Kazimierz Szpotański

Kazimierz Szpotański
(1887-1966)
patronem roku 2014
W dniu 4 lipca 1913 r. Zarząd Główny SEP podjął uchwałę o ustanowieniu
Patronem Roku 2014 inż. Kazimierza Szpotańskiego, pioniera polskiego przemysłu
elektrotechnicznego, założyciela, współwłaściciela i dyrektora Fabryki Aparatów
Elektrycznych K. Szpotański i S-ka S.A., współzałożyciela i prezesa Stowarzyszenia
Elektryków Polskich (SEP), wyróżnionego pośmiertnie godnością „Członka
Honorowego SEP”.
Kazimierz Szpotański urodził się w dniu 16 XII 1887 r. we Włocławku w rodzinie
Kazimierza Romana Szpotańskiego, urzędnika bankowego i Jadwigi z Jezierskich. Pochodził
z rodu Duninów, jednego z najstarszych polskich rodów szlacheckich o wielowiekowych
tradycjach patriotycznych, a jego pradziad Kazimierz Szpotański (1787-1859) był żołnierzem
napoleońskim, odznaczonym Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej za męstwo w bitwie
pod Lipskiem.
Po zdaniu egzaminu maturalnego Kazimierz Szpotański studiował elektrotechnikę w
Niemczech, początkowo w Wyższej Szkole Technicznej w Mittweidzie (w latach 1905-07), a
następnie na Politechnice w Berlinie-Charlottenburgu (lata 19010-11), gdzie uzyskał dyplom
inżyniera elektryka.
Wiedzę zdobytą na studiach uzupełniał praktyką, pracując w latach 1907-10 w fabrykach
AEG (Allgemeine Elektricitäts-Gesellschaft) w Niemczech, a po uzyskaniu dyplomu
inżyniera powrócił do pracy w AEG. W latach 1911-13 pracował w Berlinie oraz później w
oddziałach tej firmy na terenie Rosji, w Charkowie i Rydze. W fabryce w Rydze
zorganizował m.in. duży dział produkcji aparatów elektrycznych, zatrudniający około 600
osób, a w Charkowie zaangażował się w działalność społeczną uczestnicząc w pracach
Charkowskiego Oddziału Stowarzyszenia Techników Polskich w Rosji, gdzie w latach 191718 pełnił funkcję skarbnika.
Pod koniec I wojny światowej, gdy po 123 latach niewoli Polska odzyskiwała
niepodległość, Kazimierz Szpotański w sierpniu 1918 r. przyjechał do Warszawy i tam
wykorzystując zdobytą wiedzę i niewielki kapitał zgromadzony w trakcie pracy w AEG, w
listopadzie tegoż roku otworzył warsztat elektryczny przy ul. Mirowskiej 9. Swój warsztat
nazwał „Fabryką Aparatów Elektrycznych K. Szpotański” z tym, że w latach 1919-23 K.
Szpotański działał w spółce ze Stefanem Ciszewskim. Spółka rozwijała się dobrze i
wystawiała swoje wyroby m.in. na krajowych Targach w Poznaniu i Lwowie.
Ponadto inż. K. Szpotański nie zaniedbywał też działalności stowarzyszeniowej i w roku
1918 został członkiem Koła Elektrotechników istniejącym przy Stowarzyszeniu Techników w
Warszawie. W marcu został wybrany członkiem 6-osobowego Komitetu Organizacyjnego
Ogólnopolskiego Zjazdu Elektrotechników, któremu przewodniczył prof. Mieczysław
Pożaryski. Zjazd odbył się w dniach 7-9 czerwca 1919 roku w Warszawie i w ostatnim dniu
Zjazdu uchwalono powołanie Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP). Dokonano też
wyboru tymczasowego 9-osobowego Zarządu SEP z przewodniczącym prof. M. Pożaryskim,
w składzie którego był również inż. K. Szpotański.
W 1924 r., celem zwiększenia kapitału inwestycyjnego swojej firmy, inż. Szpotański
przekształcił ją w spółkę pod nazwą „Fabryka Aparatów Elektrycznych K. Szpotański i S-ka,
Spółka Akcyjna” (FAE). Na początku lat 30 w FAE rozpoczęto produkcję liczników energii
elektrycznej, stając się poważną konkurencją na rynku polskim dla firmy Siemens.
Produkowane liczniki energii w FAE spełniały wszelkie wymogi międzynarodowe i fabryka
uzyskała uprawnienia do legalizacji takich liczników. Na liczniki stale rosło zapotrzebowanie,
związane z coraz szybszą elektryfikacja kraju i dzięki temu firma FAE znacząco się
rozwinęła.
Inż. K. Szpotański był otwarty na współpracę międzynarodową, korzystał też z licencji,
zwiększając tym samym dynamikę rozwoju produkcji. Kazimierz Szpotański stosował też
zasady nowoczesnego marketingu. Wytwarzane przez FAE produkty były demonstrowane na
wystawach krajowych i zagranicznych (m.in. w Nowym Jorku w 1939 r.), zdobywając liczne
wyróżnienia i nagrody, a ponadto FAE prowadziła działalność informacyjną wydając
katalogi, broszury oraz własne pismo pt. „Informacje dla przyjaciół FAE”. Takiemu
marketingowi sprzyjała zasada dobrej jakości, gdyż inż. Szpotański wymagał aby każdy
produkt FAE był trwały i spełniał najwyższe wymogi jakości, estetyki, ekonomiczności i
nowoczesności. W 1937 r. za swoje osiągniecia inż. Kazimierz Szpotański otrzymał, z rąk
prezydenta Ignacego Mościckiego, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.
W 1937 roku został też odznaczony nowo ustanowioną Złotą Odznaką Honorową SEP, a
w następnym roku wybrano go prezesem SEP i funkcję tę pełnił do roku 1939.
W tym też czasie kierowana przez niego firma FAE podjęła produkcję aparatury
rentgenowskiej, a jej prototypy zyskały akceptację i powszechne uznanie najwybitniejszych
radiologów polskich, uznających je za co najmniej równorzędne aparatom zagranicznym.
W roku 1939, tuż przed wybuchem II wojny światowej firma K. Szpotańskiego FAE
zatrudniała ponad 1500 pracowników, w tym około 120 inżynierów. Łącznie produkowano
tam 38 grup różnych wyrobów i około 400 rodzajów różnych aparatów. Produkty FAE były
powszechnie stosowane w całym, tworzonym w Polsce w okresie międzywojennym systemie
elektroenergetycznym.
Po wybuchu II wojny światowej w 1939 r. nowo wybrany prezes SEP kpt. inż. A.
Krzyczkowski został zmobilizowany i nie objął tej funkcji. Tym samym funkcję prezesa
pełnił inż. K. Szpotański, jako dotychczasowy prezes, aż do roku 1946.
W okresie okupacji niemieckiej fabryka FAE nadal działała pod kierownictwem inż.
Szpotańskiego, a on starał się pomagać w różnorodny sposób mieszkańcom Warszawy jak
również członkom ruchu oporu. Nie minęły go również represje ze strony okupanta. W 1942
r. został aresztowany przez Gestapo i więziony na Pawiaku, ale w 1943 r. Niemcy uznali, że
jego obecność w fabryce jest niezbędna i został zwolniony z więzienia.
W 1944 r., w trakcie kończących się działań wojennych w Warszawie fabryka FAE
została celowo zniszczona przez Niemców. Wywieziono maszyny, urządzenia i surowce oraz
wysadzono w powietrze kilka budynków fabrycznych.
Zaraz po ustaniu działań wojennych w 1945 r. Kazimierz Szpotański przystąpił do
odbudowy fabryki, ale wkrótce jego fabrykę upaństwowiono nadając jej nazwę: „Pierwsza
Państwowa Fabryka Aparatów Elektrycznych” (PPFAE). W sierpniu tegoż roku K.
Szpotański został mianowany jej dyrektorem, lecz już w listopadzie 1947 r. został zmuszony
przez władze komunistyczne do odejścia ze swojej fabryki.
W 1951 roku, dzięki staraniom swych kolegów elektryków, inż. Szpotański otrzymał
stanowisko naczelnego specjalisty-elektryka w Centralnym Zarządzie Biur Projektów
Budownictwa Przemysłowego i pracował tam do grudnia 1960 r., do chwili przejścia na
emeryturę.
Po zmianach politycznych, które zaszły w Polsce w 1956 r. inż. Kazimierz Szpotański
wznowił swoją aktywną działalność w SEP, a w roku 1959 na Jubileuszowym Zjeździe 40lecia SEP odznaczono go Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Inż. Kazimierz Szpotański zmarł 10 lipca 1966 r. w swym mieszkaniu w Warszawie i
został pochowany w rodzinnym grobie na Starych Powązkach.
Kazimierz Szpotański od roku 1920 był żonaty z Marią Miłkowską, z którą miał syna
Jacka (ur. w 1927 r.) – także wybitnego inżyniera elektryka i prezesa SEP (lata: 1981–1984,
1984–1987 i 1990–1994).
W 1969 r. na Zjeździe 50-lecia SEP uhonorowano Kazimierza Szpotańskiego pośmiertnie
najwyższą godnością stowarzyszenia nadając mu tytuł „Członka Honorowego SEP”, a w
1986 roku został ustanowiony medal im. Kazimierza Szpotańskiego. W 1989 r. w
Międzylesiu jedną z ulic koło dawnej fabryki FAE nazwana jego imieniem.
Literatura
[1] Sobiesiak E. „Kazimierz Szpotański (1887-1966)”, Elektro-Info, Nr. 12 (2013), str. 74.
[2] Historia Elektryki Polskiej, Tom I, WNT (1976).
[3] Pawłowski W., „Kazimierz Szpotański – twórca i menażer przemysłu aparatów
elektrycznych w Polsce międzywojennej”, Przegląd Elektrotechniczny, Nr. 9 (1897).
[4] Bielski W.M., „Kazimierz Szpotański współtwórca polskiego przemysłu elektroenergetycznego”, Przegląd Energetyczny, Nr. 1 (2007), str. 22-23.
[5] „Kazimierz Tadeusz Szpotański (1887-1966)”, Praca zbiorowa pod red. J. Hickiewicza,
Wyd. SEP, Warszawa 2012.
[6] Hickiewicz J., „Kazimierz Tadeusz Szpotański (1887-1966) pionier polskiego przemysłu
aparatów elektrycznych, „Polski Siemens”, współtwórca SEP”, Zeszyty Problemowe –
Maszyny Elektryczne, Nr 2/2013 (99), str. 317-320.
Opracował: Zbigniew Porada
Medal im. inż. Kazimierza Szpotańskiego