (...) na (...) SA kwoty 150.000,00 złotych.
dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 19.08.2009 roku wraz z uzasadnieniem, akta sprawy o sygn. II K
(...) k.89.
Pismem z dnia 5 stycznia 2011 roku powód wniósł do komornika o wszczęcie postępowania egzekucyjnego mającego
na celu uzyskanie zasądzonych w postępowaniu karnym kwot od D. S. (1) oraz D. S. (2). Postępowanie egzekucyjne
pomimo prowadzenia wzmożonych poszukiwań w celu ustaleniu majątku dłużnika, nie przyniosło oczekiwanych
przez wierzyciela rezultatów, bowiem Komornik nie znalazł jego składników nadających się do egzekucji na poczet
dochodzonych należności.
dowód; dokumenty z akt sprawy KM (...).
Postanowieniem z dnia 12 stycznia 2012r. Sąd Okręgowy w Krakowie ubezwłasnowolnił całkowicie z powodu choroby
psychicznej D. S. (1).
dowód; dokumenty z akt sprawy SO w Krakowie sygn. XI Ns (...).
Decyzją z dnia 19 marca 2012r. Urząd Miejski w C. działając w tym przedmiocie na wniosek H. S. ( ojca K. i D. S. (1)) z
dnia 10 stycznia 2012r. orzekł o wymeldowaniu z miejsca pobytu stałego w C. przy ul. (...) K. S.. W oparciu o poczynione
przed podjęciem decyzji czynności sprawdzające ustalono, iż K. S. pod wskazanym adresem nie mieszka od kilku lat.
dowód; uwierzytelnione kserokopie dokumentów dotyczących wymeldowania z pobytu stałego w C. ul. (...) pana K.
S. k.110.
Postanowieniem z dnia 27 czerwca 2013r. wydanym w sprawie II Ko (...) Sąd Okręgowy w Słupsku Wydział Karny
nie uwzględnił wniosku D. S. (1) w przedmiocie odroczenia wykonania kary 3 lat i 3 miesięcy pozbawienia wolności
orzeczonej wyrokiem Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 19 sierpnia 2009r. sygnatura akt II K (...), z powodu stanu
zdrowia opierając się na opinii dwóch biegłych lekarzy Psychiatrów z Katedry Medycyny Sądowej (...) J. w K..
Postanowieniem z dnia 12 listopada 2013r. Sąd Okręgowy w Słupsku Wydział Karny zarządził poszukiwanie skazanego
D. S. (1) listem gończym.
Pismem z dni 24 lutego 2014r. Komisariat Policji w K. zawiadomił Sąd, iż czynności dotyczące poszukiwania D. S. (1)
są nadal kontynuowane, jednak w dalszym ciągu nie ustalono miejsca jego pobytu.
dowód; uwierzytelnione kserokopie dokumentów z akt wykonawczych sprawy II K (...) k.190.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje
Powództwo zasługuje na uwzględnienie w całości.
Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba
trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku
do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy
zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Z kolei w myśl § 2 cytowanego przepisu czynność prawna
dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny
albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jednocześnie ustawodawca
wprowadził domniemanie, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli
uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik
działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 3 k.c.).
Przewidziana w art. 527 k.c. instytucja skargi pauliańskiej ma zastosowanie wówczas, gdy dłużnik swoim nielojalnym
względem wierzyciela zachowaniem uniemożliwił realizację wierzytelności, gdyż doprowadził się do niewypłacalności
albo tę niewypłacalność powiększył, a korzyść z jego działania odniosła osoba trzecia.
Na podstawie komentowanego przepisu można wyróżnić następujące przesłanki warunkujące możliwość skorzystania
przez uprawnionego z ochrony pauliańskiej:
• istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności;
• dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;
• pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika;
• dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;
• uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;
• działanie osoby trzeciej w złej wierze.
Dla zastosowania skargi pauliańskiej wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, a ciężar ich
udowodnienia co do zasady - zgodnie z regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. - obciąża wierzyciela, który jest
uprawniony do zaskarżenia czynności prawnej dłużnika.
O ile wykazanie istnienia wymagalnej wierzytelności, faktu dokonania przez dłużnika czynności prawnej z osobą
trzecią, pokrzywdzenia wierzycieli czy uzyskania w wyniku czynności prawnej dłużnika korzyści przez osobę trzecią
nie stanowi w większości przypadków problemu, o tyle sytuacja komplikuje się w odniesieniu do dwóch pozostałych
przesłanek.
Jak już wcześniej wskazano ciężar udowodnienia, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycielu
spoczywa na korzystającym z omawianej regulacji prawnej wierzycielu. W praktyce ustala się ten fakt za pomocą
domniemania faktycznego, opartego na dwóch innych faktach, że dłużnik wiedział o istnieniu wierzycieli oraz, że
znał skutek dokonywanej czynności dla jego majątku (usunięcie lub nieuzyskanie określonych składników majątku).
Ten ostatni fakt przeważnie też ustala się przez domniemanie faktyczne, którego podstawą jest ogólna dojrzałość,
sprawność umysłowa i doświadczenie życiowe dłużnika.
Kwestia działania osoby trzeciej w złej wierze w chwili dokonywania czynności prawnej z dłużnikiem bywa
zdecydowanie trudniejsza do wykazania. Jednakże § 3 cytowanego wyżej przepisu ułatwia sytuację procesową
wierzyciela w przypadku, gdy wskutek czynności krzywdzącej wierzyciela korzyść otrzymała osoba będąca w bliskim
stosunku z dłużnikiem. Wierzyciel zostaje wówczas zwolniony z konieczności dowodzenia, iż osoba trzecia wiedziała
o tym, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, okoliczność ta jest objęta domniemaniem
prawnym. Wierzyciel musi udowodnić jedynie podstawę domniemania - istnienie bliskiego stosunku między
dłużnikiem a osobą trzecią w chwili dokonywania zaskarżonej czynności. Chodzi tu o faktyczną bliskość pozwalającą
przyjąć, że osoba trzecia mogła znać sytuację majątkową dłużnika i cel jego działań.
Ustalony przez Sąd stan faktyczny w znacznej mierze miał charakter bezsporny. Ponadto dowodzony był dokumentami
złożonymi przez strony, które nie były kwestionowane. Również Sąd nie znalazł podstaw by odmówić im waloru
wiarygodności i uznał je za w pełni wiarygodne.
W niniejszej sprawie poza sporem pozostawał fakt posiadania przez powoda wymagalnej wierzytelności, do których
spłaty zobowiązany był dłużnik D. S. (1).
Na skutek dokonania zaskarżonej czynności dłużnik stał się niewypłacalny. Aktualnie brak jest bowiem możliwości
wywiązania się przez niego z całości lub choćby w znacznej części z zobowiązań finansowych wobec powoda, gdyż brak
jest wystarczających do tego składników majątkowych należących do dłużnika, co wynika wprost z informacji organu
egzekucyjnego do którego z wnioskiem o wszczęcie egzekucji przeciwko dłużnikowi zwrócił sie powód.
W ocenie Sądu nie budzi wątpliwości fakt, iż dłużnik dokonując przedmiotowej czynności – aktu działał z pełną
świadomością pokrzywdzenia wierzyciela – powoda w tej sprawie. Uświadamiał sobie, że ta czynność w sytuacji
ujawnienia faktycznej mistyfikacji co do śmierci jego żony i konieczności zwrotu wyłudzonych świadczeń z tytułu kilku
zawartych przez D. S. (2) umów ubezpieczenia na życie, spowoduje niemożność zaspokojenia się wierzyciela z jego
majątku, który na skutek dokonanej przez niego czynności doznał uszczuplenia do poziomu zero.
W doktrynie wskazuje się, że to, czy czynność prawna dłużnika krzywdzi wierzycieli, należy oceniać nie według chwili
dokonania tej czynności, lecz według chwili jej zaskarżenia. Pogląd ten Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni
podzielił.
W przedmiotowej sprawie niewątpliwie w chwili zaskarżenia czynności należało uznać, iż wskazana powyżej czynność
prawna dokonana pomiędzy pozwanym i dłużnikiem powoda, była dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela,
bowiem przyczyną złożenia pozwu była niemożność wyegzekwowania przysługującej mu należności. Potwierdzały to
dokumenty przedłożone przez powoda, wskazujące na bezskuteczność prowadzonej przeciwko dłużnikowi egzekucji.
W ocenie Sądu zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w tym bezsporne fakty wynikające z zestawienia dat
poszczególnych czynności dokonywanych przez dłużnika poczynając od dnia 27 listopada 2007r. do 12 września
2008r. dowodzi, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela ( powoda), a to zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem jest wystarczającą przesłanką dla uznania czynności prawnej za bezskuteczną. Wystarcza świadomość
dłużnika, że czynność prawna przez niego dokonana może spowodować dla wierzyciela (ogółu wierzycieli ) niemożność
zaspokojenia się. Świadomość ta musi istnieć w chwili dokonania czynności prawnej. Świadomość taka istniej gdy
dłużnik wie, że na skutek czynności prawnej określone aktywa wyjdą z jego majątku i że z tego powodu wierzyciel
będą mieli trudności z zaspokojeniem, a w konsekwencji nastąpi ich pokrzywdzenie. Natomiast zamiar pokrzywdzenia
wierzyciela i zła wiara dłużnika nie jest konieczna dla objęcia wierzyciela ochroną na podstawie art.527 k.c., aczkolwiek
jak wynika z ustalonego stanu faktycznego niniejszej sprawy również i te elementy zachodziły ( por. wyrok SA
w Poznaniu z dnia 19.09.2006r. I ACa (...), wyrok SA w Warszawie z dnia 19.11.1997r. I ACa (...)). Ponadto w
orzecznictwie wskazuje się, że do przyjęcia świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzyciela o którą chodzi w art.
527 §1 k.c. wystarczy, by dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności co w niniejszej sprawie
również zostało wykazane ( por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 10.01.1995r. I ACr (...), OSA 1995, z.2, poz.6).
Niezależnie od przywołanej powyżej argumentacji na potwierdzenie zasadności zgłoszonego powództwa, zwrócić
należy również uwagę na treść art. 530 k.c. Przepis ten rozszerza zakres zastosowania skargi pauliańskiej na sytuację,
gdy dłużnik najpierw dokonuje czynności powodującej czy pogłębiającej niewypłacalność, a dopiero potem powstaje
jego zobowiązanie wobec wierzyciela. Zobowiązanie to musi jednak istnieć w chwili zamknięcia rozprawy.
W tym przypadku zaostrzona zostaje przesłanka podmiotowa skargi odnosząca się do dłużnika - nie wystarczy, że
ma ona świadomość możliwości pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, ale jeszcze musi działać w takim zamiarze.
Niezbędne jest zatem udowodnienie przez wierzyciela (oczywiście za pomocą domniemań faktycznych) trzech faktów
ze sfery psychiki dłużnika:
1) w chwili dokonywania zaskarżonej czynności dłużnik liczył się z tym, że w związku ze swoją działalnością może mieć
w przyszłości wierzycieli (nie tylko z umów, ale też np. z deliktów czy odpowiedzialności kontraktowej);
2) dłużnik zdawał sobie sprawę ze skutków dokonywanej czynności dla jego majątku;
3) dokonując zaskarżonej czynności, dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia wierzycieli. Chodzi tu o zamiar
wyłączny i bezpośredni - jedynym celem dokonania czynności było spowodowanie niewypłacalności i przez to
uniemożliwienie uzyskania zaspokojenia przez przyszłych wierzycieli - niekoniecznie znaną już osobę przyszłego
wierzyciela - (por. wyrok SN z dnia 28.03.2003 r., IV CKN (...), wyrok SN z dnia 9.11.2011 r., II CSK (...)).
Wierzycielem przyszłym w rozumieniu przywołanego powyżej przepisu jest taki wierzyciel, którego wierzytelność
jeszcze nie istniej w sensie prawnym w chwili dokonywania przez dłużnika ( przyszłego dłużnika) czynności prawnej
w warunkach określonych w przepisie art. 527 §1 k.c. W doktrynie wyraża się pogląd, że potrzeba ochrony wierzycieli
przyszłych uzasadniona jest w zasadzie tylko wtedy, gdy ich wierzytelność przeciwko konkretnemu dłużnikowi
powstaje niezależnie od ich woli, w szczególności z tytułu czynów niedozwolonych.
Stanowisko takie przyjmuje również judykatura. W wyroku z 28 marca 2003r. (IV CKN (...)) Sąd Najwyższy stwierdził,
że w świetle art. 527 i 530 k.c. zachodzą istotne różnice w sytuacji, gdy uznania za bezskuteczną dochodzi wierzyciel,
którego wierzytelność już istniała w chwili dokonywania tej czynności, lub wierzyciel, którego wierzytelność dopiero
powstanie w przyszłości. W pierwszym przypadku wystarczy, że dłużnik działał tylko ze świadomością pokrzywdzenia
wierzyciela, w drugim natomiast przepis art. 530 k.c. wymaga, aby dłużnik, dokonując czynności, działał z zamiarem
pokrzywdzenia wierzyciela. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd wskazał, że ustawodawca, wprowadzając rozróżnienie na
świadomość dłużnika o pokrzywdzeniu aktualnych wierzycieli i zamiar pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli, położył
w tym drugim przypadku nacisk na to, aby dłużnik nie tylko zdawał sobie sprawę ze skutków swoich działań, ale
dodatkowo wymaga od dłużnika świadomego dążenia do pokrzywdzenia wierzycieli. Dokonując czynności, dłużnik
musi mieć zamiar zmniejszenia swojego majątku, aby uniemożliwić lub przynajmniej ograniczyć w ten sposób
możliwość zaspokojenia się przyszłego wierzyciela. W judykaturze przyjęto, że zamiar pokrzywdzenia, wymagany
przez art. 530 k.c., nie powinien podlegać zawężającej wykładni, gdyż czyniłoby to iluzoryczną ochronę przyszłych
wierzycieli. Oznacza to, że zamiar pokrzywdzenia należy przyjąć także u tego, kto w chwili dokonywania czynności
liczył się z tym, że w związku z jego działalnością może mieć wierzycieli i że czynność jego może być połączona z
ich krzywdą (wyrok SN z 7 lutego 2008 r., V CSK (...)). Nie ma również znaczenia, jaki czas dzieli chwilę dokonania
czynności prawnej od powstania wierzytelności, jeżeli tylko czynność ta była dokonana przez dłużnika z zamiarem
pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Nie jest jednak konieczne, aby powstanie wierzytelności przyszłej było do końca
pewne, a w szczególności by w chwili dokonywania czynności prawnej dłużnik znał przyszłych wierzycieli lub wiedział,
kiedy i jakie wierzytelności powstaną. Wystarczy, by dłużnik działał z zamiarem pokrzywdzenia swoich ewentualnych
przyszłych wierzycieli.
W przypadku dokonania przez dłużnika czynności odpłatnej, dla skuteczności skargi pauliańskiej ustawa wymaga
wykazania wiedzy osoby trzeciej o tym, że dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Trzeba
zatem udowodnić wiedzę osoby trzeciej o wszystkich faktach wymienionych powyżej. Odpłatność polega tu na
uzyskaniu pełnego ekwiwalentu przysporzenia, a ciężar jej udowodnienia spoczywa na osobie trzeciej (por. wyr. SN
z 12.5.2005 r.,V CK (...)) W przypadku czynności nieodpłatnej ma zastosowanie art. 528 k.c. W niniejszej sprawie
korzyść majątkową na skutek przedmiotowej umowy darowizny uzyskała osoba będąca w bliskim z dłużnikiem
stosunku, jego brat – pozwany K. S..
Ustalenia poczynione przez Sąd karny, które legły u podstaw wydanego orzeczenia wykazały, iż małżonkowie D. i D.
S. (1) cały proceder działania poczynając od wyłudzenia odszkodowania, a kończąc na umiejętnym i przemyślanym
wyzbywaniu się majątku i tym samym dążeniu do pokrzywdzenia przyszłego wierzyciela podjęli by w ten sposób
zdobyć środki finansowe dla syna i ułatwić mu zorganizowanie sobie życia za granicą gdzie ukrywał się przed polskim
wymiarem sprawiedliwości. Trudno zaakceptować pogląd, że pozwany nie wiedział o faktycznych "niecnych zamiarach
dłużnika" i celu dla którego przenosi na niego całość swojego majątku, zachowując jednocześnie w oparciu u udzielone
dla niego pełnomocnictwo dalej pełną zdolność do jego kontroli, zarządu i dysponowania nim.
W wyroku z dnia 16 marca 2006 roku Sąd Najwyższy stwierdził: „Osoba trzecia może zwolnić się od zadośćuczynienia
roszczeniu wierzycie żądającego uznania czynności za bezskuteczną (art. 533 k.c.) także przez wskazanie realnie
służącej zaspokojeniu wierzytelności dłużnika, jeżeli nie ma wątpliwości, że doprowadzi ono do zaspokojenia
wierzyciela” (por. wyrok SN z dnia 16.03.2006 r., sygn. akt III CSK (...), OSNC (...)). W uzasadnieniu tego wyroku
wskazano, że: „(…) już z samej treści art. 533 k.c. wynika, że ciężar wykazania przesłanek skutkujących zwolnieniem
od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela spoczywa na osobie trzeciej”, czyli w niniejszej sprawie na pozwanym.
W ocenie Sądu, całokształt okoliczności sprawy wskazuje, że operacja związana z wyzbyciem sie przez dłużnika
majątku, miała na celu uniemożliwienie wierzycielom zaspokojenie się z jego składników. Wierzytelności powoda w
dniu dokonywania umowy darowizny ( treść zawartej polisy na życie, co do wysokości kwoty, której beneficjentem był
dłużnik ) jak i w dniu wystąpienia z powództwem była skonkretyzowana w takim stopniu, który umożliwiał udzielenie
ochrony w ramach actio pauliana.
Reasumując wyzbywając się nieruchomości i w ten sposób umniejszając swój majątek, który mógłby być przedmiotem
postępowania egzekucyjnego, zmierzającego do zaspokojenia powoda, zdaniem Sądu, brat pozwanego D. S. (1)
działał z pokrzywdzeniem wierzyciela (powoda). Pozwanemu reprezentowanemu przez kuratora procesowego
ustanowionego dla osoby nieznanej z miejsca pobytu, nie udało się nie tylko obalić domniemania zawartego w art.
527 § 3 kc.
Mając na względzie powyższe Sąd orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.
Sąd pominął dowód z zeznań świadka D. S. (2) i strony pozwanej z uwagi na brak możliwości ustalenia miejsca pobytu
tych osób, a także uznając ostatecznie, że okoliczności wskazane w tezie dowodowej były nieistotne dla rozstrzygnięcia
niniejszej sprawy.
Sąd nie jest związany nawet zgodnym stanowiskiem stron co do potrzeby przeprowadzenia przesłuchania stron.
Dowód z przesłuchania stron może być dopuszczony jedynie wtedy, gdy materiał dowodowy został wyczerpany lub
też w danej sprawie w ogóle brak środków dowodowych, a fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy
nie zostały wyjaśnione. Jeżeli zatem zebrany w sprawie materiał w pełni wyjaśnił stan faktyczny, nie ma podstaw
do zarządzenia dowodu z przesłuchania stron. W orzeczeniu z dnia 28 listopada 1997 r. Sąd Najwyższy stwierdził,
że art. 299 k.p.c. obligujący sąd do zarządzenia dowodu z przesłuchania stron w celu wyjaśnienia – dotychczas
niewyjaśnionych – faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, dotyczy tylko takich faktów, które w ocenie sądu
są istotne, a nie takich, które jedynie strony określają jako istotne ( vide: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28
listopada 1997 roku, II CKN (...), Biul. SN 1998, nr 2, s. 14). Natomiast w orzeczeniu z 12 grudnia 2000 roku (vide:
sygn. V CKN (...), OSP 2001, nr (...), poz. (...)) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że do stron, a nie do sądu, należy ocena, czy
pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy w sposób dla niej korzystny. Z zachowanej nadal
dotychczasowej treści art. 299 k.p.c. nie wynika nakaz przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron na odmiennych
zasadach niż ogółu pozostałych dowodów.
Wynagrodzenie kuratorów ustanowionych dla strony w danej sprawie reguluje rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r. w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu
przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów wydane
na podstawie ustawy z 13 czerwca 1967 r. Rozporządzenie to zachowało moc obowiązującą (148 ust.2) do czasu
wydania przez Ministra Sprawiedliwości – na podstawie art. 9 pkt 3 ustawy – nowego rozporządzenia określającego
wysokość wynagrodzenia i zwrot wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w danej
sprawie oraz innych osób i instytucji. Wysokość wynagrodzenia kuratorów ustala się według przepisów określających
opłaty za czynności zespołów adwokackich (obecnie: opłat za czynności adwokackie – por. rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenie przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu). Wysokość wynagrodzenia kuratorów będących
adwokatami nie może przekraczać stawek zasadniczego wynagrodzenia przewidzianego tymi przepisami, a wysokość
wynagrodzenia innych kuratorów – 50% tych stawek (§3 rozporządzenia). Wypłata przyznanego kuratorowi
wynagrodzenia następuje na podstawie postanowienia sądu rozpoznającego sprawę z zaliczki złożonej na pokrycie
wydatków, a w razie gdy strona na której wniosek ustanowiono kuratora, jest zwolniona od kosztów sądowych – z
funduszów Skarbu Państwa (§4 rozporządzenia).
Konsekwencją uznania przez ustawodawcę wynagrodzenia kuratora procesowego za wydatek (część kosztów
sądowych) jest to, że wynagrodzenie należy się nie zależnie od wyniku sprawy oraz od tego, czy strona, która żądała
jego ustanowienia, ma środki na jego poniesienie, o czym orzeczono w pkt 3 wyroku, z uwzględnieniem przedłożonego
spisu kosztów. Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez wykwalifikowanego pełnomocnika
(adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego) zalicza się wynagrodzenie i wydatki jednego adwokata. Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP (...) Biul. SN 2012, nr 7. poz. 8. wyjaśnił, że strona przegrywająca
sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi zastępowanemu przez pełnomocnika będącego adwokatem koszty jego
przejazdu do sądu jeżeli w okolicznościach sprawy były one niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.
Zgodnie z art. 98 § 1 kpc strona przegrywająca sprawę jest zobowiązana zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie
niezbędne koszty procesu. Do kosztów tych zalicza się zgodnie z art. 99 kpc w zw. z art. 98 § 3 kpc wynagrodzenie
radcy prawnego.
W myśl § 6 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za
czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163. poz. 1349) przy wartości przedmiotu sporu powyżej 50.000,00 zł minimalne
wynagrodzenie wynosi 3.600 zł. Do niezbędnych kosztów procesu należało zaliczyć także kwotę 7500 zł – opłata
stosunkowa, oraz zaliczkę na koszty kuratora. Łącznie koszty powoda wyniosły 14.717 zł i taką też kwotę Sąd zasądził
w punkcie 2 sentencji.
Na oryginale właściwy podpis