OCENA I PROPOZYCJE ZMIAN KWESTIONARIUSZY : „JAKI

Studium „Metody oceny jakości edukacji”
OCENA I PROPOZYCJE ZMIAN
KWESTIONARIUSZY :
„JAKI JESTEŚ 7 – LATKU?”,
„POZNAJ SWOICH UCZNIÓW”
Opracowanie:
mgr Grażyna Boniecka
Elżbieta Lachowicz
mgr Dorota Łoś
mgr Ewa Napiórkowska
mgr Marzenna Wiktorowska
mgr Izabela Wójcik
Praca napisana pod kierunkiem
dr Barbary Murawskiej
KWIDZYN 1999
SPIS TREŚCI :
I Wstęp ..........................................................................................................3
II Opinie nauczycieli i dyrekcji przedszkoli
o kwestionariuszu „Jaki jesteś 7-latku?” .............................................9
III Opinie nauczycieli klas I ze Szkół
Podstawowych o kwestionariuszu „Jaki jesteś 7-latku?” ......................15
IV Ocena kwestionariusza „Jaki jesteś 7-latku?”, propozycje
zmian do części II kwestionariusza..........................................................20
V Ocena części III kwestionariusza „Jaki jesteś 7 –latku?” .......................25
VI Ocena opisowa na semestr I, a wyniki kwestionariusza
„Jaki jesteś 7-latku?” ................................................................................28
VII Opinie nauczycieli klas I Szkół Podstawowych
o kwestionariuszu „Poznaj swoich uczniów” .......................................32
VIII Propozycje zmian do kwestionariusza
„Poznaj swoich uczniów” ......................................................................37
IX Analiza wyników wykonania poszczególnych
zadań kwestionariusza „Poznaj swoich uczniów” ..................................39
X Porównanie oceny opisowej na semestr I z
wynikami kwestionariusza „Poznaj swoich uczniów” ....................42
2
WSTĘP
Szkoła stanowi dla dziecka nową grupę społeczną , w ramach
której ma ono współżyć i współdziałać przez wiele lat. Jest to dla niego
możliwe pod warunkiem osiągnięcia stopnia dojrzałości społecznej
niezbędnego do pełnienia wyznaczonej mu przez grupę roli społecznej.
Dojrzałość społeczna dziecka stanowi niezbędny element jego
dojrzałości szkolnej.
Problem dojrzałości szkolnej nasuwa szereg wątpliwości i trudności,
zarówno teoretycznych jak i praktycznych. W literaturze jest
zdefiniowany w następujący sposób : „ dojrzałość szkolna jest to taki
poziom rozwoju, którego osiągnięcie umożliwia dziecku sprostanie
wymaganiom szkoły i skuteczne przyswajanie wiedzy przekazywanej
w szkole."1
Dojrzałość szkolna według W. Okonia2 to „ osiągnięcie przez dziecko
takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego
i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowaniu
treści programowych kl. I”
B. Wilgocka – Okoń uważa, że przy definiowaniu pojęcia dojrzałości
szkolnej, jak i przy określaniu jej stopnia istotne są dwa momenty :
właściwości rozwoju dziecka i wymagania szkoły. „Odpowiedni rozwój
psychiczny jest najogólniejszym warunkiem osiągnięcia dojrzałości
szkolnej, a powodzenie szkolne dziecka, czyli możliwość sprostania
wymaganiom szkoły – jednym ze wskaźników tej dojrzałości”.3
Poziom rozwoju określony jako dojrzałość szkolna jest warunkiem
działania różnorodnych czynników, wśród których czynniki
środowiskowe i opieka wychowawcza nad rozwojem dziecka w wieku
przedszkolnym są szczególnie ważne. Dlatego coraz częściej używane
jest określenie „przygotowanie dziecka do nauki szkolnej”.
Czym powinno wykazać się dziecko, aby je uważać za dojrzałe do nauki
szkolnej ?
Początkowo za cechę najbardziej istotną dla dojrzałości szkolnej
uważano inteligencję dziecka.
1.) Psychologia dzieci i młodzieży, pod redakcją M. Żebrowskiej, Warszawa 1973
2.) W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1984
3.) B. Wilgocka- Okoń, Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Warszawa 1972
3
Później zaczęto określać dojrzałość za pomocą dwóch czynników :
inteligencji oraz zdolności do koncentracji, czyli trwałego skupienia
uwagi na określonym przedmiocie. W dalszych poszukiwaniach
uwarunkowań dojrzałości szkolnej przyjmowano, że za dojrzałe uważać
należy dziecko, które jest w stanie sprostać wymaganiom szkoły, a więc
osiągnięto ten stopień rozwoju intelektualnego, który pozwala mu podjąć
naukę czytania, pisania i liczenia. Inna grupa badaczy głosiła, że
dojrzałe do podjęcia obowiązków szkolnych jest dziecko, które posiada
umiejętności przystosowania się do nowych warunków szkolnych,
a szczególnie zachowania w nowym środowisku właściwej postawy
wobec zadań.
Wszystkie badania zmierzały więc do znalezienia odpowiedzi na
pytanie, czy istotnym elementem dojrzałości szkolnej jest rozwój
intelektualny, czy ważne są również umiejętności działania celowego,
intencjonalnego.
Jednocześnie starano się w toku badań ustalić, na jaki wiek życia
dziecka przypada zdobycie cech psychicznych niezbędnych, zdaniem
badaczy, do podejmowania obowiązków szkolnych.
Wielu badaczy włączało w pojmowanie dojrzałości szkolnej zarówno
rozwój umysłowy, jak i społeczny. Każda z tych stron rozwoju obejmuje
jednak wiele cech, jak np. spostrzegawczość, umiejętność obserwacji,
zdolność rozumowania, zasób słów, zdolność wykonywania działań
arytmetycznych, umiejętność przystosowania
się do warunków
szkolnych, współżycia i współdziałania w grupie, wykonywania poleceń
itp.
Dlatego też rozwój badań nad problematyką dojrzałości szkolnej szedł
w kierunku bardziej specyficznych kryteriów, a mianowicie :
- zasobu umysłowego,
- pamięci i uczenia się,
- rozumienia symboli graficznych oraz analizy i syntezy w zakresie
słuchu i wzroku,
- koncentracji uwagi i wytrwałości w doprowadzeniu podjętych zadań
do końca,
- współpracy z innymi w zajęciach wykonywanych zbiorowo,
- podporządkowania się poleceniom, obowiązkowości.
Tak więc w ocenie dojrzałości szkolnej zaczęto brać pod uwagę różne
momenty związane w sposób istotny z podjęciem systematycznej nauki
w szkole.
Prowadzone w Polsce w okresie międzywojennym badania miały wpływ
na poczynania w tym zakresie.
4
Poprawne przeprowadzenie badań wymaga wypracowania jego ogólnych
założeń metodologicznych, jak też zastosowania odpowiednich metod,
technik i narzędzi badawczych.
Do przebadania wszystkich sprawności składających się na dojrzałość
szkolną posłużono się formą testu jako narzędzia do określenia poziomu
rozwoju umysłowego dziecka, kwestionariuszem ankietowym do badania
warunków środowiskowych oraz arkuszem obserwacji zachowania się
dziecka na tle grupy badanej i podczas wykonywania badań.
W podejmowanych po wojnie badaniach nad dojrzałością szkolną można
dostrzec przede wszystkim próby bardziej całościowego spojrzenia na
kwestię gotowości dziecka do podjęcia obowiązków szkolnych.
S. Szuman w swej koncepcji 4 dojrzałości szkolnej podkreśla potrzebą
liczenia się przy określaniu dojrzałości dzieci wstępujących do szkoły
z wiedzą zdobytą drogą własnych doświadczeń. Dostrzega też
konieczność organizowania dla dzieci niedojrzałych do obowiązków
szkolnych zespołów czy „klas wstępnych”, w których mógłby wyrównać
zaniedbania w rozwoju.
J.Syska5 proponował wprowadzenie do wychowania przedszkolnego
półgodzinnych ćwiczeń o charakterze lekcyjnym.
Koncepcja ta oparta została na słusznym założeniu, iż nie wystarczy
w badaniu dojrzałości wskazać niedomagania w rozwoju dziecka, lecz
należy je usuwać przez właściwe ćwiczenia. Teza o wpływie uczenia się
na dojrzałość szkolną stanowiła podstawę organizowania dla dzieci
wstępujących do szkoły tzw. „wczesnych zapisów”.
Podjęto je u nas w końcu lat pięćdziesiątych i
na początku
sześćdziesiątych. Głównym założeniem wcześniejszych zapisów było
poznanie dzieci mających podjąć naukę i pomoc tym, które z różnych
względów mają mniejsze szanse niż ich rówieśnicy w osiąganiu
powodzenia szkolnego .
Wczesne zapisy do klas pierwszych powstały z myślą zaspokojenia
najistotniejszych potrzeb dziecka wstępującego do szkoły.
Dostarczyć miały nauczycielowi niezbędnych informacji o przyszłych
uczniach, ich warunkach życia, stanie zdrowia, rozwoju psychicznym.
We wrześniu 1968 roku podjęto w Instytucie Pedagogiki, pod
kierunkiem Barbary Wilgockiej – Okoń, ogólnopolskie badania nad
dojrzałością szkolną dzieci polskich.
4.) S.Szuman, O dojrzałości szkolnej dzieci siedmioletnich „Nowa Szkoła, 1962 nr 6, 9,
10, 11
5.) J. Syska, Badanie dojrzałości do nauki w szkole „Kwartalnik Pedagogiczny 1968 nr1
5
Miały one na celu :
- opracowanie i weryfikację narzędzi do badań dojrzałości,
- ustalenie stopnia dojrzałości dzieci polskich w wieku 5;8 – 7;9
do podjęcia obowiązków szkolnych,
- określenie istotnych zależności między dojrzałością szkolną
a warunkami życia dziecka.
Badania przeprowadzono za pomocą testu do badań dojrzałości
umysłowej oraz dwu kwestionariuszy. Jeden z nich służy do
odnotowania zachowania się dziecka podczas badań, drugi zaś –
warunków domowych badanego.
Główne założenia dotyczące budowy testu do badań nad dojrzałością,
wynikały z analizy sytuacji dziecka w klasie pierwszej oraz jego
obowiązków wobec szkoły. Podstawowym, ale nie jedynym,
obowiązkiem ucznia jest nauka. Aby dziecko mogło opanować nawyki
czytania i pisania, musi posiadać niezbędną umiejętność porównywania
i odtwarzania prostych znaków graficznych oraz odpowiednia sprawność
motoryczną. Do uczenia się arytmetyki potrzeba jest mu znajomość
pojęcia zbiorów i relacji między nimi.
W nauce dziecka ważną rolę odgrywa też rozumienie otaczającego
świata, umiejętność myślenia krytycznego i przyczynowo – skutkowego.
Ucząc się, dziecko nie tylko musi rozumieć to, czego się uczy, lecz także
musi wykazywać właściwą postawę wobec nauki, a więc pilność,
wytrwałość, uważne słuchanie, wypowiedzi i poleceń nauczyciela.
Nauka dziecka odbywa się w grupie rówieśników. Wymaga więc także
od dziecka umiejętności współdziałania, współżycia z grupą,
a jednocześnie wyłączenia się spod niewłaściwych wpływów
i koncentrowania się na określonym zadaniu.
Aby się przystosować do tych wymagań, dziecko musi osiągnąć
odpowiedni stopień rozwoju społeczno – emocjonalnego. Obok rozwoju
intelektualnego i społecznego dziecko musi osiągnąć odpowiedni poziom
rozwoju biologicznego, na który składa się stan zdrowia, rozwój sił
fizycznych, sprawności motorycznych i koordynacji ruchów.
Aby ustalić stopień gotowości dziecka do podjęcia obowiązków
szkolnych, należy je postawić wobec zadań sprawdzających tę gotowość.
W badaniach przeprowadzonych przez Instytut Pedagogiki ograniczono
się do niektórych problemów związanych z gotowością szkolną dzieci.
Zbieranie danych ogólnokrajowych nie pozwoliło bowiem na równie
szczegółowe potraktowanie wszystkich elementów tak złożonego
zagadnienia dojrzałości szkolnej. Ograniczono się więc do możliwie
pełnego badania dojrzałości umysłowej dzieci
oraz
- mniej
wyczerpująca
- dojrzałości społecznej. W badaniu dojrzałości
6
społecznej skoncentrowano się przede wszystkim na obserwacji tych
typów zachowań się dziecka, które wydają się niezbędne przy
podejmowaniu obowiązków szkolnych.
Z przedstawionych założeń do badań gotowości szkolnej dzieci wynikał
dobór zadań.
Celem badania testowego było określenie stopnia rozwoju umysłowego
dzieci 6 – letnich i 7 – letnich oraz określenie stopni występujących
między dojrzałością intelektualną badanych a ich powodzeniem w nauce.
Ponieważ wiadomo, że nie wszystkie zadania, skonstruowane dla
określonych celów, weryfikują się w praktyce, zazwyczaj przygotowuje
się znacznie więcej zadań niż potrzeba, a następnie wybiera
się najbardziej trafne.
Test do wstępnej weryfikacji obejmowało 64 zadania ułożone według
stopnia trudności.
Dotyczyły
one
przede
wszystkim
niewerbalnych
czynności
poznawczych, takich jak : porównywanie, analiza i synteza
( odwzorowywanie ), rozumienie elementarnych pojęć arytmetycznych,
jak również wypowiadanie się słowne i nazywanie, zapamiętywanie
przedmiotów oraz rozumowanie. W toku badań ustalono za pomocą
kwestionariusza ankietowego dane o warunkach rozwojowych dziecka.
Informacje te miały służyć do stwierdzenia zależności między
dojrzałością szkolną dziecka a środowiskiem, w którym dziecko żyje
i wychowuje się.
Dane te dotyczyły więc :
a) samego dziecka,
b) rodziny, rodzeństwa i pozostałych domowników,
c) warunków materialnych.
Poza tym zastosowano w badaniach arkusz obserwacji, który miał
pomóc w ustaleniu stosunku dziecka do poleceń i zadań, jego
samodzielności i zdolności do współdziałania w grupie, czyli wskazać
stopień dojrzałości dziecka do podejmowania i realizowania wytrwale
i z pełną odpowiedzialnością zadań szkolnych. W stosunku dziecka
do poleceń i zadań wyodrębniono takie elementy, jak : rozumienie
i wykonanie zadań oraz wytrwałości w pracy. W samodzielności dziecka
uwzględniono zdolność do samoobsługi i samodzielnego poruszania się
w terenie mu nie znanym. We współdziałaniu dziecka w grupie
wydzielono problem włączenia się dziecka w grupę oraz kontaktu
z grupą.
Współczesne badania dzieci wstępujących do szkoły mają następujące
cele :
7
- ustalenia stopnia przygotowania dzieci do podjęcia obowiązku
szkolnego,
- ustalenie zależności pomiędzy dojrzałością szkolną a środowiskiem
domowym,
- opracowanie i zweryfikowanie narzędzi do badań,
- wykazanie na podstawie uzyskanych w badaniach
wyników
sposobów wyrównania braków rozwojowych u dzieci, które
je wykazują.
Podstawę więc do uznania dziecka za zdatne do podjęcia obowiązków
szkolnych stanowi osiągnięcie przez nie takiego stopnia fizycznego,
umysłowego i społecznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym
i opanowania treści określonych programem klasy I.
Jak wynika z powyższych rozważań, badania dojrzałości szkolnej
traktują dziecko jak „klienta szkoły”. A przecież nie tyle dziecko ma być
„dojrzałe” do szkoły, ale szkoła ma być gotowa do przyjęcia dzieci,
które dysponują zróżnicowanymi możliwościami i umiejętnościami
poznawczymi i społecznymi.
Każde dziecko wstępujące do szkoły ma szanse powodzenia. Są one
jednak odmienne u różnych dzieci, w dużej mierze są bowiem zależne od
stopnia gotowości podjęcia obowiązków szkolnych. Wykorzystanie
możliwości rozwojowych dziecka we właściwy sposób w toku pracy
szkolnej zależy już od poziomu dydaktyczno-wychowawczego samej
szkoły.
Szczególne jednak znaczenie w edukacji początkowej ma praca samego
nauczyciela, stosowanie przez niego w toku procesu dydaktycznowychowawczego zasady, metody i formy. Wszystkie więc zadanie
służące zainteresowaniu dzieci pracą szkolną, nauczaniu ich koncentracji
i wykorzystaniu ich aktywności, powinny być dostosowane
do możliwości każdego dziecka.
Doskonałym źródłem informacji dla nauczyciela klasy I jest wiedza
o dziecku zdobyta przez nauczyciela przedszkola. Przekazaniu tej
wiedzy służy właśnie kwestionariusz opisu kompetencji społecznych
absolwenta przedszkola „Jaki jesteś 7- latku?”, który nie jest narzędziem
oceny dziecka, ale bezstronną charakterystyką, sporządzoną po to, by
ułatwić szkolnemu nauczycielowi zaplanowanie działań najlepiej
służących temu właśnie dziecku.
8
OPINIE NAUCZYCIELI Z PRZEDSZKOLI O
KWESTIONARIUSZU
„JAKI JESTEŚ 7-LATKU?”
Potrzeba dobrej znajomości „sylwetki psychicznej” dziecka
w procesie edukacji wczesnoszkolnej dostrzegana była od dawna.
Koncentrowano się jednak przede wszystkim na cechach psychicznych
dziecka. Zwracano w szczególności uwagę na rozwój procesów
poznawczych, rozwój motoryczny i emocjonalno-społecznych.
W analizach pedagogicznych pytano najczęściej o właściwości
psychiczne dziecka : Jakie cechy ma dziecko uczestniczące w procesie
edukacyjnym?
Odpowiedz na to pytanie miała większe lub mniejsze
konsekwencje dla organizacji uczenia się dzieci.
Kwestionariusz „ Jaki jesteś 7 – latku ?” w założeniu autorów nie
jest narzędziem oceny dzieci, ale ma być bezstronną charakterystyką
dziecka, sporządzoną przez jego wychowawcę – nauczyciela
przedszkola, po to by ułatwić szkolnemu nauczycielowi działań najlepiej
służących temu właśnie opisywanemu dziecku.
Na wstępie autorzy podają budowę kwestionariusza oraz sposób
/formę / jego wypełnienia. Część II została zbudowana na podstawie
próby badawczej. Sformułowano pewne stwierdzenia opozycyjne
zachowań dziecka, opisujące go w różnych sferach działalności dziecka
w przedszkolu.
Następnie przeprowadzono badania pilotażowe. Statystyczna analiza
czynnikowa wyników badań przeprowadzonych przy pomocy tego
kwestionariusza pokazała podział stwierdzeń na wyraźne 3 grupy.
Analiza treści stwierdzeń należących do 3 wyłonionych czynników
pozwoliła nazwać je następująco : czynnik pierwszy „Koncentracja
i zaangażowanie”, drugi „Opanowanie i pogoda” i trzeci „Śmiałość
i towarzyskość”. Pierwsza część opisuje stopień zaangażowania dziecka,
to czy potrafi się skupić, jest wytrwałe, pracuje cierpliwie i z dużą
energią i mimo trudności potrafi wykonać zadanie do końca bez
znudzenia, samodzielnie oraz twierdzenia do nich opozycyjne : brak
uwagi i skupienia, nawet niewielka trudność go deprymuje, prosi
o pomoc, przerywa pracę.
W części drugiej scharakteryzowano opanowanie i życzliwość dziecka,
to czy jest towarzyskie, przy negatywnej ocenie mobilizuje się, nie
prowokuje kłótni, bójek oraz nie protestuje i zachowuje się spokojnie.
9
Podano do tych cech zachowania opozycyjne : rzadko pomaga innym,
jest kłótliwe, zniechęca się, niechętnie poprawia swoją pracę itp.
Część trzecia odnosi się do towarzyskości i śmiałości dziecka.
Charakteryzuje jego stosunek do dorosłych, obcych i znajomych.
Pokazuje odwagę dziecka w stosunku do innych ludzi, grup społecznych,
to czy przewodzi w zabawie, czy chętnie się pokazuje np. przy
zabawach w teatr, występach, rozmowach otwartych z nauczycielem itp.
Podano oczywiście zachowania opozycyjne : unikanie kontaktu,
wstydzenie się, skrytość i nieśmiałość.
W roku szkolnym 1997/98 kwestionariusz, pilotażowo został rozesłany
do wszystkich kwidzyńskich przedszkoli /11 placówek / i po jego
wypełnieniu na prośbę Pełnomocnika Burmistrza d/s Oświaty, zebrano
o kwestionariuszu opinie.
Uwagi nadesłano z 8 przedszkoli. Opinie wyrażali nauczyciele
i dyrekcja.
Na podstawie nadesłanych opinii / uwag, spostrzeżeń / wyróżnić
można jasno trzy grupy ocen : bardzo pozytywne, negatywne i obojętne
/ nie udzielanie opinii, brak uwag/.
Opinie dotyczą dwóch aspektów kwestionariusza :
a ) jego budowy,
b ) jego zawartości merytorycznej.
Najważniejszą kwestią dotyczącą budowy, było pokreślenie jasności
i nieskomplikowanej struktury, prostoty i zrozumiałości oraz czytelności
i łatwości wypełniania :
- „...wręcz nieporównywalnej z dotychczasową kartą obserwacji
dziecka 6 – letniego”,
- „Podoba nam się budowa”.
Zwrócono szczególną uwagę na łatwość obliczenia wskaźników
sumarycznych i wyraźną / zrozumiałą / interpretację wyników w tabeli:
- „Wyniki po podsumowaniu dają pełny obraz badanego dziecka.
Tabela udziela konkretnych wskazówek do dalszej pracy w szkol, pod
warunkiem, że nauczyciel poznał bardzo dobrze dziecko.”,
- „Dobrze wyznaczone kierunki pracy dla nauczycieli w szkole.”,
- „Proste obliczenia punktów.”,
- „... daje duże możliwości poznania usposobienia, zachowania
i temperamentu dziecka.”
10
Najwięcej kontrowersji wzbudziła budowa i forma wypełniania
części III kwestionariusza. Na 8 wydanych opinii jedna była obojętna,
dwie pozytywne :
- „...czytając swobodną charakterystyką dziecka, nauczyciel w kl. I
może bardziej poznać i przygotować się do pracy z dzieckiem.”,
- „Część III pozwala nauczycielowi na wyraźnie własnej opinii,
swobodnej charakterystyki oraz opinii specjalistów np. logopedy.”,
oraz pięć negatywnych :
- „Najwięcej problemów przysporzyła część trzecia kwestionariusza.
Nauczycielki często wpisywały te same dane, które były już
umieszczone w części drugiej.”,
- „Swobodna charakterystyka dziecka powinna być wypełniania tylko
w przypadku skierowania dziecka na badania specjalistyczne lub
ćwiczenia kompensacyjno – korekcyjne przez lekarza, psychologa,
logopedy czy rehabilitanta.”,
- „Dla nauczyciela powinna być tylko rubryka uwagi i wypełniana
tylko w przypadku dziecka bardzo zdolnego lub bardzo słabego oraz
mającego trudne warunki rodzinne.”,
- „Wystarczyłyby tylko wskazówki dla nauczycieli szkół do dalszej
pracy wyrównawczej i kompensacyjnej.”,
- „Zwracamy uwagę na brak bilansu dojrzałości szkolnej, w zakresie
przyswajania treści programowej, co utrudnia nauczycielom klas I
w razie potrzeby przydzielenie do grupy korekcyjno – kompensacyjnej
lub wyrównawczej poszczególnych dzieci.”.
Opinie nauczycieli i dyrektorów przedszkoli o treści
kwestionariusza także są podzielone, chociaż nie tak ostro jak przy
ocenie jego budowy.
Bardzo pozytywnie oceniono język, którym posłużono się przy
formułowaniu treści. Podkreślano bardzo dobrze dobrane pary
opozycyjne opisu dziecka / 6 pozytywnych opinii /, które :
- „ ... są prosto sformułowane i czytelne”,
- „Możliwość sprawnego, szybkiego a jednocześnie bardzo dokładnego
scharakteryzowania dziecka pod względem funkcjonowania
społecznego”,
- „Posiada jasną i nieskomplikowaną strukturę”,
- „Obejmuje bardzo istotne sfery psychiki dziecka”,
- „ ... daje duże możliwości poznania usposobienia, zachowań
i temperamentu dziecka”.
11
W dwóch przypadkach kwestionariusz wzbudził wśród nauczycieli
wiele kontrowersji i wątpliwości. Dotyczyły one przede wszystkim
sposobu jego wypełniania. Dyskusje w trakcie wypełniania skal opisu
powodowały :
- „ ...rozebranie każdego dziecka na „części pierwsze”,
co uniemożliwiało bardzo dokładne opisywanie”,
- „Gdy kartę wypełniały dwie nauczycielki / jak zakłada instrukcja /,
istniała duża rozbieżność zdań na temat charakterystyki dziecka.
Jedna z nauczycielek znała dzieci od kilku lat / 3-4 lata /, natomiast
koleżanka poznawała je w ciągu roku i gdy doszło do oceny
niektórych dzieci, miały skrajne zdania o ankietowanych dzieciach,
ponieważ jedna nauczycielka po tylu latach pracy z dziećmi znała je
z zupełnie innej strony, a druga nauczycielka po rocznej ich
obserwacji odbierała ich zachowanie zupełnie inaczej. Stąd nasz
wniosek, że inaczej będzie wyglądała charakterystyka dziecka
dokonana przez nauczyciela, który będzie prowadził grupę 6 – latków
przez wszystkie grupy wiekowe. Dzieci znają swoją panią, są otwarte,
traktują nauczyciela jak przyjaciela”.
W jednej opinii znalazła się ocena negatywna odnosząca się do
treści kwestionariusza :
- „ ... materiał traktujący dziecko zbyt jednostronnie, obejmujący
głównie sferę społeczną. Poprzednia karta dziecka 6- letniego pełniej
ujmowała wychowanka, dawała bardzo przejrzysty obraz jego
osiągnięć i ewentualnych braków rozwojowych. Arkusz dokładniej
informował o całości rozwoju psychofizycznego dziecka”.
Wysunięto także uwagę odnoszącą się do strony „technicznej”
kwestionariusza, to :
- „ ...brak w nim miejsca na pieczęć przedszkola, do którego dziecko
uczęszczało i podpis dyrektora, osoby nadzorującej pracę
pedagogiczną nauczyciela”.
W pięciu przypadkach opinia zawierała podziękowania
dla autorów redagujących kwestionariusz :
- „ ...który pozwala na głębsze poznanie dziecka, nie tylko jego
umiejętności ale też możliwości”.
W jednej opinii podkreślono, że kwestionariusz opisu kompetencji
społecznych absolwenta przedszkola :
12
- „ ...jak sama nazwa wskazuje, nie zawiera informacji dotyczących
przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania”.
Analiza opinii i poglądów nauczycieli z 8 przedszkoli na temat
kwestionariusza „Jaki jesteś 7 – latku ?”, upoważnia nas
do stwierdzenia, że stosunek do tego narzędzia jak i podanych w nich
treści na temat poziomu kompetencji dziecka 6- 7-letniego jest
zróżnicowany.
Niektóre jego części uznano za wysoce akceptowalne, inne przyjęte
zostały jako kontrowersyjne. Wyrażono także opinie zupełnie
nie akceptujące treści i budowy kwestionariusza.
13
ZESTAWIENIE OPINII POZYTYWNYCH
I NEGATYWNYCH
OPINIE POZYTYWNE
- przejrzyste
sformułowanie haseł
( tekstu ),
- wyraziste
wyrażenie
kompetencji
społecznych
- dobry
opis
sfery
psychiki dziecka
- b. dobrze dobrane pary
opozycyjne opisy dz.,
- proste
obliczenie
wskaźników
sumarycznych,
- przydatność cz. III,
- wyraźna
interpretacja
wyników w tabeli
- test jako wskazówka do
dalszej
pracy
wyrównawczej
i
kompensacyjnej,
- przydatność
kwestionariusza
Liczba
przedszkoli
/ 8 opinii /
OPINIE NEGATYWNE
P
N
- informacje
zbyt
3
6
ogólnikowe
- mało czytelny zapis
1
graficzny
2
- brak
miejsca
na
1
opinie
o
przyswajaniu treści
2
dydaktycznych
- brak informacji o
2
6
konieczności udziału
dz. w
zespole
6
kompensacyjnym
- zbyt
jednostronne
1
informacje
2
skierowane na sferę
6
społeczną,
- zaniedbanie
sfer
1
4
rozwoju psycho –
fizycznego,
- niepotrzebna część
5
III
/
tylko
w
5
przypadku
dz.
zdolnych
lub
mających trudności /,
- zła instrukcja do
2
sposobu wypełniania
kwestionariusza,
1
szczegółowe
- zbyt
skale opisu.
14
OPINIE NAUCZYCIELI KLAS I ZE SZKÓŁ
PODSTAWOWYCH O KWESTONARIUSZU „JAKI
JESTEŚ 7 – LATKU?”
Opinie uzyskane od nauczycieli kl. I z siedmiu szkół
podstawowych Kwidzyna zdecydowanie różnią się od opinii nauczycieli
z przedszkoli.
W tym względzie nauczyciele szkół mieli o tyle trudne zadanie,
że ich opiniowaniu podlegał zarówno sam kwestionariusz, jak
i podejście do niego i wyrażone w nim oceny nauczycieli z przedszkoli
Zdecydowanie w większości opinii ze szkół podkreślono ważność
kwestionariusza, jego przydatność
i ogromną potrzebą. Zawarte
w kwestionariuszu, rzetelnie wypełnione informacje, zdaniem
nauczycieli, będą cennym źródłem wiedzy, którą szczególnie należałoby
wykorzystać przy przydziale dzieci do poszczególnych klas I.
Dzięki szczegółowej analizie danych z kwestionariusza, szkoła może
wytyczyć drogę postępowania z uczniem, wybrać odpowiednie zadania.
Opis kompetencji społecznej może także stać się podstawą tworzenia
rozkładów materiału, zawartego w nim stopnia trudności.
Specyfika pracy w szkole wymaga planowania pracy, szybkiego
zakwalifikowania ucznia do zespołu kompensacyjno – redukcyjnego itp.
Bez wstępnej diagnozy, trudno jest pracować z dziećmi – szczególnie
w pierwszych miesiącach.
Nauczyciele podkreślali ważność opisu – oceny / 5 opinii /
poziomu sprawności i umiejętności jakie dziecko osiąga w przedszkolu,
bo od tego zależy w dużym stopniu jego dalszy „bezkolizyjny” rozwój.
Stąd też podkreślono rangę pracy pedagogicznej w przedszkolu, która
powinna być umocniona w dalszym systemie edukacyjnym.
Wymaga tego interes dziecka :
- „Spostrzeżenia nauczyciela przedszkola są w większości bardzo
trafne i pokrywają się z obserwacjami nauczyciela w szkole”,
- „Jednoznacznie stwierdzamy, że taka forma przekazu informacji
jest potrzebna i należy ją dalej kontynuować”,
- „Nauczyciel nie musi opierać się wyłącznie na intuicji dostosowując
do dziecka odpowiednie metody i formy pracy, odpowiedni system
nagród i kar. Dodatkowo może stwierdzić na ile zabiegi
15
-
-
wychowawcze są właściwe dla danego dziecka, gdyż przynoszą np.
odpowiednie rezultaty. Są to niewątpliwie zalety, których brakowało
poprzedniemu kwestionariuszowi”,
„Duża uwaga została skupiona na rozwoju emocjonalnym dziecka,
co jest ważne jest przy jego starcie szkolnym”,
„Wydaje się, że schematyczna budowa tej karty jest lepsza
w wypełnianiu dla nauczycieli przedszkoli, a dzięki skali wiadomości
są bardziej uściślone i konkretne”,
„Zebrane informacje zawarte w kwestionariuszu pomogą
nauczycielowi pierwszych klas poznać dzieci, zaplanować działania
w toku pracy lekcyjnej, dostosować wymagania do możliwości
i umiejętności poznawczych i społecznych ucznia”,
„Dobrze, że wypełniają go wszystkie nauczycielki
pracujące
z dzieckiem w ostatnim roku przedszkola, bo uzyskane wtedy
informacje mogą być bardziej obiektywne”,
„Dzięki szczegółowej analizie możemy dokonać przydziału zadań
i wytyczyć kierunki rozwoju poszczególnych uczniów”,
„W oparciu o interpretację wyników opisu dokonanego przez
nauczyciela przedszkola, znamy dziecko w momencie jego przyjścia
do szkoły”,
Wyrażono także opinię negatywną w formie polemiki. Gdy
autorzy kwestionariusza w jego wstępie stwierdzają, że „karta powinna
być bezstronną charakterystyką dziecka, sporządzoną po to by ułatwić
szkolnemu nauczycielowi zaplanowanie działań najlepiej służących temu
dziecku”, nauczycielki klas I uważają, że karta nie sprostała tym
zamierzeniom. Nauczyciele nie dowiadują się z niej nic o zdolnościach
dzieci / podkreślono tu brak wpisów przedszkoli/, nie uzyskują
informacji na temat zaburzeń np. emocjonalnych. Trudno jest na
podstawie interpretacji wyników ocenić stopień przygotowania
do szkoły, osiągnięcia przez dziecko dojrzałości szkolnej.
Polemika dotyczy także zdania, że „to nie dziecko ma być
dojrzałe do szkoły, ale szkoła ma być gotowa do przyjęcia dzieci, które
dysponują
zróżnicowanymi możliwościami i umiejętnościami
poznawczymi i społecznymi”. Nauczycielki nie zgadzają się z tym
zdaniem i podkreślają niemiarodajność tych informacji. Jako przykład
podają własną szkołę, gdzie dostarczano 85 kwestionariuszy z różnych
przedszkoli.
Biorąc pod uwagę II część opisu pt. ”Koncentracja i zaangażowanie”, aż
56 dzieci wg karty znalazła się w grupie pierwszej uzyskując od 6 – 9
pkt., czego nie potwierdzają obserwacje w szkole.
16
Zaistniały tu duże rozbieżności, ponieważ w 5 innych opiniach ze szkół
właśnie na plus podkreślano zawarte w kwestionariuszu treści
określające kompetencje społeczne dzieci oraz formę ich
przedstawienia. Nauczycielom podoba się zestawienie mocnych
i słabych stron dziecka :
- „ ... o czym należy pamiętać w dalszej edukacji”,
- „Informacje o dziecku zapisane w postaci krótkich, zwięzłych haseł
niosą dużą wartość poznawczą”,
- „Duża uwaga została skupiona na rozwoju emocjonalnym dziecka
/ co ważne jest przy jego starcie szkolnym /”,
- „Wydaje się, że schematyczna budowa tej karty jest także lepsza
w wypełnianiu dla nauczycielek w przedszkolu, daje więcej
wiadomości, a dzięki zawartej w karcie skali są one bardziej
uściślone i konkretne",
- „Podział na trzy części skali opisu dzieci jest trafny i czytelny/
zakreślone prostokąty /”,
- „Oceniamy, że jest to duży zakres wiedzy o dziecku, choć jeszcze
nie wyczerpuje wszystkiego”.
W dwóch opiniach zdecydowanie podkreślono tabelę punktacji
i interpretacji wyników, która :
- „ ...pozwala na szybki zorientowanie się w czym dziecko jest >mocne<,
a który z obszarów należy bardziej rozwijać”,
- „Kompetencje są przedstawione w sposób wyrazisty i przejrzysty”.
Dla przeciwwagi :
- „Opierając się na kwestionariuszu „Jaki jesteś 7 – latku?” nie można
przewidzieć, które treści należy w sposób szczególny powtórzyć”,
- „ ...rekrutacja do zespołu klasowego na podstawie tych kart jest
przypadkowa, w efekcie czego poszczególne zespoły mogą znacznie
różnić sięmiędzy sobą.”
Krytyka pojawiła się także w stosunku do nauczycieli przedszkoli
/ 4 opinie /, którzy nierzetelnie wypełniali część III kwestionariusza.
W większości przypadków swobodna charakterystyka nie była
wykorzystana – karty były puste lub bardzo lapidarnie, niedokładnie
wypełnione :
- „ Nauczyciele przedszkoli / większość / nie korzystali z punktu,
w którym powinni napisać własną informację
i spostrzeżenia
dotyczące każdego dziecka”.
17
W niektórych arkuszach zauważono brak podpisu drugiego nauczyciela :
- „ ... co może świadczyć o tym, że dziecko obserwował tylko jeden
nauczyciel, co jest niezgodne z instrukcją”.
Nauczyciele uważają, że brak obowiązku przekazywania danych w cz.
III nie jest równoznaczny z opuszczeniem tej części.
Nauczyciele ze szkół wyrażali także żal, że część I
kwestionariusza „Podstawowe dane o dziecku” jest bardzo zawężona :
- „ ...z wiadomych względów”.
Znajomość tych danych, zdaniem nauczycieli jest bardzo ważna :
- „ ... pozwala dać szerszy obraz widzenia dziecka”,
- „Brak danych wydłuży okres obserwacji...”.
W jednym punkcie panowała zgodność / 5 opinii /, żeby
kwestionariusze, jeżeli już są, zostały wypełnione i miały spełnić swoje
zdanie, powinny być dostarczone / przesłane / przez przedszkola
do szkół, najlepiej w okresie od maja – czerwca do sierpnia, najpóźniej
z rozpoczęciem roku szkolnego. Stwierdzono nawet, że :
- „ ...rodzice je gubią”.
W większości opinii wyszła „maniera szkolna”.
Nauczyciele opiniując treść kwestionariusza bardzo często patrzyli na
nie przez pryzmat swojej pracy – nauczania. Stąd wiele zdań odnosi się
do braku informacji dydaktycznych. W 2 opiniach wspomniano
poprzedni kwestionariusz 6 – latka. Brak ujęcia sfer poznawczych,
psycho – fizycznych itp. Bardziej to prośba niż faktyczna ocena
i zrozumienie celów, zamierzeń kwestionariusza „Jaki jesteś 7 – latku?”.
Nauczyciele
ze szkół wyrażają życzenie aby arkusz był
rozszerzony o informacje dotyczące obserwacji dzieci pod kątem
osiągnięć i przyswojenia treści dydaktycznych / 3 opinie /, wymieniania
stopnia sprawności manualnej oraz wpisy od lekarza np. o ewentualnych
chorobach dzieci, szczególnie przewlekłych / 2 opinie /.
Potrzebę istnienia narzędzia typu kwestionariusz „ Jaki jesteś 7 –
latku?” wyraziło 5 z 7 opiniujących arkusz szkół.
18
ZESTAWIENIE OPINII POZYTYWNYCH
I NEGATYWNYCH
OPINIE POZYTYWNE
- Wyraziste i przejrzyste
wyrażenie kom. społ.
- Bardzo
dobrze
skonstruowana cz. II
„Skala opisu dziecka”
- Wyeksponowanie
mocnych i słabych stron
dziecka
- Test pozwalający na
zindywidualizowany
opis dziecka.
- Czytelnie
przedstawiona
interpretacja wyników.
- Wyrażenie opinii przez
2 n-lki przedszkola.
- Przydatność
kwestionariusza
dla
szkół.
Liczba szkół
opiniujących
/7/
OPINIE NEGATYWNE
P
N
- Brak miejsca na opinię
3
5
n-li dotyczącą stopnia
przyswojenia przez dz.
5
treści dydaktycznych.
2
informacji
o
- Brak
3
zdolnościach dz.
2
( treści )
- Informacje
są zbyt ogólnikowe.
3
3
- Zbyt zawężona cz. I
( Dane o dziecku ).
1
skrajne
- Zbyt
3
zestawienie
cech
dziecka w cz. II.
3
możliwości
- Brak
2
uzyskania wiadomości
o konieczności udziału
5
dziecka w zespole
korekcyjno
–
kompensacyjnym.
6
rzetelne
- Niezbyt
wypełnienie przez n-li
z przedszkola cz. III.
5
późne
- Zbyt
dostarczenie arkuszy
do szkół.
1
sprostanie
- Nie
zamierzeniom autorów
kwest.
19
OCENA KWESTIONARIUSZA „JAKI JESTEŚ
7 – LATKU?”. PROPOZYCJE ZMIAN DO
II
CZĘŚCI KWESTIONARIUSZA.
W opinii wielu nauczycieli przedszkoli i szkół kwestionariusz
„Jaki jesteś 7 – latku?” spełnił swoją rolę, tzn. W bardzo dobry sposób
opisuje kompetencje społeczne absolwentów przedszkola.
Kompetentnie i wyczerpująco określa koncentracje i zaangażowanie
dziecka, jego opanowanie, pogodę ducha oraz śmiałość i towarzyskość.
Jego mocną stroną są bardzo dobrze sformułowane pary opozycyjne
opisów dziecka, ciekawy i wyczerpujący podział na trzy sfery obszarów
funkcjonowania społecznego dziecka. Charakterystyka dziecka jest
oparta zarówno na jego mocnych jak i słabych stronach, co jest
niezwykle ważne przy starcie szkolnym. Kwestionariusz pozwala
nauczycielowi klas pierwszych poznać osobowość dziecka oraz różne
typy jego zachowania.
Ukazuje kierunki pracy nad mocnymi i słabymi sferami zachowania
dziecka. Główną zaletą kwestionariusza jest jego przejrzystość
i nieskomplikowana struktura. Jest prosty i zrozumiały. Obejmuje bardzo
istotne sfery psychiki dziecka. Informacje o dziecku zapisywane są w
postaci
krótkich,
zwięzłych
haseł.
Schematyczna
budowa
kwestionariusza daje możliwość uściślenia i skonkretyzowania wiedzy
o dziecku. Tabela z punktami pozwala na szybkie zorientowanie się w
czym dziecko jest mocne, a który z obszarów należy bardziej rozwijać.
Istotne jest również to, że kwestionariusz, zgodnie z założeniem
autorów, wypełniają wszystkie nauczycielki pracujące z dzieckiem w
ostatnim roku przedszkola, stąd uzyskane tą drogą informacje mogą być
bardziej obiektywne.
Niestety z obserwacji wynika, że nie wszyscy nauczyciele
przedszkola zapoznali się z instrukcja wypełnienia tego druku. Niektórzy
wypełniali pobieżnie, bez większego zaangażowania. Nie zastanowili
się, że dopiero rzetelnie wypełnione informacje są cennym źródłem
wiedzy dla nauczycieli szkół. W niektórych arkuszach brak podpisu
drugiego nauczyciela, co może świadczyć o tym, że dziecko obserwował
jeden nauczyciel, co jest niezgodne z instrukcją.
Spotkaliśmy się z zarzutem, że kwestionariusz „Jaki jesteś 7 –
latku?”, jako materiał informacyjny, traktuje dziecko zbyt jednostronnie,
badając głównie sferę społeczną, w przeciwieństwie do poprzedniej
20
„Karty dziecka 6 – letniego”, która pełniej, zdaniem nauczycieli,
ujmowała wychowanka, dawała bardziej przejrzysty obraz jego
osiągnięć i ewentualnych braków rozwojowych. Arkusz dokładniej
informował o całości rozwoju psycho – fizycznego dziecka.
Nauczyciele byli zgodni, że w sytuacji, gdyby kwestionariusz miał
zastąpić funkcjonujący dotychczas dokument „Kartę dziecka 6 –
letniego”, należałoby go uzupełnić o wyniki obserwacji nauczyciela
przedszkola, dotyczące przyswojenia treści dydaktycznych oraz wybrane
zagadnienia rozwoju indywidualnego, m.in. funkcjonowanie procesów
poznawczych, sprawność umysłową i ruchową dziecka.
Naszym zdaniem brak wyżej wymienionych informacji utrudnia
szkolnemu
nauczycielowi
zaplanowanie
działań
tej
sfery
funkcjonowania dziecka w szkole w sposób najbardziej mu służący.
Wydłuża również okres obserwacji i opóźnia podjęcie zabiegów
korekcyjno – kompensacyjnych, jeśli takie okażą się potrzebne.
Zwrócono również uwagę na to, że arkusze „Jaki jesteś 7 – latku?”
winny być oddane do szkoły najpóźniej z rozpoczęciem roku szkolnego,
gdyż opis kompetencji może stać się podstawą do tworzenia rozkładu
materiału oraz zawartego w nim stopnia trudności.
Zdarzały się również uwagi do części I – „Podstawowe dane o
dziecku”, które są zawężone w stosunku do poprzedniego
kwestionariusza w związku z wprowadzoną ustawą o ochronie danych
osób fizycznych. Jest to tym większa szkoda, że znajomość środowiska
ucznia jest niezmiernie ważna i daje szerszy obraz widzenia dziecka.
Podsumowując, stwierdzamy, że środowisko nauczycieli
kwidzyńskich przedszkoli i szkół pozytywnie odniosło się do
wprowadzenia w roku szkolnym 1997/98 nowego kwestionariusza „Jaki
jesteś 7 – latku?”. Uważamy, że taka forma przekazywania informacji
jest potrzebna i należy ją kontynuować. Daje nam nauczycielom szkół
podstawowych duży zakres wiedzy o dziecku, w szczególności jego
rozwoju emocjonalno – społecznym.
Jednocześnie uważamy, że arkusz powinien być rozszerzony o
podstawowe treści dydaktyczne : umiejętności poznawcze, sprawność
umysłową i ruchową dziecka kończącego edukację przedszkolną.
W związku z tym pozwoliłyśmy sobie przedstawić propozycje
zmian dotyczące rozszerzenia cz. II kwestionariusza „Jaki jesteś 7 –
latku?” o podstawowe treści dydaktyczne. Nasze sugestie wynikają z
licznych uwag nauczycieli szkół, którym brakuje w omawianym arkuszu
informacji dotyczących umiejętności czytania i umiejętności
matematycznych dziecka, jakie posiadł w toku nauki przedszkolnej.
21
UMIEJĘTNOŚĆ CZYTANIA.
Rozpoznaje
wszystkie litery.
Czyta niektóre
wyrazy bez
głoskowania.
D
R
R
D
Nie nazywa żadnej
! !D! ? "D"
"
litery lub tylko
O
O
O
O
wybrane.
!
Czyta
wszystkie
wyrazy bez
głoskowania.
!
Czyta całe
zdania.
!
Dobiera
prawidłowe
podpisy do
obrazka.
Układa z
pamięci i w/g
wzoru wyrazu z
D
R
R
O
O
O
Nie czyta wyrazów
" lub składa je z
O
trudem.
D
R
R
D
! D ! ? " D"
!
O
D
R
" D"
"
O
O
R
! D ! ?" D"
D
O
O
D
R
D
R
D
!
O
D
?" D"
O
O
D
R
R
!
D! ?" D"
Nie czyta zdań.
"
O
!
Głoskuje, robi błędy
w czytaniu.
?
O
!
!
D
D
!
D
D
Nie potrafi dobrać
podpisu do obrazka.
"
Myli podpisy.
Nie umie ułożyć
wyrazów z pamięci
"
lub w/g wzoru.
22
liter.
O
O
O
O
UMIEJĘTNOŚCI MATEMATYCZNE.
Rozpoznaje i
nazywa
figury
geometryczne.
Rozumie i
nazywa
stosunki
przestrzenne.
D
!
!
Rozumie i
stosuje znaki
>,<,=,+,-.
!
Posługuje się
nazwami dni
tygodnia i pór
roku.
R
D
!D!? "D "
O
O
O
D
R
R
D
!
Nie rozpoznaje figur
"
O
!
Radzi sobie z
przeliczaniem
zbiorów 10
elementowego.
R
O
"
D! ?" D"
O
O
O
D
R
!
O
D
R
D
"
D! ?" D"
O
O
O
geometrycznych .
Myli.
Nie rozumie. Błędnie
interpretuje.
Nie przelicza zbiorów.
Gubi się.
R
R
O
O
O
Błędnie stosuje znaki
" >,<,+,-,= lub nie zna
O
ich w ogóle.
D
R
R
D
! D! ? " D "
D
Nie nazywa w
kolejności dni
!
!
!
" tygodnia. Myli pory
D
?" D"
roku lub nie zna ich w
O
O
O
O
ogóle.
23
Autorzy kwestionariusza bezwzględnie podkreślają, że pilotażowy
test „Jaki jesteś 7 – latku?” miał na celu scharakteryzować dziecko pod
względem jego dojrzałości społeczno – emocjonalnej, nie zaś oceniać go
pod względem dojrzałości szkolnej, czego z kolei życzyliby sobie
nauczyciele szkół podstawowych. Autorzy stoją na stanowisku,
że dziecko w przeciągu wakacji tj. od czasu zakończenia edukacji
przedszkolnej do czasu podjęcia edukacji szkolnej, może rozwinąć swoje
umiejętności poznawcze lub też, co zdarza się bardzo często –
uwstecznić się.
Zmiana środowiska niezwykle często wpływa na zmianę osobowości
osoby dorosłej, a co dopiero dziecka 7 – letniego. Zmiana najbliższego
środowiska, otoczenia, zmiana osobowości ma niezwykły wpływ
na dalsze losy edukacji szkolnej dziecka.
Zdaniem autorów do badania stopnia dojrzałości szkolnej dzieci 7
– letnich, diagnozy ich umiejętności językowych i matematycznych, ma
służyć kwestionariusz „Poznaj swoich uczniów”, który szerzej jest
omawiany w dalszej części naszej pracy.
24
CZĘŚĆ III Kwestionariusza „Jaki jesteś
7 – latku?”
Część trzecia Kwestionariusza „Jaki jesteś 7 - latku ?” nosząca
tytuł „Swobodna charakterystyka
dziecka” składa się z czterech
punktów :
a ) Mocne strony dziecka nie opisane na skalach.
b)Cechy dziecka nie opisane na skalach, które powinny stać się
przedmiotem troski nauczyciela.
c) Zainteresowania dziecka.
d) Uwagi.
Mocne strony dziecka nie opisane na skalach to informacje
nauczycielek przedszkoli dotyczące uzdolnień dziecka, wybitnych
osiągnięć oraz pozytywnych zachowań na zajęciach. Najczęściej
spotykane uwagi o uzdolnieniach dziecka to : „bierze udział w zajęciach
kółka teatralnego i języka angielskiego”, „posiada zdolności wokalno taneczne”, „pięknie recytuje i lubi śpiewać”, „gra w szachy”. Natomiast
jeśli chodzi o pozytywne uwagi o zachowaniu, to najczęściej powtarzały
się następujące : „dziecko uczynne”, „chętne do pomocy w pracach
porządkowo – gospodarczych”, „spokojna, zdyscyplinowana, wrażliwa,
dokładna” czy też „lubi opiekować się zwierzętami”.
Inne uwagi typu „bardzo dobra sprawność manualna”, „szeroki
zakres wiadomości o środowisku społeczno-przyrodniczym”, „dobra
pamięć, bogaty zasób słów i pojęć” mogą ułatwić nauczycielowi klasy
pierwszej zaplanowanie działań, zajęć najlepiej rozwijających
wymienione uzdolnienia dziecka.
Niestety na 60 analizowanych kart, aż w 32, co stanowi 53,3%,
było brak jakichkolwiek informacji w tej części kwestionariusza.
Informacje nauczycielek przedszkoli dotyczące punktu „b”
to przede wszystkim uwagi o negatywnych zachowaniach dziecka np.:
„jest dzieckiem agresywnym, egoistycznym, lubi przewodzić w grupie”,
„chce być ciągle chwalony”, „lubi fantazjować, opowiada zmyślone
historie”, „ciągle rozmawia”. Inne cechy opisywane w tym punkcie
to przede wszystkim „niechęć do wykonywania poleceń nauczyciela”,
„nieśmiałość”, „słaba pamięć”, „niepewność w nowym środowisku”.
25
Jak widać z przytoczonych fragmentów, do opisu używano bardzo
krótkich, schematycznych uwag wielokrotnie zapisywanych jednym lub
dwoma wyrazami.
W nielicznych przypadkach informacje były dłuższe, zawierające
już konkretne wskazówki typu : „ćwiczyć umiejętności manualne,
zręczność palców, dłoni”, „wzbogacić słownik czynny, rozwijać mowę
zdaniową,
powiązaną
logicznie”,
„kierować
spostrzeżeniami
wzrokowymi dziecka”, „usamodzielniać w czynnościach codziennych”.
Na 60 kwestionariuszy brakowało informacji w 28 ( tj. 46,6% ).
Pozycja „c” części III kwestionariusza miała sugerować
i ujawniać, wskazywać nauczycielowi klasy pierwszej zainteresowania
danego dziecka. Uwagi zawarte w tej części były bardzo schematyczne,
powtarzające się ( szczególnie jeśli były wypełniane przez te samą
nauczycielkę
przedszkola
).
Najczęściej
występujące
opisy
zainteresowań dziecka to : „lubi gry komputerowe i zabawy
z wykorzystaniem klocków przestrzennych”, „lubi rysować i malować”,
„umie czytać i interesują go książki” oraz „lubi bawić się lalkami czy
samochodami”. Występowały także uwagi opisujące bardziej konkretne
zainteresowania tj.: „interesuje się zwierzętami”, „lubi kwiaty”, „lubi
majsterkować”, „język angielski”.
W 60 kwestionariuszach tej części nie wypełniły 23 nauczycielki
czyli jest to 38,3%.
Ostatnia pozycja tej części kwestionariusza to miejsce na uwagi.
Znalazły się tutaj przede wszystkim informacje typu : „wskazana
logoterapia”, „kontakt z Poradnią Ortodontyczną”, „kontakt z Poradnią
Pedagogiczno - Psychologiczną”, „dziecko chorowite”, „dobry i stały
kontakt z rodzicami”. Niestety duża część wypowiedzi nauczycielek
powinna być zawarta w częściach „a” i „b” tej części kwestionariusza,
ponieważ informacje powtarzały się lub były podobnie sformułowane.
W 45 kwestionariuszach brakowało jakichkolwiek uwag,
informacji o dziecku. Jest to bardzo dużo, bo aż 75%.
Według naszych spostrzeżeń część III kwestionariusza „Jaki jesteś
7 – latku?” została potraktowana przez niektórych nauczycieli
przedszkoli jako rzecz zbędna i niepotrzebna. Bardzo duża część
kwestionariuszy nie została wypełniona wcale, część wypełniana była
schematycznie, krótko ( jednym wyrazem ), nieprecyzyjnie, opinie
często się powtarzały.
Zaledwie kilkanaście arkuszy wypełnionych było solidnie, dokładnie,
a informacje były rzeczowe i obszerne.
W naszej opinii III część kwestionariusz daje możliwość
kompletnej informacji dotyczącej kompetencji społecznych dziecka
26
i ułatwia nauczycielowi klasy pierwszej zaplanowanie działań najlepiej
służących temu dziecku.
Uwagi jakie nasunęły się po analizie III części kwestionariusza to
przede wszystkim:
- należy umieścić swobodne opisywanie cech dziecka bez sugerowania
odpowiedzi ( bez pytań ),
- w części „c” ( zainteresowania dziecka ) nie powtarzać opinii
zawartych wyżej,
- cała część III jest zbyt obszerna i możliwe, że dlatego bardzo wiele
nauczycielek ich nie wypełniło z obawy przed wyrażeniem swych
opinii lub po prostu z braku czasu.
27
OCENA OPISOWA NA SEMESTR I KLASY I
A WYNIKI KWESTIONARIUSZA „JAKI JESTEŚ
7 – LATKU?”
Formularze opisowej oceny postępów w nauce ucznia klasy
pierwszej stosowane w badanych szkołach kwidzyńskich są bardzo
podobne. Składają się z trzech zasadniczych części:
- Część I – to opis zachowania się ucznia:
1. Cechy charakteru i temperamentu ( prawdomówność,
obowiązkowość, koleżeńskość, aktywność, zdyscyplinowanie ).
2. Nawyki pracy ( tempo pracy, koncentracja, samodzielność ).
3. Rozwój społeczny ( samokontrola, akceptacja zwyczajów
i wymagań grupy ).
- Część II – to „Postępy w nauce” :
1. Czytanie ( znajomość liter, poprawność czytania, poprawność
dokonywania
analizy i syntezy wyrazów, rozumienie
przeczytanego tekstu ).
2. Pisanie ( znajomość kształtów liter, poprawność pisania, szybkość
pisania, poprawność w przepisywaniu).
3. Wypowiedzi ( stronnictwo, rozumienie tekstów czytanych ).
4. Liczenie ( znajomość cyfr 0-10, przeliczanie do 10 lub powyżej,
wykonywanie dwóch podstawowych działań, rozwiązywanie
zadań tekstowych ).
5. Sprawność ruchowa ( poziom sprawności ruchowej, koordynacja
ruchowa ).
6. Sprawność manualna ( jak uczeń rysuje, czy rysunek jest bogaty
czy schematyczny ).
- Część III – to inne uwagi o uczniu czyli spostrzeżenie negatywnych
bądź
też
pozytywnych
zachowań,
przyzwyczajeń
ucznia
zaobserwowanych przez nauczyciela – wychowawcę, a nie opisanych
wyżej w formularzu.
28
Po dokładnej analizie wskaźników sumarycznych z kwestionariusza
„Jaki jesteś 7 – latku?” oraz wybranych ocen opisowych za semestr I
w klasie I nasunęły się następujące wnioski i uwagi :
1. Na 60 losowo wybranych kwestionariuszy i ocen opisowych ( tych
samych uczniów ), w 14 przypadkach co stanowi 23,3% nie było
zgodności między wynikami sumarycznymi a oceną nauczycielki
klasy I. W 9 przypadkach ( 15% ) nauczycielki klasy pierwszej
oceniły swoich uczniów niżej, gorzej niż nauczycielki przedszkoli.
Użyły do tego określeń : „nie opanował materiału”, „nie czyta, nie
zna liter, nie utrzymuje się w liniaturze”, „mało aktywny, brak
współdziałania w grupie” lub „opanował materiał w stopniu
przeciętnym”, „czyta niechętnie”, „nie potrafi przez dłuższą
chwilę stosować się do poleceń”, „rozprasza się, wykazuje
niepokój ruchowy”.
Natomiast w 5 przypadkach ( 8,4% ) nauczycielki klasy pierwszej nie
zgadzając się z wynikami zawartymi w kwestionariuszu podwyższyły
ocenę uczniom, stosując sformułowania : „zakres materiału w semestrze
I dziecko opanowało w stopniu zgodnym z wymogami zawartymi
w programie nauczania” lub „ ... w stopniu zadowalającym”.
W 32 przypadkach co stanowi 53,3% interpretacja wyników
z kwestionariusza zgadzała się z oceną opisową. Czyli zarówno
nauczycielki przedszkola jak i nauczycielki szkolne jednakowo oceniały
różne aspekty funkcjonowania społecznego jak i momenty dydaktyczne.
2. Kwestionariusz „Jaki jesteś 7 – latku?” jest dużą pomocą dla
nauczycieli klas początkowych, ponieważ stanowi on początkowy
zbiór wiadomości o kompetencjach społecznych danego ucznia.
Nauczyciel klasy I ma możliwość porównania swej oceny ucznia
z oceną nauczycielki przedszkola. Jeśli ocena nie pokrywa się
z wynikami kwestionariusza należałoby zastanowić się jaka jest
tego przyczyna.
3. Dziecko przychodzące do szkoły wraz z kwestionariuszem
( dobrze i rzetelnie wypełnionym ) nie jest „białą kartą”, przynosi
bowiem ze sobą profesjonalny opis, bezstronną charakterystykę
sporządzoną po to, aby umożliwić nauczycielowi szkolnemu
zaplanowanie działań najlepiej służących danemu dziecku.
29
ANALIZA WYNIKÓW SKAL OPISU DZIECKA W
KWESTIONARIUSZU „ JAKI JESTEŚ 7 – LATKU?”
Koncentracja i
Obszar zaangażowanie
L
%
Opanowanie
i pogoda ducha
L
%
Śmiałość i
towarzyskość
L
%
I
30
50
33
55
22
36,7
II
18
30
21
35
21
35
III
12
20
6
10
17
28,3
Rozkład wyników z trzech skal opisu dziecka „Jaki jesteś 7-latku?”.
Zgodnie z zaproponowaną interpretacją wyników w pierwszej skali
„Koncentracja i zaangażowanie” tylko 20% dzieci spośród badanych
wymaga specjalistycznej troski ze strony szkoły. Są to dzieci, które maja
trudności w koncentracji nad wykonywanym zadaniem. Umiejętność
koncentracji na zadaniach to jedna z cech potrzebnych do uczenia się,
a tym samym do osiągnięcia sukcesów szkolnych. Natomiast dla 50%
opisywanych dzieci umiejętność ta nie jest trudnością. Można
powiedzieć, że jest to mocna strona dziecka.
Skala druga „Opanowanie i pogoda ducha” ukazuje doskonale
w jaki sposób dziecko zachowuje się w kontaktach z rówieśnikami oraz
jak przyjmuje negatywne oceny od nauczyciela.
Jak wskazują wyniki badań tylko u 10% dzieci ten obszar
funkcjonowania powinien być pod szczególna troską ze strony szkoły.
Natomiast u 55% opisywanych dzieci jest to mocna strona, którą
należałoby rozwijać.
30
Według skali trzeciej „Śmiałość i towarzyskość” 36,7% dzieci
znajduje się w I obszarze, czyli są to dzieci otwarte, swobodne
i towarzyskie, lubiące recytować wiersze, śpiewać i występować
w przedstawieniach. Natomiast 28,3% opisywanych dzieci wymaga
pracy nad rozwojem tej sfery, a jednocześnie powinno się tak
organizować, aby ta cecha nie uniemożliwiała mu odnoszenie szkolnych
sukcesów.
Po analizie kwestionariusza opisu kompetencji społecznych
absolwenta przedszkola „Jaki jesteś 7-latku?” nasunęły się następujące
spostrzeżenia :
1. Duża ilość dzieci znajdująca się w dwóch pierwszych obszarach
na skali świadczyć może o wadze kwestionariusza, bądź też
o potrzebie opisu dziecka przez nauczycielki przedszkola w świetle
bardzo pozytywnym.
2. Należałoby zmienić rozkład punktacji w skalach, aby zbliżony był
do równomiernego poziomu. Proponujemy następujące zmiany :
a). Skala I – „Koncentracja i zaangażowanie” :
- obszar I od 6 do 8 punktów
- obszar II od 9 do 20 punktów
- obszar III od 21 do 30 punktów.
b). Skala II – „Opanowanie i pogoda ducha” :
- obszar I od 6 do 7 punktów
- obszar II od 8 do 10 punktów
- obszar III od 11 do 30 punktów.
c). Skala III - „Śmiałość i towarzyskość” :
- obszar I od 6 do 8 punktów
- obszar II od 9 do 17 punktów
- obszar III od 18 do 30 punktów.
31
OPINIE NAUCZYCIELI KLAS I SZKÓŁ
PODSTAWOWYCH O KWESTIONARIUSZU „POZNAJ
SWOICH UCZNIÓW!”
Zaproponowany nauczycielom kwidzyńskich szkół podstawowych
kwestionariusz „Poznaj swoich uczniów” jest zestawem zadań
do diagnozy umiejętności językowych i matematycznych dzieci 6-7
letnich. W zamierzeniach autorów diagnoza opanowania umiejętności
typu szkolnego nie ma być podejmowana po to, aby dokonać podziału
uczniów na „lepszych” i „gorszych”, ale ma na celu zaplanowanie
korzystnych dla każdego dziecka działań edukacyjnych, które zapewnią
mu czynienie postępów.
Komplet testów, po opracowaniu, ma pomóc nauczycielowi klasy I
w przygotowaniu dokładnej charakterystyki możliwości uczniów
w danej klasie. Autorzy zaproponowali trzy zestawy zadań
diagnozujących :
- umiejętności pisania,
- umiejętności czytania,
- podstawowe umiejętności matematyczne.
W dalszej części tego kwestionariusza znajdują się dokładne opisy
procedury stosowania poszczególnych zadań i kart opisu dziecka,
do której wpisuje się uzyskane przez nie wyniki.
Nauczyciele kwidzyńskich szkół podkreślili wyraźnie przydatność
testu, jako narzędzia diagnostycznego oraz jako formę szybszego
i lepszego nawiązania kontaktu z nowoprzybyłym do szkoły dzieckiem.
Praca z kwestionariuszem pozwala na wnikliwą obserwację i analizę
umiejętności ucznia, co z kolei pozwala nauczycielowi na zaplanowanie
np. indywidualnego toku nauczania dla poszczególnych uczniów
ze względu na ich stopień zaawansowania ( przygotowania do podjęcia
nauki ) :
- „Pozwala to nauczycielowi zindywidualizować pracę na lekcji,
zróżnicować wymagania w stosunku do poszczególnych uczniów,
zorganizować pracę dodatkową w zespołach wyrównawczych
oraz kierowanie uczniów do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej
na badania”,
- „Bardzo precyzyjnie i wszechstronnie bada, pozwala poznać
możliwości i umiejętności poznawcze jak i społeczne uczniów”,
32
- „Umożliwia ( w szybkim czasie ) zaplanowanie potrzebnych
podręczników i kart pracy”,
- „Pomaga zorientować się w poziomie reprezentowanym przez
uczniów”,
- „Daje możliwość częściowego poznania uczniów”,
- „ ... pozwala różnicować wymagania w stosunku do poszczególnych
uczniów,
zorganizować
dodatkową
pracę
w
zespołach
wyrównawczych”,
- „Nie tylko pozwala poznać możliwości dziecka ( co w gruncie rzeczy
nie jest celem kwestionariusza ), ale pozwala dostosować program,
metody i formy pracy do dziecka. Jest to szczególnie ważne w klasie
pierwszej, kiedy nauczyciel rozpoczyna pracę z grupą nieznanych
dzieci, które nawet nie uczęszczały do przedszkola”,
- „Prowadzone w odpowiednich warunkach ( nie w trakcie lekcji )
umożliwiają
nawiązanie
serdecznego
kontaktu
nauczyciela
z uczniem”.
W tej ostatniej cytowanej opinii podobnie jak w 6 innych, jako
główną wadę i wielką trudność w pracy z tekstem podkreślano
czasochłonność
jego
wypełniania.
Nauczyciele
uważają,
że kwestionariusz jest zbyt obszerny, przy jego wypełnianiu potrzebne
jest odpowiednie miejsce i czas diagnozowania ( nie na lekcji czy
przerwie ), ponieważ badanie wymaga stałego kontaktu nauczyciel –
uczeń, bez absorbowania nauczyciela przez klasę czy inne obowiązki
w szkole :
- „Jednego ucznia bada się 20 minut tylko z umiejętności językowych,
drugie tyle z umiejętności matematycznych”,
- „Jest to dodatkowa praca nauczyciela, która pochłania dużo czasu,
jednak dokładne zastosowanie każdego ćwiczenia w karcie opisu
umożliwia rzetelną diagnozę umiejętności ucznia”,
- „Nauczyciele mają zbyt mało czasu na jego przeprowadzenie, gdyż
według nas nie można go przeprowadzić w czasie lekcji”,
- „Przy badaniach zespołów klasowych bardzo czasochłonny”,
- „Jest to dodatkowa praca nauczyciela, która pochłania zbyt dużo
czasu”,
- „ ... problemowe jest przeprowadzenie tego typu badań w czasie zajęć
lekcyjnych ( dziecko potrzebuje skupienia i ciszy, pozostałe dzieci
w pierwszym okresie nauki ciągłej kontroli, motywacji”.
33
W związku z tym padły nowe propozycje, wnioski ( 3 opinie ) :
- „Diagnozowanie winno być przeprowadzone w klasie „0”, przed
rozpoczęciem nauki w szkole ze względu za trzy podstawowe aspekty :
w przedszkolu diagnozę może przeprowadzić 2 nauczycieli
w dowolnym czasie całego dnia pobytu dziecka, - w szkole przy
diagnozowaniu nauczyciel jest wyłączony z pracy klasowej, nauczyciel klasy I mógłby podjąć kierunki działań edukacyjnych
od pierwszych dni września”,
- „Uważamy, że test ten powinien być przeprowadzony w ostatnim dniu
sierpnia, gdyż pierwsze dwa tygodnie września to okres oswajania się
dzieci z nowym otoczeniem, zapoznanie z budynkiem, pracownikami,
poznawanie nowych kolegów, wprowadzanie norm i zasad, a tylko
wczesne przeprowadzenie badań ma swoje uzasadnienie i sens.”
In plus podkreślono stopień trudności kwestionariusza ( zarówno
z j. polskiego jak i matematyki ),który pozwala na zbadanie zarówno
dziecka bardzo zdolnego, jak też bardzo słabego :
- „Duży dobór różnych zadań do poziomu ucznia zdolnego,
przeciętnego oraz słabego”,
także opisanie jego umiejętności w czytelny, jasny sposób w „Karcie
opisu ucznia”. Zebrano na niej wszystkie zadania, przy który należy
wpisać po badaniu ( lub w czasie jego trwania ) poziom jego wykonania
przez dziecko oraz uwagi o radzeniu sobie z zadaniem. Nauczyciele
często korzystali z tabeli „Pomoc” czyli zwrotów określających
postępowanie nauczyciela, który mógł zachęcić i ośmielać, pomagać
w koncentracji lub prosić o „precyzję” ( sprawdź, zrób jeszcze raz” ).
Używano w tym celu określeń : „często”, „rzadko”, „wcale”.
Pozostałe opinie nadesłane przez nauczyciele klas I odnosiły się
przede wszystkim do treści merytorycznej kwestionariusza, konkretnych
działań dydaktycznych.
Wysoko oceniono dobór tych treści, dających bardzo dużo
możliwości poznania umiejętności dydaktycznych, jak społecznych
dziecka. Podkreślano ich stopień trudności.
Było wiele uwag negatywnych. Nauczyciele bardzo skrupulatnie
w swych opiniach warunkowali, ich zdanie, błędy metodyczne.
34
Zwrócono uwagę na stronę graficzną
polskiego jak i matematyki ( 6 opinii ) :
zarówno w zadaniach z j.
„ Ilustracje do opowiadań zbyt ubogie”,
„Niektóre rysunki do zadań językowych są źle dobrane ( zad.4 )”,
„Mało czytelne ilustracje do rozwiązywania zadań z treścią”,
„Złe opracowanie graficzne rysunku pomocniczego. Dzieci mają
zupełnie inne spojrzenie opisując sytuację ( zad.5 ),”
- „Rysunek do zadań, dotyczących układania podpisów, schematyczny,
czarno – biały” itp.
-
Wyrażano także życzenie aby ze względu na sprawny przebieg
badania zmienić formę swobodnych kartek na np. broszurkę lub
książeczkę.
Zwrócono uwagę na zbyt małą czcionkę ( 5 opinii ), szczególnie
w tekście do cichego czytania ze zrozumieniem. Nauczyciele uważają,
że tekst jest trudny i za długi ( 3 opinie ).
W zadaniu 5, sprawdzającym poziom umiejętności matematycznych
„Mnożenia i dzielenie w sytuacji konkretnej” w/g nauczycieli treść jest
zbyt rozbudowana ( 4 opinie ) :
- „Za trudne zad. 4 i 5, w którym występuje mnożenie i dzielenie”,
- „Mogłoby być dzielenie w zakresie 10.”
W zadaniach diagnozujących
umiejętności matematyczne
w/g 5 opinii większość zadań jest trafna i zrozumiała, dopasowano
do poziomu uczniów.
Na zakończenie ( w 4 opiniach ) nauczyciele zadają pytanie,
wyrażające życzenie aby zestaw zadań zaplanowany do diagnozy
umiejętności
językowych i matematycznych, został rozszerzony
o materiał diagnozujący inne umiejętności dzieci np. w zakresie edukacji
przyrodniczej, technicznej, muzycznej i plastycznej.
35
ZESTAWIENIE OPINII POZYTYWNYCH
I NEGATYWNYCH
OPINIE POZYTYWNE
-
-
-
-
-
-
-
-
-
pozwala
ocenić poziom
umiejętności w zakresie
pisania, czytania i umiej.
matem.,
pozwala na różnicowanie
wymagań i indywidualizację
pracy na lekcji,
ułatwia
rzetelną
charakterystykę i diagnozę
poziomu
umiejętności
ucznia,
stopnie trudności pozwalają
na zdiagnozowanie dzieci
słabych i dzieci zdolnych,
wyniki diagnozy
pozwalają
przydzielić dz. na badania
do Poradni
Psych.- Pedagog.,
bada zarówno możliwości i
umiejętności
poznawcze
jaki i społeczne dz.,
umożliwia
zaplanowanie
podręczników, kart pracy,
daje możliwość częściowego
poznania ucznia
daje
możliwość
indywidualnego
toku
nauczyciela
pozwala określić gotowość do
nauki
pisania
oraz
wypowiadania się,
przydatność kwestionariusza.
Liczba szkół
/ 8 opinii /
P
N
7
6
6
7
4
4
5
2
1
4
4
5
3
4
6
3
2
3
2
2
1
6
OPINIE NEGATYWNE
- zbyt mało czasu na
wypełnienie testu,
- czasochłonność
wypełnienia
kwestionariusza,
- błędy w zadaniach:
- źle dobrane rysunki do
zadań (4,5 ),
- duża
ilość
trudnych
wyrazów ( dżem, ćma ),
- zbyt trudny tekst do
cichego czytania,
- szeregowanie
liczb
dwucyfrowych,
- za
trudne
zadania
matematyczne,
- zbyt mała czcionka,
- zbyt duża liczba ćwiczeń
- diagnozowanie
zbyt
późne( mogłoby się
odbyć w kl.”0” lub pod
koniec sierpnia
- materiały powinny być w
formie książki, broszury,
nie luźne kartki,
- brak diagnozy innych
umiejętności dziecka np.
w zakresie
edukacji
przyrodniczej,
plastycznej, technicznej.
5
36
PROPOZYCJE ZMIAN DO KWESTIONARIUSZA
„POZNAJ SWOICH UCZNIÓW”
W opinii wielu nauczycieli szkół podstawowych kwestionariusz
„Poznaj swoich uczniów”, spełnia swoją rolę, jest przydatny jako
narzędzie diagnostyczne, wymaga jednak pewnych poprawek.
W związku z tym pozwoliłyśmy sobie przedstawić propozycje
pewnych zmian. Odnoszą się one zarówno do ich zadań, ich ilości, jak
i form ich realizacji.
Ponieważ badania zespołów klasowych są czasochłonne, wymagają
pewnego skupienia zarówno przez uczniów jak i nauczycieli,
proponujemy zmniejszenie objętości kwestionariusza, np. o jedno
ćwiczenie, na każdym poziomie. Mamy także życzenie do Dyrekcji
szkół, aby inaczej zaplanowała organizację zajęć nauczyciela, tak by
mógł on bez przeszkód, bardziej wnikliwie przeprowadzić badania
z uczniem. W trakcie lekcji jest to, w większości przypadków
niemożliwe, utrudnia prowadzenie zajęć. Gdy czas diagnozy jest tak
długi należałoby także udoskonalić stronę „techniczną” kwestionariusza.
Zbyt duża ilość kartek, wykorzystywanych w badaniu, przekładanych
z miejsca na miejsce, powoduje bałagan, zamieszanie ( traci się czas ).
Poprawna byłaby forma, np. broszurki, książeczki.
W materiale ćwiczeniowym do diagnozy umiejętności czytania
proponujemy :
- zmianę w instrukcji „Rozpoznawanie liter”, która powinna jasno
określić to, że nauczyciel rozcina litery, wybiera 10 z nich ( dalej jak
w poleceniu ),
- w ćwiczeniu 4 zmienić obrazek, który obecnie jest schematyczny,
smutny, bez koloru;
- w zadaniu 5 „Czytanie i rozumienie tekstu” należałoby zupełnie
zmienić tekst, w którym odnajdujemy dużo dwuznaków i zmiękczeń
mimo, że w grupach 6-latków obowiązuje nauka 22 liter alfabetu.
Także imię bohatera „Maciek” jest mylące, bardziej kojarzy się
z człowiekiem niż kotem;
- w tekstach powiększyć czcionkę.
37
W materiale ćwiczeniowym do diagnozy poziomu umiejętności
pisania proponujemy :
- zmianę w zadaniu 3, gdzie rysunki do zadań
umiejętności
językowych są źle dobrane, np. rysunek przedstawiający „budzik” –
w zamierzeniach autorów miał być to „zegarek”, zadaniem dzieci
miało być umieszczenie podpisu ( w wyrazie „zegarek” każda głoska
odpowiada literze, nie jest tak w wyrazie „budzik” ), przez to rysunek
jest mylący i zadanie nie spełnia swojej roli;
- podobna sytuacja jest w zadaniu 4:
„Pisanie
zdania
odpowiadającego
sytuacji
przedstawionej
na obrazku”,
opracowanie graficzne rysunku pomocniczego
powoduje błędne skojarzenia u dzieci;
- można wprowadzić formę komiksu lub historyjki obrazkowej.
-
W ćwiczeniach matematycznych proponujemy :
w zadaniu 2a „Porównywania liczebności zbiorów”, wygodniejsze
do porównania byłyby „pary”, np. filiżanki i spodki, kwiatki
i wazony;
przy zadaniu 2c „Szeregowanie liczb”, dosłowne polecenie
dla nauczyciela, aby przeciął kartoniki;
zbyt duża trudność przy szeregowaniu liczb dwucyfrowych ;
zad. 5 uważamy za zbyt rozbudowane, może wystarczyłoby dzielenie
w zakresie 10 lub pytanie – Ile jest czekoladek w jednym pudełku ?
Zestaw zadań został zaplanowany do diagnozy umiejętności
językowych i matematycznych, a co z innymi umiejętnościami dzieci,
np. z zakresu edukacji przyrodniczej , technicznej ?Można np.
do kwestionariusza dołączyć obrazek do kolorowania przez uczniów
z instrukcją jak ma to wykonać. Historyjka obrazkowa mogłaby być np.
o lesie, zwierzętach czy relacji do nich człowieka – dziecka
( o przyrodzie ). Edukacja techniczna mogłaby być przedstawiona
w formie dowolnego ćwiczenia manipulacyjnego, np. wytnij, przytnij,
sklej, złóż itp.
38
ANALIZA WYNIKÓW WYKONANIA
POSZCZEGÓLNYCH ZADAŃ KWESTIONARIUSZA
„POZNAJ SWOICH UCZNIÓW”.
Biorąc pod uwagę wszystkie umiejętności badane w kwestionariuszu
„Poznaj swoich uczniów” oraz po dokładnej analizie wskaźników
sumarycznych nasunęły się nam następujące uwagi.
W zakresie umiejętności pisania około 60% uczniów bardzo
dobrze wykonało zadania pod względem graficznym. Tylko znikoma
liczba uczniów nie potrafiła odwzorować znaków.
Znaczna większość uczniów opanowała dobrze umiejętność pisania,
robiąc mało błędów, a około 30% uczniów nie opanowało
tej umiejętności (nie podpisano obrazków).
Umiejętność czytania jest czynnością złożoną, a jej nabywanie jest
procesem długim i skomplikowanym. Jednak na 60 osób wybranych
losowo sytuacja dotycząca tej umiejętności jest dobra, bo aż 80% dzieci
potrafi czytać wyrazy sylabowe. Tylko 15% diagnozowanych uczniów
nie składa wyrazów,
a tylko 20% uczniów nie czyta wyrazów
dwusylabowych. Około 30 % badanych uczniów czyta zdania
bez błędów, jednak około 50% nie czyta ich wcale.
W zadaniu diagnozującym umiejętności dopasowania zdań do obrazka
około 40% dzieci potrafi wskazać 2 zdania prawdziwe, tyle samo dzieci
potrafi wskazać jedno zdanie, a tylko około 20% uczniów nie potrafi
dopasować zdań do obrazków. Umiejętności czytania tekstu
ze zrozumieniem opanowało ponad 60% uczniów, co utwierdza nas
w przekonaniu, że sytuacja pod tym względem jest dobra.
Kwestionariusz „Poznaj swoich uczniów” sprawdza poziom
umiejętności matematycznych za pomocą 10 zadań.
Wszystkie dotyczą podstawowych umiejętności arytmetycznych czyli :
- przeliczania,
- porównywania i szeregowania,
- dodawania i odejmowania,
- mnożenia i dzielenia w sytuacjach konkretnych.
Ponad 60% diagnozowanych uczniów przelicza zbiory bezbłędnie,
a tylko około 10% nie opanowało tej umiejętności.
39
Podobnie przedstawia sie sytuacja w porównywaniu liczebności
zbiorów. W zadaniach na dodawanie i odejmowanie w sytuacji
konkretnej okazało się, że około 90% dzieci radzi sobie z tą
umiejętnością, jednak powyższe zestawienie wskazuje na fakt, iż więcej
dzieci potrafi dodawać niż odejmować.
W zadaniu badającym dodawanie i odejmowanie na poziomie
symbolicznym 65% uczniów potrafi odejmować i dodawać w zakresie
10 a około 20% odejmuje i dodaje w zakresie 10 i tylko 20% uczniów
nie radzi sobie z danym zadaniem.
Ostatnim zadaniem diagnozującym umiejętności matematyczne było
mnożenie i dzielenie w sytuacji konkretnej. Z całej grupy badanych
dzieci aż 15% doskonale poradziło sobie z zadaniem a około 30% dzieci
próbowało i miało pomysły, jednak nie dochodziło do prawidłowego
rozwiązania. Pozostali uczniowie byli bezradni w tej sytuacji. Taki
rozkład wyników wykonania tego zadania świadczy o tym, że są to
umiejętności, których nie oczekujemy od uczniów rozpoczynających
naukę w szkole. Optymistyczny jest fakt, że aż 15% dzieci potrafi
mnożyć i dzielić, natomiast pozostałe dzieci mają jeszcze czas, aby
nabyć te umiejętności w klasie pierwszej.
Na podstawie powyższych danych możemy stwierdzić, że dzieci
z terenu Kwidzyna przychodzące do szkoły są dobrze przygotowane do
podjęcia nauki.
Powyższa diagnoza opanowania umiejętności typu szkolnego nie była
podejmowana po to, aby dokonać podziału uczniów na lepszych
i gorszych, ale w celu zaplanowania korzystnych dla każdego dziecka
działań edukacyjnych, które zapewnią mu dalsze czynienie postępów.
40
PORÓWNANIE OCENY OPISOWEJ NA SEMESTR
Z WYNIKAMI KWESTIONARIUSZA „POZNAJ
SWOICH UCZNIÓW”
Po bardzo dokładnej analizie kart opisu dziecka kwestionariusza „Poznaj
swoich uczniów” oraz ocen opisowych ich osiągnięć w semestrze I
zauważyliśmy, że na sześćdziesięciu diagnozowanych uczniów w 55%
przypadków nastąpiła całkowita zgodność opisu zawartego w karcie
kwestionariusza a oceną opisową . Świadczy to o tym, że nauczycielki
prawidłowo zdiagnozowały uczniów na początku roku szkolnego, co
potwierdziły oceny semestralne. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż karty
opisu wypełnione przez te panie zawierały rzetelne i wyczerpujące
informacje dotyczące tych dzieci.
Przykładem może być jedna z uczennic kwidzyńskiej szkoły
podstawowej : Porównanie kwestionariusza z oceną Umiejętności
pisania :
1 zad – III poziom - Wszystkie znaki literopodobne zostały prawidłowo
odwzorowane
2 zad – III poziom - Poprawne odwzorowanie wszystkich liter
3 zad – III poziom - Poprawne nazywanie przedmiotów.
Podpis prawidłowy.
4 zad – III poziom - Opowiada o wydarzeniu na obrazku. Prawidłowy
zapis zdania.
Ocena za I semestr : Poprawnie odtwarza kształt liter i ich połączeń
oraz dobrze rozmieszcza je w liniaturze. Przepisuje bez błędów. Pisanie
z pamięci bez błędów
Umiejętność czytania :
1 zad – III poziom – Zna wszystkie litery
2 zad – III poziom – Czyta wszystkie wyrazy
3 zad – III poziom – Czyta zdania poprawnie
4 zad – III poziom – Wskazuje dwa zdania prawidłowo
5 zad – III poziom – Czyta tekst poprawnie, odpowiada na 4 pytania
Ocena za I semestr : Czytanie poprawnie, wyraziste i płynne
bez przygotowania
Umiejętności matematyczne :
1 zad – III poziom – Radzi sobie z zadaniem. Zapisuje obie liczby
2 zad – III poziom – Radzi sobie ze wszystkimi zadaniami
3 zad – III poziom – Rozwiązuje zadania wymagające dwóch działań
41
4 zad – III poziom – Dodaje i odejmuje w zakresie 100
5 zad – II poziom - Próbuje, nie dochodzi do rozwiązania
Ocena za I semestr : Poziom opanowania pojęcia liczb w aspektach
:ilościowym, porządkowym i miarowym wysoki. Zna cyfry, zna znaki.
Rozwiązuje zadania tekstowe wykraczając poza program.
Na podstawie otrzymanych wyników
można uznać, że u 27%
diagnozowanych uczniów następuje niezgodność karty opisu z oceną
semestralną. W przypadkach tych uczniowie ci osiągnęli lepsze wyniki
na I semestr niż w kartach opisu kwestionariusza. Naszym zdaniem
wskazuje to na naturalną prawidłowość dziecka, gdyż nie wszystkie
w jednakowym czasie i stopniu osiągają odpowiedni poziom dojrzałości
szkolnej, a szkoła przecież powinna być gotowa na przyjęcie każdego
dziecka. Fakt ten ilustruje poniższy przykład :
Umiejętności pisania :
1 zad – II poziom – Znaki częściowo uzupełnione
2 zad – II poziom - Rozpoznaje litery
3 zad – I poziom - Nie pisze
4 zad – I poziom - Wymienia elementy z ilustracji. Wypowiedz uboga,
nie pisze.
Ocena za I semestr : Zna wszystkie litery. Pismo staranne, ale czasami
wykraczające poza liniaturę.
Umiejętność czytania :
1 zad – I poziom – Nie zna liter.
2 zad – I poziom – Nie czyta.
3 zad – I poziom – Nie czyta.
4 zad – I poziom – Nie czyta.
5 zad – I poziom – Nie czyta.
Ocena za I semestr : Czytanie poprawne wyrazów, literuje lub
sylabizuje.
Umiejętności matematyczne :
1 zad – II poziom – Radzi sobie z
przeliczeniem zbioru
8 elementowego. Gubi się, myli w zadaniach trudniejszych.
2 zad – I poziom – Przelicza do 12, porządkuje tylko 2 liczby.
3 zad – II poziom – Rozwiązuje zadania wymagające jednego działania.
4 zad – I poziom – Nie radzi sobie.
5 zad – I poziom – Jest bezradny.
Ocena za I semestr : Poziom opanowania pojęcia liczby średni.
Zna cyfry, zna znaki. Wykonuje działania arytmetyczne na konkretach.
Rozwiązuje proste zadania tekstowe.
42
Analizując karty opisu i oceny opisowej za I semestr nasunął nam
się następny wniosek dotyczącej grupy uczniów o rozbieżnych
wynikach.
U 18% diagnozowanych uczniów
nastąpiło
zjawisko regresu.
Uczniowie ci osiągnęli niższy poziom umiejętności na I semestr niż
w momencie rozpoczęcia nauki szkolnej. Przyczyną tego zjawiska może
być stres związany z wejściem dziecka w środowisko szkolne. Sytuacja
ta może być także wynikiem złej diagnozy nauczyciela na początku
roku szkolnego, bądź może też wynikać z innych przyczyn nieznanych
nauczycielowi np. środowisko rodzinne. Zjawisko to ilustruje poniższy
przykład :
Umiejętność pisania :
1 zad – II poziom – Znaki częściowo uzupełnione poprawnie
2 zad – II poziom – Uczeń rozpoznał litery. Kształt liter zachowany.
3 zad – II poziom – Prawidłowo nazwał przedmioty. W zapisie wystąpiły
błędy – brak liter.
4 zad – II poziom - Ułożył zdanie. Nie dokonał zapisu zdania.
Ocena za I semestr : Nie zna liter, dwuznaków, zmiękczeń. Pismo
niestaranne,
wykraczające
poza
liniaturę,
nie prawidłowo łączy litery. Przepisywanie z dużą
ilością błędów – opuszcza litery, myli je .
Pisanie z pamięci z dużą ilością błędów.
Umiejętność czytania :
1 zad – II poziom – Rozpoznaje litery.
2 zad - I poziom - Nie czyta, głoskuje.
3 zad – I poziom - Nie czyta.
4 zad – I poziom - Nie radzi sobie z zadaniem.
5 zad – I poziom - Nie czyta.
Ocena za I semestr : Bardzo niechętnie czyta. Literuje lub sylabizuje.
Umiejętności matematyczne :
1 zad – II poziom – Gubi się w przeliczeniu zbiorów o większej liczbie
elementów.
2 zad - II poziom - Radzi sobie z prostymi porównaniami. Porządkuje
liczby w zakresie 10.
3 zad – II poziom - Rozwiązuje zadania wymagające jednego działania.
4 zad - I poziom – Nie radzi sobie z zadaniem.
5 zad - I poziom – Nie radzi sobie z zadaniem.
43
Ocena za I semestr : Poziom opanowania pojęcia liczb niski, zna cyfry
i znaki. Rozwiązuje proste zadania na konkretach,
nie wykonuje działań arytmetycznych.
Podsumowując naszą analizę kart opisu dziecka kwestionariusza
„Poznaj swoich uczniów” i oceny opisowej za I semestr możemy
stwierdzić, że diagnozowani uczniowie kwidzyńskich szkół
podstawowych są gotowi do podjęcia nauki w klasie I a szkoła spełnia
swoje zadanie w myśl zasady „że to nie tylko dziecko ma być „dojrzałe”
do szkoły, ale szkoła ma być gotowa do przyjęcia dzieci, które
dysponują zróżnicowanymi możliwościami i umiejętnościami.
44
ŻRÓDŁA I OPRACOWANIA
1. Okoń W. : Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1984r.
Szuman S. : O dojrzałości szkolnej dzieci siedmioletnich, Nowa
Szkoła, 1962r , nr 6,9,10,11
2. Syska J.: Badanie dojrzałości do nauki w szkole, Kwartalnik
Pedagogiczny, 1968r,nr 1
3. Wilgocka – Okoń B. : Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, PWN,
Warszawa 1972r.
4. Żebrowska M. ( red ) : Psychologia dzieci i młodzieży, PWN,
Warszawa 1973r.
5. Kwestionariusz opisu kompetencji
społecznych absolwenta
przedszkola „Jaki jesteś 7 – latku ?” pod red. R. Dolata, B.Blurowska,
E. Putkiewicz.
6. Kwestionariusz „Poznaj swoich uczniów” „Zestaw zadań do
diagnozy umiejętności językowych i matematycznych dzieci 6 – 7
letnich” pod red. R.Dolata, B.Murawska, E.Putkiewicz, M.Żytko.
45