docEuropejski Trybunał Sprawiedliwości
download 
Reklamacja Transkrypt
Europejski Trybunał Sprawiedliwości
Europejski Trybunał Sprawiedliwości dr hab. Gertruda Uścińska Uniwersytet Warszawski • Ekspert krajowy w programie trESS (Training and reporting on European Social Security) dotyczącym implementacji przepisów wspólnotowych w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego • Ekspert, kierownik grupy prawnej odpowiedzialnej za przygotowanie ustawodawstwa polskiego do stosowania prawa wspólnotowego • Autor licznych publikacji i ekspertyz w kraju i za granicą z zakresu koordynacji 1 I. Podstawy prawne Europejski Trybunał Sprawiedliwości powstał na mocy Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (TEWWiS) z 1951 r., jako organ sądowy tej Wspólnoty. Z czasem stał się organem orzekającym wszystkich Wspólnot Europejskich. Obecnie podstawy prawne jego funkcjonowania to: • Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (TEWEA - Euroatom), • Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej (TWE), • Traktat o ustanowieniu Unii Europejskiej (TUE). Zasady funkcjonowania określa statut ETS i regulamin proceduralny. 2 Zadania i sposób funkcjonowania Zgodnie z art. 220 TWE zadaniem Trybunału jest zapewnienie poszanowania prawa w wykładni i stosowaniu Traktatu. Trybunał zapewnia jednolite stosowanie prawa wspólnotowego w państwach członkowskich oraz sprawuje kontrolę nad legalnością aktów wtórnego prawa wspólnotowego. Przyczynia się do rozwoju prawa wspólnotowego. 3 Zadania i sposób funkcjonowania Odgrywa istotną rolę w formułowaniu zasad ogólnych, które nie zostały wprost wyrażone w traktatach lub w prawie pochodnym, ale znalazły wyraz w orzecznictwie. ETS łączy funkcje m.in. Sądu Konstytucyjnego, Najwyższego i Międzynarodowego. 4 Sąd Konstytucyjny Sąd Konstytucyjny orzeka o zgodności z traktatami aktów prawnych Rady Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej, aktów wydanych wspólnie przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej, aktów prawnych Parlamentu Europejskiego oraz aktów Europejskiego Banku Centralnego, które mają skutki prawne w stosunku do osób trzecich. 5 Sąd Najwyższy Sąd Najwyższy rozpatruje środki odwoławcze od wyroków Sądu Pierwszej Instancji (który został utworzony decyzją Rady Unii Europejskiej z 24 października 1988 r.) na podstawie art. 225 TWE, wprowadzonego przez Jednolity Akt Europejski. 6 Sąd Najwyższy Powodem jego utworzenia był zamiar odciążenia ETS od spraw mniejszej wagi, głównie pracowniczych dotyczących kwestii indywidualnych, a nie mających znaczenia ogólnego. Traktat Nicejski w znowelizowanym art. 220 TWE przyznał SN status autonomicznej instytucji wspólnotowej, Sąd Najwyższy posiada uprawnienia odwoławcze w stosunku do pewnej kategorii decyzji Komisji Europejskiej (np. decyzji w zakresie ochrony konkurencji, nakładającej na przedsiębiorstwa grzywny pieniężne). 7 Sąd Międzynarodowy Sąd Międzynarodowy rozpatruje spory między państwami członkowskimi wynikające ze stosowania prawa wspólnotowego, a także spory wynikające z realizacji traktatów. 8 Europejski Trybunał Sprawiedliwości Trybunał jest organem niezależnym od państw członkowskich oraz od pozostałych instytucji i organów Wspólnot . Działa wyłącznie w imieniu Wspólnot Europejskich oraz w interesie poszanowania prawa wspólnotowego. ETS jest organem ponadnarodowym (Sądem Wspólnoty), który nie jest hierarchicznie powiązany z sądami narodowymi (krajowymi). 9 Europejski Trybunał Sprawiedliwości Trybunał jest organem kolegialnym, a w jego skład wchodzą dwie kategorie członków: sędziowie (jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego), rzecznicy generalni, których na podstawie art. 222 TWE jest ośmiu (ich liczba może być zwiększona). 10 Europejski Trybunał Sprawiedliwości Sędziowie orzekają w sprawach objętych jurysdykcją Trybunału w sposób bezstronny i sumienny, z zachowaniem tajemnicy obrad. Do zadań rzeczników generalnych należy przedstawienie, w sposób bezstronny i niezależny. Uzasadnionych wniosków w sprawach przedłożonych Trybunałowi. Ich funkcja polega na analizie orzeczeń Trybunału wydanych w sprawach zbliżonych do tej stanowiącej przedmiot danego postępowania i opracowania propozycji orzeczenia. 11 Europejski Trybunał Sprawiedliwości Sędziowie i rzecznicy generalni wybierani są za wspólnym porozumieniem rządów państw członkowskich spośród osób spełniających warunków do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub będących pracownikami o powszechnie uznanej kompetencji. Powoływani są na okres 6 lat, ale co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu sędziowskiego i rzeczników generalnych, na warunkach określonych w statucie Trybunału. 12 Europejski Trybunał Sprawiedliwości Rodzaje rozpatrywanych spraw ETS jest uprawniony do rozpatrywania ściśle określonych rodzajów spraw (skarg) w ramach jurysdykcji spornej oraz niespornej. W ramach jurysdykcji spornej ETS orzeka w sprawach: skarg przeciwko państwom członkowskim za naruszenie prawa wspólnotowego poprzez niewykonywanie zobowiązań wspólnotowych (art. 226 i 227 TWE), 13 Rodzaje rozpatrywanych spraw skarg przeciwko instytucjom wspólnotowym o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego (art. 230 TWE – tzw. skarga o uchylenie aktu prawnego wydanego przez instytucję Wspólnot Europejskich), skarg przeciwko instytucjom wspólnotowym na ich bezczynność (art. 232 TWE), 14 Rodzaje rozpatrywanych spraw skarg przeciwko instytucjom wspólnotowym o odszkodowanie (art. 288 TWE – tzw. skarga odszkodowawcza), sporów między funkcjonariuszami a Wspólnotą Europejską (art. 236 TWE – tzw. spory pracownicze). 15 Europejski Trybunał Sprawiedliwości Rodzaje rozpatrywanych spraw W ramach jurysdykcji niespornej ETS orzeka w sprawach: zgodności umowy międzynarodowej, którą zamierza zawrzeć Wspólnota Europejska (art. 300 TWE), pytań prejudycjalnych kierowanych przez sądy krajowe (art. 234 TWE). 16 Europejski Trybunał Sprawiedliwości W związku ze stosowaniem wspólnotowych przepisów dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego najistotniejsze znaczenie mają orzeczenia w sprawach skarg przeciwko państwu członkowskiemu za naruszenie prawa wspólnotowego poprzez niewykonanie zobowiązań wspólnotowych oraz w sprawach pytań prejudycjalnych, czyli tzw. orzeczeń wstępnych. 17 Naruszenie prawa przez niewykonywanie zobowiązań Podstawą prawną skargi na naruszenie prawa wspólnotowego poprzez niewykonywanie zobowiązań z niego wynikających jest art. 226 i art. 227 TWE. Art. 226 TWE upoważnia Komisję Europejską do wniesienia skargi do Trybunału Sprawiedliwości w przypadku, gdy uzna, że państwo członkowskie nie wykonuje zobowiązań traktatowych. Art. 227 TWE upoważnia każde państwo do wszczęcia postępowania sądowego przeciwko innemu państwu członkowskiemu, które jego zdaniem narusza przepisy traktatowe. Dotyczy to naruszenia przepisów traktatowych bezpośrednio, jak i pośrednio, czyli naruszenia prawa wtórnego i umów międzynarodowych. 18 Orzeczenia wstępne i ich skutki Państwo członkowskie jest zobowiązane zapewnić właściwe stosowanie prawa wspólnotowego w danym kraju. W szczególności obowiązek ten spoczywa na organach sądowych tych państw. Ustalona w art. 234 TWE procedura wydawania orzeczeń wstępnych ma na celu zapewnienie jednolitej interpretacji prawa wspólnotowego w państwach członkowskich. ETS nie jest organem wyższej instancji wobec sądów krajowych i nie sprawuje nad nimi nadzoru judykacyjnego. Oznacza to, że procedura wydawania orzeczeń wstępnych jest przejawem współpracy między sądami krajowymi a ETS. Jest to forma zasięgania opinii Trybunału. Orzeczenia wstępne stanowią ponad połowę wszystkich orzeczeń wydanych przez ETS. 19 Pytania wstępne Procedura zadawania pytań wstępnych nie jest procedurą sądową sensu stricto. W postępowaniu tym nie ma pozwu ani odpowiedzi na pozew. Gdyby w trakcie postępowania sądowego przed sądem krajowym pojawi się wątpliwość co do interpretacji (wykładni) prawa wspólnotowego lub jego ważności, a rozstrzygnięcie tych kwestii jest niezbędne do wydania orzeczenia przed sąd, może on, a niekiedy musi się zwrócić do Trybunału z pytaniem wstępnym. Przerywa się wtedy proces przed sądem krajowym i przedkłada się pytanie przed ETS. Zapytanie jest wpisane do rejestru, przydziela się mu numer procesowy, wyznacza izbę, sprawozdawcę i rzecznika generalnego. Pytanie jest tłumaczone na wszystkie języki państw członkowskich i opublikowane w Dzienniku Urzędowym. 20 Pytania wstępne Trybunał po przeprowadzeniu postępowania wydaje w odpowiedzi na zadane pytanie, tzw. orzeczenie wstępne, które wiąże sąd krajowy w danej sprawie. Z pytaniem wstępnym występuje do Trybunału wyłącznie sąd krajowy. Może to uczynić z własnej inicjatywy lub na wniosek strony. Nie jest dopuszczalne, aby z pytaniem wstępnym wystąpiła strona postępowania czy też organy niesądowe, np. organy administracyjne lub prawodawca państwa członkowskiego. Pytanie, aby było dopuszczone, musi być odpowiednio sformułowane. Najczęściej mają one taką treść: czy dany przepis prawa wspólnotowego… (wskazanie przepisu) zezwala lub zakazuje (wskazanie co wynika z przepisu prawa krajowego i mającego zastosowanie w danej sprawie). Orzeczenia ETS, mimo że wiąże w danej sprawie, w rzeczywistości wywierają daleko większe skutki. 21 Zarówno sam Trybunał często powoływuje się na swoje wcześniejsze orzeczenia, sądy krajowe z kolei w swym orzecznictwie uwzględniają linię określoną przez ETS. W przypadku orzeczeń stwierdzających nieważność danego aktu lub przepisu wspólnotowego prawa pochodnego są one także wiążące w innych sprawach. Każde państwo członkowskie ma prawo uczestniczyć w postępowaniu przed ETS i przedstawić swoje stanowisko w danej sprawie. Kraje członkowskie korzystają z tej możliwości, bowiem często poruszane przed Trybunałem sprawy mają szerszy kontekst. 22 Dziękuję za uwagę 23
