Analiza liryki

Małgorzata Kosińska – Pułka - OKE Wrocław
(we współpracy z zespołem humanistycznym w Projekcie EFS - CKE Bank zadań)
Istotne elementy analizy wiersza na poziomie podstawowym
egzaminu maturalnego z języka polskiego
1. Sformułowanie tezy/hipotezy interpretacyjnej (wstępne rozpoznanie głównego
tematu/problemu wiersza).
2. Określenie sytuacji lirycznej, czyli rozpoznanie: typu liryki (charakter liryki,
okoliczności mówienia, typ mówienia), charakteru podmiotu mówiącego (kto, do
kogo, po co mówi?).
3. Ukazanie sposobu konstruowania sytuacji lirycznej: miejsce, czas, obrazowanie.
Wszystkie zabiegi poetyckie oraz elementy świata przedstawionego (miejsce, czas,
obrazowanie) powinny być ujęte integralnie i funkcjonalnie (bez dychotomii).
W obrazowaniu należy dostrzec zabiegi poetyckie, czyli zastosowane w wierszu
zabiegi kompozycyjne i językowe (językowe, to znaczy nie tylko stylistyczne).
Zabiegi językowe to wszystkie ważne dla wymowy wiersza użycia słów, związków
wyrazowych, zabiegów składniowych, form fleksyjnych (np.: używanie imiesłowów,
czasów…).
Środki stylistyczne – mieszczą się w językowych, mają dla liryki szczególne
znaczenie, są to: środki leksykalne, semantyczne (tropy), składniowe, brzmieniowe,
wersyfikacyjne.
W opisie wiersza na poziomie podstawowym ważne, aby środki omówione należały
do tak zwanych oczywistych, czyli były nieskomplikowane.
Przykładowe wyliczenie nieskomplikowanych środków stylistycznych:
środki brzmieniowe, np.: onomatopeja, instrumentacja brzmieniowa,
środki leksykalne, np.: zgrubienia, zdrobnienia, neologizmy, archaizmy,
kolokwializmy,
środki semantyczne, np.: metafory (typy), epitet, porównanie, symbol, alegoria,
środki składniowe , np.: anafora, epifora, paralelizm, powtórzenia, pytanie retoryczne,
wykrzyknienie,
środki wersyfikacyjne, np.: rytm, rym, system wersyfikacyjny (np. sylabotonizm),
refren.
W wierszu zastosowane środki kompozycyjne to także gatunek, miejsca znaczące
i powtarzające się motywy.
4. Interpretacja w kontekstach:
ogólnych,
właściwych (kontekst właściwy wynika z typu wiersza i odniesień, np.: liryka
wyznania implikuje kontekst biograficzny/liryka opisowa implikuje kontekst
historyczny/liryka refleksyjna implikuje kontekst filozoficzny,
kontekstowość łączy się też z intertekstualnością, czyli z kontekstem
historycznoliterackim/z komparatystyką, czyli z kontekstami innych niż literatura
dziedzin sztuki.
5. Asocjacyjność myślenia, skojarzenia w granicach wyznaczonych przez sens wiersza
i przyjętą metodologię jego opisu (bez jej nazywania).
6. Uogólnienie/podsumowanie, czyli tzw. otwarcie „na po czytaniu”.