Xerocomus subtomentosus

BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XL, 2007, 4, str. 337 – 340
Aleksandra Chojnacka, Jerzy Falandysz
BADANIA NAD SKŁADEM MINERALNYM
PODGRZYBKA ZAJA˛CZKA (Xerocomus subtomentosus) (L.) Quéletx*)
Zakład Chemii Środowiska i Ekotoksykologii Uniwersytetu Gdańskiego
Kierownik: prof. dr hab. J. Falandysz
Określono zawartość niektórych składników mineralnych (Al, Ba, Ca, Cd, Cu, Fe, K,
Mg, Mn, Na, P, Pb, Rb, Sr, Zn oraz Hg) w owocnikach podgrzybka zaja˛czka (Xerocomus
subtomentosus) z czterech przestrzenie odległych stanowisk w kraju. Omówiono zawartość Cd, Pb i Hg w podgrzybku zaja˛czku w świetle ustawy z 2003 r.
Hasła kluczowe: grzyby, skład mineralny, nagromadzanie, metale cie˛żkie.
Key words: mushrooms, mineral composition, accumulation, heavy metals.
Grzybobranie w Polsce i wielu innych krajach europejskich ma długa˛ tradycje˛
i współcześnie pozostaje popularnym zaje˛ciem o charakterze praktyczno-rekreacyjnym. Zatem znajomość jakości zdrowotnej, jak i składu mineralnego grzybów
jadalnych pozyskiwanych z różnorodnych terenów w Polsce, w tym także narażonych na zanieczyszczenia silnie toksycznymi metalami (np. kadm, rte˛ć, ołów)
jest zagadnieniem aktualnym. Zwłaszcza, iż różnorodność miejsc, z jakich pozyskiwane sa˛ grzyby jadalne w skali całego kraju jest duża. Wykazano, że wiele
gatunków grzybów jadalnych posiada zdolności do nagromadzania w owocnikach
metali i metaloidów w ilościach znacznie przekraczaja˛cych zawartość w substracie
(1 – 3). Badania miały na celu określenie składników mineralnych w podgrzybku
zaja˛czku (Xerocomus subtomentosus) z czterech różnych stanowisk na terenie
Polski.
MATERIAŁ I METODYKA
Owocniki podgrzybka zaja˛czka zebrano z 4 stanowisk z terenu Polski północnej w latach 2003 – 2004.
Ogółem zebrano 56 próbek. Na próbke˛ jednostkowa˛ składało sie˛ od 1 do 6 owocników. Owocnik
dzielono na kapelusz i trzon i suszono w temp. 40°C w suszarce laboratoryjnej przez 48 godz.,
a naste˛pnie ucierano na proszek w moździerzu agatowym. Próbki o masie od 0,4 do 0,5 g mineralizowano z 6 cm3 ste˛ż. roztworu HNO3 w kuchni mikrofalowej MARS 5 (firmy CEM) (4, 5). Zawartość Al, Ba,
Ca, Cd, Cu, Fe, K, Mg, Mn, Na, P, Pb, Rb, Sr, Zn oznaczano metoda˛ atomowej spektrometrii emisyjnej
z plazma˛ wzbudzona˛ indukcyjnie (ICP-AES), a rte˛ci technika˛ zimnych par bezpłomieniowej atomowej
spektroskopii absorpcyjnej (CV-AAS).
*) Badania w cze˛ści dofinansowane przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i Nauki (BW 8000-5-0262-5).
338
Nr 4
A. Chojnacka, J. Falandysz
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Analizowane makroelementy, tj. fosfor, magnez, potas, sód i wapń, wyste˛powały w kapeluszach
podgrzybka zaja˛czka w ilości, kolejno: 5700 – 7700, 740 – 1000, 31000 – 49000, 8 – 170 i 18 – 40 mg/kg
m.s. Natomiast zawartość tychże składników w trzonach zaja˛czka wyniosła, odpowiednio, 3700 – 4400,
550 – 710, 25000 – 36000, 320 – 1200 i 77 – 100 mg/kg m.s. (tab. I).
Tabela I
Zawartość makroelementów (mg/kg m.s.) w kapeluszach i trzonach
podgrzybka zaja˛czka (Xerocomus subtomentosus)
Table I
Macroelements concentration (mg/kg d.w.) in caps and stalks
of Yellow – cracking Bolete (Xerocomus subtomentosus)
Stanowisko
n
Ca
P
Na
Mg
K
kapelusze
18 ± 7a)
8 – 30b)
5700 ± 320
5000 –6300
170 ± 110
40 – 460
740 ± 60
630 – 900
38000 ± 2300
34000 – 44000
11
27 ± 9
11 –42
6500 ± 1900
1100 –8200
110 ± 75
36 – 300
890 ± 60
800 – 1000
31000 ± 2400
28000 – 35000
Gmina Rzeczenica
15
40 ± 30
10 – 140
7700 ± 1100
5900 –9700
88 ± 60
30 – 250
990 ± 140
770 – 1200
46000 ± 4200
38000 – 54000
Rezerwat – Potoczek
15
40 ± 10
3 – 63
7300 ± 600
6400 –8800
140 ± 100
30 – 360
1000 ± 60
940 – 130
49000 ± 4100
41000 – 58000
a)
Aleksandrów Kujawski
15
Gmina Słupsk
a)
trzony
Aleksandrów Kujawski
15
100 ± 50
38 – 220
3700 ± 420
2900 –4600
1200 ± 700
440 – 3000
560 ± 40
490 – 610
29700 ± 2900
25000 – 36000
Gmina Słupsk
11
90 ± 32
40 – 150
4400 ± 850
3100 –6100
670 ± 490
90 –1600
610 ± 90
490 – 800
25000 ± 5900
17000 – 37000
Gmina Rzeczenica
15
84 ± 40
35 – 190
3700 ± 860
2400 –5000
320 ± 270
110 – 940
550 ± 130
350 – 840
36000 ± 8700
16000 – 49000
Rezerwat – Potoczek
15
77 ± 30
30 – 170
3700 ± 920
2500 –5700
1200 ± 1400
74 –5700
710 ± 90
570 – 880
35000 ± 5000
26000 – 41000
n – liczba próbek,
a)
– wartość średnia ± odch.stand.,
b)
– rozste˛p.
Spośród tzw. mikroskładników wykazano, iż pierwiastki takie jak glin, miedź, rubid i cynk przecie˛tnie
wyste˛puja˛ w podgrzybku zaja˛czku w ilości, odpowiednio, 126 – 230, 16 – 21, 165 – 380 i 125 – 149 mg/kg
m.s. trzonach wyniosła 64 – 200, 7 – 12, 101 – 276 i 87 – 123 mg/kg m.s. (tab. II). W przypadku baru
stwierdzono, iż jego zawartość w kapeluszach i trzonach jest tego samego rze˛du wielkości (< 1 mg/kg
m.s.). Podobnie było z żelazem i manganem (średnio po ok. 50 i 20 mg/kg m.s., tab. II).
Analizuja˛c wartości ilorazu z zawartości badanych pierwiastków w kapeluszach do ich zawartości
w trzonach można wykazać, że glin, miedź, rte˛ć, potas, fosfor, rubid oraz cynk wykazuja˛ tendencje˛ do
selektywnego nagromadzania sie˛ w kapeluszach, podczas gdy wapń, sód, mangan i stront sa˛ bionagromadzane w trzonach podgrzybka zaja˛czka.
Wśród oznaczanych pierwiastków znalazły sie˛ również te dla człowieka o działaniu toksycznym, tj.
ołów, kadm i rte˛ć, których ste˛żenia w kapeluszach wyniosły, odpowiednio, 0,3, 0,7 – 1,0 i 0,08 – 0,3
mg/kg m.s. Wykazane wartości średnie ste˛żenia ołowiu, kadmu i rte˛ci w suszu z podgrzybka zaja˛czka
nie przekraczaja˛ wartości tolerancji ustalonych dla tych metali w grzybach suszonych (suszu grzybowym) (6). Tereny, z których zebrano materiał do badań znajduja˛ sie˛ w tych rejonach północnej cze˛ści
Polski, gdzie uprzemysłowienie i liczba zakładów emituja˛cych zanieczyszczenia sa˛ nieduże. Pozyskiwane tamże owocniki podgrzybka zaja˛czka w świetle obowia˛zuja˛cych do niedawna norm polskich
cechuje mała zawartość takich pierwiastków toksycznych jak ołów, kadm i rte˛ć.
Nr 4
339
Skład mineralny podgrzybka zaja˛czka
T a b e l a II
Zawartość mikroelementów (mg/kg m.s.) w kapeluszach i trzonach podgrzybka zaja˛czka
(Xerocomus subtomentosus)
T a b l e II
Microelements concentration (mg/kg d.w.) in caps and stalks of Yellow – cracking Bolete
(Xerocomus subtomentosus)
Stanowisko
n
Al
Ba
Cu
Fe
Mn
Rb
Sr
Zn
kapelusze
230 ± 50a)
150 – 350b)
0,2 ± 0,2
0,1 – 0,8
16 ± 2
13 –22
44 ± 55
18 – 234
8±4
5 – 21
380 ± 155
178 – 649
0,1 ± 0,03
0,02 –0,15
136 ± 17
108 – 158
11
150 ± 58
80 – 300
0,6 ± 1,0
0,1 – 3,7
21 ± 10
11 –42
66 ± 43
30 – 182
15 ± 6
7 – 26
165 ± 60
5 –225
0,1 ± 0,04
0,04 –0,15
125 ± 29
74 – 176
Gmina
Rzeczenica
15
126 ± 40
83 – 213
0,3 ± 0,2
0,1 – 0,6
19 ± 6
12 –34
36 ± 11
20 –57
28 ± 18 216 ± 57
10 –69 151 – 354
0,1 ± 0,1
0,04 –0,20
149 ± 38
78 – 202
Rezerwat –
Potoczek
15
194 ± 45
116 – 269
0,3 ± 0,1
0,1 – 0,4
18 ± 8
11 –32
52 ± 19
30 –86
28 ± 7
18 –42
286 ± 71
188 – 379
0,11 –0,03
0,06 –0,16
144 ± 56
78 – 261
a)
Aleksandrów
Kujawski
15
Gmina Słupsk
a)
trzony
Aleksandrów
Kujawski
15
200 ± 105
85 – 639
0,5 ± 0,7
0,1 – 4,0
12 ± 5
4 – 22
47 ± 67
18 – 336
14 ± 13 276 ± 154
5 – 71 105 – 649
0,18 ± 0,16
0,02 –0,67
123 ± 25
81 – 158
Gmina Słupsk
11
97 ± 30
57 – 150
0,7 ± 0,4
0,2 – 1,7
9±5
3 – 23
46 ± 21
27 –95
19 ± 7
9 – 30
101 ± 23
81 – 148
0,25 ± 0,14
0,10 –0,62
90 ± 18
68 – 125
Gmina
Rzeczenica
15
64 ± 31
32 – 131
0,3 ± 0,1
0,2 – 0,6
7±3
4 – 13
31 ± 12
17 –64
24 ± 14 105 ± 40
6 – 63
51 – 173
0,19 ± 0,08
0,10 –0,44
87 ± 26
46 – 129
Rezerwat –
Potoczek
15
136 ± 50
62 – 230
0,4 ± 0,2
0,1 – 1,0
7±4
1 – 14
50 ± 35
23 – 147
22 ± 6
7 – 32
0,19 ± 0,08
0,06 –0,41
94 ± 32
59 – 175
n – liczba próbek,
a)
– wartość średnia ± odch. stand.,
b)
165 ± 50
97 – 290
– rozste˛p.
T a b e l a III
Zawartość ołowiu, kadmu i rte˛ci (mg/kg s.m.) w owocnikach podgrzybka zaja˛czka
(Xerocomus subtomentosus)
T a b l e III
Concentration of Pb, Cd and Hg (mg/kg d.w.) in fruiting bodies of Yellow – cracking Bolete
(Xerocomus subtomentosus)
Stanowisko
Kapelusze
n
Pb
Trzony
Cd
Hg
Hg
0,3 ± 0,3
0,1 – 1,0b)
0,7 ± 0,2
0,3 – 0,9
0,08 ± 0,02
0,04 – 0,1
0,06 ± 0,03
0,01 –0,13
a)
a)
Aleksandrów Kujawski
15
Gmina Słupsk
11
0,3 ± 0,2
0,1 – 0,8
1,0 ± 1,2
0,3 – 4,8
0,3 ± 0,2
0,1 – 0,7
0,15 ± 0,06
0,06 –0,24
Gmina Rzeczenica
15
0,3 ± 0,1
0,1 – 0,6
0,9 ± 1,6
0,3 – 6,5
0,09 ± 0,04
0,04 –0,19
0,16 ± 0,22
0,04 –0,96
Rezerwat – Potoczek
15
0,3 ± 0,1
0,1 – 0,5
0,7 ± 0,3
0,3 – 1,8
0,08 ± 0,03
0,04 –0,13
0,06 ± 0,1
0,01 –0,41
2,00
1,0
0,50
0,50
Dopuszczalny poziom (2003)
n – liczba próbek,
a)
a)
– wartość średnia ± odch.stand.,
b)
– rozste˛p.
340
A. Chojnacka, J. Falandysz
Nr 4
A. C h o j n a c k a, J. F a l a n d y s z
MINERAL COMPOSITION OF YELLOW-CRACKING BOLETE
(XEROCOMUS SUBTOMENTOSUS) (L.) QUELET
Summary
The aim of this study was to determine Al, Ba, Ca, Cd, Cu, Fe, K, Mg, Mn, Na, P, Pb, Rb, Sr, Zn, Hg
contents of the fruiting bodies of Yellow-cracking Bolete (Xerocomus subtomentosus) collected at four
spatially distant sites in northern part of Poland, and to compare the Cd, Pb and Hg levels with current
hygienic standards. In total, 56 samples of Yellow-cracking Bolete from four sites were tested. The
metallic elements were assayed by ICP-AES after pressurized wet digestion of the samples with HNO3 in
Teflon vessels. Lead, cadmium and mercury content of Yellow-cracking Bolete fruiting bodies from any
of the four sites did not exceed the tolerance limits set for dried mushrooms in Poland.
PIŚMIENNICTWO
1. Falandysz J., Bona H., Danisiewicz D.: Silver content of wild-grown mushrooms from Northern
Poland. Z. Lebensm. Unt. Forsch., 1994; 199: 222-224. – 2. Soylak M., Saraçoğlu S., Tüzen M., Mendil
D.: Determination of trace metals in mushroom samples from Kayseri. Turkey. Food Chem., 2005; 92:
649-652. – 3. Vetter J.: Toxic elements in certain higher fungi. Food. Chem., 1993; 48: 207-208. – 4.
Brzostowski A., Falandysz J.: Cynk w krowiaku podwinie˛tym Paxillus involutus (Batsch) Fr. zebranym
z różnych ekosystemów leśnych Polski, Cynk w środowisku – problemy ekologiczne i metodyczne.
Zeszyty Naukowe Komitetu „Człowiek i środowisko” PAN, 2002; 33: 385-389. – 5. Falandysz J., Lipka
K., Gucia M., Kawano M., Strumnik K., Kannan K.: Accumulation factors of mercury in mushrooms
from Zaborski Landscape Park. Poland. Environ. Int., 2002, 28: 421-427. – 6. Dziennik Ustaw, 2003;
nr 37: poz. 326.
Adres: 80-952 Gdańsk, ul. Sobieskiego 18.