pełny tekst

PRZEGL
Umieralnoœæ polskich kapucynów
Nr 1 EPIDEMIOL 2005; 59:97–105
97
Anna Poznañska1, Antoni K Gajewski 2
UMIERALNOŒÆ POLSKICH KAPUCYNÓW W LATACH 1946-2000
Zak³ad Statystyki Medycznej Pañstwowego Zak³adu Higieny
Kierownik: Pawe³ Goryñski
2
Instytut Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie
Kierownik: Antoni K Gajewski
1
W pracy przedstawiono analizê umieralnoœci polskich zakonników
– kapucynów w latach 1946-2000. Badaniem objêto 1536 mnichów, którzy wst¹pili do klasztoru w latach 1924-2000. Porównano umieralnoœæ
zakonników i ogólnopolskiej populacji mê¿czyzn, bior¹c pod uwagê
wydarzenia wp³ywaj¹ce na sytuacjê koœcio³a w kraju (reformy zapocz¹tkowane przez Sobór Watykañski II, transformacja ustrojowa 1989 roku).
Wykazano, ¿e umieralnoœæ mnichów by³a istotnie ni¿sza, a zmiany zachodz¹ce w koœciele znajduj¹ swoje odbicie w umieralnoœci zakonników.
S³owa kluczowe: analiza statystyczna, umieralnoœæ, zakonnicy
Key words: statistical analysis, mortality, monks
WSTÊP
W wielu krajach przedstawiciele chrzeœcijañskiego duchowieñstwa, zarówno ksiê¿a,
jak i zakonnicy s¹ uwa¿ani za grupê o niskiej umieralnoœci (1,2). Znaczne zmniejszenie
umieralnoœci z powodu np. raka p³uc (1) sugeruje, ¿e prowadz¹ oni zdrowszy tryb ¿ycia ni¿
ogó³ wspó³obywateli. W przypadku zakonników podkreœla siê te¿ rolê ¿ycia klasztornego,
wype³nionego modlitw¹ i prac¹, obci¹¿onego stosunkowo niskim poziomem stresu (2), co,
miêdzy innymi, znajduje odbicie w niskiej zapadalnoœci na chorobê wieñcow¹ serca (3).
Nale¿y przypuszczaæ, ¿e uwagi te odnosz¹ siê równie¿ do zakonników polskich, choæ autorom niniejszej pracy nie s¹ znane podobne badania dotycz¹ce zgromadzeñ zakonnych
z Europy Œrodkowo-Wschodniej.
Chocia¿ doktryny religijne pozostaj¹ sta³e, tryb ¿ycia zakonników zmieni³ siê bardzo
na przestrzeni lat. Reformy Soboru Watykañskiego II (1962-1965) znalaz³y swoje odbicie
w konstytucjach poszczególnych zgromadzeñ zakonnych.
W niniejszej pracy przeœledzono umieralnoœæ polskich zakonników na przyk³adzie
kapucynów. Zakon ten nie ma œcis³ej klauzury, jego cz³onkowie czêsto pracuj¹ poza klasztorem, prowadz¹c dzia³alnoœæ duszpastersk¹ i charytatywn¹.
98
A Poznañska, AK Gajewski
Nr 1
Celami badania by³y: ocena umieralnoœci zakonników w stosunku do ogó³u mê¿czyzn
w Polsce oraz ustalenie, w jakim stopniu wydarzenia wa¿ne dla organizacji ¿ycia w klasztorze i jego funkcjonowania w spo³eczeñstwie wp³ynê³y na poziom umieralnoœci mnichów.
MATERIA£ I METODY
Badaniem objêto zakonników nale¿¹cych do Zakonu Ojców Kapucynów. Zgromadzenie to dzia³a w Polsce od ponad 300 lat, zajmuj¹c siê g³ównie szeroko pojêt¹ dzia³alnoœci¹
duszpastersk¹. Zakonnicy pracuj¹ jako kaznodzieje, spowiednicy, misjonarze, kapelani
szpitalni i wiêzienni, prowadz¹ seminaria duchowne i domy rekolekcyjne. Zakon prowadzi
równie¿ dzia³alnoœæ charytatywn¹.
Proces formacji zakonnej kapucynów wygl¹da nastêpuj¹co. Pierwszy rok pobytu
w klasztorze – czas postulatu, jest okresem przygotowawczym. Kandydaci do zakonu nie
sk³adaj¹ ¿adnych œlubów ani przyrzeczeñ, nie otrzymuj¹ te¿ habitów. Postulat wprowadzono w latach 90-tych, wiêc nie dotyczy on starszych braci. Kolejny rok to okres nowicjatu,
rozpoczynany ceremoni¹ ob³óczyn. Postulanci otrzymuj¹ wówczas habity i sk³adaj¹ pierwsze
œluby. Odt¹d uwa¿ani s¹ za zakonników – od daty ob³óczyn liczone s¹ np. jubileusze pobytu w klasztorze. Po zakoñczeniu nowicjatu przyszli bracia zakonni rozpoczynaj¹ trzyletni
okres junioratu, zaœ kandydaci na kap³anów – szeœcioletnie studia teologiczne. W tym czasie trzykrotnie ponawiaj¹ œluby czasowe (po wygaœniêciu których mog¹ opuœciæ klasztor),
a 5-6 lat po ob³óczynach sk³adaj¹ œluby wieczyste.
Informacje o zakonnikach pochodz¹ z rejestrów personalnych prowadzonych przez
Sekretariaty dwóch istniej¹cych w Polsce Prowincji Zakonu Ojców Kapucynów – Warszawskiej i Krakowskiej. Archiwum Prowincji Warszawskiej zosta³o skomputeryzowane
(4), w Prowincji Krakowskiej ksiêgi personalne pozostaj¹ w rêkopisach (5,6), choæ czêœciowo zosta³y ju¿ opracowane (7).
Przeprowadzona analiza statystyczna dotyczy lat 1946-2000. Badaniem objêto wszystkich zakonników, którzy wst¹pili do klasztoru w latach 1924-2000 (data ob³óczyn), wy³¹czaj¹c zmar³ych przed dat¹ rozpoczêcia badania (1 stycznia 1946) – razem 1536 osób.
Udzia³ zakonnika w badaniu zaczyna³ siê w dniu rozpoczêcia badania (dla wstêpuj¹cych
do klasztoru przed 1 stycznia 1946) lub ob³óczyn (dla pozosta³ych), a koñczy³ wraz
z dat¹ zgonu, opuszczenia klasztoru lub zakoñczenia badania (31 grudnia 2000).
Na podstawie rejestrów personalnych stwierdzono, ¿e oko³o po³owy odnotowanych
tam osób opuszcza Zakon podczas pierwszych lat pobytu, czasem jeszcze przed ob³óczynami lub po wygaœniêciu œlubów czasowych. W ksiêgach personalnych znajduje siê wtedy
data ostatnich z³o¿onych œlubów, na ogó³ bez dodatkowych informacji, w szczególnoœci
bez daty opuszczenia klasztoru. Ustalenie tych danych dla wiêkszoœci osób jest niemo¿liwe – ich kilkuletni lub krótszy pobyt w klasztorze móg³ mieæ miejsce przed wieloma laty.
W tej sytuacji analizê statystyczn¹ ograniczono do zakonników, którzy z³o¿yli œluby wieczyste, czyli do 796 osób.
Wiek wst¹pienia do zakonu wynosi³ od 15,0 do 69,5 roku, œrednio 21,1 roku.
Stu dwudziestu jeden zakonników opuœci³o klasztor ju¿ po z³o¿eniu œlubów wieczystych (przyczyn¹ by³ najczêœciej powrót do stanu œwieckiego lub rozpoczêcie pracy
w parafii w charakterze ksiêdza diecezjalnego). Osoby te objêto analiz¹ statystyczn¹,a ich
udzia³ w badaniu koñczy³ siê z dat¹ opuszczenia klasztoru (obserwacja przerwana).
Nr 1
Umieralnoœæ polskich kapucynów
99
Œrednia d³ugoœæ obserwacji zakonnika wynios³a 25,7 roku.
W latach 1946-2000 w badanej kohorcie odnotowano 154 zgony, najm³odszy zmar³y
zakonnik liczy³ 26,4 roku.
Dla wszystkich zakonników ustalano daty: urodzenia, sk³adanych œlubów, ewentualnie
zgonu lub opuszczenia klasztoru, a tak¿e relacjê wobec koœcio³a (ksi¹dz lub brat zakonny).
W grupie objêtej analiz¹ statystyczn¹ by³o 606 ksiê¿y (ojców) i 190 mnichów nie
bêd¹cych kap³anami (braci zakonnych).
Kapucyni w Polsce zamieszkuj¹ obecnie w 34 klasztorach i domach zakonnych. Tylko
6 niewielkich wspólnot zlokalizowanych jest na terenach wiejskich. W paŸdzierniku 2002
roku z 443 zakonników 420 (95%) mieszka³o w miastach. Bior¹c pod uwagê te fakty przyjêto, ¿e w badaniu umieralnoœci rolê populacji odniesienia bêdzie spe³niaæ ogólnopolska
populacja mê¿czyzn zamieszka³ych w miastach.
Dane odniesienia – wspó³czynniki umieralnoœci mê¿czyzn zamieszka³ych w miastach
w podziale wed³ug wieku z lat 1946-2000 pochodz¹ z odpowiednich roczników demograficznych (8). Brak analogicznych danych opisuj¹cych lata wczeœniejsze spowodowa³ ograniczenie analizy statystycznej do okresu powojennego.
W celu porównania umieralnoœci zakonników i ogó³u mê¿czyzn w Polsce wyznaczano
wartoœæ standaryzowanego wskaŸnika zgonów (ang: standardized mortality ratio – SMR),
wyra¿aj¹cego stosunek liczby zgonów odnotowanych w kohorcie do liczby zgonów oczekiwanych przy za³o¿eniu, ¿e umieralnoœæ w badanej grupie jest taka sama jak w populacji
odniesienia (9). Metoda ta oparta jest na analizie tabeli osobolat, skonstruowanej dla okresu 1946-2000. Szczegó³y zastosowanej procedury by³y analogiczne do omówionych szerzej w pracy (10).
Wartoœci SMR (wraz z granicami 95-procentowego przedzia³u ufnoœci) wyznaczano
dla ca³ej kohorty oraz wyodrêbnionych jej podgrup (ojcowie i bracia zakonni, kategorie
wieku: do 34 lat, 35-64 oraz 65 i wiêcej lat). Analizy przeprowadzano dla ca³ego okresu
badania i dodatkowo dla wybranych podokresów – za lata 1946-1965 i 1966-2000 (przed
i po zakoñczeniu Soboru Watykañskiego II) oraz 1946-1989 i 1990-2000 (przed i po transformacji ustrojowej).
W celu bezpoœredniego porównania umieralnoœci w ró¿nych kohortach (ojców i braci)
lub obu rozpatrywanych podokresach wyznaczano wartoœæ standaryzowanego ze wzglêdu na
wiek ryzyka wzglêdnego zgonu (ang: rate ratio) i granice jego 95% przedzia³u ufnoœci (11).
WYNIKI
Analiz¹ statystyczn¹ objêto dane 796 zakonników. W okresie badania zliczono 18138,8
osobolat, odnotowuj¹c jednoczeœnie 154 zgony (przy wartoœci oczekiwanej 242,3). Standaryzowany wskaŸnik zgonów wynosi 0,636 [0,539-0,744], w nawiasie granice 95-procentowego przedzia³u ufnoœci. Wynik ten oznacza, ¿e umieralnoœæ badanych zakonników
jest o 36% ni¿sza ni¿ ogó³u mê¿czyzn zamieszka³ych w miastach. Efekt ten dotyczy wszystkich trzech rozwa¿anych kategorii wieku, choæ wartoœci SMR zwiêkszaj¹ siê wraz z wiekiem (tab. I).
Porównanie umieralnoœci ksiê¿y i braci zakonnych przedstawiono w tabeli II. Umieralnoœæ ksiê¿y jest istotnie ni¿sza od umieralnoœci ogólnopolskiej populacji mê¿czyzn,
w przypadku braci zakonnych obserwowana ró¿nica nie jest istotna.
A Poznañska, AK Gajewski
100
Ta b e l a I .
Ta b l e I .
Nr 1
Umieralnoœæ zakonników wed³ug wieku badanych
Mortality of monks by age
*UXSD /LF]ED
ZLHNX RVyE
2JyáHP /LF]ED 2EVHUZRZDQD 2F]HNLZDQD
RVRERODW OLF]ED]JRQyZ OLF]ED]JRQyZ
605
SU]HG]LDá
XIQR FL605
Ta b e l a I I .
Ta b l e I I .
Umieralnoœæ kap³anów i braci zakonnych
Mortality of priests and brothers
/LF]ED 2EVHUZRZDQD 2F]HNLZDQD
*UXSD /LF]ED
RVyE RVRERODW OLF]ED]JRQyZ OLF]ED]JRQyZ
.VL D %UDFLD 2JyáHP Ta b e l a I I I .
Ta b l e I I I .
:LHN
2JyáHP
605
SU]HG]LDá
XIQR FL605
Umieralnoœæ ksiê¿y i braci zakonnych wg wieku badanych
Mortality of priests and brothers by age
/LF]ED
RVRERODW
.VL D
/LF]ED
:VS
]JRQyZ XPLHUDOQR FL
/LF]ED
RVRERODW
%UDFLD
/LF]ED
:VS
]JRQyZ XPLHUDOQR FL
Bezpoœrednie porównanie obu grup wskazuje, ¿e umieralnoœæ ksiê¿y by³a istotnie ni¿sza ni¿ zakonników (wartoœæ standaryzowanego wzglêdem wieku ryzyka wzglêdnego zgonu wynios³a 0,69 [0,49-0,96]). Wartoœci wspó³czynników umieralnoœci na 1000 osobolat
obserwacji obliczone dla obu grup zestawiono w tabeli III.
Umieralnoœæ ogó³u zakonników by³a w sposób istotny statystycznie obni¿ona w stosunku do umieralnoœci ogó³u mê¿czyzn w Polsce zarówno w okresie przedsoborowym, jak
i póŸniejszym (tab. IV). Ta sama prawid³owoœæ dotyczy ksiê¿y. Umieralnoœæ braci zakonnych tak¿e by³a ni¿sza ni¿ populacji odniesienia, jednak ró¿nica nie jest istotna statystycz-
Nr 1
Ta b e l a I V.
Ta b l e I V.
Umieralnoœæ polskich kapucynów
101
Umieralnoœæ kapucynów w latach 1946-1965 i 1966-2000
Mortality of Capuchin monks in periods 1946-1965 and 1966-2000
/LF]ED 2EVHUZRZDQD 2F]HNLZDQD
2NUHV *UXSD /LF]ED
RVyE RVRERODW OLF]ED]JRQyZ OLF]ED]JRQyZ 605
RJyáHP NVL D EUDFLD RJyáHP NVL D EUDFLD SU]HG]LDá
XIQR FL605
nie (na za³o¿onym poziomie istotnoœci p = 0,05). Dla wszystkich grup wartoœci SMR za
lata 1966-2000 s¹ zbli¿one do wielkoœci opisuj¹cych okres poprzedni.
Porównanie umieralnoœci zakonników w latach 1946-1989 i 1990-2000 przedstawiono w tabeli V. W obu rozwa¿anych podokresach umieralnoœæ ogó³u zakonników, tak¿e
wyodrêbnionej grupy ksiê¿y by³a w sposób istotny statystycznie ni¿sza od umieralnoœci
ogó³u mê¿czyzn, obni¿enie umieralnoœci braci nie mia³o charakteru istotnego statystycznie. Wartoœæ SMR obliczona dla ogó³u badanych za lata 1990-2000 jest nieco ni¿sza od
charakteryzuj¹cej okres poprzedni, jednak przede wszystkim zwraca uwagê znaczne obni¿enie poziomu umieralnoœci braci zakonnych.
Ta b e l a V.
Ta b l e V.
Umieralnoœæ kapucynów w latach 1946-1989 i 1990-2000
Mortality of Capuchin monks in periods 1946-1989 and 1990-2000
/LF]ED 2EVHUZRZDQD 2F]HNLZDQD
*UXSD /LF]ED
RVyE RVRERODW OLF]ED]JRQyZ OLF]ED]JRQyZ
RJyáHP NVL D EUDFLD RJyáHP NVL D EUDFLD 2NUHV
605 SU]HG]LDá
XIQR FL605
Wartoœæ standaryzowanego wzglêdem wieku ryzyka wzglêdnego zgonu braci zakonnych wobec ksiê¿y zmniejszy³a siê od 1,48 [0,99-2,20] (wynik na granicy istotnoœci statystycznej) w okresie 1946-2000 do 1,20 [0,62-2,33] za lata 1990-2000.
Bezpoœrednie porównanie wykaza³o tak¿e, ¿e umieralnoœæ ogó³u zakonników w latach
1990-2000 by³a istotnie ni¿sza ni¿ w latach 1946-1989 (ryzyko wzglêdne zgonu wynios³o
0,68 [0,49-0,98]).
102
A Poznañska, AK Gajewski
Nr 1
DYSKUSJA
Umieralnoœæ zakonników okaza³a siê w sposób istotny statystycznie obni¿ona w stosunku do umieralnoœci ogó³u mê¿czyzn zamieszka³ych w miastach (SMR = 0,636 [0,5390,744]). Wynik ten jest zgodny z oczekiwaniami. Na podstawie piœmiennictwa wiadomo,
¿e duchowni ró¿nych wyznañ od dawna wyró¿niaj¹ siê dobrym stanem zdrowia i nisk¹
umieralnoœci¹ w stosunku do ogólnej populacji kraju, w którym ¿yj¹ (1). Wœród duchownych katolickich byli to np. ksiê¿a pracuj¹cy w Archidiecezji Los Angeles w latach 19461955 (12) i w Nowym Jorku w latach 1965-1977 (13). Umieralnoœæ w obu grupach by³a
istotnie obni¿ona w stosunku do amerykañskiej populacji mê¿czyzn, wartoœci SMR wynosi³y odpowiednio 0,89 i 0,87. Podobne wyniki (SMR = 0,66) uzyskano dla amerykañskich
zakonników, ¿yj¹cych w latach 1890-1950 (14).
Równie¿ umieralnoœæ zakonników holenderskich (trapistów i benedyktynów) w latach
1900-1994 by³a istotnie obni¿ona (SMR = 0,88 [0,81-0,95]) na tle ogó³u mê¿czyzn kraju
(2). W okresie powojennym efekt ten by³ jeszcze wyraŸniejszy (SMR = 0,76 [0,69-0,85]).
Odnotowano jednak istotn¹ ró¿nicê poziomu umieralnoœci miêdzy trapistami (SMR = 0,87
[0,76-0,97]) i benedyktynami (SMR = 0,58 [0,48-0,71]) – porównanie to dotyczy lat
1955-1994. Obserwowan¹ ró¿nicê autorzy pracy wyjaœniaj¹ bardziej surow¹ regu³¹ trapistów.
Wyniki umieralnoœci polskich kapucynów nie odbiegaj¹ od rezultatów badañ przeprowadzonych w innych krajach. Wartoœæ SMR obliczona dla kapucynów za lata 19551994, wynosi 0,719 [0,563-0,809], co stanowi wielkoœæ poœredni¹ miêdzy wskaŸnikami
uzyskanymi za ten okres dla holenderskich benedyktynów i trapistów. Mo¿liwe konsekwencje szczególnych uwarunkowañ politycznych, dotycz¹cych sytuacji koœcio³a w Polsce w okresie badania (np. ewentualnych ograniczeñ w dostêpie do s³u¿by zdrowia), nie
wydaj¹ siê byæ w tej sytuacji istotne.
Uregulowany tryb ¿ycia w zakonie mo¿e uchodziæ za sprzyjaj¹cy d³ugowiecznoœci.
Mnisi wype³niaj¹ czas prac¹ i modlitw¹, staraj¹ siê unikaæ codziennych stresów. Zakonnicy nie pal¹, rezygnuj¹ te¿ z innych u¿ywek. Z drugiej jednak strony regu³a zakonna nak³ada wiele, byæ mo¿e nieobojêtnych dla zdrowia, ograniczeñ. By³y one znacznie bardziej
uci¹¿liwe w okresie przedsoborowym. Przed laty kuchnia kapucyñska by³a bardzo skromna, istnia³y te¿ ograniczenia w dostêpie do ciep³ej odzie¿y. Poziom aktywnoœci fizycznej
ogó³u zakonników nie by³ wysoki.
Czynnikiem przemawiaj¹cym za obni¿on¹ umieralnoœci¹ zakonników jest wykszta³cenie, przeciêtnie znacznie wy¿sze ni¿ ich rówieœników z populacji ogólnopolskiej. Ponad
70% badanych stanowili ksiê¿a – absolwenci wy¿szych studiów teologicznych. Poziomu
wykszta³cenia zakonników nie bêd¹cych kap³anami nie uda³o siê ustaliæ. Z informacji uzyskanych od ojca Ryszarda Matyki, Sekretarza Generalnego Prowincji Warszawskiej (maj,
2001r.) wynika, ¿e by³ on bardzo zró¿nicowany. Wielu braci mia³o wykszta³cenie podstawowe, ale byli wœród nich równie¿ absolwenci œwieckich wy¿szych uczelni.
Trzeba te¿ podkreœliæ, ¿e wszyscy zakonnicy w momencie wstêpowania do klasztoru
byli ludŸmi zdrowymi, nie by³o wœród nich osób przewlekle chorych ani niepe³nosprawnych. Zaobserwowane w badaniu narastanie wartoœci SMR z wiekiem mo¿e byæ zwi¹zane
ze stopniowym zanikaniem efektu wstêpnej selekcji zdrowotnej. Nasuwa siê wiêc pytanie,
w jakim stopniu obni¿ona umieralnoœæ tej grupy jest konsekwencj¹ dobrego stanu zdrowia
Nr 1
Umieralnoœæ polskich kapucynów
103
w m³odoœci (a byæ mo¿e tak¿e wy¿szego poziomu wykszta³cenia), a w jakim specyficznego trybu ¿ycia w klasztorze.
Aby choæ czêœciowo wyjaœniæ ten z³o¿ony problem, oddzielnie przeanalizowano umieralnoœæ zakonników w okresie przed i po zakoñczeniu Soboru Watykañskiego II. Sobór
ten, który jako jeden z celów postawi³ sobie odnowê ¿ycia koœcielnego i dostosowanie jego
regu³ do czasów wspó³czesnych, zapocz¹tkowa³ szereg zmian w koœciele katolickim. Dotycz¹ one równie¿ Zakonu Kapucynów (15). W okresie posoborowym rozluŸniono klauzurê i zniesiono wiele praktyk pokutnych (nocne wstawanie, ograniczenia przy posi³kach).
Zewnêtrznym symbolem nowych tendencji s¹ zmiany w stroju i wygl¹dzie zakonników
(rezygnacja z tonsury i pokutnego habitu, dopuszczenie cywilnego ubrania pod habitem
i butów zamiast tradycyjnych sanda³ów, niegdyœ obowi¹zkowych w okresie od Wielkiego
Pi¹tku do Uroczystoœci Wszystkich Œwiêtych). Wiele spoœród wprowadzonych zmian wydaje siê korzystnych dla zdrowia zakonników, sprawdzono wiêc, czy bêd¹ one mieæ wp³yw
na ich poziom umieralnoœci.
Kolejnym skutkiem przeprowadzonych reform jest zanikanie istotnych przed laty ró¿nic miêdzy statusem zakonnika-kap³ana a brata zakonnego (bracia wykonywali ciê¿sze
prace fizyczne, ich posi³ki by³y skromniejsze). Zgodnie z oczekiwaniami, w ca³ym okresie
badania poziom umieralnoœci ksiê¿y by³ istotnie ni¿szy. Kryteria naboru do obu grup
w dalszym ci¹gu pozostaj¹ odmienne, przysz³ym kap³anom stawiane s¹ wy¿sze wymagania, zarówno intelektualne, jak i zdrowotne. Jednak i w tym punkcie ró¿nice siê zacieraj¹.
Stopniowa liberalizacja, okreœlonych prawem kanonicznym, kryteriów zdrowotnych wobec przysz³ych ksiê¿y powoduje, ¿e choæ dobry stan zdrowia nie przesta³ byæ warunkiem
przyjêcia kandydata do zakonu, jednak drobne u³omnoœci fizyczne nie s¹ ju¿ przeszkod¹
dla stanu kap³añskiego. Miêdzy kohortami ojców i braci utrzymuje siê te¿ ró¿nica poziomu
wykszta³cenia, która mo¿e mieæ wp³yw na umieralnoœæ obu grup. Autorzy wspomnianej
ju¿ pracy poœwiêconej zakonnikom holenderskim (2) wykazali, ¿e ka¿dy dodatkowy rok
edukacji oznacza³ 10-procentow¹ redukcjê poziomu umieralnoœci dla badanych w wieku
35-44 lata, 5-procentow¹ dla osób w wieku 55-64 lata i nieco mniejsz¹ dla zakonników
jeszcze starszych.
Przestawione zmiany, dotycz¹ce trybu ¿ycia zakonników powinny sprzyjaæ stopniowemu obni¿aniu poziomu umieralnoœci ogó³u mnichów, a jednoczeœnie prowadziæ do
zmniejszania ró¿nic miêdzy umieralnoœci¹ ojców i braci. Trudno jednak oszacowaæ, po
jakim czasie zjawiska te da siê zaobserwowaæ. Okreœlana w stosunku do populacji ogólnopolskiej, umieralnoœæ zakonników w latach 1966-2000 utrzymywa³a siê na podobnym poziomie, co w okresie przedsoborowym. WyraŸny spadek umieralnoœci badanych (w stosunku do populacji generalnej) obserwuje siê dopiero po 1989 roku, i to pomimo systematycznego spadku umieralnoœci mê¿czyzn w Polsce, jaki mia³ miejsce w latach dziewiêædziesi¹tych. Po okresie transformacji ustrojowej umieralnoœæ zakonników musia³a zmniejszaæ siê jeszcze szybciej. Zjawisko to szczególnie wyraŸnie widaæ dla braci zakonnych.
W latach 1990-2000 wczeœniejsza ró¿nica poziomu umieralnoœci braci i ojców zatar³a siê
niemal ca³kowicie. Fakt ten zdaje siê œwiadczyæ, ¿e obserwuje siê tu równie¿ skutki reform
soborowych. Wprowadzone w ich wyniku zmiany w trybie ¿ycia ojców i braci zakonnych
znalaz³y swoje odbicie w poziomie umieralnoœci badanych grup.
104
A Poznañska, AK Gajewski
Nr 1
PODSUMOWANIE WYNIKÓW
1. W latach 1946-2000 umieralnoœæ kapucynów by³a istotnie ni¿sza ni¿ ogó³u mê¿czyzn
zamieszka³ych w miastach.
2. Nie stwierdzono ró¿nic w poziomie umieralnoœci zakonników miêdzy latami 1946-1965
i 1966-2000.
3. W latach 1990-2000 umieralnoœæ zakonników by³a istotnie ni¿sza ni¿ w okresie poprzednim, szczególnie du¿a ró¿nica dotyczy braci zakonnych.
4. W latach 1946-1989 umieralnoœæ braci zakonnych by³a istotnie wy¿sza ni¿ zakonnikówkap³anów, w latach 1990-2000 ró¿nicy tej nie obserwowano.
PODZIÊKOWANIA
Autorzy serdecznie dziêkuj¹ ojcom Sekretarzom Prowincji – Józefowi Mareckiemu,
Ryszardowi Matyce i Grzegorzowi Sucheñskiemu za udostêpnienie na potrzeby badania
klasztornych rejestrów personalnych i ¿yczliw¹ pomoc przy zbieraniu informacji o Zakonie oraz Panu doktorowi Bogdanowi Wojtyniakowi z Zak³adu Statystyki Medycznej PZH
za wszystkie wskazówki i uwagi krytyczne podczas przygotowywania pracy.
A Poznañska, AK Gajewski
MORTALITY OF POLISH CAPUCHINS IN 1946-2000
SUMMARY
In the study the mortality of Polish monks (Capuchins order) was analysed for the period 19462000, and for two pairs of sub-periods limited by the dates of the end of Vatican Council, Second,
and democratic transformation in 1989. Statistical approach based on the follow-up method. Comparison with the reference population (Polish males from urban areas) was made by means of the
standardised mortality ratios (SMRs) and their 95% confidence intervals. The studied cohort included 606 priests and 190 brothers contributing 13990.1 and 4148.7 person-years of observation,
respectively. The total number of 154 deaths (105 priests and 49 brothers) was noted. Standardised
mortality ratios for all the monks was 0.636 (95%CI: 0.539-0.744). Mortality of monks’ cohort and
priests’ sub-cohort was found significantly lowered as related to the reference population, whereas
for brothers’ one the observed decrease was not statistically significant. The influence of the Vatican
Council and/or democratic transformation in 1989 on the Polish Capuchins order was observed.
After 1989 the monks’ mortality was decreased much more then previously, which is preferably
correlated with the significant mortality reduction in brothers cohort.
PIŒMIENNICTWO
1. Flannelly KJ, Weaver AJ, Larson DB i in. A review of Mortality Research on Clergy and Other
Religious Professionals. Journal of Religion and Health 2002;41:57-68.
2. de Gouw HWFM, Westendorp RG, Kunst AE, i in. Decreased Mortality among Contemplative
Monks in the Netherlands. American Journal of Epidemiology 1995;141:771-5.
Nr 1
Umieralnoœæ polskich kapucynów
105
3. Mackenbach JP, Kunst AE, de Vrij JH, i in. Self-reported morbidity and disability among Trappist and Benedictine monks. American Journal of Epidemiology 1993;138:569-73.
4. Sucheñski G. Baza danych Kapucyni. Sekretariat Prowincji Warszawskiej Zakonu Ojców Kapucynów, Warszawa, 1999.
5. Descriptio personalis seu tabulae vel catalogus provinciae religiosorum fratrum laicorum juxta
religionis antianitatem – rêkopis w posiadaniu Sekretariatu Prowincji Krakowskiej Zakonu Ojców Kapucynów.
6. Descriptio Personalis seu Tabulae vel Catalogus Provinciae Religiosorum. Patrum Clericorumque juxta Religionis antianitatem XXXII 1862 – rêkopis w posiadaniu Sekretariatu Prowincji
Krakowskiej Zakonu Ojców Kapucynów.
7. Marecki J. Mortuologium. Zmarli zakonnicy i dobrodzieje polskiej, ruskiej i galicyjskiej – obecnie krakowskiej prowincji kapucynów 1681-1999, Kraków, 1999.
8. Roczniki Demograficzne 1945-1966, 1967-1968 i kolejne do 2001, tabele: Zgony wed³ug p³ci
i wieku, G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa.
9. Breslow NE, Day NE. Rates and Rate Standardization W: Statistical Methods in Cancer Research, vol II – The design and Analysis of Cohort Studies. Lyon: IARC Scientific Publication No
82;1987:48-79.
10. Poznañska A, Gajewski AK. Umieralnoœæ polskich olimpijczyków w latach 1981-1998. Przegl¹d Epidemiologiczny 2001;55:305-12.
11. Abramson JH, Gahlinger PM. Comparison of Person-Time Incidence Rates. W: Computer Programs for Epidemiologist: PEPI Version 3. Powys, Walles: Brixton Books Llanidloes;1999.
12. Ross RK, Deapen DM, Casagrande J, i in. A cohort study of morality from cancer of the prostate
in Catholic priests. British Journal of Cancer 1981;43:233-235.
13. Michalek MA, Mettlin C, Priore RL. Prostate cancer morality among Catholic priests. Journal
of Surgical Oncology 1981;17:129-33.
14. Madigan FC. Are sex mortality differentials biologically caused? The Milbank Memorial Fund
Quarterly 1957;35:202-3.
15. br. Honorat. Bracia Mniejsi Kapucyni i zgromadzenia franciszkañskie tradycji. Zawsze Wierni
2000;3(34). www.piusx.org.pl/zw/34/34kapucyni.html
Otrzymano: 8.10.2004 r.
Adresy autorów:
Anna Poznañska
Zak³ad Statystyki Medycznej Pañstwowego Zak³adu Higieny
ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa
tel. (22) 542 12 36,
e-mail: [email protected]
Antoni K Gajewski
Instytut Turystyki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego
ul. Marymoncka 34, 00-968 Warszawa
tel. (22) 834 04 31 wew. 361