Czynniki socjodemograficzne a rozpowszechnienie palenia tytoniu

PRACE ORYGINALNE
Monika BINKOWSKA-BURY1
Filip OSUCHOWSKI2,3
Ma³gorzata MMARÆ1
Pawe³ JANUSZEWICZ2,4
Czynniki socjodemograficzne
a rozpowszechnienie palenia tytoniu
w miejscu pracy
Socio-demographic factors and the prevalence
of tobacco smoking in the workplace
Katedra Pielêgniarstwa,
Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów
Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Józef Ry¿ko
1
Katedra Zdrowia Publicznego,
Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów
Kierownik:
Prof. dr hab. n. med. Pawe³ Januszewicz
2
Wojewódzki Oœrodek Medycyny Pracy,
Rzeszów
Dyrektor: lek. med. Halina Wróblewska
3
Narodowy Instytut Leków, Warszawa
Dyrektor: Prof. dr hab. n. med. Zbigniew Fija³ek
4
Dodatkowe s³owa kluczowe:
palenie tytoniu
zak³ad pracy
czynniki socjodemograficzne
Additional key words:
tobacco smoking
workplace
socio-demographic factors
Adres do korespondencji:
Dr n. med. Monika Binkowska-Bury
Katedra Pielêgniarstwa
Wydzia³ Medyczny
Uniwersytet Rzeszowski
35-321 Rzeszów, ul. Warzywna 1
Tel. (+17) 872 33 60
e-mail: [email protected]
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 10
Palenie tytoniu stanowi g³ówn¹
przyczynê zagro¿enia zdrowia w Polsce i jest jednym z najbardziej szkodliwych elementów stylu ¿ycia cz³owieka. Miejsce pracy zosta³o uznane za
ogromne Ÿród³o nara¿enia innych na
dym tytoniowy. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e
aktualnie tworzenie i utrzymywanie
bezpiecznego œrodowiska pracy jest
zarówno zadaniem pracodawców jak i
pracowników. Celem pracy jest ocena
rozpowszechnienia palenia tytoniu
wœród pracowników najwiêkszego zak³adu pracy na Podkarpaciu z uwzglêdnieniem podzia³u na p³eæ, wiek, poziom
wykszta³cenia i pe³nion¹ funkcjê w firmie. Badania przeprowadzono w okresie od stycznia do marca 2008 roku w
najwiêkszym zak³adzie pracy na Podkarpaciu, w ramach programu „Miejsce pracy bez dymu tytoniowego”. W
pierwszym etapie badañ dokonano
oceny rozpowszechnienia palenia tytoniu i poznano opinie pracowników
na temat problemu palenia tytoniu w
grupie 1291 pracowników. Udzia³ w badaniach by³ dobrowolny i anonimowy.
Metod¹ badawcz¹ by³ sonda¿ diagnostyczny z wykorzystaniem techniki ankietowej. W opracowaniu statystycznym wykorzystano test niezale¿noœci
chi-kwadrat. Z badañ wynika³o, ¿e
wiêkszoœæ pracowników zak³adu pracy nigdy nie pali³a i nie pali papierosów. Problem palenia tytoniu w badanej grupie w ogóle nie dotyczy³ kobiet.
Du¿a grupa badanych (pal¹cych i niepal¹cych) wskaza³a, ¿e jest tylko sporadycznie nara¿ona na bierne palenie
lub problem ten nie dotyczy³ ich w ogóle. Stwierdzono tak¿e, ¿e istniej¹ znacz¹ce ró¿nice pomiêdzy p³ci¹, wiekiem, poziomem wykszta³cenia a podejmowaniem palenia tytoniu. Ponad
po³owa badanych mê¿czyzn to niepal¹cy pracownicy z m³odszych grup wiekowych i lepiej wykszta³conych. Stanowisko pracy równie¿ ró¿nicowa³o
badanych w zakresie palenia papierosów. Osoby zajmuj¹ce stanowiska kierownicze palili nieco czêœciej.
Tobacco smoking constitutes to be
the main cause of health risk in Poland
and is one of the most harmful elements of human's lifestyle. Workplace
was recognized as a major source of
tobacco smoke exposure for others.
There should be keep in mind, that in
present, it is a task of both employers
and employees to create and maintain
a safe work environment. The aim of
the paper is to assess the prevalence
of tobacco smoke among employees
of one of the biggest works in
Podkarpackie Region, with regard to
age, gender, education and performed
function. The study was carried out
between January and March 2008 in
the biggest works on Podkarpackie
Region, within the programme
"Smoke-free workplace". On the first
stage of the study the prevalence of
tobacco smoking was assessed, and
the opinions of employees of 1291
about the problem of tobacco smoking were known. The survey was conducted by means of diagnostic survey
with the use of questionnaire. The chisquare test was used in statistic
analyzes. It results from the study, that
the majority of studied employees
never has smoked and do not smoke.
The problem of tobacco smoking
among studied group in general did
not considered women. A large group
of studied employees (smokers and
non-smokers) indicated, that only occasionally is exposured on passive
smoking, or this problem did not consider them at all. It was stated, that
there are differences in gender, age,
education and tobacco smoking. More
than a half of studied men do not
smoke, and represents younger and
better educated group. A position also
differentiated studied employees in the
scope of tobacco smoking. People on
high managing positions smoked
slightly more frequent.
741
Wstêp
Istniej¹ dowody naukowe na to, ¿e nara¿enie na dym tytoniowy jest jednym z najwa¿niejszych zanieczyszczeñ powietrza i
ogólnie mówi¹c powa¿nym zdrowotnym ryzykiem w œrodowisku pracy [8,12]. Wykazano, ¿e w krajach uprzemys³owionych nara¿enie na dym tytoniowy podnosi ryzyko
choroby niedokrwiennej serca z 25% do
35%, a ryzyko raka p³uc o 39%. Liczne dowody naukowe oraz rosn¹ca œwiadomoœæ
z zakresu zagro¿eñ towarzysz¹cych paleniu biernemu zwiêkszy³y obawy o zdrowie
pracowników i zainicjowa³y potrzebê ochrony osób niepal¹cych przed nara¿eniem na
dym tytoniowy [8].
Miejsce pracy zostaje przedstawione,
jako ogromne Ÿród³o nara¿enia innych na
dym tytoniowy. Niektóre grupy zawodowe
s¹ bardziej nara¿one na dym tytoniowy ni¿
inni, chocia¿by ze wzglêdu na wiêksz¹ licznoœæ osób pal¹cych w miejscu pracy. Surowa kontrola wewnêtrzna firm dotycz¹ca
zakazu palenia w miejscu pracy wykaza³a
redukcjê udzia³u i intensywnoœci palenia
papierosów. Szacuje siê, ¿e gdyby wszystkie miejsca pracy by³y objête zakazem palenia z uwzglêdnieniem kontroli to zredukowa³oby to rozpowszechnienie palenia o
ok. 10%. Zakazy palenia w miejscach pracy zdaj¹ siê mieæ najwiêkszy wp³yw na grupy z najwy¿szym wskaŸnikiem palenia [8].
Powszechnie wiadomo, ¿e dodatkowymi argumentami skierowanymi przeciwko paleniu w miejscu pacy s¹ zwolnienia chorobowe z towarzysz¹c¹ ni¿sz¹ produktywnoœci¹.
Badania wykaza³y, ¿e pracownicy, którzy
pal¹ trac¹ znacz¹co wiêcej dni pracuj¹cych
na choroby, kontuzje czy wypadki, w porównaniu do osób niepal¹cych. Niemniej jednak, dni wykorzystane na zwolnienia chorobowe reprezentuj¹ tylko czêœæ ogólnego
poœredniego obci¹¿enia pracowników pal¹cych papierosy. Dodatkowo do straty czasu powodowanej chorobami, stwierdzono,
¿e osoby pal¹ce s¹ mniej produktywne w
pracy, ze wzglêdu na przyzwyczajenia
[12,6]. Pomimo wielu trudnoœci istnieje ci¹g³a potrzeba realizacji zak³adowych programów antytytoniowych ze szczególnym
uwzglêdnieniem ich skutecznoœci.
Celem pracy jest ocena rozpowszechnienia palenia tytoniu wœród pracowników
najwiêkszego zak³adu pracy na Podkarpaciu z uwzglêdnieniem podzia³u na p³eæ,
wiek, poziom wykszta³cenia i pe³nion¹ funkcjê w firmie.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono w okresie od stycznia do
marca 2008 roku w najwiêkszym zak³adzie pracy na
Podkarpaciu, w ramach programu „Miejsce pracy bez
dymu tytoniowego”, realizowanego przez Dzia³ Organizacji, Kontroli, Szkolenia i Promocji Zdrowia Wojewódzkiego Oœrodka Medycyny Pracy w Rzeszowie. W pierwszym etapie badañ dokonano oceny rozpowszechnienia palenia tytoniu i poznano opinie pracowników na
temat problemu palenia tytoniu w grupie 1291 pracowników. Udzia³ w badaniach by³ dobrowolny i anonimowy. Metod¹ badawcz¹ by³ sonda¿ diagnostyczny z wykorzystaniem techniki ankietowej.
Zgromadzone dane opracowano statystycznie przy
pomocy pakietu STATISTICA 8.0. Do statystycznego
opracowania zgromadzonych danych zastosowano test
niezale¿noœci chi-kwadrat. Przyjêto nastêpuj¹ce regu³y
statystyczne: p>0,05 – brak istotnoœci statystycznej,
742
Tabela I
Deklaracja palenia papierosów.
Declaration of tobacco smoking.
C zy p a li P a n / (i) ty to ñ
L ic zn o œ æ : N = 1 2 9 1
P ro c e n t
codziennie, d³u¿ej ni¿ pó³ roku
192
14,9
próbujê rzuciæ ale od ostatniego papierosa nie m inê³o pó³ roku
4
0,3
pali³em codziennie, ale nie palê d³u¿ej ni¿ pó³ roku
236
18,3
palê okazjonalnie
5
0,4
nigdy nie pali³em
779
60,3
brak dany ch
75
5,8
C zy p o d c za s p ra c y w d y c h a P a n / (i) d y m z p a p ie ro s ó w
w y p a la n y c h p rze z in n y c h
L ic zn o œ æ : N = 1 2 9 1
P ro c e n t
tak, praw ie ca³y czas
17
1,3
Tabela II
Deklaracje palenia biernego papierosów.
Declaration of passive smoking.
tak, doœæ czêsto
168
13,0
tak, ale rzadko
527
40,8
nie, nie zdarza siê to w ogóle
513
39,7
66
5,1
brak dany ch
Tabela III
P³eæ a palenie papierosów.
Gender and tobacco smoking.
O d p o w ie d zi
P a le n ie p a p ie ro s ó w p rze z a n k ie to w a n y c h p ra c o w n ik ó w
Tak: N=197
Ju¿ nie: N=240
Nigdy nie pali³: N=779
Razem : N=1216
P³eæ
N
%
N
%
N
%
N
%
kobieta
0
0,0
34
15,0
190
85,0
224
18,4
m ê¿czy zna
197
20,0
206
21,0
589
59,0
992
81,5
p
p < 0 , 0 0 1 ***
p<0,05 – istotna zale¿noœæ statystyczna (*), p<0,01 – wysoce istotna zale¿noœæ statystyczna (**), p<0,001 – bardzo wysoko istotna zale¿noœæ statystyczna (***).
Wyniki
Wœród badanych wiêkszoœæ stanowili
mê¿czyŸni 1060 osób (82,1%). Kobiet by³o,
231 co stanowi³o 17,9%. Co trzeci respondent – 30,8% to osoba bardzo m³oda w wieku poni¿ej 30 lat. Nastêpnie kolejno: pracowników przedziale pomiêdzy 30 a 39 rokiem ¿ycia by³o 27,9%; 40 a 49 rokiem ¿ycia 21,3%; 50-59 rokiem ¿ycia 17, 5%. Tylko 22 osoby zatrudnione (1,7%) ukoñczy³y
60 lat lub wiêcej. Jedenaœcie badanych
(0,9%) nie udzieli³o informacji o wieku.
Analiza danych dotycz¹cych wykszta³cenia wykaza³a, ¿e 41,1% to osoby posiadaj¹ce wykszta³cenie wy¿sze magisterskie
a 36,6% to ankietowani z wykszta³ceniem
œrednim lub pomaturalnym. Wœród pozosta³ej grupy respondentów: wykszta³ceniem
zasadniczym zawodowym legitymowa³o siê
12,4%; studiami I-ego stopnia (licencjat) 6,0% a 1,1% badanych ukoñczy³o tylko
szko³ê podstawow¹ Na inne wykszta³cenie
wskaza³o 1,2% a 1,6% nie poda³o wykszta³cenia.
W badanej grupie 192 osoby (14,9%) to
pracownicy którzy zajmowali ró¿ne stanowiska kierownicze, pozosta³¹ grupê 81,4%
stanowili szeregowi pracownicy zatrudnieni
w ró¿nych dzia³ach firmy. 3,7% nie wskaza³o na pe³nione funkcje w zak³adzie.
Z danych przedstawionych w tabeli I
wynika, ¿e ponad po³owa pracowników
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 10
(60,3%) nigdy nie pali³a papierosów.
Osób, które pali³y codziennie, ale deklarowa³y, ¿e ju¿ od ponad pó³ roku nie pal¹
by³o – 18,3%. Do codziennego palenia papierosów, trwaj¹cego ju¿ d³u¿ej ni¿ pó³ roku
przyzna³o siê 14,9% badanych pracowników. Piêciu badanych (0,4%) wskaza³o na
palenie okazjonalne a cztery osoby (0,3%)
próbowa³y rzuciæ palenie ale przerwa od
zapalenia ostatniego papierosa jeszcze nie
przekroczy³a po³owy roku. Grupa 5,8% ankietowanych nie poda³a odpowiedzi.
Szczegó³owa analiza problemu palenia
biernego wykaza³a, ¿e pracownikom podczas pracy bardzo rzadko (40,8%) lub w
ogóle (39,7%) zdarza siê wdychaæ dym z
papierosów wypalanych przez inne osoby.
Wœród osób których ten problem dotyka
13,0% uzna³o, ¿e doœæ czêsto im siê to zdarza a 1,3% stwierdzi³o, ¿e prawie przez ca³y
czas pracuj¹ w zadymionym dymem tytoniowym miejscu (tabela II).
Kolejnym etapem analizy by³o ustalenie
zwi¹zków pomiêdzy struktur¹ palenia papierosów a p³ci¹, wiekiem, wykszta³ceniem i
zajmowanym stanowiskiem pracy. W tym
celu wyodrêbniono trzy grupy badanych:
pal¹cych papierosy, ju¿ nie pal¹cych i takich, którzy nigdy nie palili tytoniu.
Z danych przedstawionych w tabeli III
wynika, ¿e problem palenia papierosów podczas prowadzenia badañ w ogóle nie dotyczy³ kobiet. W grupie mê¿czyzn ponad po³owa (59,0%) to osoby nigdy niepal¹ce,
21,0% obecnie nie pali ale w przesz³oœci
zaliczali siê do grona pal¹cych a 20,0%
M. Biñkowska-Bury i wsp.
aktualnie pali³o papierosy. Wykazano ró¿nice na poziomie wysokiej istotnoœci statystycznej (p<0,001).
Szczegó³owa analiza wyników przedstawionych w tabeli IV wykaza³a, ¿e istnieje
wyraŸny zwi¹zek pomiêdzy wiekiem pracowników a struktur¹ palenia papierosów
(p<0, 001), co oznacza, ¿e w grupie osób
m³odszych (pomiêdzy 30 a 34 rokiem ¿ycia
– 75,0% i poni¿ej 30 lat – 73,0%) znacznie
wiêcej pracowników nigdy nie pali³o w porównaniu z osobami niepal¹cymi w starszym wieku (od 50-54 lat – 54,0%; powy¿ej
55 lat – 51,%).Wœród osób pal¹cych najliczniejsza grupê stanowi³y osoby pomiêdzy
45 a 49 rokiem ¿ycia (22,0%).
Analiza zale¿noœci pomiêdzy wykszta³ceniem a struktur¹ palenia tytoniu wykaza³a, ¿e wœród pracowników niepal¹cych najwy¿szy odsetek stanowi¹ osoby z wykszta³ceniem wy¿szym (72,0%) a wœród pracowników pal¹cych badani z wykszta³ceniem
podstawowym i œrednim lub pomaturalnym
(porównywalnie po 20,0%), ( p<0,001), (tabela V).
Czêstoœæ palenia papierosów jest nieco wiêksza wœród pracowników zajmuj¹cych stanowiska kierownicze (24,0%). Pali,
co czwarta taka osoba, zaœ wœród pracowników nie pe³ni¹cych funkcji kierowniczych
niespe³na co siódma (15,0%). Zale¿noœæ
jest istotna statystycznie (p<0,01). Szczegó³owe dane zawiera tabela VI.
Dyskusja
Zwyczaj palenia tytoniu dotyczy wszystkich grup spo³ecznych niezale¿nie od wieku, p³ci czy wykszta³cenia. Z piœmiennictwa
wynika, ¿e populacjê ludzi pracuj¹cych charakteryzuj¹ wysokie odsetki najczêœciej i
najd³u¿ej pal¹cych [12]. Wiele prac wskazuje na znacz¹ce ró¿nice w rozpowszechnieniu palenia i nara¿enia na dym papierosowy w miejscu pracy, ze wzglêdu na wiek,
p³eæ, wykszta³cenie i przyzwyczajenia palenia [8,3,10,11]. Je¿eli ograniczenie lub zakaz nara¿enia na dym tytoniowy w miejscu
pracy jest aktualnie wspólnym celem zdrowia publicznego, powinno siê go ³¹czyæ z
dodatkowymi pomiarami tak, aby dotrzeæ do
wszystkich grup wiekowych i socjoekonomicznych w zak³adach pracy [8].
Analiza badañ w³asnych wykaza³a, ¿e
wiêkszoœæ pracowników nigdy nie pali³a papierosów. Z pozosta³ej grupy prawie co siódma osoba (14,9%) przyznawa³a siê do codziennego palenia tytoniu trwaj¹cego d³u¿ej ni¿ pó³ roku, natomiast co pi¹ty pracownik (18,3%) deklarowa³, ¿e nie pali ju¿ ponad pó³ roku ale w przesz³oœci pali³ codziennie. Wyniki te odzwierciedlaj¹ pozytywne
zmiany w stopniu nasilenia na³ogu palenia
(zarówno aktywnego jak i pasywnego) jakie zasz³y zarówno w Polsce jak i na œwiecie w populacji osób doros³ych [13]. Nale¿y
wspomnieæ, ¿e wed³ug informacji Zak³adu
Epidemiologii Instytutu Onkologii w Warszawie jeszcze w 2003 roku w populacji osób
pomiêdzy 30 a 39 rokiem ¿ycia pali³o 42,8%
mê¿czyzn i 33,3% kobiet [14]. Jak wynika
z podobnych badañ przeprowadzonych
przez Heloma i wsp. (2000) wœród 10 œrednich i du¿ych przedsiêbiorstw w Finlandii,
³¹cznie obejmuj¹cych 1027 pracowników,
gdzie tylko 28% stanowi³y kobiety, wskaŸPrzegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 10
Tabela IV
Wiek a struktura palenia papierosów.
Age and tobacco smoking structure.
O d p o w ie d zi
P a le n ie p a p ie ro s ó w p rze z a n k ie to w a n y c h p ra c o w n ik ó w
Tak: N=196
Ju¿ nie: N=234
Nigdy nie pali³: N=769
Razem : N=1206
Wiek
N
%
N
%
N
%
N
%
m niej ni¿ 30 lat
62
16,0
40
11,0
276
73,0
378
31,34
30-34 lata
21
11,0
26
14,0
141
75,0
188
15,59
35-39 lat
25
17,0
35
24,0
84
58,0
144
11,94
40-44 lata
18
15,0
32
27,0
69
58,0
119
9,87
45-49 lat
31
22,0
30
21,0
83
58,0
144
11,94
50-54 lata
23
18,0
36
28,0
70
54,0
129
10,70
55 lat lub w iêcej
16
15,0
35
34,0
53
51,0
104
8,62
p
p < 0,001***
Tabela V
Poziom wykszta³cenia a struktura palenia papierosów.
Education and tobacco smoking structure.
O d p o w ie d zi
P a le n ie p a p ie ro s ó w p rze z a n k ie to w a n y c h p ra c o w n ik ó w
Tak: N=196
Ju¿ nie: N=235
Nigdy nie pali³: N=766
Razem : N=1197
Wy kszta³cenie
N
%
N
%
N
%
N
%
podstaw ow e
/zaw odow e
32
20,0
43
26,0
89
54,0
164
13,7
œrednie lub
pom aturalne
88
20,0
107
24,0
252
56,0
447
37,3
w y ¿sze
75
13,0
83
15,0
414
72,0
572
47,7
inne
1
7,0
2
14,0
11
79,0
14
1,1
p
p < 0,001***
Tabela VI
Stanowisko pracy a struktura palenia papierosów.
Position and tobacco smoking structure.
O d p o w ie d zi
P a le n ie p a p ie ro s ó w p rze z a n k ie to w a n y c h p ra c o w n ik ó w
Tak: N=190
Ju¿ nie: N=232
Nigdy nie pali³: N=751
Razem : N=1173
Funkcja w zak³adzie
pracy
N
%
N
%
N
%
N
%
Pracow nik kieruj¹cy
inny m i
44
24,0
37
20,0
102
56,0
183
15,6
Pracow nik
nie kieruj¹cy inny m i
146
15,0
195
20,0
649
66,0
990
84,4
p
p < 0,001**
nik rozpowszechnienia palenia wyniós³
28,3% w tym 32,3% dla mê¿czyzn i 22,9%
dla kobiet. Powy¿sze dane sugeruj¹ pozytywny trend ograniczania palenia tytoniu w
miejscu pracy Polsce, a poprzez to odzwierciedlaj¹ stopniowe zmniejszanie opóŸnienia
Polski w stosunku do krajów Europy Zachodniej [3].
Z innych badañ przedstawionych przez
Janson i wsp. (2006) realizowanych w 12
krajach Wspólnoty Europejskiej, w latach
1990-1994 i 2000-2004 wynika³o, ¿e wœród
mieszkañców w wieku od 20 do 44 lat, na
pocz¹tku lat 90-tych czynnie pali³o 33,9%,
a dziesiêæ lat póŸniej – 28,7%. Najwiêksze
ograniczenie na³ogu zanotowano w krajach
Skandynawskich [5].
O pewnym sukcesie w ograniczeniu
palenia tytoniu w Polsce zdecydowa³y dzia³ania antytytoniowe w obszarze polityki zdrowotnej maj¹ce g³ównie na celu ochronê zdrowia niepal¹cych przed szkodliwym dymem
papierosowym, st¹d te¿ ustawa o ochronie
zdrowia przed nastêpstwami u¿ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych okreœlaj¹ca ró¿nego rodzaju ograniczenia swobody palenia. Dotyczy to m.in. zak³adów pracy, w których pracodawca ma obowi¹zek zakazu
palenia tytoniu poza pomieszczeniami wyodrêbnionymi i odpowiednio przystosowanymi [4,15]. Z deklaracji dotycz¹cych samooceny palenia biernego w zak³adzie pracy
prawie co trzeci badany (39,7%) stwierdzi³,
¿e podczas pracy w ogóle dotychczas nie
mia³y miejsca sytuacje zwi¹zane z wdychaniem dymu tytoniowego wypalanego przez
innych lub zdarza³y siê sporadycznie
(40,8%). Ogó³em 14,3 % pracowników potwierdzi³o czêste (13,0%) i ci¹g³e (1,3%)
nara¿enie na dym tytoniowy. Ze wzglêdu
na odmienne metody badania nara¿enia na
dym tytoniowy (czêsto kosztowne, wymagaj¹ce specjalistycznej aparatury) prowadzenie analizy porównawczej z wynikami in743
nych autorów jest trudne [9]. Wyniki badañ
w³asnych s¹ nieco ni¿sze od publikowanych
w piœmiennictwie. Z badañ przeprowadzonych przez Moussa i wsp. w Szwecji dotycz¹cych nara¿enia na dym papierosowy w
miejscu pracy wynika, ¿e nara¿enie na dym
papierosowy w miejscu pracy by³ czêstszy
wœród m³odych mê¿czyzn (26,4%) [8]. Badania przeprowadzone w 2001 r. w Stanach
Zjednoczonych przez Bauer i wsp., w grupie 6 603 osób wykaza³y, ¿e 76% z nich pracowa³o w œrodowisku wolnym od dymu papierosowego [1].
Na uwagê zas³uguje fakt, ¿e w badanej
populacji problem palenia papierosów w
ogóle nie dotyczy³ kobiet. Z badañ w³asnych
wynika, ¿e ponad po³owê badanych mê¿czyzn niepal¹cych stanowi¹ osoby m³ode,
wykszta³cone. Z piœmiennictwa œwiatowego
wynika, ¿e p³eæ ró¿nicuje palenie tytoniu.
Zjawisko to znacznie czêœciej dotyczy mê¿czyzn [2,7,10].
Analiza zwi¹zków pomiêdzy struktur¹
palenia papierosów a wiekiem i wykszta³ceniem wykaza³a, ¿e istniej¹ ró¿nice w zakresie tych czynników. Najwy¿szy odsetek
wœród pracowników niepal¹cych stanowi³y
osoby z wy¿szym wykszta³ceniem (72,0%)
z m³odszych grup wiekowych, co nale¿y ³¹czyæ z faktem wejœcia zak³adu pracy w 2005
r. w struktury du¿ej, miêdzynarodowej korporacji i zwi¹zanymi z tym przekszta³ceniami a tak¿e nowo wprowadzon¹ strategi¹
zarz¹dzania. Wynikiem zmian by³a trwaj¹ca sukcesywnie wymiana kadr na ludzi m³odych i lepiej wykszta³conych. Nale¿y przypomnieæ, ¿e w badaniach prowadzonych
przez Maccenbacha i wsp., gdzie badano
min. wp³yw edukacji na palenie papierosów
stwierdzono, ¿e w ca³ej Europie, palenie
papierosów by³o bardziej powszechne wœród
ludzi z ni¿szym wykszta³ceniem, co zosta³o
744
potwierdzone w wynikach badañ w³asnych
[7]. W badanej populacji pracowników
stwierdzono, ¿e osoby zajmuj¹ce stanowiska kierownicze pal¹ czêœciej w porównaniu do pozosta³ych osób niepe³ni¹cych takich funkcji. Wyniki te nie zawsze znajduj¹
potwierdzenie w literaturze np. w badaniach
Helomy okaza³o siê, ¿e pracowników zajmuj¹cych stanowiska kierownicze charakteryzowa³ najni¿szy odsetek osób pal¹cych
(18,4%) [3].
W obliczu badañ w³asnych jak i danych
przedstawionych w literaturze istnieje potrzeba ci¹g³ego monitorowania rozpowszechnienia palenia w œrodowisku pracy.
Uzyskan¹ w toku badañ wiedzê mo¿na wykorzystaæ nie tylko w teorii ale równie¿ w
dzia³alnoœci praktycznej w postaci wskazówek dotycz¹cych budowy i realizacji skutecznych dzia³añ antynikotynowych w zak³adach pracy.
Wnioski
1. Wiêkszoœæ pracowników zak³adu pracy nigdy nie pali³a i nie pali papierosów
(60,3%). Problem palenia tytoniu w badanej grupie w ogóle nie dotyczy kobiet.
2. Du¿a grupa badanych (pal¹cych i niepal¹cych) wskaza³a, ¿e jest tylko sporadycznie nara¿ona na bierne palenie (40,8%) lub
problem ten nie dotyczy ich w ogóle (39,7%).
3. Istniej¹ znacz¹ce ró¿nice pomiêdzy
p³ci¹, wiekiem, poziomem wykszta³cenia a
podejmowaniem palenia tytoniu. Ponad po³owa badanych mê¿czyzn to niepal¹cy pracownicy z m³odszych grup wiekowych i lepiej wykszta³conych.
4. Stanowisko pracy ró¿nicuje badanych
w zakresie palenia papierosów. Osoby zajmuj¹ce stanowiska kierownicze pal¹ nieco
czêœciej.
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 10
Piœmiennictwo
1. Bauer J.E., Hyland A., Li O. et al.: A longitudinal
assessment of the Impact of smoke-free worksite
policies on tobacco use. Am. J. Publish Health. 2005,
95, 6.
2. Dongfeng Gu., Tanika N. Kell., Xigui W. et al.:
Mortality attributable to smoking in China, N. Engl. J.
Med. 2009, 360, 150.
3. Heloma A., Kahkonen E., Kaleva S. et al.: Smoking and exposure to tobacco smoke at medium-sized
and large-scale workplace. Am. J. Ind. Med. 2000,
37, 214.
4. Iwanowicz E.: Jakoœæ i skutecznoœæ dzia³añ
antytytoniowych w zak³adach pracy. Medycyna Pracy.
2008, 3, 263.
5. Janson C., Künzli N., de Marco R. et al.: Changes
in active and passive smoking in the European Community Respiratory Health Survey. Eur. Respir. J.
2006, 27, 517.
6. Kurzêpa-Hasan E., Adamek R., Hasan K.: Promocja
zdrowia w miejscu pracy w Zjednoczonym Królestwie
Wielkiej Brytanii i Irlandii Pó³nocnej z uwzglêdnieniem
ustaw zakazuj¹cych palenia papierosów. Przegl. Lek.
2008, 65, 737.
7. Mackenbach J. P., Stirbu I., Roskam A.J.R. et al.:
Socioeconomic inequalities in health in 22 European
countries. N. Engl. J. Med. 2008, 358, 2468.
8. Moussa K.M., Linstrom M, Ostergren P.P.: Socioeconomic and demographic differences in exposure
to environmental tobacco smoke at work. Scand. J.
Public Health Suppl. 2004, 32, 194.
9. Piekoszewski W., Florek E.: Palenie tytoniu w
miejscu pracy. Przegl. Lek. 2007, 64, 861.
10. Porter S., Jackson K., Trosclair A. Pederson L.L.:
Prevalence of current cigarette smoking among
adults and changes in prevalence of current and
some day smoking-United States, 1996-2001. J. Am.
Med. Assoc. 2003, 289, 2355.
11. Porter S., Jackson K., Trosclair A., Pederson L.L.:
From the centers for disease control and prevention:
morbidity and mortality weekly report. J. Am. Med.
Assoc. 2003, 289, 18.
12. Puchalski K., Korzeniowska E.: Rozwi¹zywanie
problemu palenia tytoniu w zak³adach pracy w
Polsce. Med. Pr. 2001, 6, 459.
13. Schroeder S.: Stranded in the periphery - the increasing marginalization of smokers. N. Engl. J. Med.
2008, 21, 2284.
14. Strona internetowa http:// www.biomedical.pl (dostêp
2008-06-18).
15. Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia
przed nastêpstwami u¿ywania tytoniu i wyrobów
tytoniowych. Dz.U. z 1996 r. nr 10, poz. 55 z póŸn.
zm.
M. Biñkowska-Bury i wsp.