1 Trzydzieści lat współpracy z Uniwersytetem Justusa Liebiga w

Trzydzieści lat współpracy z Uniwersytetem Justusa Liebiga w Giessen
Partnerstwo karnistów
Moje kontakty oraz współpraca z Uniwersytetem Justusa Liebiga w Giessen
i jego naukowcami, rozpoczęły się wraz z krótką wizytą – w okresie letnim 1978 r. –
ówczesnego wiceprezydenta, prof. Otto Triffterera w naszej uczelni i u mnie, jako
ówczesnego prorektora Uniwersytetu Łódzkiego.
Profesor O. Triffterer – prawnik karnista – był szczególnie zainteresowany bliskimi
kontaktami wydziałów prawa, w ramach przygotowywanej w tym czasie,
umowy
o współpracy naukowej między naszymi uczelniami. Pamiętać przy tym trzeba, Ŝe łódzcy
ekonomiści juŜ wcześniej nawiązali współpracę z kolegami z Giessen. MoŜna teŜ
powiedzieć, Ŝe przecierali drogę do szerszych i sformalizowanych działań partnerskich.
W trakcie pobytu w Giessen w listopadzie 1978 r. delegacji UŁ, pod
przewodnictwem rektora UŁ, prof. Romualda Skowrońskiego, finalizującej przygotowanie
ostatecznej wersji podpisywanej wówczas umowy, spotykaliśmy się przede wszystkim
z prezydentem Uniwersytetu Justusa Liebiga, prof. Karlem Alewellem, później doktorem
honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego, który tak wiele uczynił w następnych latach dla
stworzenia dobrych warunków współdziałania naszych uczelni. Poznaliśmy teŜ licznych
niemieckich naukowców, róŜnych specjalności, z którymi mogliśmy prowadzić rozmowy
na temat
poŜądanych form rozpoczynanej współpracy. Prof. Triffterer patronował
prawniczym spotkaniom takŜe na gruncie towarzyskim, prywatnym. Wtedy właśnie
poznałem w jego domu prof. Petera Cramera, kierownika jednej z czterech
katedr
zajmujących się prawem karnym w szerokim rozumieniu i dyscyplinami z nim
bezpośrednio
związanymi,
specjalizującego
się
w prawie
karnym
materialnym,
postępowaniu karnym, prawie komunikacyjnym (ruchu drogowego) i prawie wykroczeń.
Po rychłym przeniesieniu się prof. O. Triffterera do Uniwersytetu w Salzburgu, prof.
Cramer stał się na długie lata głównym partnerem łódzkich karnistów, obok prof. Arthura
Kreuzera, (kryminologa, zajmującego się teŜ prawem karnym nieletnich i prawem karnym
wykonawczym) oraz przybyłego po pewnym czasie do Giessen, prof. Kristiana Kuehla
(zajmującego się przede wszystkim prawem karnym oraz postępowaniem karnym, ale
takŜe filozofią prawa, w zakresie której przeprowadził drugą habilitację). W latach
następnych podjęli partnerskie kontakty z łódzkimi karnistami kolejni kierownicy katedr
prawa karnego – prof. Guenter Heine i prof. Walter Gropp.
1
Wiadomość, jaka dotarła do nas przed kilku laty, o nagłej, cięŜkiej chorobie prof.
Cramera, wstrząsnęła nami, ale jednocześnie przywołała wiele wspomnień, wyostrzyła
obrazy licznych wydarzeń, których był on animatorem i waŜnym uczestnikiem, a które
w długim okresie przyczyniały się do rozwoju owocnej i sympatycznej, a nawet
serdecznej współpracy przedstawicieli dyscyplin karnych obu uczelni.
x
x
x
Pierwszy okres realizacji umowy o współpracy wypełniony był głównie wzajemnymi,
naukowymi pobytami, po stronie polskiej zazwyczaj związanymi z badaniami własnymi
(indywidualnymi), z reguły ocenianymi jako
publikowaniem
specjalnych
artykułów
lub
poŜyteczne, co wyraŜało się np.
zamieszczaniem
informacji
porównawczych w wydawanych podręcznikach czy monografiach
prawno-
na temat prawa
niemieckiego. Wizyty te często połączone były z wykładem lub przedstawieniem referatu
i dyskusją. W zasadzie pobyty te nie przekraczały jednego miesiąca, ale z biegiem czasu
– w rezultacie dwustronnych uzgodnień – stawały się coraz krótsze. Być moŜe zwiększało
to liczbę osób objętych wymianą, utrudniało jednak czy ograniczało, prowadzenie
niektórych badań (tematów), szerzej zakrojonych.
Koncentrując się nadal na karnistach, przypomnieć wypadnie, Ŝe w róŜnych
okresach i z róŜną częstotliwością przyjeŜdŜali do nas – prof. P. Cramer (w jednym
wypadku wraz z asystentką katedry), prof. E. Kube, prof. G. Heine, prof. W. Gropp,
dr Janker. Z kolei Uniwersytet w Giessen odwiedzali – prof. J. Waszczyński, prof.
J. Tylman, prof. T. Grzegorczyk, prof. B. Hołyst, prof. W. Kulesza, prof. R. Dębski,
prof. K. Indecki (z katedr: Prawa Karnego oraz Postępowania Karnego i Kryminalistyki
UŁ).
Kontaktom naukowym z reguły towarzyszyły sympatyczne spotkania towarzyskie,
w których często zaangaŜowane były takŜe nasze – polskie i niemieckie – rodziny.
Pobyty w Giessen często łączyły się – dzięki naszym partnerom – ze zwiedzaniem
róŜnych, interesujących miast i pięknych okolic. RównieŜ nasi niemieccy goście zawsze
mogli liczyć na pomoc i troskliwą opiekę w odwiedzaniu innych uczelni i poznawaniu
naszego kraju, szczególnie ze strony kilku najbardziej w tym względzie aktywnych
pracowników obu katedr karnych. Prof. Cramer składał np. wizyty, m.in. w uniwersytetach
w Krakowie, Poznaniu, Warszawie, Lublinie. Odwiedził teŜ Łowicz, Piotrków Trybunalski,
Nieborów, śelazową Wolę, Walewice. W trakcie wielu godzin wspólnego najczęściej
podróŜowania, które sam zawsze mile wspominam, był czas na interesujące rozmowy
o prawie karnym i na wszelkie inne tematy uznawane za interesujące. A okres po roku
2
1978 okazał się przecieŜ szczególnie ciekawy, wydarzenia, zwłaszcza w Polsce – waŜne,
niektóre przełomowe, historyczne.
x
x
x
Po kilku latach doszliśmy z prof. P. Cramerem do wniosku, ze formy realizacji
umowy z roku 1978. moŜna i naleŜałoby wzbogacić. Wówczas zrodził się zamysł wydania
publikacji
ksiąŜkowej,
zawierającej
opracowania
(artykuły)
przedstawicieli
nauki
niemieckiej i polskiej. Działaliśmy w przeświadczeniu, Ŝe w obu krajach występują
w znacznym stopniu podobne problemy prawne, których część moŜna objąć publikacją
zbiorową oraz w przekonaniu, Ŝe poglądy i wnioski autorów poszczególnych prac mogą
zainteresować czytelników w Niemczech i w Polsce, a takŜe poza naszymi krajami.
Biorąc pod uwagę, Ŝe niemieccy naukowcy z reguły nie znają języka polskiego,
podczas gdy wielu polskich prawników włada językiem niemieckim, właśnie w tym języku
wydrukowane zostały wszystkie opracowania, a tylko ich streszczenia w języku polskim.
W roku 1988 ukazało się opracowanie pt. Probleme des Strafrechts und der
Kriminologie in der Bundesrepublik Deutschland und in der Volksrepublik Polen.
Herausgeber Peter Cramer und Janusz Tylman. Ze strony niemieckiej autorami byli –
Peter Cramer, Arthur Kreuzer, Kristian Kuehl oraz Edwin Kube; ze strony polskiej –
Janusz Tylman, Brunon Hołyst, Jan Waszczyński, Stefan Lelental, Marek Olszewski
i Tomasz Grzegorczyk (podobną, wspólną publikację wydali teŜ np. cywiliści obu uczelni).
PoniewaŜ ksiąŜka przygotowana została głównie w łódzkich katedrach karnych
oraz opublikowana przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, powstał u nas problem
dotarcia z nią do czytelnika, zwłaszcza niemieckiego. Po rozwaŜeniu wszystkich
technicznych moŜliwości sprzedaŜy ksiąŜki w Polsce i w Niemczech oraz towarzyszących
temu róŜnego rodzaju trudności, prof. Cramer zdecydował się zakupić większą część
nakładu, co umoŜliwiło rozesłanie tych egzemplarzy nieodpłatnie przede wszystkim
profesorom z Niemiec, a nadto z innych krajów niemieckojęzycznych, według listy
przygotowanej w Giessen , ale skonsultowanej z nami, obejmującej dwieście kilkadziesiąt
nazwisk (informacja o tej publikacji znalazła się m.in. w Archiv fuer Kriminologie, t. 183/12).
W ten sposób przezwycięŜone zostały ówczesne kłopoty „dystrybucyjne”, chociaŜ
nie wszystkie od razu. Paradoksem było bowiem, Ŝe najdłuŜej utrzymywały się
przeszkody w przyjęciu przez Uniwersytet Łódzki kilkuset marek od prof. Cramera.
Ostatecznie jednak takŜe tę formalną, biurokratyczną barierę udało się pokonać.
x
x
3
x
Innym, szczególnie poŜytecznym, a takŜe sympatycznym przejawem bogatej,
owocnej współpracy między naszymi uczelniami, było zorganizowanie tygodniowego
sympozjum studentów polskich i niemieckich, specjalizujących się w prawie karnym;
a więc rozszerzenie w praktyce kontaktów między naszymi uczelniami nie tylko na
młodych pracowników naukowych, ale takŜe na studentów – co było przewidziane
w załoŜeniach i postanowieniach umowy o partnerstwie. Tym razem główny cięŜar
organizacyjny przyjął na siebie prof. P. Cramer i jego współpracownicy, bowiem
sympozjum odbyło się w Niemczech.
Ze strony polskiej wzięło udział dwunastu studentów, seminarzystów, którzy - pod
opieką pracowników naukowych (J. Tylmana, R. Dębskiego i J. Agackiej-Indeckiej,
wypełniających funkcje opiekunów równieŜ w trakcie całego pobytu w Niemczech
i aktywnie uczestniczących w sympozjum) – przygotowali pięć interesujących referatów.
Podobnie przygotowała się do sympozjum strona niemiecka, takŜe reprezentowana przez
dwunastu studentów i trzech pracowników naukowych.
Doskonale zorganizowany pobyt (w kwietniu 1992 r.) w Giessen, a przede
wszystkim w zamku Rauischholzhausen (Schloss Rauischholzhausen – kilkadziesiąt
kilometrów od Giessen), wypełniony był codziennie, przez wiele godzin, przedstawianiem
referatów (takŜe przez stronę polską w języku niemieckim) oraz dyskusją (po części
tłumaczoną na oba języki). Wspólna ocena tego naukowego i dydaktycznego wydarzenia,
była bardzo wysoka.
PoniewaŜ uczestnicy sympozjum mieszkali w Rauischholzhausen, kaŜdego
wieczora odbywały się spotkania towarzyskie; nastrój tych wieczorów był świetny. Nieraz
równieŜ tańczono, czasem słuchano dobrej muzyki w wykonaniu prof. Cramera, którego
znaliśmy teŜ jako bardzo dobrego pianistę.
Nawiązane wśród studentów znajomości i przyjaźnie
polsko-niemieckie,
oczywiście przetrwały sympozjum.
x
x
x
Dla pracowników naukowych jednym z podstawowych celów kontaktów z uczelniami
zagranicznymi, jest oczywiście poszerzanie własnej wiedzy, a takŜe jej przekazywanie.
Następuje to w róŜnych, znanych, moŜna powiedzieć tradycyjnych formach – i nie ma
potrzeby wymieniania ich. W ramach umowy z Uniwersytetem Justusa Liebiga wszystkie
one przez naukowców niemieckich były zawsze w pełni popierane i ułatwiane w sposób
dobrze zorganizowany.
4
Przedstawiciele dyscyplin związanych z prawem pozytywnym, są zazwyczaj
zainteresowani takŜe funkcjonowaniem prawa w praktyce. Dotyczy to zwłaszcza prawa
i postępowania karnego, z uwzględnieniem zagadnień kryminalistyki oraz wykonywania
czynności operacyjno-rozpoznawczych, a więc obszarów po części utajnianych. I w tym
wypadku spotykaliśmy się ze zrozumieniem i wszelką moŜliwą pomocą partnerów
z Giessen.
Związany ściśle w latach 1987-1997 z Komisją ds. Reformy Prawa Karnego,
tworzącą nowe kodeksy karne, byłem (podobnie jak większość moich kolegów z łódzkich
katedr karnych), zainteresowany aktualną wówczas praktyką obcą, stanowiącą istotne
źródło informacji prawno-porównawczej, a w szczególności waŜną dla nas praktyką
niemiecką.
Profesor P. Cramer uczynił w tym względzie więcej niŜ moŜna było oczekiwać.
Oprócz pozyskania trudno dostępnych w zwykłym trybie materiałów, m.in. statystycznych,
doprowadził do spotkania z Prokuratorem Generalnym Hesji i jego współpracownikami,
a takŜe z Prezydentem Bundeskriminalamtu w Wiesbaden, co umoŜliwiło mi ponadto
kontakty z innymi, odpowiednimi osobami tak zamkniętej dla świata zewnętrznego
instytucji policyjnej. W rozmowach z kompetentnymi pracownikami otrzymywałem
(oczywiście w dopuszczalnym zakresie) interesujące informacje, których w inny sposób
uzyskać nie mogłem.
Podkreślić trzeba znaczącą, fachową i bardzo Ŝyczliwą rolę, którą w tych staraniach
spełniał równieŜ dr Edwin Kube, prezydent wydziału
a jednocześnie
jako
profesor
honorowy
w Bundeskriminalamcie,
(Honorarprofessor)
–
wykładowca
na
Uniwersytecie w Giessen. Odwiedzał on teŜ kilkakrotnie nasz uniwersytet, współpracując
w Katedrze Postępowania Karnego i Kryminalistyki przede wszystkim z prof. B. Hołystem.
W konsekwencji i przy wysokiej ocenie naszego środowiska naukowego, jego wiedzy
teoretycznej
i praktycznej, dr Edwin Kube habilitował się z zakresu kryminologii, na
podstawie rozprawy poświęconej systemowi prewencji kryminalnej na naszym wydziale.
To wyjątkowe wydarzenie mieściło się równieŜ w ramach bardzo dobrych stosunków
Uniwersytetów w Giessen i w Łodzi.
x
W wspomnieniach
x
x
profesorów z Katedry Prawa Karnego – Witolda Kuleszy,
Ryszarda Dębskiego i Krzysztofa Indeckiego, barwna postać prof. Cramera zajmuje
równieŜ waŜne miejsce jako wybitnego naukowca, równieŜ
utalentowanego pianisty
i osoby o szerokich zainteresowaniach sztuką, jej znawcy, zwłaszcza sztuki secesyjnej.
5
Przypomina
się
jego
zainteresowania
łódzką
secesją,
ale
takŜe
malarstwem
współczesnych łódzkich twórców. W przygotowywanym kaŜdorazowo programie pobytu
w Polsce, pracownicy katedry zawsze starali się te zainteresowania prof. Cramera
uwzględniać.
W roku 1990 przez kilka miesięcy prof. W. Kulesza przygotowywał, jako stypendysta
Fundacji Humboldta, swą pracę habilitacyjną pod naukową opieką prof. P. Cramera
w Giessen.
Współpraca
z
Katedrą
Prawa
Karnego
Uniwersytetu
w
Giessen
była
kontynuowana równieŜ po objęciu jej przez prof. Waltera Groppa, na którego zaproszenie
prof. W. Kulesza w październiku 2000 r. wygłaszał wykład inauguracyjny na Wydziale
Prawa Uniwersytetu Justusa Liebiga.
Profesor Guenter Heine był gościem prof. Kuleszy w roku 2001 w Głównej Komisji
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie, gdzie prowadził studia
prawnoporównawcze nad formami bezprawia w przeszłości.
TakŜe te fakty potwierdzają, Ŝe współpraca z Uniwersytetem w Giessen była i jest
partnerska, z wzajemnym zaangaŜowaniem, szeroka, wielostronna i występująca
w róŜnych formach. A przecieŜ w niniejszych wspomnieniach zarysowana ona została
w wielkim skrócie i jedynie na przykładzie niewielkiego jej fragmentu, zaledwie między
kilkoma Katedrami tylko jednego z wydziałów duŜych uczelni.
x
x
x
Swoistym podsumowaniem tej współpracy, w pełnym wymiarze jej zasięgu
i wielostronności, ale takŜe waŜnym wydarzeniem samym w sobie, bywają natomiast
organizowane co kilka lat, na przemian w obu uczelniach, jubileuszowe obchody aktu
podpisania umowy partnerskiej z roku 1978 (szczególnie uroczyste, gdy mija kolejne
dziesięciolecie). We wspaniałej atmosferze świętują liczni przedstawiciele strony polskiej
i niemieckiej w Łodzi lub Giessen osiągnięcia kolejnych lat dobrej współpracy, planując
następne lata w gronie dobrych znajomych i przyjaciół. Mając moŜliwość brania udziału
w tych obchodach i spotkaniach, wynoszę z nich zawsze najlepsze wspomnienia.
Podkreślić przy tym trzeba ich bogaty, róŜnorodny program i zaangaŜowanie nie tylko
kierownictw obu uczelni oraz ich pracowników, ale takŜe władz danego miasta, jego
instytucji i organizacji kulturalnych, wybitnych przedstawicieli świata sztuki, nauki, polityki.
Odbywają się wówczas spektakle teatralne, koncerty, sympozja, wystawy. Program
„polskiego tygodnia” z okazji dziesięciolecia realizacji umowy partnerskiej (4-8 lipca 1988
6
r. w Giessen) obejmował dla przykładu, licząc tylko najwaŜniejsze, ponad 15 imprez
róŜnego rodzaju, równieŜ z udziałem polskich naukowców, artystów, dziennikarzy itd.
W szczególny sposób zacieśnianiu kontaktów osobistych sprzyjała
tzw. próba wina
w nadreńskim instytucie badawczym (Weinprobe in der Forschungsanstalt Geisenheim
am Rhein).
Wyjątkowe miejsce w mojej pamięci zajmują na tym tle wspaniałe spotkania –
w Giessen i w Łodzi – z prof. Karlem Dedeciusem, twórcą znanego i zasłuŜonego
instytutu w Darmstadt (Deutsches Polen-Institut Darmstadt), doktorem honoris causa
Uniwersytetu Łódzkiego.
Czas jednak zakończyć wspominanie. „Za chwilę” odbędą się w Łodzi kolejne
obchody – 30. juŜ rocznicy umowy partnerskiej z roku 1978.
JANUSZ TYLMAN
7