Wykład 2_2 - Ludwik Wicki, dr hab., KEiOP WNE SGGW, zajęcia

2012
Wykład 2, cz.2
Znaczenie rolnictwa w gospodarce.
Podstawowe tendencje w produkcji.
dr hab. inż. Ludwik Wicki
Rolnictwo w gospodarce
• Rolnictwo jako dział gospodarki spełnia wiele funkcji. • Wielkość produkcji, jej opłacalność oraz zmiany w strukturze produkcji zależą przede wszystkim od popytu na żywność oraz relacji cenowych.
• Zmienia się struktura produkcji, poziom nakładów oraz uzyskiwane wydajności.
• Zmiany w rolnictwie dotyczą także struktury gospodarstw, ich wielkości i znaczenia poszczególnych grup.
• W czasie tego wykładu zostaną przedstawione najważniejsze zagadnienia z tego zakresu.
Czynniki wpływające na funkcjonowanie rolnictwa Wyróżniamy dwie grupy czynników, wpływających na rozwój rolnictwa: przyrodnicze i pozaprzyrodnicze. Czynniki przyrodnicze omawiane są na zajęciach z innych przedmiotów, natomiast na tym kursie uwagę zwracamy przed wszystkim na czynniki pozaprzyrodnicze.
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
1
2012
Jakie jest znaczenie rolnictwa w polskiej gospodarce
• W Polsce rolnictwo wytwarza około 3,5% produktu krajowego brutto. Jego znaczenie zmniejsza się. Udział rolnictwa w tworzeniu PKB
7%
6%
5%
4%
3%
2%
1%
08
09
20
07
20
20
06
05
20
20
04
03
20
20
01
00
02
20
20
20
98
99
19
97
96
19
19
19
19
95
0%
mld złotych (ceny stałe 2009 r.)
Wartość produkcji rolniczej
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2005
2006
2007
2008
2009
Struktura produkcji towarowej 100%
90%
80%
70%
61
58
57
2006
2007
55
57
2008
2009
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
2005
produkcja roślinna
produkcja zwierzęca
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
2
2012
Struktura produkcji towarowej według grup produktów (2009 r.)
pozostałe - 5%
jaja - 6%
zboża - 12%
ziemniaki - 4%
buraki cukrowe 3%
mleko - 18%
inne
przemysłowe 6%
warzywa i
owoce - 12%
żywiec rzeźny 34%
Powierzchnia zasiewów ogółem
Powierzchnia zasiewów ogółem wg GUS
16000
14000
tys. ha
12000
10000
8000
6000
4000
2000
19
9
19 0
9
19 1
9
19 2
9
19 3
9
19 4
9
19 5
9
19 6
97
19
98
19
9
20 9
0
20 0
0
20 1
0
20 2
0
20 3
0
20 4
0
20 5
0
20 6
0
20 7
0
20 8
09
20
1
20 0
11
0
Udział zbóż w zasiewach
•
Udział zbóż w zasiewach systematycznie wzrastał. Wynikało to z ograniczania produkcji innych gatunków roślin, głównie pastewnych, interwencji na rynku oraz ze zmian w systemie żywienia trzody chlewnej.
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
0%
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
3
2012
Jakie zboża produkowano
•
Mimo ogólnej tendencji wzrostowej, niektóre gatunki zbóż produkowano na większej powierzchni a produkcję innych ograniczano. Znacznie zmniejszyła się
produkcja żyta, którego miejsce zajmowało pszenżyto.
25%
20%
15%
10%
5%
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
0%
pszenica
pszenżyto
żyto
Uprawa innych gatunków roślin
•
Silnie zmniejszył się udział ziemniaków w strukturze zasiewów, ograniczano też
produkcję buraków cukrowych (wynikało to z reformy rynku cukru). Popyt na biopaliwa spowodował, że znacznie wzrosła powierzchnia produkcji rzepaku. 14%
12%
10%
8%
6%
4%
2%
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
0%
ziemniaki
buraki cukrowe
rzepak i rzepik
Rozmiary produkcji roślinnej
• Zmiany powierzchni zasiewów oraz jej struktury skutkowały zmianami w wielkości produkcji roślinnej
• Rozmiary produkcji podstawowych roślinnych produktów rolniczych przedstawiono na kolejnych ekranach. Proszę zwrócić uwagę na przedstawione trendy w wielkości produkcji.
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
4
2012
Zbiory zbóż
•
Podstawową grupą gatunków są zboża. Zbiory zbóż w Polsce to około 25 mln ton. Występujące wahania wynikały z przebiegu pogody w konkretnych latach roku. Wzrost produkcji wymaga zwiększenia wydajności.
30
y = 0,04x + 24,23
25
mln ton
20
15
10
5
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
0
zboża podstawowe
trend
Struktura produkcji zbóż w 2009 r. (razem 28 mln ton)
gryka i proso 0%
mieszanki
zbożowe - 14%
owies - 5%
pszenica - 35%
pszenżyto - 19%
żyto - 13%
jęczmień - 14%
mln ton
Bilans zbóż w Polsce w 2008/2009
Popyt
Podaż
0
Import
5 000
10 000
Produkcja
15 000
Eksport
20 000
Zużycie
25 000
30 000
zmiana zapasów
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
5
2012
Rozdysponowanie produkcji zbóż
(średnio 2006‐2009)
•
Większość zbiorów zbóż w Polsce przeznaczana jest na pasze. Tylko 24% kierowane jest do spożycia lub do przetwórstwa
spożycie
19%
przetwórstwo
5%
spasanie
59%
eksport
6%
straty
4%
siew
6%
zmiana zapasów
1%
Zbiory ziemniaków
• W latach 1990‐2011 ograniczono produkcję ziemniaków. Są one teraz produkowane głównie na cele konsumpcyjne, a nie na pasze. 40
35
mln ton
30
25
20
15
y = -1,26x + 33,72
10
5
19
90
19
91
19
9
19 2
93
19
9
19 4
95
19
96
19
9
19 7
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
0
20 3
04
20
0
20 5
06
20
07
20
0
20 8
09
20
10
20
11
0
ziemniaki
trend
Zbiory buraków cukrowych
•
Produkcja buraków cukrowych po 2000 r. zmniejszała się w związku z reformą
rynku cukru i ustanowieniem kwot produkcyjnych. Obecnie produkuje się około 10 mln ton korzeni buraków rocznie. 20
18
16
mln ton
14
y = -0,22x + 15,18
12
10
8
6
4
2
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
0
buraki cukrowe
trend
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
6
2012
Zbiory rzepaku i rzepiku
• Produkcja rzepaku i rzepiku znacznie zwiększyła się po upowszechnieniu się produkcji biopaliw. Od 2004 roku zbiory wzrosły dwukrotnie.
3,0
2,5
y = 0,07x + 0,48
mln ton
2,0
1,5
1,0
0,5
19
9
19 0
91
19
92
19
9
19 3
94
19
9
19 5
96
19
97
19
9
19 8
99
20
0
20 0
01
20
02
20
03
20
04
20
0
20 5
06
20
07
20
08
20
09
20
1
20 0
11
0,0
rzepak i rzepik
trend
Plony zbóż ogółem
• Plonowanie zbóż w Polsce powoli wzrasta. Średnie plony zbóż to około 30 dt/ha. W niektórych krajach UE uzyskuje się ponad dwa razy więcej. 40,0
y = 0,24x + 27,73
35,0
30,0
dt/ha
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
19
90
19
9
19 1
92
19
93
19
9
19 4
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
0,0
plony zbóż ogółem
trend
Plony wybranych gatunków zbóż
•
Poszczególne gatunki zbóż uprawiane są na rożnych glebach i przy innym poziomie nakładów. Plony pszenicy, która uprawiana jest na najlepszych stanowiskach przekraczają 40 dt/ha. W produkcji żyta jest to zwykle poniżej 25 dt/ha.
50,0
45,0
40,0
dt/ha
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
19
9
19 0
9
19 1
9
19 2
9
19 3
9
19 4
9
19 5
9
19 6
9
19 7
98
19
9
20 9
00
20
0
20 1
0
20 2
03
20
0
20 4
0
20 5
0
20 6
0
20 7
08
20
0
20 9
1
20 0
11
0,0
pszenica ozima
żyto
jęczmień jary
pszenżyto
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
7
2012
Plony ziemniaków
•
Plonowanie ziemniaków silnie zależy do przebiegu warunków pogodowych w danym roku – stąd widoczne wahania. W Polsce od wielu lat uzyskuje się poniżej 200 dt ziemniaków z 1 ha. 250,0
y = 1,08x + 166,90
dt/ha
200,0
150,0
100,0
50,0
19
9
19 0
9
19 1
92
19
9
19 3
9
19 4
9
19 5
96
19
97
19
9
19 8
9
20 9
00
20
01
20
0
20 2
0
20 3
0
20 4
0
20 5
0
20 6
0
20 7
08
20
0
20 9
1
20 0
11
0,0
plony ziemniaków
trend
Plony buraków cukrowych
•
Powierzchnia produkcji buraków cukrowych została ograniczona dwukrotnie, a liczba producentów czterokrotnie. Produkcję prowadzą najlepsi producenci w obszarach oddziaływania istniejących cukrowni, a plony zwiększyły się o 25%.
600,0
y = 8,69x + 302,65
500,0
dt/ha
400,0
300,0
200,0
100,0
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
9
19 8
99
20
00
20
0
20 1
02
20
03
20
0
20 4
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
0,0
plony buraków cukrowych
trend
Plony rzepaku i rzepiku
• Produkcja rzepaku i rzepiku gwałtownie zwiększyła się po rozpoczęciu produkcji biopaliw. Od 2004 roku zbiory wzrosły dwukrotnie.
35,0
y = 0,41x + 18,45
30,0
dt/ha
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
19
9
19 0
9
19 1
9
19 2
9
19 3
9
19 4
9
19 5
9
19 6
9
19 7
98
19
9
20 9
00
20
0
20 1
0
20 2
03
20
0
20 4
0
20 5
0
20 6
0
20 7
08
20
0
20 9
1
20 0
11
0,0
plony rzepaku i rzepiku
trend
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
8
2012
Rozmiary produkcji zwierzęcej • W produkcji zwierzęcej w Polsce od 1990 r. zachodziły duże zmiany.
• Prawie całkowicie zaniknęła produkcja owiec i koni.
• Znacząco zmniejszyło się pogłowie bydła, chociaż wydajność krów wzrastała.
• Pogłowie trzody chlewnej zmniejszało się w związku ze gorszą opłacalnością produkcji, szczególnie po 2007 r.
Pogłowie bydła
•
Pogłowie bydła w Polsce wynosiło w 2011 r. około 6 mln sztuk. Pogłowie krów –
2,7 mln sztuk. Od 2001 r. nie było znaczących zmian pogłowia. Znaczne ograniczenie pogłowia bydła nastąpiło w latach 1990‐2000.
12000
10000
tys. sztuk
8000
y = -171,92x + 8596,73
6000
4000
2000
19
9
19 0
9
19 1
9
19 2
9
19 3
9
19 4
9
19 5
9
19 6
97
19
9
19 8
9
20 9
0
20 0
0
20 1
0
20 2
0
20 3
04
20
0
20 5
0
20 6
0
20 7
0
20 8
0
20 9
1
20 0
11
0
pogłowie bydła ogółem
pogłowie krów
trend pogłowia ogółem
Pogłowie trzody chlewnej
Pogłowie trzody chlewnej w Polsce systematycznie zmniejszało się. Na początku lat 90. ubiegłego wieku było około 20 mln sztuk trzody chlewnej. W kolejnych latach następowało powolne ograniczanie pogłowia , a znaczący spadek wystąpił po 2007 r. Wynikał on z niskiej opłacalności produkcji oraz silnej konkurencji ze strony producentów z innych krajów UE, takich jak Dania, czy Holandia. 25000
tys. sztuk
20000
y = -274x + 21231
15000
10000
5000
pogłowie trzody chlewnej
pogłowie loch
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0
trend pogłowia ogółem
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
9
2012
Pogłowie owiec
Produkcja owiec w Polsce prawie zanikła. W latach 1990‐1997 pogłowie owiec zmniejszyło się z 4 mln sztuk do zaledwie 0,5 mln. W 2011 r. było w Polsce tylko 250 tys. sztuk owiec. Jest to produkcja marginalna ze względu na brak popytu na baraninę czy jagnięcinę.
4500
4000
3500
tys. sztuk
3000
2500
2000
1500
1000
500
pogłowie owiec ogółem
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0
pogłowie maciorek
Pogłowie koni
Pogłowie koni znacząco zmniejszało się. Nie są już one użytkowane jako siła pociągowa w rolnictwie. Większość koni w gospodarstwach utrzymywana jest ze względu na tradycję lub w celach rekreacyjnych.
1000
900
800
tys. sztuk
700
600
500
400
300
200
100
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0
pogłowie koni
Pogłowie drobiu
Pogłowie drobiu kurzego wynosiło prawie 140 mln sztuk. Ze względu na nieporównywalność
danych nie przedstawiono danych za wcześniejsze lata. Oprócz drobiu kurzego utrzymywane są
także indyki, kaczki i gęsi. Ich łączne pogłowie to około 12 mln sztuk.
200000
180000
160000
tys. sztuk
140000
120000
100000
80000
60000
40000
20000
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
0
pogłowie drobiu kurzego
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
10
2012
Produkcja żywca
Produkcja żywca w Polsce wynosi prawie 5 mln ton rocznie. Najwięcej produkuje się
żywca wieprzowego, a następnie drobiowego. Produkcja wołowiny zmniejszała się tak, jak następował spadek pogłowia bydła.
3000
2500
tys. ton
2000
1500
1000
500
żywiec wołowy
żywiec wieprzowy
żywiec drobiowy
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0
żywiec barani
Wielkość i struktura produkcji żywca w Polsce w tys. ton (w 2010 r.)
Najwięcej produkowano żywca wieprzowego – 2388 tys. ton, a następnie drobiowego 1971 tys. ton. Produkcja żywca pozostałych gatunków miała mniejsze znaczenie. żywiec koński 38 - 1%
żywiec barani - 4
- 0%
żywiec wołowy 798 - 15%
żywiec drobiowy
- 1971 - 38%
żywiec
wieprzowy 2388 - 46%
Produkcja mleka
Produkcja mleka stanowi aż 18% wartości produkcji towarowej w polskim rolnictwie. Jest to jeden z ważniejszych surowców pochodzenia rolniczego w Polsce. Od połowy lat 90. produkcja nie ulega znaczącym zmianom. Wynika to w części z systemu kwotowania produkcji. Skupowane jest około 73% produkcji mleka.
18
16
y = -0,1x + 13,0
14
mld litrów
12
10
8
6
4
2
produkcja mleka
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0
trend
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
11
2012
Wydajność mleczna krów
Przeciętna wydajność mleczna krów w Polsce wzrastała. Mimo spadku pogłowia nie następował spadek produkcji mleka. W 2010 r. średnia wydajność mleczna krów w Polsce to 4500 litrów od krowy, chociaż w wielu gospodarstwach osiąga się wydajności przekraczające 8000 litrów od krowy.
y = 81,5x + 2798,3
5000
4500
litrów/krowę/rok
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
wydajność mleczna krów
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0
trend
Kształtowanie się cen w rolnictwie
• ceny surowców pochodzenia rolniczego oraz ceny środków do produkcji podlegają znacznym wahaniom,
• główną przyczyną zmian cen produktów rolnych są zmiany w wielkości produkcji,
• w perspektywie długookresowej ceny produktów rolniczych rosną wolniej niż ceny środków do produkcji,
• pogarszające się relacje cenowe w rolnictwie są obserwowane we wszystkich krajach.
• rolnicy muszą produkować na coraz większą skalę, aby utrzymać poziom dochodów.
Zmiany relacji cenowych w rolnictwie
W latach 1990‐2009 ceny produktów rolnych w Polsce wzrosły ośmiokrotnie podczas, gdy ceny środków do produkcji rolniczej wzrosły prawie czternastokrotnie.
1600
1400
1990=100
1200
1000
800
600
400
200
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0
ceny produktów
ceny środków do produkcji
trend cen produktów rolniczych
trend cen środków do produkcji
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
12
2012
Zmiany cen realnych w rolnictwie
• Ceny realne większości produktów rolniczych obniżały się. Po uwzględnieniu wpływu inflacji tylko ceny mleka były na podobnym poziomie. Wyraźny był spadek cen zbóż oraz żywca wieprzowego.
Ceny realne pszenicy i rzepaku
Ceny skupu pszenicy i rzepaku z uwzględnieniem wpływu inflacji. Ceny przeliczono przyjmując za punkt wyjścia ceny z 2010 roku.
200
180
ceny relane z 2010 r.
160
140
120
100
80
60
40
20
pszenica
rzepak
trend cen pszenicy
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
trend cen rzepaku
Ceny realne żywca
Ceny realne skupu żywca wieprzowego i wołowego. Ceny przeliczono przyjmując za punkt wyjścia ceny z 2010 roku.
9
ceny relane z 2010 r.
8
7
6
5
4
3
2
1
trzoda chlewna
bydło
trend cen żywca wieprzowego
trend cen żywca wołowego
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
13
2012
Ceny realne buraków cukrowych
Ceny skupu buraków cukrowych z uwzględnieniem inflacji. Ceny przeliczono przyjmując za punkt wyjścia ceny z 2010 roku.
25
ceny relane z 2010 r.
20
15
10
5
buraki cukrowe
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
trend cen skupu burakow cukrowych
Ceny realne mleka
Ceny skupu mleka z uwzględnieniem inflacji. Ceny przeliczono przyjmując za punkt wyjścia ceny z 2010 roku.
1,4
ceny relane z 2010 r.
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
mleko
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0,0
trend cen skupu mleka
Spożycie podstawowych produktów żywnościowych
• Poziom spożycia produktów pochodzenia rolniczego jest ważnym czynnikiem rozwoju rolnictwa. Determinuje on, wraz z saldem obrotów produktami żywnościowymi z zagranicą, popyt na produkty wytwarzane przez rolnictwo. Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
14
2012
Spożycie zbóż
Na wykresie przedstawiono spożycie ziarna zbóż w kilogramach na osobę. Poziom spożycia zmniejszył się o około 10 kg/osobę w ciągu 20 lat.
124,0
y = -0,3x + 121,0
122,0
kg/osobę/rok
120,0
118,0
116,0
114,0
112,0
110,0
108,0
106,0
spożycie zbóż w kg/osobę
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
104,0
trend
Spożycie ziemniaków
Poziom spożycia zmniejszył się o około 25 kg/osobę w ciągu 20 lat.
160,0
y = -1,4x + 146,7
140,0
kg/osobę/rok
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
spożycie ziemniaków w kg/osobę
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0,0
trend
Spożycie warzyw
Poziom spożycia zmniejszył się o około 25 kg/osobę w ciągu 20 lat.
140,0
y = -0,5x + 122,5
120,0
kg/osobę/rok
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
spożycie warzyw w kg/osobę
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0,0
trend
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
15
2012
Spożycie mięsa i podrobów
Poziom spożycia nieco wzrastał. w 2010r r. wynosił 74 kg/osobę.
90,0
y = 0,5x + 64,4
80,0
74
kg/osobę/rok
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
spożycie mięsa i podrobów w kg/osobę
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0,0
trend
Struktura spożycia mięsa
W strukturze spożycia dominuje wieprzowina i drób.
10
10
13
13
14
15
17
20
20
39
41
22
23
24
24
24
24
39
39
41
44
43
42
5
4
5
4
4
4
2009
11
2008
9
2007
9
2006
8
2005
8
90%
2004
100%
80%
25
70%
60%
38
42
50%
42
41
37
39
40
35
38
40
40%
39
38
43
30%
13
11
9
9
9
8
8
8
7
6
5
6
wołowina
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0%
wieprzowina
drób
2
2010
16
2003
16
10%
2002
20%
inne
Spożycie mleka
Poziom spożycia mleka i jego przetworów w 2010r r. wynosił 191 litrów/osobę ( w przeliczeniu na mleko).
300,0
y = -2,4x + 221,0
litrów/osobę/rok
250,0
191
200,0
150,0
100,0
50,0
spożycie mleka w l/osobę
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0,0
trend
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
16
2012
Spożycie cukru
Spożycie cukru liczone jest także w produktach przetworzonych zawierających cukier (ciastka, napoje itp.).
50,0
y = -0,1x + 40,9
45,0
40
kg/osobę/rok
40,0
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
spożycie cukru w kg/osobę
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0,0
trend
Spożycie piwa
kg/osobę/rok
Spożycie tego trunku znacznie wzrastało. Jest to produkt przetworzony. Do jego produkcji wykorzystuje się znaczne ilości jęczmienia.
120,0
y = 3,6x + 23,7
100,0
91
80,0
60,0
40,0
20,0
spożycie piwa w l/osobę
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
1990
0,0
trend
Środki produkcji w rolnictwie
• Nakłady środków produkcji związane są z użytkowaniem środków trwałych oraz zużyciem środków obrotowych.
• Do ważniejszych środków plonotwórczych można zaliczyć nawozy, środki ochrony roślin czy kwalifikowany materiał siewny. • W produkcji zwierzęcej wykorzystuje się głównie surowce pochodzenia rolniczego, lecz ważne są takie nakłady jak leki weterynaryjne, czy dodatki paszowe.
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
17
2012
Zużycie ważniejszych środków produkcji • Stosowanie środków produkcji spoza gospodarstwa znacząco wpływa na poziom wydajności.
• Bez nawozów sztucznych, czy środków ochrony roślin poziom plonów byłby znacznie niższy.
Poziom nawożenia mineralnego
Poziom nawożenia mineralnego w latach 70. i 80. ubiegłego wieku przekraczał często 170 kg NPK/ha UR. Po transformacji gospodarczej znacząco obniżył się. Po 2006 r. było to około 120 kg NPK/ha UR.
140
120
kg NPK/ha UR
100
80
60
40
20
kg NPK/ha
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
0
trend
Zużycie środków ochrony roślin
Zużycie środków ochrony roślin przedstawiono od 2005 r. gdyż wcześniejsze dane były inaczej gromadzone i nie są porównywalne. Zużycie to jest stosunkowo niskie. Przykładowo w Niemczech czy we Francji przekracza 4,5 kg substancji aktywnej na 1 ha GO .
2
2
2
kg s.a/ha GO
1
1
1
1
1
0
0
kg substancji aktywnej na 1 ha GO
2009
2008
2007
2006
2005
0
trend
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
18
2012
Zużycie kwalifikowanego materiału siewnego
Zużycie kwalifikowanego ziarna zbóż świadczy o wprowadzaniu nowych odmian i wysokiej jakości materiału siewnego do produkcji. Od 1996 r. zużycie nasion kwalifikowanych wciąż maleje. Obecnie nasiona kwalifikowane są stosowane średnio na 10% powierzchni zasiewów zbóż. Nie sprzyja to uzyskiwaniu wysokich plonów. 35
30
kg/ha
25
20
15
10
5
kg nasion kwalifikowanych/1 ha ziasiewów
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
trend
Udział nasion kwalifikowanych w zasiewach
Zużycie kwalifikowanego ziarna siewnego było w Polsce bardzo niskie. W niektórych krajach wymienia się co roku ponad 50% nasion.
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
Dania
Włochy
Irlandia
Szwecja
Holandia
Francja
Belgia
Austria
Niemcy
W. Brytania
Słowacja
Czechy
Węgry
Hiszpania
Finlandia
Łotwa
Estonia
Litwa
0%
Polska
10%
Zużycie energii w rolnictwie
Zużycie energii w rolnictwie ustalane jest szacunkowo. Ogólne zużycie szacuje się na 142 petadżule [Rynek środków dla rolnictwa nr 37/2010, s. 25]. W przeliczeniu na olej napędowy daje to ponad 280 litrów na 1 ha UR, lub 2500 litrów na 1 gospodarstwo.
paliwa stałe
38%
ciepło
1%
energia
elektryczna
4%
paliwa gazow e
3%
paliwa ciekłe
54%
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
19
2012
Struktura gospodarstw rolniczych
• W Polsce, wg Powszechnego Spisu Rolnego 2010 było 2,3 mln gospodarstw rolniczych.
• Gospodarstw o powierzchni powyżej 1 ha było 1,6 mln. • W strukturze gospodarstw dominują te o najmniejszej powierzchni. Nie są to jednak gospodarstwa najważniejsze z punktu widzenia produkcji rolniczej. Liczba gospodarstw rolniczych w Polsce
Liczba gospodarstw rolniczych o powierzchni powyżej 1 ha w Polce stale maleje. W 2010 r. było to 1563 tys. gospodarstw, czyli prawie 600 tysięcy mniej niż w 1991 r.
Wnioski o dopłaty bezpośrednie złożyło w 2010 r. 1373 tys. gospodarstw ‐ 88% ogólnej liczby.
2500
tys. gospodarstw
2000
1500
1000
500
liczba gospodarstw rolniczych
liczba wniosków o płatności
2009
2010*
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2001
2002*
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1993
1992
1991
0
trend
Zmiany powierzchni gospodarstw rolnych (powyżej 1 ha)
Średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie wzrasta bardzo wolno. w 2010 r. było to 7,9 ha. Ogólna średnia powierzchnia gospodarstw była wyższa i wynosiła 9,9 ha. Porównywanie wielkości w rożnych latach jest utrudnione ze względu na zmiany w ewidencji statystycznej.
12
9,9
ha użytków rolnych
10
8,6
8,9
8
6
4
2
2010
2005
2002
0
powierzchnia UR
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
20
2012
Średnia wielkość gospodarstw wg województw
Najwięcej gospodarstw małych występuje w południowo‐wschodniej części Polski. Największe gospodarstwa są na północy i zachodzie.
[Źródło: Raport z wyników. Powszechny Spis Rolny 2010. GUS Warszawa, s 30.]
Średnia powierzchnia gospodarstw rolnych w wybranych krajach UE (wg Eurostatu)
W porównaniu z gospodarstwami w najważniejszych krajach UE w Polsce gospodarstwa są małe. Duże rozdrobnienie gospodarstw występuje wciąż na południu Europy (dane z 2007 r.)
70
60
60
54
52
46
25
28
29
Belgia
24
Holandia
30
Słowacja
40
Hiszpania
tys. gospodarstw
50
20
12
10
4
5
7
6
Dania
Francja
W. Brytania
Niemcy
Litwa
Polska
Grecja
Bułgaria
Rumunia
0
średnia powierzchnia gospodarstwa w ha
Liczba gospodarstw rolniczych w wybranych krajach (wg Eurostatu)
Liczba gospodarstw rolniczych w wysokorozwiniętych krajach UE jest znacznie niższa niż w Polsce. We Francji czy w Niemczech, które mają podobną ilość użytków rolnych jest to nawet czterokrotnie mniej (dane z 2007 r.).
4500
3931
3500
3000
2391
2500
2000
1679
1500
1044
86
371
Niemcy
45
249
Wielka
Brytania
500
Holandia
1000
Dania
tys. gospodarstw
4000
527
Rumunia
Polska
Włochy
Hiszpania
Francja
0
liczba gospodarstw rolniczych
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
21
2012
Struktura gospodarstw rolniczych w Polsce (wg PSR 2010)
W strukturze gospodarstw rolniczych dominują gospodarstwa najmniejsze. Gospodarstwa do 10 ha stanowią aż 55% ogółu gospodarstw. Gospodarstwa największe, powyżej 20 ha to tylko 8% ogólnej liczby gospodarstw
1-2 ha - 22%
2-3 ha - 15%
powyżej 50 ha 2%
30-50 ha - 2%
20-30 ha - 4%
15-20 ha - 5%
3-5 ha - 18%
10-15 ha - 10%
5-7 ha - 11%
7-10 ha - 11%
Zmiany w strukturze gospodarstw rolnych w Polsce
Od 1991 roku w strukturze gospodarstw rolniczych znacząco wzrosła liczba gospodarstw większych. W 1991 r. było to 6%, a w 2010 r. już 12% gospodarstw.
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
do 5 ha
5-10 ha
10-15 ha
2010
2002
1991
0%
powyżej 15 ha
Zmiany w strukturze użytkowania ziemi wg wielkości gospodarstw
Gospodarstwa o powierzchni powyżej 15 ha, których było 12%, użytkowały 51% ziemi rolniczej. Podobnie duże jest ich znaczenie w produkcji towarowej. 100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
do 5 ha
5-10 ha
10-15 ha
2010
2002
1991
0%
powyżej 15 ha
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
22
2012
Porównanie znaczenia gospodarstw według grup obszarowych (dane z 2010 r.)
Biorąc pod uwagę wytwarzaną produkcję rolniczą, to produkcja kilkunastu procent gospodarstw średnich i dużych jest najważniejsza.
100%
12%
90%
80%
51%
70%
60%
50%
40%
30%
55%
20%
10%
16%
do 5 ha
5-10 ha
produkcja
towarowa
liczba
gosp.
0%
10-15 ha
powyżej 15 ha
Zakończenie
KONIEC
WYKŁADU
Materiały pomocnicze do EiOGR, przyg. L.
Wicki
23