docNurt religijny i świecki w okresie średniowiecza
download 
Reklamacja Transkrypt
Nurt religijny i świecki w okresie średniowiecza
Nurt religijny i świecki w okresie średniowiecza  Nurt religijny i świecki w okresie średniowieczaPoczątki dziejÃłw naszego języka wiążą się z kształtowaniem się naszej państwowości i przyjęciem chrześcijaństwa w 966 roku. Państwo Mieszka I scalało wcześniejsze państwa plemienne. Każde z tych plemion posługiwało się swoim dialektem. Dialekty te rÃłżniły się między sobą. Nie były to jednak duże rÃłżnice, nie uniemożliwiały one porozumiewania się, ale daleko było do jednolitego języka polskiego.Najwcześniej zapisanymi polskimi wyrazami są nazwy miejscowe, nazwy rzek i plemion. Odnajdujemy je w tekstach łacińskich i dlatego są zniekształcone.Najstarszy dokument tego typu pochodzi z IX wieku. Jest to historyczno-geograficzny opis rejestrujący terytoria plemienne środkowej Europy. Rękopis ten został sporządzony przez autora pochodzącego z Bawarii. Wymienia on liczne nazwy, ktÃłre odnosiły się do plemion zamieszkujących obszary pÃłźniejszego państwa polskiego.„Dagome iudex― to najdawniejszy polski dokument, w ktÃłrym Mieszko I oddał swoje państwo pod opiekę papieża. Sporządzony w X wieku, prawdopodobnie około 990 roku. Zachowały się jedynie kopie streszczenia z pÃłźniejszego okresu. Łacińska pisownia zniekształciła formę polskich nazw. Dokument wymienia nazwy plemion, rzek, grodÃłw.Z XI wieku pochodzi kronika magdeburskiego biskupa Thietmara. Zawiera ona m.in. opis walk polsko-niemieckich w latach 1000-1015, Rękopis w języku łacińskim, nazwy polskie zniekształcone.Ważnym zabytkiem języka polskiego jest „Bulla gnieźnieńska― sporządzona w roku 1136 w kancelarii papieża Innocentego II. Zawierała rejestr dÃłbr arcybiskupa gnieźnieńskiego zatwierdzonych przez papieża. Jest to dokument bardzo obszerny, dostarcza wiele materiału językowego. Na jego podstawie można już stosunkowo dużo powiedzieć o Ãłwczesnej polszczyźnie. W tekst łaciński wpleciono 410 nazw polskich, są to głÃłwnie nazwy miejscowe i osobowe. Ze względu na znaczenie „Bulli gnieźnieńskiej― dla badań historii polszczyzny Aleksander Bruckner (1956-1939, wybitny polski językoznawca) nazwał ją „złotą bullą języka polskiego―.Pierwsze zdanie zapisane po polsku pochodzi z Księgi henrykowskiej, zawierającej dzieje klasztoru cystersÃłw w Henrykowie (k. Wrocławia). Powstała w roku 1270, po łacinie. Zdanie polskie brzmi: „daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj―.Najstarszym zabytkiem polskiej prozy kaznodziejskiej są „Kazania świętokrzyskie―. Zachowały się w kopii oryginału z końca XIII wieku lub początku XIV wieku. Wskazują na to cechy językowe tekstu niespotykane w innych przekazach czternastowiecznej polszczyzny. „Kazania świętokrzyskie― odnalazł dopiero w końcu XIX wieku Aleksander Bruckner, w petersburskiej bibliotece publicznej, wszyte w oprawę innego rękopisu. Nazwał je świętokrzyskimi, ponieważ księga, w ktÃłrej się przechowały były wcześniej własnością biblioteki klasztoru benedyktynÃłw w GÃłrach Świętokrzyskich. Kazania były adresowane do ludzi wykształconych. Przedstawiają obraz polszczyzny regionalnej, odmiany małopolskiej.„Kazania gnieźnieńskie― pochodzą z początku XV wieku i rÃłwnież reprezentują polską prozę kaznodziejską. Nie ma w nich mazurzenia i dlatego uważa się, że pochodzą z obszaru Wielkopolski. Były adresowane do pospÃłlstwa, napisane potocznym językiem. Miały charakter religijny. „Kazania gnieźnieńskie― ukazują odmianę wielkopolską Ãłwczesnej polszczyzny.Zabytkami o charakterze religijnym są rÃłwnież psałterze. Z końca XIV wieku pochodzi „Psałterz floriański―. Nazwa pochodzi od klasztoru świętego Floriana w Austrii, gdzie ten psałterz odnaleziono. Ma on trzy wersje językowe: polską, łacińską, niemiecką. „Psałterz puławski― pochodzi z XV wieku. Podobnie jak inne psałterze z tego okresu był tłumaczony z dawnych przekładÃłw z XIII wieku. „Biblia krÃłlowej Zofii― pochodzi rÃłwnież z XV wieku. Zwana jest biblią szaroszpatacką. Rękopis był przeznaczony dla żony Władysława Jagiełły Zofii.Najcenniejszym zabytkiem polskiej poezji średniowiecznej jest „Bogurodzica―, powstał między XII a XIV wiekiem. Ma ona charakter wiersza religijnego wzorowanego na tekstach łacińskich, ale jest utworem oryginalnym. W średniowieczu pełniła funkcję pieśni patriotycznej, był to też hymn koronacyjny pierwszych JagiellonÃłw.„Legenda o świętym Aleksym― to wiersz staropolski, ktÃłrego zapis pochodzi prawdopodobnie z 1454 roku. Opiera się na wzorze francuskim lub włoskim. Pierwotna wersja utworu powstała w V-VI wieku w Syrii, skąd około wieku X przeszła do Europy Zachodniej. Odtąd zaczęły powstawać liczne redakcje żywota świętego Aleksego, spisywane po łacinie i w językach narodowych. UtwÃłr reprezentuje typ literatury hagiograficznej (żywotopisarstwo świętych). Utwory hagiograficzne były bardzo popularne w średniowieczu. Autor anonimowy. „Legenda o świętym Aleksym― przedstawia wzorzec osobowy ascety-świętego. Bohaterem wiersza jest syn księcia Rzymu - Aleksy. Pochodził on z rodziny chrześcijańskiej, wychowany w atmosferze uwielbienia Boga. Kiedy miał 24 lata poślubił cesarską cÃłrkę Famionę. Darował jednak żonie dziewictwo. Po niespełnionej nocy poślubnej opuszcza dom rodzinny, a posiadane złoto, srebro i klejnoty rozdaje ubogim. Staje się żebrakiem proszącym o litość pod jednym z kościołÃłw. Pewnego dnia Matka Boża zeszła z obrazu i przemÃłwiła do klucznika tego kościoła by wpuścił Aleksego do środka ponieważ było zimno. Klucznik rozgłosił ten cud i Aleksego ogłoszono świętym. Ten jednak nie zabiegał o sławę i anonimowo wrÃłcił do domu rodzinnego. Położył się pod schodami. Leżał tam nierozpoznany przez 16 lat i spadały na niego pomyje. Po 16 latach umiera, przed śmiercią spisał swoje dzieje w liście. Po jego śmierci działy się liczne cuda - dzwony same biły w kościołach, dzięki cudownej mocy ciała chorzy odzyskiwali zdrowie. Nikt nie mÃłgł wyjąć listu z ręki zmarłego. Zrobiła to dopiero jego żona, ktÃłra http://www.sciaga.dol.pl - Ściąga- wypracowania, ściągi, streszczenia pomoce Powered dydaktyczne by Mambo Generated: 7 March, 2017, 13:02 rÃłwnież pozostała „czysta―. Z listu wszyscy dowiedzieli się o męczeństwie świętego Aleksego.Przykładem wiersza nie podejmującego tematyki religijnej jest utwÃłr „O zachowaniu się przy stole―. Zapis pochodzi z roku 1415. Autor był szlachcicem z Gocławic, na imię miał Przesław. Zmarł w 1419. Jest to najdawniejszy ze znanych wierszy obyczajowo-dydaktycznych. Rozpoczyna się i kończy apostrofą do Boga. Zawiera wskazÃłwki co do zachowania się przy stole. Autor napomina mężczyzn by nie wybierali największych i najlepszych kąskÃłw, by zwracali uwagę na innych biesiadnikÃłw, zwłaszcza na kobiety. UtwÃłr zawiera także pochwałę kobiet. Autor znał dwory polskie, a także obyczaje biesiadne sąsiadÃłw zachodnich. Usiłował wszczepić wyższą kulturę bycia wspÃłłczesnym mu Polakom, wraz z rycerskim kultem dla kobiety.Innym przykładem wiersza nie podejmującego tematyki religijnej jest anonimowy utwÃłr „Satyra na leniwych chłopÃłw―, zapisany prawdopodobnie w 1483 roku. Podejmuje on temat konfliktu między panami a kmieciami. Ma cech opisu satyrycznego, piętnuje złe cechy chłopÃłw. Już tytuł zawiera tezę o ich lenistwie, a cały utwÃłr ją uwydatnia. Autor wytyka chłopom unikanie pracy, oszukiwanie, troskę o własne dobra. Przy interpretacji należy uwzględnić Ãłwczesne realia społeczne: sytuacja poddanych nie była jeszcze rozpaczliwa. Chłopi gospodarowali wÃłwczas na powierzchni ok. 16 ha, byli dość zamożni. Pańszczyzna w XIV wieku sprowadzała się do kilku dni w roku, w wieku XV było to już 1-2 dni w tygodniu, co zaczęło wywoływać konflikty i skargi sądowe wnoszone przez chłopÃłw. Wiersz ten nie jest odosobnionym przykładem podjęcia tematu konfliktu międzystanowego. Średniowieczne teksty kaznodziejskie często obrazowały rÃłżne stany - szlachtę, mieszczaństwo, kler, chłopÃłw, określały ich społeczne powinności, piętnowały wykroczenia. Popularność tego typu wypowiedzi wynikała głÃłwnie z troski o zachowanie panującego wÃłwczas hierarchicznego modelu społeczeństwa feudalnego, ktÃłre miało stanowić jedność dzięki wspÃłłdziałaniu rÃłżnych stanÃłw.„Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmierciąâ€• to najdłuższy polski wiersz średniowieczny. Rękopis powstał w latach 1463-1465. Jest to utwÃłr moralizująco-dydaktyczny, podejmujący popularną w średniowieczu myśl memento mori. Na początku utworu umieszczona jest apostrofa do Boga aby pomÃłgł autorowi w stworzeniu dzieła. UtwÃłr ma skłonić ludzi do zastanowienia się nad sobą i poprawy. Zawiera charakterystyczne dla Ãłwczesnej epoki przeświadczenie o nieuchronnym końcu życia wszystkich ludzi. Mistrz Polikarp prosi Boga o łaskę. Widzi ją w kościele gdy jest sam. Widzimy symboliczny, przerażający obraz śmierci.„Uźrzał człowieka nagiegoPrzyrodzenia niewieściegoObraza wielmi szkaradnego (‌)Chuda blada, żÃłłte liceŁszczy się jako miednicaUpadł ci jej koniec nosaZ oczu płynie krwawa rosa (‌)Nie było warg u jej gęby (‌)Grożną kosę w ręku mając―Autor wykorzystał malarski motyw tańcÃłw śmierci. Mistrz Polikarp rozpoczyna dialog ze śmiercią. Ta mÃłwi o swej wielkiej władzy nad ludźmi, niezależnie od ich stanu majątkowego, czy przynależności klasowej. „Wszytki moja kosa skarze―. SzczegÃłlnie pastwić będzie się nad grzesznikami. WyrÃłwna wszystkie niesprawiedliwości. Wszyscy będą musieli cierpieć za swoje przewinienia: duchowni za nadużywanie jadła i napojÃłw, szczegÃłlnie alkoholowych, sędziowie za przekupstwo, kupcy i handlarze za wszelkie nieuczciwości. Do nieba pÃłjdą jedynie ludzie skromni i pobożni, ktÃłrzy żyją w bojaźni bożej. Ci nie muszą lękać się śmierci. UtwÃłr ten wyrasta z chrześcijańskich rozważań o śmierci obejmujących krąg tzw. czterech spraw ostatecznych - mękę, agonię i śmierć, sąd ostateczny, niebo lub piekło. SzczegÃłlnie burzliwy okres XIV-XV w. - kryzys cesarstwa i papiestwa, wstrząsy społeczno-gospodarcze, wojny, epidemie, fala głodu - budziły poczucie zagrożenia i niepewności życia, wzmagając zarazem pogardę dla świata i jego przemijających wartości. Uciechy, pokusy i wspaniałości życia ukazywano jako zwodnicze i podlegające nieubłaganej władzy śmierci.Tekst utworu „Posłuchajcie bracia miłe― pochodzi z lat 70-tych wieku XV. Znajdował się w bibliotece w GÃłrach Świętokrzyskich stąd inna nazwa „Lament świętokrzyski―. Jest to najpiękniejsza pieśń religijna z XV wieku godna porÃłwnania z „Bogurodzicąâ€•. Charakterystyczna jest monologowa forma wypowiedzi i liczne zwroty w wołaczu. Występują liczne archaizmy np. maciora - matka, nie lza nie można, bogactwo epitetÃłw przymiotnikowych np. krwawe gody, miłe narodzenie, miły syn, ciężka chwila. UtwÃłr jest monologiem Matki Bożej, ktÃłra opłakuje swego ukrzyżowanego Syna. Stojąc pod krzyżem skarży się na swÃłj los, ponieważ wspÃłłcierpi z Jezusem. Boleje ponieważ nie może być bliżej syna i mu pomÃłc. Pragnie podeprzeć zwisającą głowę Chrystusa, otrzeć z niego krew, napoić. Matka Boża zwraca się z wyrzutem do Anioła Gabriela, że spotkało ją nieszczęście, a przy zwiastowaniu obiecywał jej radość. Zwraca się także do kobiet by prosiły Boga, aby uchronił ich dzieci od takich cierpień. UtwÃłr niezwykle wymowny, podkreśla cierpienie Maryi. Uwydatnia przede wszystkim ludzki wymiar matczynego cierpienia.„Nie mam ani będę mieć jinegoJeno ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego― http://www.sciaga.dol.pl - Ściąga- wypracowania, ściągi, streszczenia pomoce Powered dydaktyczne by Mambo Generated: 7 March, 2017, 13:02
