Polska

warszawa, listopad 2010
Polska 2010
Wstęp
Przez ostatnie trzy lata światowa gospodarka zmagała się z jednym z największych w historii kryzysem finansowym.
Wiele państw musiało ograniczyć wydatki, obniżył się wzrost gospodarczy i wzrosło bezrobocie.
Skutki kryzysu dotknęły także państwa Unii Europejskiej. Brak stabilności ekonomicznej na świecie wymagał
od rządu podjęcia działań, które ochronią polską gospodarkę przed efektami globalnego kryzysu.
Priorytetem była ochrona rynku finansowego, polskich przedsiębiorców i obywateli.
Działania podjęte przez rząd okazały się skuteczne. Kiedy inne kraje zmagały się z recesją, polska gospodarka
odnotowywała wzrost, który utrzymuje się także w tym roku. W pierwszym kwartale 2010 r. nasza gospodarka
rozwijała się w tempie 3 proc. PKB, a w drugim kwartale PKB wzrósł nawet o 3,5 proc. Następnym etapem działań
jest walka z narastającym zadłużeniem. Rząd konsekwentnie realizuje także projekty, które modernizują kraj,
unowocześniają wiele dziedzin życia i wzmacniają pozycję Polski na arenie międzynarodowej.
Spis treści
Finanse publiczne
Fundusze unijne
Prywatyzacja i nadzór właścicielski
Infrastruktura
Przedsiębiorczość
Podatki i daniny publiczne
Rynek pracy
Emerytury i renty
Energetyka
Rolnictwo i obszary wiejskie
Ochrona środowiska
Ochrona zdrowia
Dzieci i rodzina
Edukacja
Nauka i szkolnictwo wyższe
Kultura
Polityka zagraniczna
Armia zawodowa
Wymiar sprawiedliwości
6
11
14
18
23
27
29
32
36
39
43
47
50
54
58
60
63
66
68
Finanse publiczne
Światowy kryzys finansowy i gospodarczy z ostatnich lat pokazał, jak groźne jest zadłużanie się państw w wyniku
nadmiernych deficytów budżetowych. Polski rząd, jako jeden z pierwszych w Europie dostrzegł ryzyko pojawienia
się światowego kryzysu finansów publicznych i wprowadził dyscyplinę finansową, dzięki której od 2009 roku
oszczędności budżetowe brutto wyniosły ok. 2,5 proc. PKB. Dzięki temu Polska nie wpadła w pułapkę zadłużenia
i może teraz wykorzystać polepszającą się koniunkturę gospodarczą do rozpoczęcia dalszych działań redukujących
deficyt. Działania takie są niezbędne, aby nasz kraj mógł zachować opinię wiarygodnego partnera wśród najbardziej
zaawansowanych i odpowiedzialnych gospodarek europejskich.
Deficyt budżetowy
6,2 mld zł
wyniosą w 2010 r. oszczędności
wynikające z wprowadzenia
emerytur pomostowych
6
Deficyt budżetowy oznacza, że wydatki
budżetowe są wyższe niż dochody budżetu państwa. Wysokość tego deficytu
jest różnicą pomiędzy wydatkami i niższymi od nich dochodami budżetu.
Zmniejszenie deficytu w stosunku do wartości zapisanej w ustawach
budżetowych udało się w roku 2008
i 2009. W 2008 deficyt wyniósł
24,3 mld zł (1,9 proc. PKB) przy planowanych 27,1 mld zł (2,1 proc. PKB). W nowelizacji ustawy budżetowej na 2009 rok
założono, że deficyt wyniesie 27,1 mld zł
(2 proc. PKB). Ostatecznie udało się osiągnąć poziom 23,8 mld zł (1,8 proc. PKB).
Deficyt zaplanowany w budżecie na 2010
rok wynosi 52,2 mld zł (3,7 proc. PKB).
Byłby on znacznie wyższy, gdyby nie
Polska 2010
działania oszczędnościowe rządu
mające na celu walkę z narastającym
zadłużeniem. Wykonanie deficytu
zaplanowanego na 2010 rok po III kwartale wynosi 39,5 mld zł (75,7 proc. planu).
Deficyt sektora
finansów publicznych
Deficyt sektora finansów publicznych
występuje wtedy, gdy dochody są niższe
od wydatków publicznych. Pokazuje on,
o ile więcej pieniędzy państwo wydało
niż uzyskało z dochodów.
Według Głównego Urzędu Statystycznego w 2009 roku deficyt sektora
finansów publicznych, zgodnie z metodologią unijną wyniósł 95,7 mld zł, co
stanowi 7,1 proc. PKB. Rok wcześniej
było to 46,9 mld zł, czyli 3,7 proc. PKB.
2,5% PKB
Dług publiczny
W porównaniu z innymi państwami Unii
Europejskiej poziom polskiego deficytu
sektora finansów publicznych plasuje nasz
kraj w środku stawki. Dla porównania:
w Grecji wynosi on 13,6 proc. PKB, w Irlandii – 14,3 proc. PKB, w Wielkiej Brytanii
– 11,5 proc. PKB, w Hiszpanii – 11,2 proc.
PKB. Większość krajów UE odnotowała
w ostatnim czasie wzrost deficytu sektora
finansów publicznych (Tab. 1.1).
Dług publiczny, zgodnie z ustawą o finansach publicznych, to łączne zobowiązania brutto wszystkich jednostek należących do sektora finansów publicznych
(m.in. urzędów administracji publicznej,
jednostek samorządu terytorialnego,
uczelni publicznych, ZUS, KRUS, SPZOZ).
Do długu publicznego nie są wliczane wzajemne zobowiązania jednostek
tyle wynoszą oszczędności
budżetowe brutto od 2009 r.
Tab. 1.1. Wskaźniki ekonomicznie dla wybranych krajów Unii Europejskiej w latach 2005–2009: dynamika PKB, deficyt sektora finansów publicznych jako procent PKB, dług publiczny jako procent PKB.
Kraj
2005
2006
2007
2008
2009
PKB
Deficyt
Dług
PKB
Deficyt
Dług
PKB
Deficyt
Dług
PKB
Deficyt
Dług
PKB
Deficyt
Dług
Francja
1,9
-2,9
66,4
2,2
-2,3
63,7
2,4
-2,7
63,8
0,2
-3,3
67,5
-2,6
-7,5
78,1
Grecja
2,3
-5,2
100
4,5
-3,6
97,8
4,3
-5,1
95,7
1,3
-7,7
99,2
-2,3
-13,6
b.d.
Hiszpania
3,6
+1,0
43
4,0
+2,0
39,6
3,6
+1,9
36,2
0,9
-4,1
39,7
-3,7
-11,2
53,2
Irlandia
6,0
+1,6
27,4
5,3
+3,0
24,9
5,6
+0,1
25
-3,5
-7,3
43,9
-7,6
-14,3
65,5
Niemcy
0,8
-3,3
68
3,4
-1,6
67,6
2,7
+0,2
65
1,0
0,0
66
-4,7
-3,3
73,4
Polska
3,6
-4,1
47,1
6,2
-3,6
47,7
6,8
-1,9
45
5,1
-3,7
47,2
1,7
-7,1
50,9
Portugalia
0,8
-6,1
63,6
1,4
-3,9
64,7
2,4
-2,6
63,6
0
-2,8
66,3
-2,6
-9,4
76,1
Wielka Brytania
2,2
-3,4
42,5
2,8
-2,7
43,5
2,7
-2,8
44,7
-0,1
-4,9
52
-5
-11,5
68,2
UE – 27
2,0
-2,5
62,8
3,2
-1,4
61,4
3
-0,8
58,8
0,5
-2,3
61,6
-4,2
-6,8
73,6
Źródło: Eurostat
7
sektora finansów publicznych. Podobnie
liczony jest dług według metodologii
unijnej (różnica wynika głównie z zaliczenia
zobowiązań Krajowego Funduszu Drogowego do zobowiązań sektora finansów
publicznych.
Według Ministerstwa Finansów na koniec
2009 roku dług publiczny w Polsce wyniósł
669,9 mld zł, co stanowiło 49,9 proc. PKB.
Polski dług publiczny, liczony wg metodologii unijnej, na koniec 2009 roku wyniósł
684,1 mld zł, czyli 50,9 proc. PKB. Tymczasem średnia dla całej UE to 73,6 proc.
PKB, a dla strefy euro – 78,7 proc. Dla
porównania zadłużenie we Włoszech na
koniec 2009 roku wyniosło 116 proc. PKB,
we Francji – 78,1 proc PKB, a w Niemczech
73,4 proc. PKB (Rys. 1.2). W większości
krajów UE, podobnie jak w Polsce, dług
publiczny wzrósł w związku z kryzysem na
świecie (Tab. 1.1). Pomimo iż Polska pod
względem poziomu długu publicznego
mieści się w środku stawki, rząd zdecydował się na podjęcie działań ograniczających
narastanie długu publicznego.
Pakiet konsolidacji
finansów publicznych
W ramach jesiennej ofensywy legislacyjnej rząd przygotował kolejne rozwią-
8
zania ograniczające narastanie deficytu
i zadłużenia państwa. Jednym z najważniejszych jest wprowadzenie reguły
wydatkowej, której głównym zadaniem
będzie ograniczenie wzrostu wydatków
o charakterze uznaniowym, oraz nowych
wydatków „sztywnych”, czyli wynikających z obowiązującego prawa. W ramach
konsolidacji finansów publicznych przewiduje się również m.in. wprowadzenie
obowiązku lokowania wolnych środków
części jednostek sektora finansów publicznych jako depozytu prowadzonego
przez Ministra Finansów. Dzięki temu
Skarb Państwa będzie wykorzystywał
wolne środki finansowe jednostek sektora finansów publicznych zamiast zaciągać pożyczki. Rozwiązanie to ma na celu
obniżenie poziomu długu publicznego
oraz kosztów jego obsługi. Planowane
jest także zmniejszenie liczby pełnych
etatów w sferze budżetowej poprzez,
np. obniżanie wymiaru czasu pracy
i wynagrodzenia. Zmniejszony zostanie
ponadto zasiłek pogrzebowy. W Polsce
wynosi on ponad 6 tys. zł, a np. w Austrii 450 euro, czyli ok. 2000 zł. W niektórych krajach w ogóle nie jest on
przyznawany. Planowane są także zmiany
w emeryturach mundurowych.
Polska 2010
Ustawa o finansach publicznych
Nowe rozwiązania są kontynuacją
wcześniejszych działań mających na celu
konsolidację i wzmocnienie nadzoru nad
finansami publicznymi. Jednym z obowiązujących już – to od stycznia 2010 roku
– rozwiązań jest nowa ustawa o finansach
publicznych. Jej zapisy wprowadziły
jawność i przejrzystość finansów publicznych, a w efekcie – lepszą kontrolę
wydawania pieniędzy z publicznej kasy.
Ustawa zapewnia m.in. jawność sejmowej
debaty nad ustawą budżetową i sprawozdaniem z jej wykonania. Nakłada na
ministra finansów obowiązek informowania o wykonaniu budżetu, w tym o wysokości deficytu lub nadwyżki. Informacje
te muszą być przekazywane co miesiąc.
Do końca maja każdego roku publikowane są dane dotyczące kwoty państwowego długu publicznego i długu Skarbu
Państwa oraz ich relacji do PKB. Ogłaszany jest też wykaz poręczeń i gwarancji
udzielonych przez Skarb Państwa.
System emerytur pomostowych
Rząd podejmował także dodatkowe
działania, których celem było ograniczenie
wydatków z budżetu. Jednym z najważniejszych było wprowadzenie emerytur
pomostowych. Obecnie o jej przyznaniu
decydują obiektywne kryteria medyczne. Emerytury pomostowe przysługują
pracownikom, którzy urodzili się po
31 grudnia 1948 roku i wykonywali pracę
w szczególnych warunkach lub o szczegól-
nym charakterze przez co najmniej 15 lat.
Na emeryturę pomostową można przejść
dopiero po skończeniu 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn.
Dzięki zmianom budżet państwa w 2009
roku zaoszczędził ok. 2,1 mld zł. Planuje się,
że w 2010 roku oszczędności wyniosą ok.
6,2 mld zł, a w 2011 – ok. 10,5 mld zł.
Komitet Stabilności Finansowej
Ważną rolę w stabilizowaniu sektora
finansowego odgrywa Komitet Stabilno-
Rys. 1.2. Dług publiczny jako procent PKB w 2009 r. w krajach UE
116
120
96,2
100
14,5
Luksemburg
Rumunia
Litwa
Polska
Hiszpania
Cypr
Holandia
Irlandia
Niemcy
Belgia
Włochy
0
Estonia 7,2
14,7
Bułgaria
35,3
Czechy
23,9
35,4
Słowacja
20
29,5
35,4
Słowenia
41,4
Dania
36,7
41,9
Szwecja
Łotwa
43,8
Finlandia
40
50,9
53,2
58
67,5
Austria
60,8
68,2
Wielka
Brytania
65,5
68,6
76,1
Portugalia
60
Malta
78,1
Francja
73,4
78,4
Węgry
80
Źródło: Eurostat
(Grecja – brak danych)
9
ści Finansowej powołany w listopadzie
2008 roku. W ramach KSF Minister
Finansów, Prezes Narodowego Banku
Polskiego i Przewodniczący Komisji
Nadzoru Finansowego są zobowiązani
do współpracy w zakresie wymiany
informacji oraz koordynacji działań dla
utrzymania stabilności krajowego systemu finansowego. Komitet na bieżąco dokonuje także oceny krajowego systemu
finansowego i sytuacji na rynkach międzynarodowych oraz opracowuje zasady
współdziałania na wypadek wystąpienia
zagrożenia dla tego systemu.
Polska w Klubie Platynowym
Kondycję polskiej gospodarki, stan
finansów publicznych i wiarygodność
Polski pozytywnie ocenili eksperci Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
10
Świadczy o tym decyzja MFW o udostępnieniu Polsce Elastycznej Linii Kredytowej
(Flexible Credit Line, FCL) w wysokości
ok. 20,5 mld dolarów. Dzięki temu Polska
znalazła się w tzw. Klubie Platynowym najbardziej stabilnych i wiarygodnych krajów.
Przygotowania do
wprowadzenia budżetu
zadaniowego
W Ministerstwie Finansów trwają prace
nad wdrożeniem budżetu zadaniowego. Budżet zadaniowy jest sporządzany
w układzie funkcji, zadań i podzadań.
Reforma budżetu ma zwiększyć przejrzystość i czytelność ustawy budżetowej,
a także sprawozdań z jej wykonania.
W 2008 roku przygotowano m.in.
założenia metodologiczne oraz legislacyjne regulujące zasady funkcjonowania
Polska 2010
budżetu zadaniowego oraz opracowano
po raz pierwszy programy wieloletnie
w układzie zadaniowym, które zostały
umieszczone w projekcie ustawy budżetowej na rok 2009.
Do 2011 roku zakończone zostaną m.in.
prace przy przygotowaniu systemów
planowania, wykonania, sprawozdawczości, monitoringu oraz ewaluacji budżetu
zadaniowego oraz dotyczące podstaw
legislacyjnych regulujących zasady
funkcjonowania budżetu zadaniowego.
Opracowana zostanie także baza mierników dla wszystkich funkcji państwa
Rząd planuje, że pierwsza prezentacja
budżetu państwa w układzie zadaniowym w kształcie ustawy budżetowej
równolegle z budżetem tradycyjnym
odbędzie się w 2012 roku. Będzie to
projekt ustawy budżetowej na 2013 rok.
Fundusze unijne
W latach 2007–2013 Polska otrzyma z Unii Europejskiej ponad 67 mld euro. Nasz kraj rozdysponował już ponad
połowę tej sumy. Przy tak szybkim tempie pozyskiwania funduszy w wielu dziedzinach pieniądze na unijne
konkursy zostaną wydane już w 2011 roku. Polska jest liderem w wykorzystywaniu środków z Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności. Spośród
wszystkich państw UE nasz kraj pozyskał już w sumie 13,05 mld euro w postaci zaliczek i refundacji.
Dla porównania: Hiszpania pozyskała 7,16 mld euro, a Niemcy 5,89 mld euro (Rys. 21).
Skuteczność w pozyskiwaniu
pieniądze z UE
Fundusze europejskie są ważnym czynnikiem rozwoju polskiej gospodarki. Korzystają z nich m.in. przedsiębiorcy, rolnicy,
samorządy, uczelnie, szkoły, szpitale,
organizacje pozarządowe czy instytucje
kultury.
Od początku uruchomienia programów unijnych do 7 listopada 2010 roku
podpisano ponad 45 tys. umów o dofinansowanie na kwotę blisko 203 mld zł,
w tym dofinansowanie z UE wynosi
141,5 mld zł. Stanowi to 54 proc. środków europejskich przyznanych Polsce na
lata 2007–2013.
W 2008 roku z przyznanej nam puli pieniędzy pozyskaliśmy 37,6 mln zł. Na 2009
rok rząd założył, że Polska wykorzysta
16,8 mld zł środków europejskich – plan
wykonano w 101 proc. Komisja Europejska
otrzymała z Polski faktury o wartości
16,9 mld zł. W 2010 roku Ministerstwo
Rozwoju Regionalnego chce pozyskać
jeszcze więcej – 27 mld zł (Rys. 2.2).
Uproszczenie procedur
i działania antykryzysowe
Duże znaczenie dla przyspieszenia pozyskiwania funduszy unijnych ma pakiet
antykryzysowy Ministerstwa Rozwoju
Regionalnego w ramach „Planu Stabilności i Rozwoju”.
Ważnym elementem pakietu jest rozszerzenie katalogu beneficjentów mogących
korzystać z zaliczek na poczet realizacji
projektów, ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorców oraz samorządów.
54 %
środków europejskich przyznanych
Polsce w unijnym budżecie na
lata 2007–2013 wykorzystaliśmy
do 7 listopada 2010 r.
11
W tym celu znowelizowano rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego
z 7 września 2007 r. w sprawie wydatków związanych z realizacją programów
operacyjnych.
W ramach pakietu podjęto również działania usprawniające sposób
przekazywania samorządom środków budżetowych w ramach dotacji
rozwojowej na realizację regionalnych
programów operacyjnych, wprowadzono nagrody za efektywność instytucji
zaangażowanych w wdrażanie unij-
nej pomocy oraz przyspieszono zwrot
wydatków w przypadku tzw. dużych
projektów. Chodzi o projekty infrastrukturalne o wartości powyżej 50 mln euro
oraz projekty środowiskowe o wartości powyżej 25 mln euro. Dodatkowo,
przeprowadzono standaryzację terminów
i procesów, co znalazło swoje odzwierciedlenie w zmianach w wytycznych,
zarządzeniach, zaleceniach oraz instrukcjach i dokumentach wykonawczych.
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
zainicjowało akcję „Proste Fundusze”.
Przy ministrze został powołany zespół ekspertów, których zadaniem jest
badanie indywidualnych i systemowych
przypadków nadmiernej komplikacji
procedur. Pierwsze posiedzenie zespołu
odbyło się 13 sierpnia 2008 roku. Od
tamtego czasu wprowadzono w życie
wiele usprawnień i ułatwień w procedurach. Wiele z nich to pomysły samych
beneficjentów. Każdy, kto ma uwagi i pomysły na uproszczenie procedur może
w tej sprawie skontaktować się z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego.
Rys. 2.1. Wykorzystanie środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności
z perspektywy finansowej 2007–2013 (stan na 24 października 2010 r.) [mld euro]
12000
10000
13046,71
14000
101,69
78,78
Cypr
Dania
8,11
131,09
Malta
Luxemburg
219,71
331,29
Austria
Irlandia
340,95
Finlandia
244,30
455,48
Belgia
Holandia
720,44
Słowenja
262,69
955,31
Bułgaria
Szwecja
1011,73
Estonia
1876,74
Słowacja
1061,11
1904,63
Litwa
Łotwa
2010,18
2366,46
Rumunia
Wielka
Brytania
2457,27
Francja
3052,40
Grecja
3856,68
4405,69
Portugalia
Niemcy
Hiszpania
Polska
0
Włochy
4565,30
Węgry
2000
4580,76
4000
Czechy
6000
5888,07
7155,73
8000
Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
12
Polska 2010
Krajowa Strategia Rozwoju
Regionalnego
Rząd przyjął „Krajową Strategię Rozwoju
Regionalnego 2010–2020”. Dokument ten
określa cele i priorytety rozwoju poszczególnych regionów, co będzie przekładało
się na rozwój całego kraju. Wprowadza
szereg modyfikacji sposobu planowania i prowadzenia polityki regionalnej.
wcześniej się spodziewano, m.in. dzięki
zmianom kursowym walut.
Za pieniądze z funduszy strukturalnych
wybudowano lub wyremontowano 5 tys.
km dróg, 636 km torów kolejowych oraz
ponad 10 tys. km sieci kanalizacyjnych.
Środkami europejskimi wsparto także
ponad 18,5 tys. przedsiębiorstw, a ponad
690 tys. uczniów i studentów skorzystało z unijnych stypendiów. Za pieniądze
europejskie odrestaurowano także wiele
obiektów zabytkowych.
Dokończenie wydatkowania
funduszy unijnych na lata
2004–2006
20
W 2009 roku zakończono wydawanie
pieniędzy unijnych przyznanych na
inwestycje w latach 2004–2006. Fundusze
strukturalne, czyli 8,6 mld euro, zostały
wykorzystane w całości. Polska wydała
104 proc. tej kwoty, a więc więcej niż
Rys. 2.2. Wykorzystanie funduszy europejskich przyznanych Polsce
w unijnym budżecie na lata
2007–2013 [mld zł]
30
27
25
16,9
Rząd chce, aby wszystkie regiony Polski
miały równy dostęp do infrastruktury,
wiedzy czy nowoczesnych technologii.
Dlatego intensywnie wspiera rozwój
wschodnich regionów naszego kraju. Na
5 wschodnich województw (podlaskie,
podkarpackie, lubelskie, świętokrzyskie,
warmińsko-mazurskie) przeznaczonych
zostało średnio niemal 790 euro na mieszkańca. W pozostałych województwach
jest to 585 euro na głowę mieszkańca.
Województwa wschodnie otrzymały też
dodatkowe środki w ramach programu
Rozwój Polski Wschodniej, w wysokości
prawie 2,3 mld euro. W sumie, włączając inwestycje realizowane na szczeblu
krajowym, województwa te otrzymały na
lata 2007–2013 prawie 25 mld euro na
realizację inwestycji.
Wzmocniona została rola regionów, które
same będą decydować na co wydawać
fundusze unijne, uwzględniając prawdziwe
potrzeby mieszkańców. Finansowane będą
tzw. ośrodki wzrostu, które będą wpływać
na rozwój całych regionów. KSRR przewiduje również dodatkowe wsparcie dla
województw Polski Wschodniej, obszarów
wiejskich oraz obszarów przygranicznych.
Podobne koncepcje obowiązują w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Poszczególne zapisy dokumentu będą wdrażane
stopniowo od 2010 roku tak, aby całość
proponowanych zmian była gotowa przed
rokiem 2013.
„Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010–2020” powstała w oparciu
o założenia zawarte w „Raporcie Polska
2030. Wyzwania rozwojowe” autorstwa
Zespołu Doradców Strategicznych Prezesa
Rady Ministrów.
15
10
5
37,6 mln
Pomoc dla wschodnich
województw
0
2008
2009
Plan na 2010
Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
13
Prywatyzacja i nadzór właścicielski
Prywatyzacja odgrywa istotną rolę w budżecie państwa, a także sprzyja rozwojowi gospodarki opartej na własności
prywatnej. Z uwagi na powolne tempo działań prywatyzacyjnych w latach 2005–2008, w kwietniu 2008 roku Rada
Ministrów przyjęła Plan prywatyzacji na lata 2008–2011. Celem planu jest dokończenie przemian gospodarczych
w Polsce oraz wzmocnienie roli jaką odgrywa prywatyzacja w stabilizacji finansów publicznych. Po aktualizacji na
początku 2009 roku plan zawiera łącznie 802 podmioty z niemal wszystkich sektorów gospodarki. Rząd wdrożył
także przepisy wprowadzające przejrzystość procesów prywatyzacyjnych oraz jawny i otwarty nabór do rad
nadzorczych i zarządów spółek Skarbu Państwa.
Realizacja planu prywatyzacji
26,3 mld zł
wyniosły przychody z prywatyzacji
od stycznia do listopada 2010 roku
14
W roku 2008 i na początku roku 2009
gospodarka światowa osłabiona była głębokim kryzysem, co pośrednio przełożyło się na zmniejszenie zainteresowania
potencjalnych inwestorów polską ofertą
prywatyzacyjną. Pomimo tych niekorzystnych czynników od początku realizacji
Planu prywatyzacji do listopada 2010
roku rozpoczęto procesy prywatyzacyjne
ponad 98 proc. spółek uwzględnionych w planie, tj. 792 przedsiębiorstwa.
W tym okresie zakończono proces prywatyzacji 361 spółek.
W samym 2010 roku sukcesem zakończyły się prywatyzacje 172 spółek,
Polska 2010
z czego 29 zostało przekazanych samorządowi terytorialnemu. Sprzedaż
niektórych spółek podzielona została na
kilka projektów.
W listopadzie 2010 Ministerstwo Skarbu Państwa prowadziło ok. 420 projektów prywatyzacyjnych. W ponad 200
przypadkach trwały poszukiwania
inwestora.
Przychody z prywatyzacji
Przychody nie są jedynym argumentem
przemawiającym za prywatyzacją. Gospodarki oparte na własności prywatnej
zapewniają obywatelom wyższy poziom
życia. Od 1998 roku wpływy z prywa-
Rys. 3.1. Przychody z prywatyzacji w latach 2005–2010 [mld zł]
26,3
25
20
15
10
ły, a przychody zaczęły systematycznie
wzrastać. W pierwszym roku realizacji Planu prywatyzacji wyniosły one
2,37 mld zł, w 2009 roku już 6,59 mld zł.
W 2010 roku, zgodnie z szacunkami,
przekroczą 25 mld zł. Według stanu na
9 listopada 2010 r. przychody z tytułu
zawartych umów prywatyzacyjnych wynoszą ok. 26,3 mld zł (Rys. 3.1).
Na koniec
2006
Na koniec
2007
Na koniec
2008
6,592
0,621
Na koniec
2005
2,371
3,847
5
1,947
Spółki strategiczne
0
Na koniec
2009
Stan na
09.11.2010
Źródło: Ministerstwo Skarbu Państwa
tyzacji stanowią element przychodów
budżetowych państwa i przeznaczone
są na realizację niektórych programów
społecznych i pokrycie deficytu budżetowego, a od 2001 roku również na
potrzeby restrukturyzacji gospodarki.
Środki te zabezpieczają dodatkowo przyszłe emerytury, a także stanowią główny
strumień finansowy zasilający Fundusz
Nauki czy Fundusz Restrukturyzacji
Przedsiębiorstw.
W 2005 roku przychody z prywatyzacji wynosiły 3,84 mld zł. W 2006
roku prywatyzacja została praktycznie
zatrzymana, a przychody z tego tytułu
wyniosły 0,6 mld zł. W 2007 roku było
to 1,9 mld zł. Od 2008 roku procesy
prywatyzacji zdecydowanie przyspieszy-
Udział państwa w gospodarce powinien
być minimalny, są jednak spółki, w których wskazane jest jego zaangażowanie
ze względu na ich strategiczny charakter
dla całej gospodarki. Dlatego nie wszystkie podmioty pozostające w nadzorze
Skarbu Państwa objęte zostaną procesem
prywatyzacji. W Planie prywatyzacji
zamieszczono listę spółek z niej wyłączonych. Są to niektóre spółki z takich
sektorów, jak energetyczny, naftowy czy
media publiczne.
Debiuty na Giełdzie Papierów
Wartościowych
W ciągu ostatnich trzech lat wiele
spółek z udziałem Skarbu Państwa
z sukcesem zadebiutowało na Giełdzie Papierów Wartościowych w War-
15
802
tyle podmiotów zostało
zapisanych w „Planie prywatyzacji
na lata 2008–2011”
16
szawie. Debiuty te stały się ważnymi
wydarzeniami na rynku, zwracając
uwagę zagranicznych inwestorów. Do
najbardziej udanych ofert publicznych i emisji na warszawskim parkiecie
należą PKO BP S.A., PZU SA, Enea S.A.,
Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A., PGE
Polska Grupa Energetyczna S.A., Tauron
Polska Energia S.A. oraz Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach S.A. Łącznie
z tych transakcji pozyskano dla spółek
oraz dla Skarbu Państwa 20,6 mld zł, a akcje debiutujących spółek zakupiło ponad
800 tys. inwestorów indywidualnych.
W 2010 roku rozpoczęto przygotowania do prywatyzacji Giełdy Papierów
Wartościowych w Warszawie S.A. Debiut
spółki na warszawskim parkiecie miał
miejsce 9 listopada 2010 roku. Na akcje
giełdy zapisało się ponad 320 tysięcy
inwestorów indywidualnych, a popyt
wśród inwestorów instytucjonalnych
przewyższył podaż ponad 25 razy. Wartość oferty przekroczyła 1,2 mld zł.
Pozostałe projekty
prywatyzacyjne
Rząd rozpoczął pierwsze od 8 lat prywatyzacje w spółkach uzdrowiskowych,
w tym m.in. w spółce Uzdrowisko Ustka
Polska 2010
czy Uzdrowisko Kraków Swoszowice.
Dzięki działaniom prywatyzacyjnym
możliwe jest podwyższenie kapitału w spółkach uzdrowiskowych przy
jednakowym utrzymaniu miejsc pracy.
Do działań prywatyzacyjnych włączone
zostały także spółki w sektora przedsiębiorstw komunikacji samochodowej
(PKS). W czerwcu 2010 roku podpisano umowę o sprzedaży udziałów w 6
spółkach działających na Mazowszu.
Wartość transakcji wyniosła ponad 77
mln zł. Kupujący zobowiązał się także do
inwestycji w spółki na kwotę 65 mln zł
oraz zagwarantowanie zatrudnienia dla
obecnych pracowników.
Promocja prywatyzacji
Rząd stale prowadzi także działania,
których celem jest zwiększenie zainteresowania potencjalnych inwestorów
ofertą Skarbu Państwa. Do najważniejszych inicjatyw należy utworzenie
Centrum Relacji Inwestorskich – ośrodka
zapewniającego bieżącą informację
o ofercie prywatyzacyjnej dla inwestorów, czy spotkania ministra skarbu
państwa z inwestorami, tzw. roadshows,
podczas których przedstawiana jest
oferta prywatyzacyjna. Rząd wspiera
także działania wzmacniające akcjonariat
obywatelski, czyli udział w prywatyzacji
inwestorów indywidualnych.
Prawo usprawniające procesy
prywatyzacyjne
Skuteczna prywatyzacja wiąże się
z przyjęciem szeregu rozwiązań prawnych
usprawniających cały proces. Najważniejszą zmianą przyspieszającą prywatyzację
była nowelizacja ustawy o komercjalizacji
i prywatyzacji z grudnia 2008 roku. Nowe
przepisy uprościły procedury i skróciły
czas trwania procesów prywatyzacyjnych,
zwiększając jednocześnie ich jawność
i przejrzystość. Ponadto, rozszerzone
zostały możliwości dokonywania bezpłatnego przekazywania akcji lub udziałów należących do Skarbu Państwa jednostkom
samorządu terytorialnego lub związkom
jednostek samorządu terytorialnego.
Opracowano także szereg zmian do
istniejących rozporządzeń, które regulują
szczegółowy tryb zbywania akcji Skarbu
Państwa, analizy spółki, przeprowadzanej
przed zaoferowaniem do zbycia akcji
należących do Skarbu Państwa czy analizy
przedsiębiorstwa państwowego dokonywanej przed wydaniem zarządzenia
o prywatyzacji bezpośredniej.
Nadzór właścicielski
W marcu 2010 roku Minister Skarbu
Państwa znowelizował zasady nadzoru
właścicielskiego. Przesłanką wprowadzenia trzeciej edycji Zasad nadzoru było
przede wszystkim dostosowanie istniejących zapisów do obecnie obowiązujących przepisów prawa. Dodano również
uregulowania dotyczące pełnomocnika
wspólnika. Opracowano także wskazówki
dotyczące wykonywania czynności przez
radę nadzorczą jednoosobowej spółki
Skarbu Państwa oraz spółki z większościowym udziałem Skarbu Państwa.
Ponadto, dzięki zmianom corocznie określane są wytyczne dla jednoosobowych
spółek Skarbu Państwa i z większościo-
wym udziałem SP w sprawie sporządzania sprawozdań finansowych.
Przejrzyste nabory i konkursy
W grudniu 2007 roku Minister Skarbu
Państwa wydał pierwsze w historii zarządzenie wprowadzające jawny i otwarty
nabór kandydatów do rad nadzorczych
i członków zarządu. Dzięki niemu postępowania kwalifikacyjne przeprowadzane
są w trybie publicznym, a ogłoszenia o naborze zamieszczane są na stronach internetowych Ministerstwa Skarbu Państwa.
Ponadto, w listopadzie 2010 roku rząd
przyjął nowe rozwiązania dotyczące rad
nadzorczych w spółkach o szczególnym
znaczeniu dla Skarbu Państwa. Na członków rad w tych spółkach będą mogły być
powoływane tylko osoby posiadające
rekomendacje Komitetu Nominacyjnego. W jego skład wejdzie 10 członków
powoływanych przez premiera. Premier
przy wyborze będzie brał pod uwagę ich
wiedzę, doświadczenie i autorytet.
17
Infrastruktura
Przez wiele lat rozwój infrastruktury napotykał na jedną kluczową barierę: biurokrację. Inwestycje blokowały
ciągnące się latami procedury związane np. z decyzjami środowiskowymi, wysiedleniami czy przetargami.
Było to szczególnie widoczne przy tworzeniu nowych projektów drogowych. Rząd zajął się uproszczeniem
i uporządkowaniem przepisów, dzięki czemu wszystkie przetargi na autostrady zawarte w rządowym programie
do 2012 roku zostały już ogłoszone. Zwiększono także pulę pieniędzy na inwestycje drogowe – w 2006 roku
na ich budowę i modernizację wydano 7,7 mld zł, a w 2009 już 18,4 mld zł. W 2010 roku na wydatki na budowę
i utrzymanie dróg krajowych rząd przeznaczy około 20 mld złotych.
Drogi i autostrady
1725
– na tyle kilometrów autostrad
i dróg ekspresowych podpisane
zostały umowy
18
Budowa w Polsce nowych dróg i modernizacja już istniejących to jedyny sposób
na zwiększenie bezpieczeństwa i skrócenie czasu podróży. Ale drogi to nie
tylko sieć nowoczesnych autostrad i dróg
ekspresowych – ważne są także nowe
obwodnice oraz poprawa stanu zaniedbanych dróg lokalnych. Od początku
kadencji do 2 listopada 2010 roku podpisano umowy na budowę 1725 km dróg
krajowych, w tym na 743 km autostrad
oraz 981 km dróg ekspresowych, obwodnic i dużych przebudów dróg (Rys.
4.1.) W tym samym okresie oddano do
ruchu 996km dróg: 180,6 km autostrad,
Polska 2010
358 km dróg ekspresowych, 107 km
obwodnic i 349,5 km przebudowanych
dróg (Rys. 4.2.). Obecnie w budowie
i przebudowie jest 1423 km dróg, w tym
735 km autostrad, 510 km dróg ekspresowych, 102 km obwodnic oraz 75,5 km
wzmocnień i przebudów dróg (stan na
2 listopada 2010 roku).
Oprócz inwestycji w główne szlaki
drogowe rząd zadbał o lokalne drogi
samorządowe. W 2008 roku przyjęto
Narodowy Program Przebudowy Dróg
Lokalnych. W latach 2009–2011 na jego
realizację budżet państwa będzie co roku
przeznaczał kwotę 1 mld zł, a jednostki
samorządu terytorialnego co najmniej
2748 km
1 mld zł wkładu własnego. W 2009 roku
w całej Polsce zmodernizowano lub wybudowano przeszło 2,7 tys. km dróg lokalnych, a do końca 2010 roku planowana
jest modernizacja kolejnych 2,8 tys. km
dróg gminnych i powiatowych. W 2008
roku zakładano, że program obejmie
ok. 6 tys. km dróg lokalnych, jednak jeśli
utrzymane zostanie dotychczasowe tempo, to do końca 2011 roku może on objąć
ok. 8 tys. tego rodzaju dróg. Rząd planuje
kontynuację programu po 2011 roku.
1000 km torów. Podpisano też umowy na
modernizację kolejnych 1500 km.
Zadbano o poprawę stanu dworców
kolejowych. Obecnie realizowany jest
program modernizacji 44 dworców. Do
2012 roku przeznaczy się na ten cel ponad 980 mln zł. Największe przebudowy
zaplanowano m.in. na dworcach Gdynia
Główna, w Krakowie i Wrocławiu, które
są realizowane ze znaczącym wsparciem
Kolej
Rys. 4.1. Liczba kilometrów autostrad, dróg ekspresowych, obwodnic i dużych przebudów
dróg krajowych według podpisanych umów w latach 2007–2010
299,1
300
200
210,1
220,1
224,3
227,4
250
100
48,7
68,2
71
50
0
2007
(listopad-grudzień)
Autostrady
Drogi ekspresowe
2008
2009
Obwodnice
57,6
38,6
116
117,1
150
26,7
Równoległe z modernizacją sieci dróg
systematycznie zwiększa się środki na
inwestycje kolejowe (Rys. 4.3.). Biorąc
pod uwagę łącznie środki UE, budżetu
państwa, funduszu kolejowego, kredyty
międzynarodowych instytucji finansowych zaciągnięte przez PKP Polskie Linie
Kolejowe i gwarantowane przez rząd,
a także środki własne zarządcy infrastruktury w 2007 roku było to 2,4 mld
zł. W 2010 roku nakłady zwiększyły się
do 4,7 mld zł, a w 2011 roku fundusze
na rozwój i modernizację transportu
szynowego przekroczą 10 mld zł. Od
listopada roku 2007 sfinalizowano prace
modernizacyjne i remontowe ponad
dróg lokalnych zostało
przebudowanych w 2009 r.
2010
Duże przebudowy dróg krajowych
Źródło: Ministerstwo Infrastruktury
19
Porty lotnicze
UE, a także dworcach Poznań Główny i Katowice Osobowa, realizowane
z udziałem kapitału prywatnego.
Rząd oddłużył także spółkę Przewozy
Regionalne – dzięki zmniejszeniu zadłużenia o ponad 2,1 mld zł poprawiono
kondycję finansową spółki. Ta bezprecedensowa operacja została przeprowadzona w latach 2008–2009, czyli w okresie kryzysu gospodarczego.
nakłady w wysokości 3 mld zł. Ze środków
tych zaplanowano modernizację ośmiu
portów lotniczych, w tym m.in. Portu
Lotniczego im. F. Chopina w Warszawie
(1,2 mld zł), Portu Lotniczego w Gdańsku
(396 mln zł), Portu Lotniczego we Wrocławiu (457 mln zł). Inwestycje już ruszyły
w siedmiu portach lotniczych należących
do Transeuropejskiej Sieci Transportowej
TEN-T oraz w Łodzi i Bydgoszczy.
Polacy coraz częściej korzystają z transportu lotniczego, dlatego ważne są
inwestycje zapewniające odpowiednią
przepustowość i bezpieczeństwo stale rosnącej liczby lotów. W 2007 roku nakłady
na budowę i modernizację infrastruktury lotniskowej wyniosły ok. 300 mln zł.
W 2009 roku na ten cel przeznaczono 352
mln zł, a na lata 2010–2011 przewidziano
Rys. 4.2. Liczba kilometrów dróg ekspresowych, autostrad i obwodnic oddanych w latach 2005–2009
135,2
140
24,9
27,2
66,7
66,3
25
52,12
9,5
6,73
4,7
19,1
35
54,05
70
90,5
88,9
103
105
0
2005
Autostrady
20
Drogi ekspresowe
2006
2007
Obwodnice
2008
2009
Źródło: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad
Polska 2010
Rząd wspiera także zakładanie nowych
lotnisk cywilnych. Na ten cel przekazywane są samorządom grunty należące do
zasobów MON (ok. 5 tys. ha). Ponadto
przygotowywany jest plan komercjalizacji
„Portów Lotniczych”. Ustawa w tej sprawie
ma przekształcić przedsiębiorstwo „Porty
Lotnicze” w spółkę prawa handlowego,
co umożliwi jej lepszą działalność biznesową. Zmiana formy działalności ma także
projektów związanych z mistrzostwami
(budowa dróg, stadionów, modernizacja
kolei i lotnisk) to ponad 100 mld zł. Jednym z kluczowych punktów są stadiony
wraz z odpowiednią infrastrukturą. W lutym 2008 roku podjęta została decyzja
o przekazaniu miastom-organizatorom
po tysiąc euro na każde krzesełko. Dzięki
temu Poznań i Wrocław otrzymają rządowe wsparcie w wysokości blisko 30 mln,
zwiększyć efektywność funkcjonowania
spółki – dotyczyć to będzie uporządkowania i większej przejrzystości procesów
związanych z zarządzaniem i nadzorem.
Prowadzone są też analizy budowy nowego centralnego lotniska w Polsce.
Euro 2012
Rząd realizuje inwestycje związane z organizacją Euro 2012. Wartość wszystkich
Rys. 4.3. Nakłady na budowę i modernizację linii kolejowych oraz dworców [mld zł]
10,3
10
8
224,5 mln
44,1 mln
2,8
3,1
3,3 mln
1,1 mln
2,4
1,37
2,1 mln
1,8 mln
2
0,95
4
322,2 mln
4,7
6
0
2005
2006
Nakłady na budowę i modernizację linii kolejowych
2007
2008
Nakłady na modernizację dworców
2009
2010 r.
(plan)
2011 r.
(plan)
Źródło: Ministerstwo Infrastruktury
21
a Gdańsk 40 mln euro. Rząd finansuje
w całości budowę Stadionu Narodowego
w Warszawie. Całkowity koszt tej inwestycji to 1,9 mld zł.
Uproszczenie przepisów
inwestycyjnych
Od września 2008 roku obowiązuje nowa
specustawa drogowa, dzięki której proces budowy uległ znacznemu skróceniu,
a nieruchomości pod inwestycje pozyskiwane są dużo sprawniej. Ustawa ograniczyła biurokrację: zamiast dwóch decyzji
(o ustaleniu lokalizacji drogi i o pozwoleniu na budowę) do rozpoczęcia budowy
wymagana jest jedna (o zezwoleniu na
realizację inwestycji). Nowe przepisy
wprowadziły także zachęty dla właścicieli
do wcześniejszego wydania nieruchomości. Jeśli właściciel opuści nieruchomość
w terminie 30 dni, odszkodowanie, które
otrzymuje, zwiększy się o 5 proc. Dodatkowo właściciele nieruchomości z zabudową otrzymują po 10 tys. zł na pokrycie
22
dodatkowych wydatków, np. związanych
z przeprowadzką. Ustawa wprowadziła
także sankcje dla organu, który zwleka
z podjęciem decyzji.
W kwietniu 2009 roku rząd przyjął podobne rozwiązania w specjalnej ustawie
dotyczącej budowy infrastruktury przystadionowej na Euro 2012. Dzięki temu
możliwa jest sprawna realizacja harmonogramu budowy obiektów niezbędnych
dla organizacji mistrzostw.
Polska straciłaby miliardy euro funduszy
unijnych. Dodatkowo opracowano kompleksową prognozę oddziaływania na
środowisko dla inwestycji drogowych do
2012 roku, godząc interesy drogowców
i ekologów. Powołano także Generalną
Dyrekcję Ochrony Środowiska, dzięki
której czas wydawania decyzji środowiskowych, niezbędnych do uruchomienia
budowy dróg i autostrad, został skrócony
z 300 do 100 dni.
Likwidacja barier związanych
z ochroną środowiska
Prawo zamówień publicznych
W procesie budowy niezwykle ważna jest
ochrona środowiska naturalnego. Dlatego
w 2008 roku rząd przyjął skuteczne
rozwiązania łączące realizację inwestycji
z ochroną środowiska. Dzięki ustawie
o udziale społeczeństwa w ochronie
środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko wszystkie inwestycje
infrastrukturalne spełniają wymagania
środowiskowe UE. Bez nowego prawa
Polska 2010
Od października 2008 roku obowiązuje
zmieniona ustawa Prawo zamówień publicznych, dzięki której procedury przetargowe mogą przebiegać szybciej. Nowe
przepisy umożliwiają m.in. dokonywanie
korekt w treści ogłoszenia, dzięki czemu
niemożliwe jest już zaskarżanie korzystnych ofert ze względu na drobne pomyłki
pisarskie. W przeszłości blokowało to
wiele inwestycji, opóźniając rozpoczęcie
budowy nawet o kilkanaście lat.
Przedsiębiorczość
W raporcie Banku Światowego „Doing Business 2011” Polska awansowała z 72. pozycji w 2010 roku na 70. miejsce.
Raport ocenia łatwość prowadzenia biznesu według takich kryteriów, jak m.in. zakładanie i zamykanie firmy,
dostępność kredytu, zatrudnianie pracowników i system podatkowy. W Polsce weszło już w życie szereg regulacji,
których celem jest ułatwienie i uproszczenie działalności gospodarczej oraz wspieranie przedsiębiorczości.
Wprowadzenie kolejnych rozwiązań jest planowane w ramach jesiennej ofensywy legislacyjnej.
Zmiany w ustawach o PIT i CIT
Wprowadzono ułatwienia dotyczące
przyspieszonej metody jednorazowej
amortyzacji. Dzięki ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych
i prawnych metodę tę mogą stosować
mali podatnicy oraz firmy rozpoczynające działalność w latach 2008–2010.
Umożliwia ona zaliczanie do kosztów
podatkowych wydatków poniesionych na
inwestycje do 100 tys. euro (dotychczas
50 tys. euro) w postaci jednorazowo dokonywanych odpisów amortyzacyjnych.
Przepisy te dotyczą firm inwestujących
w środki trwałe, z wyjątkiem samochodów osobowych. Metoda amortyzacji
objęła nabyte, wytworzone, nowe,
używane oraz ulepszone środki trwałe,
np. maszyny, urządzenia, wyposażenie,
itd. Ułatwieniami objęto także firmy
prowadzące działalność innowacyjno-rozwojową. W wyniku zmian, podatnicy
mają prawo wyboru zaliczenia kosztów
prac rozwojowych do kosztów podatkowych w momencie ich poniesienia lub
jednorazowo po ich zakończeniu. Zmiany
w ustawach o PIT i CIT obowiązują od
maja 2009 roku.
Mniej uciążliwe kontrole
u przedsiębiorców
Dzięki nowelizacji ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej, która weszła
w życie w marcu 2009 roku, kontrole
u przedsiębiorców są krótsze i dostosowane do wielkości firmy. Czas trwania
wszystkich kontroli w roku nie może
przekroczyć: 12 dni roboczych u mikroprzedsiębiorców, 18 dni roboczych u małych przedsiębiorców, 24 dni roboczych
70.
miejsce zajmuje Polska w 2011 r.
w raporcie oceniającym łatwość
prowadzenia biznesu według Banku
Światowego. Polska awansowała
z 72. pozycji w 2010 roku.
23
12dni
dni roboczych nie mogą
przekroczyć wszystkie kontrole
u mikroprzedsiębiorców w ciągu roku
24
u średnich przedsiębiorców oraz 48 dni
roboczych u pozostałych przedsiębiorców. Wprowadzono również zasadę, że
kontrolowany jest nie przedsiębiorca,
ale prowadzona przez niego działalność
gospodarcza.
Przedsiębiorca, który poniósł rzeczywistą szkodę wskutek kontroli przeprowadzonej niezgodnie z przepisami, ma
prawo do odszkodowania. Jednocześnie
materiały zgromadzone przez organ
kontroli z naruszeniem prawa, nie mogą
stanowić dowodu w postępowaniu
administracyjnym, podatkowym, karnym lub karnoskarbowym, dotyczącym
przedsiębiorcy. Kontrolerzy muszą także
powiadamiać przedsiębiorcę o zamiarze
przeprowadzenia kontroli, z wyjątkiem
szczególnych przypadków wskazanych
w ustawie, np. w przypadku zagrożenia
ludzkiego zdrowia czy podejrzenia popełnienia przestępstwa.
Zawieszanie działalności
gospodarczej
Od września 2008 roku istnieje możliwość zawieszenia na okres do 24 miesięcy
działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę niezatrudniającego pracowników. W tym czasie nie musi on płacić
Polska 2010
zaliczek na poczet podatku dochodowego oraz składać deklaracji VAT. Nie
ma także obowiązku opłacania składek
na ubezpieczenia społeczne za okres
zawieszenia działalności. Osoby prowadzące działalność w okresie zawieszenia
mogą ubezpieczać się dobrowolnie.
Rozwiązania korzystne dla przedsiębiorców zapisano w nowelizacji ustawy
o swobodzie działalności gospodarczej,
która wprowadziła także uproszczenia
w zakładaniu firm. Praktyka pokazała, że
skuteczne wprowadzenie zasady „jednego okienka” wymaga dopracowania
niektórych przepisów. Zmiany są już
przygotowywane przez rząd. Część z nich
znajdzie się w pakiecie deregulacyjnym,
który zostanie przedstawiony w ramach
jesiennej ofensywy legislacyjnej.
Zmiany w kodeksie spółek
handlowych
Od stycznia 2009 roku obowiązuje nowy
kodeks spółek handlowych, obniżający
wysokość minimalnego kapitału zakładowego w spółkach z ograniczoną
odpowiedzialnością i spółkach akcyjnych.
Zdaniem wielu przedsiębiorców wcześniejsze minimalne wysokości kapitału
zakładowego (50 tys. zł) i kapitału
akcyjnego (500 tys. zł) były zbyt wysokie i często okazywały się barierą, która
utrudniała rozpoczęcie działalności gospodarczej w formie spółki kapitałowej.
Dlatego obniżono minimalną wysokość
kapitału zakładowego spółek z o.o. do
5 tys. zł, a spółek akcyjnych do 100 tys.
zł. Zniesiono także obowiązek przekształcania spółek cywilnych w spółki jawne.
Wcześniej Kodeks spółek handlowych
przewidywał obligatoryjne przekształcenie spółki cywilnej w jawną, gdy jej
przychody netto ze sprzedaży towarów,
produktów i operacji finansowych za dwa
kolejne lata obrotowe przekroczą 80 tys.
euro. Obecnie wspólnicy spółki cywilnej
mogą sami zdecydować o przekształceniu
działalności w formę spółki jawnej.
Uproszczona rachunkowość
dla małych i średnich
przedsiębiorców
Dzięki nowelizacji ustawy o rachunkowości podniesiono z 800 tys. euro do
1,2 mln euro próg przychodów netto,
który małym i średnim przedsiębiorcom
pozwala nadal korzystać z prawa do prowadzenia tzw. uproszczonej rachunkowości, czyli podatkowej księgi przychodów
i rozchodów. Chodzi o przychody uzy-
skiwane za poprzedni rok obrotowy ze
sprzedaży towarów, produktów i operacji
finansowych, realizowanych przez osoby
fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych,
spółki jawne osób fizycznych oraz spółki
partnerskie. Próg pozwalający nadal korzystać z uproszczonej rachunkowości nie
był zmieniany od 1999 roku. Prowadzenie pełnej księgowości, czyli założenie
i prowadzenie ksiąg rachunkowych, jest
czasochłonne i zwiększa koszty prowadzenia firmy. Ustawa weszła w życie
w sierpniu 2008 roku.
Wprowadzenie e-sądu
Zmiany w Kodeksie postępowania
cywilnego wprowadziły, od stycznia
2010 roku, elektroniczne postępowanie
upominawcze (e-sąd) jako nową formę
dochodzenia roszczeń pieniężnych. Jest
to rozwiązanie nowoczesne, stosowane za granicą, tańsze od tradycyjnego,
a przede wszystkim szybsze. W rybie
elektronicznym rozpatrywane są najczęściej sprawy mniej skomplikowane, np.
o niezapłacone rachunki za gaz, prąd,
telefon, itp. Wprowadzenie e-sądu oznacza odciążenie sądów od rozpatrywania
drobnych spraw, które nie wymagają
przeprowadzenia postępowania dowo-
dowego. Z takiego rozwiązania mogą
korzystać zarówno osoby prywatne,
jak i przedsiębiorstwa.
Łatwiejsze rozliczenia walutowe
Dzięki zmianom w Prawie dewizowym od
stycznia 2009 roku możliwe są rozliczenia
zobowiązań pieniężnych na obszarze
Polski w walucie obcej. Tym samym zniesiono tzw. zasadę walutowości, zakładającą przeprowadzanie takich transakcji
jedynie w walucie polskiej. W praktyce
oznacza to zwolnienie przedsiębiorców
z obowiązku uzyskiwania indywidualnego
zezwolenia dewizowego, udzielanego
każdorazowo przez prezesa NBP. Nowe
prawo służy przedsiębiorcom, a głównie
eksporterom, dla których rozliczanie się
w walutach obcych jest bardziej korzystne niż rozliczanie się w złotych.
Większy limit obszarów
specjalnych stref ekonomicznych
Od sierpnia 2008 roku, dzięki nowelizacji
ustawy o specjalnych strefach ekonomicznych, zwiększono limit wielkości specjalnych stref ekonomicznych z 12 tys. ha
do 20 tys. ha. Każdorazowa zmiana granic
strefy wymaga jednak decyzji Rady Ministrów. Szczegółowo określono warunki
25
zezwolenia na działalność gospodarczą
w strefie. Wprowadzono m.in. obowiązek
określenia daty zakończenia inwestycji
oraz ustalenia maksymalnej wielkości
pomocy publicznej na daną inwestycję. Zakazano ponadto łączenia funkcji
członka zarządu strefy z zatrudnieniem
u przedsiębiorców działających w strefie.
Było to konieczne m.in. ze względu na
możliwy konflikt interesów – zarządzający wydaje zezwolenia na działalność
w danej strefie.
Wprowadzenie upadłości
konsumenckiej
Osoby fizyczne, które nie prowadzą
działalności gospodarczej, a znalazły
się w stanie niewypłacalności nie ze
swojej winy, mogą ogłosić tzw. upadłość
26
konsumencką. Dzięki zmianom w Prawie
upadłościowym i naprawczym od marca
2009 roku wierzyciele mogą odzyskać
część należności, a dłużnicy, po uregulowaniu przynajmniej części swoich
zobowiązań finansowych, wywiązać
się z zobowiązań i ustabilizować swoją
sytuację. Postępowanie upadłościowe
dotyczy wyłącznie tych osób, które stały
się niewypłacalne na skutek wyjątkowych
i niezależnych od nich okoliczności. Nie
może być stosowane częściej niż raz na
10 lat. Na wniosek osoby ubiegającej się
o ogłoszenie upadłości, sąd rozstrzyga,
jaka część wierzytelności może być dalej
spłacana, a jaka może zostać umorzona.
Część wierzytelności przeznaczona do
spłacenia musi być oddana w okresie nie
dłuższym niż 5 lat.
Polska 2010
Pakiet ustaw deregulacyjnych
Na jesieni rząd planuje przesłać do
parlamentu nowy pakiet ustaw, których wspólnym celem jest ograniczenie
biurokracji i uproszczenie prowadzenia
działalności gospodarczej w Polsce.
W planach jest usunięcie m.in. zbędnych
zaświadczeń i zastąpienie ich oświadczeniami, a także likwidacja niektórych
zezwoleń i licencji. Ponadto przewiduje się, że dokumenty i informacje
z Krajowego Rejestru Sądowego będą
dostępne przez Internet, a faktury elektroniczne, bez kosztownego podpisu
elektronicznego, staną się takim samym
dokumentem, jak faktury papierowe.
Rząd chce także, aby spółkę z o.o. można było zarejestrować przez Internet
w ciągu 24 godzin.
Podatki i daniny publiczne
W czasie światowego kryzysu gospodarczego rząd utrzymał w mocy decyzje obniżające podatki dochodowe.
Dodatkowo uproszczone zostało rozliczanie podatków pośrednich, a także zlikwidowane niektóre daniny
publiczne. Było to możliwe dzięki wyjątkowemu na skalę europejską wzrostowi gospodarczemu w okresie,
kiedy większość krajów przeżywała recesję. Jedną z negatywnych konsekwencji globalnego pogorszenia się
sytuacji gospodarczej był spadek dochodów państwa i zwiększenie deficytu budżetowego. Aby skutecznie
z nim walczyć, oprócz działań konsolidujących i reformujących finanse publiczne, rząd zmuszony był podjąć
decyzję o niewielkiej, przejściowej podwyżce stawek VAT.
Obniżka podatków
dochodowych
Rząd utrzymał w mocy decyzję o obniżeniu podatku dochodowego od osób
fizycznych (PIT) podjętą przez poprzedni
parlament. Od 1 stycznia 2009 roku obowiązują nowe stawki podatkowe: 18 proc.
i 32 proc., wprowadzone w miejsce trzech
progów: 19 proc., 30 proc. i 40 proc.
Podtrzymana została także decyzja
o dalszym obniżeniu składki rentowej.
W sumie w latach 2008–2009 w wyniku
tych decyzji w kieszeniach podatników
zostało ponad 33 mld zł.
Podatki pośrednie
Aby zatrzymać wzrost deficytu budżetowego i zadłużenia państwa, zdecydowano tymczasowo podnieść o 1 punkt
procentowy podatek VAT na część artykułów. Dzięki temu do budżetu państwa
trafi ok. 6 mld zł. W 2011 roku stawki
VAT wyniosą 5 proc., 8 proc. i 23 proc.
Jednocześnie obniżeniu z 7 proc. do
5 proc. ulegnie stawka VAT na nisko
przetworzoną żywność, dzięki czemu
ceny podstawowych artykułów spożywczych nie zmienią się. Nowe stawki będą
obowiązywać przez trzy lata.
Jako dodatkowy mechanizm zabezpieczenia finansów publicznych wprowadzone będą warunkowe podwyżki stawek
VAT. Jeśli relacja państwowego długu
publicznego do PKB przekroczy 55 proc.
w 2011 roku, VAT wzrośnie o 1 punkt
procentowy od lipca 2012 roku i od lipca
2013 roku. W przypadku, gdyby relacja
państwowego długu publicznego do PKB
320 tys.
Polaków wysłało w 2010 roku PIT
przez Internet
27
przekroczyła poziom 55 proc. dopiero
w 2012 r., podwyżki zostaną przesunięte
na 2013 i 2014 rok. W każdym przypadku
wyższe stawki VAT będą obowiązywać
tylko przez 3 lata. Prognozy przygotowane przez rząd nie przewidują sytuacji,
w której poziom państwowego długu
publicznego w relacji do PKB przekroczy
55 proc.
Prostsze rozliczanie VAT
Zgodnie z rządowym planem wspierania
przedsiębiorców wprowadzona została
reforma VAT. Termin zwrotu VAT został
skrócony ze 180 do 60 dni, zlikwidowano
też ponad 30 proc. sankcji za nieprawidłowe wypełnienie deklaracji podatkowej. Podatnicy zyskali dodatkowo
możliwość skorygowania deklaracji po
kontroli skarbowej. Zniesiony został także
obowiązek składania kaucji gwarancyjnej
w wysokości 250 tys. zł dla przedsiębiorców rozpoczynających działalność
handlową w Unii Europejskiej. Dzięki tym
rozwiązaniom w kieszeniach podatników
zostało do 2 mld zł.
Rząd planuje kolejne zmiany w prawie,
dzięki którym zliberalizowane zostaną
przepisy regulujące wystawianie, przesyłanie, udostępnianie i przechowywanie
faktur w formie elektronicznej.
28
Nowoczesne formy
rozliczania PIT
Aby ułatwić Polakom rozliczanie się
z urzędem skarbowym, w 2009 roku rząd
wprowadził przepisy umożliwiające składanie deklaracji podatkowych (PIT) przez
Internet bez konieczności posiadania
podpisu elektronicznego. Na specjalnej
stronie internetowej (www.e-deklaracje.
gov.pl) dostępne są interaktywne formularze i programy, za pomocą których
można w prosty sposób wypełnić i przesłać zeznanie do odpowiedniego urzędu
skarbowego. W 2010 roku z tej możliwości skorzystało ponad 320 tys. Polaków.
Abolicja podatkowa
Rząd pomaga także Polakom, którzy pracują poza krajem. Od sierpnia 2008 roku
obowiązuje ustawa abolicyjna. Z rozwiązań przewidzianych w ustawie mogli
skorzystać podatnicy, którzy w latach
2002–2007 przynajmniej w jednym roku
podatkowym uzyskali przychody z pracy
za granicą, do których miała zastosowanie
metoda proporcjonalnego odliczenia. Ta
zasada zobowiązuje do zapłaty podatku
dochodowego od dochodów zagranicznych w Polsce. Ustawa mówi o umorzeniu
zaległości podatkowych tym, którzy nie
dokonali rozliczenia z tytułu podatku
Polska 2010
dochodowego. Warunkiem jest złożenie
zeznania podatkowego. Z mocy ustawy
zwraca się podatek dochodowy osobom,
które się rozliczyły i zapłaciły podatek.
Zniesienie niektórych
danin publicznych
Rząd podjął decyzję o zniesieniu tzw.
podatku Religi. Ubezpieczyciele byli
zobowiązani odprowadzać 12 proc.
składek na ubezpieczenie OC do Narodowego Funduszu Zdrowia na leczenie
ofiar wypadków komunikacyjnych. Dzięki
zniesienu tego podatku utrzymano ceny
polis na dotychczasowym poziomie.
W styczniu 2010 roku została zlikwidowana 30-złotowa opłata za wydanie
dowodu osobistego. Dzięki jej zniesieniu
w kieszeniach Polaków co roku pozostanie ponad 35 mln zł.
Kolejnym krokiem w likwidowaniu
nadmiernie obciązających opłat na rzecz
państwa było zniesienie abonamentu
RTV dla emerytów i osób bezrobotnych.
Osoby te od 1 marca 2010 roku są zwolnione z obowiązku jego opłacania.
W sierpniu 2010 roku weszło w życie
rozporządzenie Ministra Finansów znoszące VAT od SMS-ów charytatywnych,
dzięki czemu wszystkie pieniądze od darczyńców będą trafiać do potrzebujących.
Rynek pracy
Światowy kryzys gospodarczy spowodował wzrost bezrobocia. Jego skutki dotknęły także rynek pracy w Polsce, choć
mniej dotkliwie niż w innych krajach Unii Europejskiej. W końcu 2006 roku stopa bezrobocia w Polsce wynosiła 14,8 proc.,
na koniec 2008 roku została ona ograniczona do 9,5 proc., jednak w końcu 2009 roku osiągnęła poziom 12,1 proc.
Według prognoz na koniec 2010 roku bezrobocie wyniesie ok. 12 proc., a zatem powinno być nieznacznie niższe niż
zakładano w ustawie budżetowej na 2010 r. (Rys. 7.1.). Pozytywną tendencją jest wzrost stopy zatrudnienia osób w wieku
produkcyjnym: w 2005 roku wynosiła ona 57,1 proc., natomiast w 2009 wzrosła do 65 proc.
Pakiet antykryzysowy
W odpowiedzi na światowy kryzys rząd
wprowadził „Pakiet antykryzysowy”,
wspierający pracodawców i chroniący
pracowników. Rozwiązania zawarte w pakiecie zostały wypracowane wspólnie ze
związkami zawodowymi i pracodawcami.
Wprowadzono elastyczny czas pracy,
który umożliwił przedsiębiorcom dostosowanie godzin rozpoczynania i kończenia pracy do możliwości i potrzeb firmy.
Ograniczono stosowanie umów na czas
określony maksymalnie do 24 miesięcy,
by uchronić pracowników przed utratą
pracy. Ponadto pracownikom przedsiębiorstwa znajdującego się w przejściowych trudnościach podczas przestoju
ekonomicznego albo obniżonego wymiaru czasu pracy zagwarantowano prawo
dopłat do pensji. Pracownikom skierowanym na szkolenie lub studia podyplomowe w okresie obniżonego wymiaru czasu
pracy albo przestoju ekonomicznego
przyznano prawo do stypendium.
Pomoc z budżetu
na zwiększenie zatrudnienia
Rząd przeznaczył także ponad 700 mln
zł na wzmocnienie mobilności pracowników. Pieniądze te są przeznaczone na
dodatki dla osób dojeżdżających do
miejsca pracy oddalonego od miejsca
zamieszkania o ponad 50 km oraz na
dodatki motywacyjne w przypadku
podjęcia mniej płatnej pracy. Wsparciem
objęto także osoby młode, wchodzące na
rynek pracy. Na aktywizację zawodową
osób przed 30. rokiem życia w 2010 roku
30 %
– o tyle od września 2010 r. wzrosła
średnia płaca nauczycieli w porównaniu
do 2007 r.
29
przeznaczono 323,4 mln zł. Wsparciem
zostanie objętych ok. 45 tys. osób. Środki
te są wykorzystywane m.in. szkolenia
zawodowe, programy stażowe czy kursy
przygotowujące do podjęcia własnej
działalności gospodarczej.
Podwyżki w sferze budżetowej
W latach 2005–2009 średnia płaca
w Polsce wzrosła o ponad 30 proc. Rząd
zdecydował o podniesieniu płac w sferze budżetowej, szczególnie tam, gdzie
dotychczasowy poziom wynagrodzeń
nie odpowiadał kwalifikacjom poszcze-
gólnych grup zawodowych. Podwyżki
objęły służbę zdrowia, oświatę, służby
mundurowe oraz sądownictwo.
W służbie zdrowia w 2005 roku średnie wynagrodzenie lekarza stażysty wynosiło 1.403 zł – w 2009 roku zarabiał
on przeciętnie 2.007 zł. Pensje lekarzy
rezydentów wzrosły średnio o ponad
1.600 zł w porównaniu z 2005 rokiem,
kiedy zarabiali przeciętnie 1.637 zł.
W 2009 roku ich pensje wahały się od
3.170 zł do 3.458 zł. Lekarz z II stopniem
specjalizacji w 2007 roku zarabiał średnio 5.436 zł, a w 2009 – 7.203 zł. Wzro-
sły też płace pielęgniarek i położnych.
W 2007 roku pielęgniarki i położne
specjalistki zarabiały średnio 2.995 zł;
w 2009 ich przeciętna pensja wzrosła do
3.465 zł. Pielęgniarki i położne starsze
w 2007 roku zarabiały średnio 2.564 zł,
a w 2009 – 3.061 zł.
Wzrosły płace w edukacji. Nauczyciele
stażyści w 2005 roku zarabiali średnio
1.451 zł. W 2009 roku przeciętna pensja
w tej grupie wzrosła do 2.287 zł. Płaca
nauczycieli kontraktowych wzrosła
z 1.814 zł w 2005 roku do 2.538 zł
w 2009 roku. Nauczyciele mianowani
Rys. 7.1. Stopa bezrobocia w Polsce w latach 2005–2010 [%]
8
9,5
12,8
11,2
12
11,9
14,8
16
17,6
20
4
0
Na koniec
2005 r.
1)
Na koniec
2006 r.
Na koniec
2007 r.
Na koniec
2008 r.
Prognoza stopy bezrobocia na koniec 2010 r. zgodna z założeniami ustawy budżetowej na 2010 r.
30
Na koniec
2009 r.
Na koniec
2010 r. prognoza 1
Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Główny Urząd Statystyczny
Polska 2010
Tab. 7.2. Stopa bezrobocia w wybranych krajach Unii Europejskiej w poszczególnych miesiącach 2010 r. [%]
Kraj
I 2010
II 2010
III 2010
IV 2010
V 2010
VI 2010
VII 2010
VIII 2010
IX 2010
UE-27
9,5
9,6
9,6
9,6
9,6
9,6
9,6
9,6
9,6
Francja
9,9
9,9
9,8
9,8
9,9
9,9
10,0
10,1
10
Irlandia
12,8
12,8
12,9
13,2
13,6
13,7
13,8
13,9
14,1
Hiszpania
19,1
19,2
19,5
19,7
20,0
20,2
20,3
20,5
20,8
Łotwa
20,0
20,0
20,0
19,5
19,5
19,5
bd
bd
bd
Niemcy
7,3
7,3
7,2
7,0
7,0
6,9
6,9
6,8
6,7
Polska
9,5
9,7
9,8
9,7
9,6
9,5
9,4
9,4
9,6
Portugalia
10,4
10,4
10,7
10,9
11,0
11,0
10,8
10,7
10,6
Słowacja
14,5
14,6
14,6
14,5
14,4
14,4
14,5
14,6
14,7
Źródło: Eurostat
zarabiali w 2005 roku średnio 2.539 zł,
a w 2009 – 3.293 zł. Największe podwyżki otrzymali nauczyciele o najwyższych kwalifikacjach, tj. dyplomowani
– średnio o 943 zł w porównaniu z 2005
rokiem, kiedy ich przeciętna pensja
wynosiła 3.265 zł. W 2009 roku średnia
płaca w tej grupie wzrosła do 4.208
zł. We wrześniu 2010 roku nauczyciele
otrzymali kolejną 7-proc. podwyżkę
wynagrodzeń.
Wzrosły także płace w sądownictwie.
Średnie wynagrodzenie sędziów i pro-
kuratorów w 2010 roku jest o ponad
40 proc. wyższe niż w 2005 – wtedy
przeciętna płaca sędziego była na poziomie 6.613 zł; w 2010 roku wynosi ona
9.224 zł. Pensje prokuratorów wzrosły
z 6.304 zł w 2005 do 9.297 zł w 2010
roku.
W 2008 roku podwyżki otrzymali
również celnicy – średnio 500 zł na etat.
Dodatkowo w służbie celnej wprowadzono program wzmacniający motywacyjny system wynagrodzeń oraz nowe
świadczenia socjalne.
Rynek pracy w Europie
Według europejskiego urzędu statystycznego Eurostat wiele krajów Unii
Europejskiej boryka się z wysokim bezrobociem (Tab. 7.2.). We Francji stopa
bezrobocia we wrześniu 2010 roku wyniosła 10 proc., na Słowacji – 14,7 proc.,
w Irlandii – 14,1 proc., a w Niemczech
– 6,7 proc. W Polsce bezrobocie liczone
zgodnie z metodologią przyjętą przez
Eurostat we wrześniu 2010 roku wyniosło 9,6 proc.
31
Emerytury i renty
Od 2007 roku rząd systematycznie wprowadza zmiany w systemie emerytalnym. Są one konieczne, aby
zapewnić stabilność i zabezpieczyć wypłaty emerytur dla przyszłych pokoleń. Stale rośnie wysokość świadczeń,
wprowadzono emerytury pomostowe oraz usprawniono i zmniejszono koszty funkcjonowania Otwartych
Funduszy Emerytalnych. Rząd prowadzi prace nad zmianą systemu emerytur mundurowych.
12 %
o tyle realnie wzrosły emerytury
od 2007 roku
32
W Polsce jest coraz mniej młodych
ludzi poniżej 15. roku życia. Na koniec
2009 roku, w porównaniu z rokiem 1990,
ich liczba spadła o ok. 40%. W tym samym czasie stale rosła liczba osób, które
ukończyły 65 lat. W okresie 1990–2009
ich udział w społeczeństwie zwiększył się
o 3,5 proc.
Zachodzące w Polsce zmiany demograficzne powodują, że od wielu lat przybywa osób uprawnionych do korzystania
ze świadczeń emerytalnych i rentowych.
W 2005 roku było 3,94 mln emerytów,
natomiast w 2009 roku ich liczba wzrosła do blisko 5 mln (Rys. 8.1). Trendy te
są obserwowane w całej Europie. Ich
przyczyną są zmiany cywilizacyjne w społeczeństwie, w tym mniejszy wskaźnik
Polska 2010
urodzeń oraz coraz dłuższa średnia życia
i spadek liczby zgonów, gwarantowane
przez skuteczną opiekę medyczną.
Sprostanie tym tendencjom wymaga budowy nowoczesnego systemu
emerytalnego, dostosowanego do
zmieniającej się struktury społeczeństwa. Dlatego wprowadzono system
emerytur pomostowych, systematycznie usprawniany jest system Otwartych
Funduszy Emerytalnych i wdrażany jest
program aktywizacji zawodowej osób
powyżej 50. roku życia. Jednocześnie
każdego roku rząd wprowadza podwyżki emerytur i rent. Ponadto, aby
sprostać wyzwaniom demograficznym,
rząd wdraża rozwiązania zachęcające
do posiadania potomstwa.
Rys. 8.1. Liczba emerytów w Polsce w latach 2005–2010 [mln]
4
2009 r.
2010 r.
(prognoza)
4,76
4,56
5
4,96
II filar stanowi integralną część polskiego systemu emerytalnego, w którym
Polaków na indywidualnych kontach
w OFE.
Rząd zwiększył także środki odkładane
przez Polaków w OFE i ich przyszłe emerytury poprzez zmniejszenie wysokości
opłat pobieranych przez fundusze na
obsługę kapitału z 7 do 3,5 proc. Tylko
w 2010 roku w kieszeniach ubezpieczonych pozostanie z tego tytułu ponad
5
Zmiany w II filarze
Polacy inwestują część składek na poczet
przyszłej emerytury za pośrednictwem
specjalnych funduszy. Dlatego kolejną
zmianą wprowadzoną przez rząd było
określenie zasad wypłaty emerytur
z otwartych funduszy emerytalnych.
Dzięki nowej ustawie o emeryturach
kapitałowych z 2009 roku możliwa jest
wypłata środków zgromadzonych przez
4,39
W 2009 roku wprowadzony został nowy
rodzaj świadczenia w postaci emerytur
pomostowych, skierowany do pracowników wykonujących prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze.
Wypłaty zostały oparte na obiektywnych
kryteriach medycznych i zasadzie solidarności. Emerytury pomostowe przysługują pracownikom, którzy urodzili się po
31 grudnia 1948 roku, wykonywali pracę
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 15
lat i spełniają kryterium wiekowe (55 lat
dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn). Reforma
przyniosła budżetowi państwa wymierne
oszczędności: w 2009 roku było to ok. 2,1
mld zł, w 2010 – ok. 6,2 mld zł, a w 2011
roku wyniosą one ok. 10,5 mld zł.
W 2009 roku została także przyjęta ustawa o świadczeniach kompensacyjnych dla
nauczycieli. Dzięki nim mogą oni uzyskać
to świadczenie po przepracowaniu 30 lat,
w tym 20 lat jako nauczyciel. Wysokość
świadczeń jest taka sama jak wysokość
emerytur pomostowych.
3,9
System emerytur pomostowych
3
2
1
0
2005 r.
2006 r.
2007 r.
2008 r.
Źródło: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej za ZUS
33
34
Oprócz I i II filaru w polskim systemie
emerytalnym istnieje jeszcze III filar, czyli
dobrowolne oszczędzanie na przyszłą
emeryturę. Zmiany, które rząd wprowa-
dził w 2008 roku, miały na celu popularyzację tej formy gromadzenia kapitału
emerytalnego na Indywidualnych Kontach
Emerytalnych (IKE). Dzięki nowym przepisom, dwukrotnie zwiększono roczny limit
wpłat na IKE. Wynosi on trzykrotność
przeciętnej płacy. Rząd umożliwił także
częściowy zwrot środków zgromadzonych na kontach lub ich wypłaty w ratach,
Rys. 8.2. Wysokość przeciętnej emerytury w latach 2005–2010 [zł]
1200
900
2006
2007
1711,57
1471,30
1500
1596,46
1800
1346,42
Przygotowywane są także zmiany w zasadach naliczania rent dla osób objętych
nowym systemem emerytalnym. Nowe
rozwiązania ujednolicą sposób ustalania
wysokości rent i emerytur w nowym
systemie emerytalnym. Zmiana ta sprzyja
większej aktywności zawodowej Polaków. Zracjonalizowane zostaną również
wydatki państwa na ten cel: w 2011 roku
wy datki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na świadczenia rentowe zmniejszą
się o 0,07 mld zł, w 2014 – 0,70 mld zł,
a w 2020 – 2,47 mld. Trwają także prace
nad zmianami w systemie emerytur dla
Zmiany w Indywidualnych
Kontach Emerytalnych
1310,75
Nowe zasady przyznawania rent
funkcjonariuszy służb mundurowych
i żołnierzy.
1256,53
700 mln zł. Środki te pracują na przyszłe
emerytury.
Niedługo rząd przedstawi kolejne rozwiązania usprawniające system Otwartych Funduszy Emerytalnych, których
celem jest zabezpieczenie interesów
przyszłych emerytów i zwiększenie
wysokości ich świadczeń. Wprowadzona
zostanie zasada wielofunduszowości,
obiektywny system ocen wyników funduszy i zachęty dla towarzystw najefektywniej pomnażających środki emerytalne.
Zniesiona ma być także akwizycja prowadzona przez fundusze emerytalne.
600
300
0
2005
2008
2009
2010
Źródło: Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Polska 2010
w przypadku gdy dana osoba chce zrezygnować z tej formy oszczędzania.
Podwyżki emerytur
Corocznie w marcu przeprowadzana jest waloryzacja emerytur i rent.
W 2005 roku średnia wysokość emerytury wypłacanej przez ZUS wynosiła 1256,53 zł, w 2007 roku było to
1346,42 zł, w 2009 roku – 1596,46 zł,
a w lipcu 2010 roku przeciętna emerytura wyniosła 1711,57 zł (Rys. 8.2.). Realny,
czyli uwzględniający inflację wzrost
emerytur w latach 2005–2010 wyniósł
ponad 18 proc.
Solidarność pokoleń
Rząd opracował także system ułatwiający
dłuższe pozostawanie na rynku pracy
osób po 50. roku życia. Jego założenia
zostały zapisane w programie „Solidarność pokoleń 50+”. Celem jest zwięk-
szenie atrakcyjności pracowników w tym
wieku na rynku pracy poprzez obniżenie
kosztów związanych z ich zatrudnieniem,
nowy system szkoleń i podnoszenia kwalifikacji, a także wprowadzenie elastycznych form zatrudnienia.
Dane dotyczące aktywności ekonomicznej ludności pokazują, że aktywność zawodowa starszych pracowników
wzrasta. Największe pozytywne zmiany
dotyczą osób w wieku od 45 do 64 lat.
Współczynnik aktywności zawodowej,
czyli liczba osób pracujących lub aktywnie poszukujących pracy w stosunku do
ogólnej liczby ludności, zwiększył się
z 62,4 proc. w II kwartale 2009 roku do
64,6 proc. w II kwartale 2010 roku, czyli
o 2,2 punktu procentowego. W tym samym czasie współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku produkcyjnym,
czyli pomiędzy 18 a 64 rokiem życia
wzrósł o 1,3 punktu procentowego.
Polityka prorodzinna
Aby przeciwdziałać niekorzystnym
zmianom demograficznym, rząd podejmuje działania zachęcające do posiadania potomstwa. Od stycznia 2010 roku
urlop macierzyński został wydłużony
i podzielony na dwie części: podstawową
i dodatkową. Oprócz 20-tygodniowego
urlopu podstawowego matkom przysługuje także 2-tygodniowy urlop dodatkowy, który będzie sukcesywnie wydłużany,
by w 2014 roku wynosił do 6 tygodni
na jedno dziecko. 1 stycznia 2010 roku
wprowadzono także urlop ojcowski,
który trwa 1 tydzień, a od 2012 roku
zostanie wydłużony do 2. tygodni.
W ramach jesiennej ofensywy legislacyjnej rząd przyjął także rozwiązania
ułatwiające opiekę nad dzieckiem do lat
trzech. Będzie ona realizowana przez:
żłobek, klub dziecięcy, opiekuna dziennego oraz nianię.
35
Energetyka
Bezpieczeństwo energetyczne, czyli niezakłócone i pewne dostawy energii dla przemysłu i do odbiorców
indywidualnych, wymaga dywersyfikacji źródeł dostaw surowców energetycznych, a także rozbudowy infrastruktury
wytwórczej i przesyłowej. W 2009 roku rząd przyjął dokument „Polityka energetyczna Polski do 2030 r.”, w którym
zapisano niezbędne działania, m.in. budowę gazoportu w Świnoujściu, budowę co najmniej dwóch elektrowni
atomowych, odtworzenie zdolności produkcyjnych kopalń węgla kamiennego i brunatnego, rozbudowę magazynów
gazu oraz konieczność rozbudowy i modernizacji infrastruktury wytwórczej i przesyłowej energii elektrycznej.
Kluczowe dla przyszłości sektora energetycznego będzie także zwiększenie efektywności energetycznej i wzrost
wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Nowe możliwości może stworzyć ponadto wydobycie gazu łupkowego
ze złóż znajdujących się na terenie Polski.
Budowa gazoportu
5 mld m
3
będzie wynosić roczna
przepustowość Gazoportu.
To ponad 1/3 polskiego
zapotrzebowania
36
Zużycie gazu w Polsce stale rośnie.
W tej chwili wynosi ok. 14 mld m3
rocznie. Ok. 10 mld m3 stanowi import,
a ok. 4 mld m3 pochodzi z wydobycia
krajowego. Według prognozy rządowej
w 2030 roku zużycie gazu wzrośnie do ok.
20 mld m3. Dlatego ważne są inwestycje
w infrastrukturę, dzięki której możliwe
będą dostawy odpowiedniej ilości tego
surowca. W 2008 roku rząd przygotował
plan budowy gazoportu. W 2009 roku
przyjęto ustawę o inwestycjach w zakresie
terminalu regazyfikacyjnego skroplonego
Polska 2010
gazu ziemnego w Świnoujściu. Specustawa
pozwoliła na zakończenie etapu przygotowawczego inwestycji, tj. wydanie wszelkich pozwoleń na budowę oraz decyzji
środowiskowych, a także przekazanie
placu budowy. Budowa rozpoczęła się we
wrześniu 2010 roku.
Dzięki tej inwestycji gaz do Polski będzie mógł być dostarczany drogą morską,
co pozwoli na zdywersyfikowanie źródeł
gazu oraz zwiększenie jego dostaw do
Polski, najpierw o 5 mld m3, a w kolejnym
etapie o 7,5 mld m3. Do gazoportu będzie on dostarczany w formie skroplonej
9
8,3
Polski przemysł energetyczny jest w dużej części oparty na paliwach kopalnych.
W 2008 roku przeszło 89 proc. energii
elektrycznej w Polsce wytworzonych
było z węgla. Udział innych surowców
nie przekraczał 10 proc. Aby zwiększyć
możliwości produkcyjne kopalń, rząd
Rys. 9.1. Nakłady na elektroenergetykę w latach 2005–2009 [mld zł]
8,5
Wykorzystanie krajowych
zasobów energii
o tyle kilometrów wzrośnie długość
sieci przesyłowej gazu ziemnego
do 2015 r.
2008
2009
6,9
W styczniu 2009 roku rząd rozpoczął
realizację programu budowy elektrowni
jądrowych. Polska jest w tej chwili jednym z nielicznych krajów europejskich,
w których nie ma tego rodzaju elektrowni. Planuje się budowę co najmniej
dwóch elektrowni – pierwsza z nich
miałaby zacząć działać w 2020 roku.
W 2009 roku rząd powołał specjalnego
pełnomocnika ds. energetyki jądrowej,
a także przygotował szczegółowy harmonogram inwestycji oraz listę potencjalnych lokalizacji. Równolegle prowadzone są prace związane z pozyskaniem
nowoczesnych technologii do budowy
i wyposażenia elektrowni.
6
5,1
Budowa elektrowni atomowych
1000
przekazał w 2010 roku 400 mln zł na
inwestycje początkowe w górnictwie węgla kamiennego. W 2012 roku dobiegnie
końca budowa kopalni gazu ziemnego
i ropy naftowej Lubiatów – Międzychód
– Grotów. Jednocześnie z roku na rok
rośnie wykorzystanie odnawialnych
źródeł energii, takich jak biomasa,
energia wiatrowa czy wodna. W Unii
Europejskiej odnawialne źródła energii
pokrywają ponad 14 proc. rocznego
zapotrzebowania. Dzięki działaniom
rządu stale zwiększa się udział tych
4,5
(LNG) m.in. z Kataru. Inwestycja zakończy
się w 2014 roku.
3
0
2005
2006
2007
Źródło: Ministerstwo Gospodarki
37
źródeł w bilansie energetycznym Polski.
Z 6,7 proc. w 2007 roku, wzrośnie on do
15 proc. w 2010 roku.
W Polsce trwają prace poszukiwawcze gazu łupkowego. Szacuje się, że na
terytorium kraju może znajdować się
od 1,5 do 3 bln m3 tego surowca. Jego
eksploatacja może radykalnie zmniejszyć
zapotrzebowanie Polski na gaz pochodzący z importu. Rząd rozpoczął wydawanie polskim i zagranicznym firmom
koncesji na poszukiwanie gazu łupkowego. Wykonane zostały już pierwsze odwierty, które pomogą określić wielkość
pokładów i możliwości ich komercyjnej
eksploatacji.
Rozbudowa magazynów gazu
Dla bezpieczeństwa energetycznego kraju
niezbędne jest posiadanie magazynów
gazu, w których może być on przechowywany i wykorzystywany w razie zakłóceń
dostaw z innych źródeł. Trwa rozbudowa
magazynów w Wierzchowicach, Mogilnie,
Strachocinie, Husowie i budowa magazynu
w Kosakowie. W 2009 roku do eksploatacji oddano magazyn w Daszewie, a w tym
roku zakończy się budowa zbiornika
w Bonikowie. Do 2015 roku całkowita pojemność magazynów gazowych wzrośnie
z obecnych 1,66 mld m3 do 3,5 mld m3.
38
Zapewnienie transportu gazu
ziemnego
Jednocześnie rozbudowywany jest krajowy system przesyłu gazu. Zwiększeniu
ulegną możliwości przesyłowe połączenia
międzysystemowego w Lasowie na granicy
polsko-niemieckiej, a w okolicach Cieszyna
rozpoczęła się budowa gazowego połączenia z Czechami. Będzie to drugie bezpośrednie połączenie systemu gazowego
Polski z systemem Unii Europejskiej.
W sierpniu 2009 roku zapewniono
środki na budowę gazociągu Włocławek
– Gdynia, a w maju 2010 roku – gazociągu
Jeleniów – Dziwiszów. Do końca 2010 roku
planowane jest podpisanie umów na budowę kolejnych nitek: Szczecin – Gdańsk,
Polkowice – Żary i Gustożyn – Odolanów.
Zgodnie z planami rządu do 2015 roku
w Polsce powstanie prawie 1000 km sieci
przesyłowych gazu ziemnego. Obecnie
sieć przesyłowa liczy 17,4 tys. km.
Kontrakty gazowe
Oprócz źródeł krajowych dostawy gazu
ziemnego do Polski gwarantują wieloletnie umowy międzynarodowe na import
niezbędnych surowców. W czerwcu
2009 roku podpisana została umowa
z Katarem na dostawy skroplonego
gazu. Umowa przewidująca dostarczanie
Polska 2010
1,5 mld m3 gazu LNG rocznie będzie
obowiązywać od 2014 do 2034 roku.
Rząd wynegocjował także nową umowę
z Rosją. Jest ona gwarancją zwiększonych
dostaw gazu z kierunku wschodniego do
2022 roku i nieprzerwanego przesyłu
gazu przez terytorium Polski gazociągiem jamalskim do 2019 roku. Bezpieczeństwo energetyczne kraju gwarantowane jest również przez dostawy gazu
z kierunku zachodniego.
Nakłady na energetykę
Rząd systematycznie zwiększa nakłady
na realizację projektów, które zapewnią
dywersyfikację energii, a tym samym
bezpieczne i niezakłócone dostawy dla
przemysłu i do odbiorców indywidualnych. W 2009 roku nakłady na elektroenergetykę osiągnęły poziom 8,3 mld zł
– dla porównania w 2005 roku wynosiły
one 4,5 mld zł (Rys. 9.1.).
Inwestycje energetyczne są finansowane
nie tylko z budżetu państwa. W Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko na energetykę przewidziano 1,72
mld euro. Jednocześnie podczas negocjacji na unijnym szczycie w Brukseli w marcu
2009 roku rząd pozyskał dodatkowe
330 mln euro netto na projekty zapewniające bezpieczeństwo energetyczne.
Rolnictwo i obszary wiejskie
Polska jest krajem o bardzo dużym potencjale produkcji rolnej i należy w tej dziedzinie do unijnej czołówki
wśród 27 państw członkowskich. Od momentu wstąpienia do Unii Europejskiej sytuacja w polskim rolnictwie
systematycznie się poprawia. Rolnicy i przetwórcy branży rolno-spożywczej należą do grupy, która najlepiej
wykorzystuje dostępne środki finansowe. Systematycznie rosną także nakłady na rolnictwo w budżecie krajowym (Rys. 10.1.). W 2005 roku wynosiły one 30,3 mld zł, natomiast w 2010 – 45,1 mld zł. Rozwijają się też
obszary wiejskie, poprawia stan infrastruktury, powstają przedszkola, świetlice i place zabaw w szkołach oraz
obiekty budowane w rządowym programie „Moje Boisko – Orlik 2012”.
Dopłaty bezpośrednie
Za 2009 rok Agencja Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa wypłaciła
12 mld zł w ramach dopłat bezpośrednich i płatności uzupełniających. Pieniądze trafiły na konta bankowe ponad
1,38 miliona rolników (ok. 99 proc.
rolników ubiegających się o płatności
bezpośrednie). Dla porównania w 2006
roku kwota ta wyniosła 7,4 mld zł.
Zgodnie z Traktatem Akcesyjnym Polska
przyjęła uproszczony system płatności
bezpośrednich. To oznacza, że w 2013
roku osiągniemy poziom płatności w wysokości 100 proc. Ze względu na historyczne uwarunkowania (m.in. wysokość
plonu referencyjnego), formalne zrównanie płatności nie oznacza, że polscy rolnicy będą otrzymywali wsparcie równe
wysokości pomocy otrzymywanej w innych krajach UE. Dlatego już w 2008 roku
rząd rozpoczął batalię o interesy polskich
rolników po 2013 roku.
Program Rozwoju Obszarów
Wiejskich 2007–2013
W latach 2007–2013 rolnicy mają do wydania dodatkowo 17,4 mld euro z Programu
Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007–2013.
Już podpisano umowy i zobowiązania
wieloletnie na sumę ok. 40 mld zł, co
– łącznie z wypłaconymi już 17,6 mld zł
– stanowi około 60 proc. całego budżetu.
W tym roku trafi do beneficjentów ponad
10 mld zł i będzie to rekordowa kwota wypłacona w ciągu jednego roku. Polska jest
liderem w realizacji tego rodzaju programów wśród wszystkich krajów unijnych.
12 mld zł
tyle Agencja Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa wypłaciła
rolnikom w 2009 r. w ramach dopłat
bezpośrednich
39
9,5 mld zł
wyniosło w 2009 r. saldo
obrotów handlowych towarami
rolno-spożywczymi. To jedyna grupa
towarowa, która ma dodatni bilans w
handlu zagranicznym
40
Z Programu skorzystają także rolnicy,
którzy ponieśli straty w wyniku tegorocznych powodzi. Pieniądze mogą trafiać do
gospodarstw rolnych, w których straty
średnio przekroczyły 30 proc. średniej
rocznej produkcji rolnej z trzech lat
poprzedzających rok, w którym wystąpiła
szkoda oraz straty w majątku trwałym
nie mniejsze niż 10 tys. zł. Rolnicy będą
mogli otrzymać do 300 tys. zł na odbudowę i odtworzenie produkcji rolnej
(np. chmielu, sadów), przy zaangażowaniu środków własnych w wysokości nie
mniejszej niż 10 proc. Program pomocy
dla rolników poszkodowanych przez
powódź 9 września 2010 roku uzyskał
niezbędną zgodę Komisji Europejskiej.
Przyjmowanie wniosków o wsparcie ruszyło 30 września tego roku i potrwa do
12 listopada 2010 roku.
Dodatnie saldo w handlu
zagranicznym
Pomimo ograniczonego popytu spowodowanego kryzysem udało się utrzymać
bardzo dobre wyniki w handlu zagranicznym. Wartość eksportu towarów rolno-spożywczych za 2008 rok wyniosła prawie 41 mld zł, a za 2009 blisko 49,6 mld zł
wobec 38 mld zł w 2007 roku i 33,5 mld
Polska 2010
zł w 2006. Utrzymuje się dodatnie saldo
obrotów – w 2009 roku wyniosło ponad
9,5 mld zł (7,7 mld zł za cały 2007 rok).
To jedyna grupa towarowa, która w wymianie handlowej przynosi nam dodatnie
saldo w handlu zagranicznym.
Więcej pieniędzy w ramach
Wspólnej Polityki Rolnej
Rząd skutecznie walczy o unijne pieniądze dla polskich rolników. W ramach
Wspólnej Polityki Rolnej uzyskano możliwość kontynuowania obecnego systemu
płatności bezpośrednich do 2013 roku
(miał obowiązywać do 2011 roku), pozyskano dodatkowe 90 mln euro m.in. na
wsparcie sektora mleczarskiego oraz ok.
170 mln euro dla obszarów wiejskich na
inwestycje w odnawialne źródła energii
i ułatwienia w dostępie do szerokopasmowego Internetu.
Po 2013 roku czeka nas reforma Wspólnej
Polityki Rolnej. Rząd już teraz przygotowuje się do niej, by skutecznie zabezpieczyć
interesy polskich rolników. W czerwcu
2009 roku przyjęte zostało stanowisko
w sprawie zmian w WPR, w którym rząd
podkreślił konieczność zlikwidowania różnic w poziomie wsparcia bezpośredniego
i odejścia od historycznych uwarunkowań,
Fundusze sołeckie
Dodatkowym źródłem pieniędzy dla
obszarów wiejskich są fundusze sołeckie,
czyli pieniądze w budżecie gminy zagwarantowane dla sołectwa na przedsięwzięcia służące poprawie warunków życia
mieszkańców. Środki można przeznaczyć
np. na budowę placu zabaw, naprawę
chodników czy postawienie koszy na
śmieci. Ilość pieniędzy dla sołectwa zależy od zamożności gminy – średnio jest to
ok. 10 tys. zł. Ustawa o funduszu sołeckim obowiązuje od kwietnia 2009 roku.
nych i powiatowych. W 2009 roku w całej
Polsce zmodernizowano lub wybudowano
przeszło 2,7 tys. km dróg lokalnych. Do
końca 2010 roku planowana jest modernizacja lub budowa ponad 2,8 tys. km dróg
gminnych i powiatowych.
Usprawnienie obrotu
ziemią rolniczą
W lutym 2010 roku rząd przyjął nowelizację ustawy o gospodarowaniu nieru-
Rys. 10.1. Nakłady na rolnictwo obejmujące PROW, płatności bezpośrednie i uzupełniające
(unijne) oraz pochodzące z budżetu krajowego w latach 2005–2010 [mld zł]
45
37,755
33,353
36,972
18
35,741
W 2008 roku rząd przyjął Narodowy
Program Przebudowy Dróg Lokalnych.
Program został zaplanowany na lata
2009–2011. Każdego roku z budżetu
państwa na budowy dróg lokalnych
rząd przeznacza około miliarda złotych.
Inwestycje są finansowane w połowie
przez rząd, a w połowie przez samorządy.
Do końca 2010 roku planowana jest modernizacja ponad 2,8 tys. km dróg gmin-
27
30,299
36
Narodowy Program Przebudowy
Dróg Lokalnych
chomościami rolnymi Skarbu Państwa,
która usprawnia obrót ziemią rolniczą,
wprowadza ułatwienia w zakupie ziemi
przez rolników indywidualnych oraz
przewiduje szybkie rozdysponowanie
gruntów z Zasobu Własności Rolnej
Skarbu Państwa. Dzięki zmianom przyspieszona zostanie sprzedaż nieruchomości rolnych. Zyskają nabywcy gruntów,
którzy będą mogli wystąpić o rozłożenie
ceny sprzedaży na 15 lat, pod warunkiem
2007
2008
2009 1
45,083
które zakłócają warunki konkurencji poprzez nierówne wsparcie rolników w poszczególnych krajach UE.
9
0
2005
2006
2010 2
1)
Zrealizowane wydatki w częściach budżetowych 32, 33, 35, 62 oraz planowane wydatki Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego – cz. 72 oraz planowane wydatki wojewodów z zakresu rolnictwa
2)
Planowane wydatki – bez wydatków na spłatę pożyczek na prefinansowanie WPR ze względu na zmianę
systemu realizacji tych wydatków
Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
41
wpłaty min. 10 proc. ceny. Obecnie nad
projektem ustawy pracuje parlament.
Pomoc dla rolników
poszkodowanych przez powódź
W wyniku tegorocznych powodzi zalanych lub podtopionych zostało blisko
124 tys. gospodarstw o łącznej powierzchni około 780 tys. ha. W związku
tym rząd przygotował specjalną pomoc
dla rolników. W czerwcu br. podjęto
uchwałę w sprawie ustanowienia programu pomocy dla rodzin rolniczych, w których gospodarstwach rolnych i działach
specjalnych produkcji rolnej powstały
szkody spowodowane przez powódź,
obsunięcia ziemi i huragan w 2010 roku.
Pomoc obejmuje preferencyjne kredyty
na wznowienie produkcji, możliwość
odraczania terminu płatności składek
z tytułu ubezpieczenia w KRUS oraz
odraczania i rozkładania na raty płatności z tytułu umów sprzedaży i dzierżawy
nieruchomości Zasobu Własności Rolnej
Skarbu Państwa, bez stosowania opłat
i odsetek za okres odroczenia. Ponadto
42
udzielana jest pomoc społeczna rodzinom rolniczym w formie jednorazowego
zasiłku w wysokości: 2000 zł dla rodzin
rolniczych prowadzących gospodarstwa
rolne o powierzchni do 5 ha użytków
rolnych albo dział specjalny produkcji
rolnej oraz 4000 zł dla rodzin rolniczych
prowadzących gospodarstwa rolne
o powierzchni powyżej 5 ha użytków
rolnych. Dla rolników z terenów powodziowych złagodzono także kryteria
dostępu do funduszy dostępnych
w ramach Programu Obszarów Wiejskich
2007–2013.
Rolnictwo ekologiczne
Rolnictwo ekologiczne jest najbardziej
naturalną formą gospodarowania i produkcji żywności. Żywność jest wytwarzana w czystym i bezpiecznym środowisku,
bez nawozów sztucznych i syntetycznych
środków ochrony roślin. Zadaniem rolnictwa ekologicznego jest nie tylko produkcja żywności o wysokich parametrach
jakości, ale także ochrona i dbałość o całe
środowisko naturalne.
Polska 2010
Rolnictwo ekologiczne jest jedną
z najdynamiczniej rozwijających się
dziedzin działalności gospodarczej
prowadzonej przez polskich rolników.
Na początku 2010 r. liczba producentów
ekologicznej żywności wyniosła ponad
17,4 tys., podczas gdy jeszcze w 2005 r.
rolnictwem ekologicznym zajmowało się
tylko 7,1 tys. producentów. Obecnie najwięcej rolników produkujących zdrową
żywność znajduje się w województwie
małopolskim, podkarpackim, lubelskim
i mazowieckim.
Dynamicznie rośnie także liczba
przetwórni ekologicznych w Polsce.
W 2005 r. funkcjonowało 99 przetwórni,
w 2007 r. było ich 206, a na początku
2010 r. przetwórstwem ekologicznym
zajmowało się już 277 zakładów.
Unia Europejska gwarantuje wiarygodność produktów pochodzących z gospodarstw ekologicznych i zapewnia precyzyjne ich etykietowanie. Na etykiecie
produktu znajduje się nazwa producenta
i przetwórcy lub sprzedawcy oraz nazwa
lub kod jednostki certyfikującej.
Ochrona środowiska
Ochrona środowiska to inwestycja nie tylko w zasoby naturalne, bezpieczeństwo mieszkańców,
ale także w nowoczesną gospodarkę. Szacuje się, że inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska
stanowią ok. 8 proc. wszystkich inwestycji w Polsce.
Uproszczenie przepisów
Dzięki wprowadzonym przez rząd zmianom w prawie środowiskowym ochrona
natury nie jest przeszkodą w realizacji
inwestycji rozwojowych, w tym np.
infrastrukturalnych. Zmiany prawne oraz
powołanie Generalnej Dyrekcji Ochrony
Środowiska przyczyniło się do skrócenia
procesu wydawania decyzji środowiskowych niezbędnych do budowy dróg i autostrad z 300 do 100 dni. Przyjęto ustawę
o udziale społeczeństwa w ochronie
środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Jej zapisy gwarantują,
że wszystkie inwestycje infrastrukturalne spełniają wymagania środowiskowe
UE. Opracowano także kompleksową
prognozę oddziaływania na środowisko
dla inwestycji drogowych do 2012 roku,
godząc interesy drogowców i ekologów.
Gdyby nowe prawo, które weszło
w życie w listopadzie 2008 r., nie zostało
przyjęte, Polska straciłaby miliardy euro
funduszy unijnych.
Natura 2000
Polska zakończyła wyznaczanie obszarów Natura 2000 co, obok uproszczenia
przepisów, miało istotne znaczenia dla
odblokowania wielu inwestycji i wykorzystania części środków unijnych. Wyznaczenie obszarów Natura 2000 ma na celu
zachowanie szczególnie cennych siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków roślin
i zwierząt zagrożonych w skali Europy.
Zachowane mają być też siedliska przyrodnicze reprezentatywne dla poszczególnych regionów.
Pozyskanie środków europejskich
Podjęte przez rząd działania ułatwiły
skuteczne wdrażanie projektów finansowanych ze środków unijnych w ramach
największego w Unii Europejskiej Progra-
8%
– tyle stanowią inwestycje
w dziedzinie ochrony środowiska
w stosunku do wszystkich
inwestycji w Polsce
43
11,4 mld zł
– tyle pieniędzy zostało
wykorzystanych w programie
Infrastruktura i Środowisko na
inwestycje środowiskowe
44
mu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Do tej pory podpisano 407 umów
o łącznej wartości dofinansowania z UE
przekraczającej 12,4 mld zł. W ramach
programu realizowane są m.in. projekty związane z budową i modernizacją
oczyszczalni ścieków czy gospodarką
odpadami. Ze środków programu finansowane są także przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymagań
związanych z ochroną środowiska.
Zgodnie z planami, w ramach programu
operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007–2013, powstanie ok. 9 tys.
km kanalizacji sanitarnej. Dzięki temu
810 tys. osób zostanie podłączonych do
sieci kanalizacyjnej. Zakłada się także budowę ok. 318 oczyszczalni ścieków oraz
20 nowych ponadregionalnych zakładów
zagospodarowania odpadów.
Rząd wynegocjował także pozytywne
zapisy w pakiecie klimatyczno-energetycznym dzięki czemu zaoszczędziliśmy
60 mld zł.
Nowoczesne technologie
w ochronie środowiska
Polska realizuje projekt GreenEvo
Akcelerator Zielonych Technologii. Jego
celem jest międzynarodowy transfer
Polska 2010
innowacyjnych technologii sprzyjających
ochronie środowiska. Projekt obejmuje
rozwiązania technologiczne w zakresie
oczyszczania ścieków i uzdatniania wody,
innowacyjne technologie przetwarzania
odpadów niebezpiecznych, rozwiązania
wspierające wykorzystanie odnawialnych
źródeł energii, w tym maszyny rolnicze służące do wytwarzania brykietu
i kolektory słoneczne, technologie dla
koksownictwa oraz technologie energooszczędne.
Polska zarabia na klimacie
Dzięki skutecznej modernizacji polskiej
gospodarki w ostatnich dwóch dekadach,
znacząco zredukowaliśmy emisję gazów
cieplarnianych. W porównaniu z 1988 r.
emisja gazów cieplarnianych w Polsce
zmniejszyła się o blisko 30 proc. Protokół z Kioto zobowiązywał do redukcji
6-procentowej. W efekcie Polska ma nadwyżkę jednostek emisji CO2, które może
sprzedawać innym krajom. Mechanizm
pozwalający Polsce na sprzedaż na rynku
międzynarodowym nadwyżek jednostek
emisji CO2 to tzw. System Zielonych Inwestycji. Do tej pory ze sprzedaży jednostek emisji dwutlenku węgla zyskaliśmy
już 80 mln euro. Uzyskane w ten sposób
środki gromadzone są na tzw. Rachunku Klimatycznym i są przeznaczane na
wsparcie inwestycji z zakresu ochrony
klimatu oraz wsparcie wdrażania pakietu
energetyczno–klimatycznego.
Nowy model ochrony
przeciwpowodziowej
W sierpniu 2010 roku rząd przedstawił
nowy model ochrony przeciwpowodziowej. Projekt nowelizacji Prawa wodnego
wdraża przepisy prawa unijnego, w tym
głównie tzw. Dyrektywy Powodziowej.
Nowe przepisy zobowiązują dyrektorów
regionalnych zarządów gospodarki wodnej do opracowywania map zagrożenia
powodziowego i map ryzyka powodziowego, przedstawiających zasięg ewentualnej powodzi. Zakłada się, że będą one
uwzględniane przy sporządzaniu planów
zagospodarowania przestrzennego.
W ten sposób będzie można skutecznie
ograniczyć zabudowę terenów zagrożonych powodzią.
Rząd przedstawi dodatkowo projekt
systemowych rozwiązań ułatwiających
sprawne działania w czasie klęsk żywiołowych. W jednej ustawie zostaną uregulowane wszystkie kwestie związane z pomocą w przypadku wystąpienia klęski
żywiołowej, bez konieczności nowelizacji
już obowiązujących aktów prawnych lub
uchwalania aktów dotyczących jedynie
konkretnego zdarzenia. W sytuacji wystąpienia klęski, szybkie zastosowanie ustawy będzie możliwe dzięki wydawanym na
jej podstawie aktom wykonawczym.
Gospodarka odpadami
Rząd przygotował reformę gospodarki
odpadami komunalnymi zakładającą
zdjęcie z mieszkańców obowiązku samodzielnego podpisywania umów na odbiór
śmieci. Zarządzaniem odpadami będą
zajmowały się gminy dbając kompleksowo o porządek i ich właściwe zagospodarowanie. Tworzony jest również
pakiet ustaw racjonalizujących gospodarkę odpadami, który stanowi bazę do
wprowadzania na skalę krajową odzysku
i recyklingu: szkła, metalu, makulatury,
odpadów elektrycznych i elektronicznych, baterii i akumulatorów oraz starych
samochodów. Nowoczesny system
gospodarki odpadami umożliwi zamykanie starych, szkodliwych dla środowiska
wysypisk, stworzy natomiast możliwość
efektywnego segregowania odpadów,
ich powtórnego wykorzystywania jako
surowców w produkcji oraz wytwarzania
z nich energii (waste-to energy). Rząd
wspiera też walkę z szarą strefą w zakresie gospodarki odpadami.
Wykorzystanie odnawialnych
zasobów energii
Sprawne wykorzystanie odnawialnych
zasobów energii, tzw. OZE, jest jednym
z filarów nowoczesnego państwa i innowacyjnej gospodarki. W Polsce z roku na
rok rośnie wykorzystanie odnawialnych
źródeł energii, takich jak biomasa, energia wiatrowa czy wodna. W 2020 roku
udział tych źródeł w ogólnym bilansie
energii brutto w naszym kraju wyniesie 15 proc. Dla porównania: w 2007
roku udział ten wynosił 7,7 proc. Do
2012 roku Narodowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej na
odnawialne źródła energii zamierza
przeznaczyć ze środków krajowych ponad 2,5 mld zł.
Polityka ekologiczna państwa
Dokonano pełnego wdrożenia środowiskowego prawa unijnego do prawodawstwa krajowego. Polska musi jednak
sprostać trudnym zadaniom związanym
z ochroną atmosfery i przeciwdziałaniem
zmianom klimatu. Dlatego w grudniu
45
2008 r. rząd przyjął strategię „Polityka
ekologiczna państwa w latach 2009–2012
z perspektywą do roku 2016”. Dokument
zakłada działania mające na celu poprawę jakości środowiska, realizację zasady
zrównoważonego rozwoju, powstrzymanie niekorzystnych zmian klimatu oraz
ochronę zasobów naturalnych, w tym
różnorodności biologicznej. Działania
dotyczą także ochrony gleb, rekultywacji
terenów zdegradowanych, oraz ochrony
przed hałasem.
Wyzwaniem dla Polski jest sprostanie
unijnym dyrektywom w sprawie jakości
powietrza. Dla terenów, które nie spełniają unijnych standardów, zostaną opraco-
46
wane i zrealizowane programy naprawcze.
Konieczna jest również promocja najnowszych technologii służących ochronie
środowiska, w tym rozwoju odnawialnych
źródeł energii, a także szybka modernizacja przemysłu energetycznego.
Zgodnie z polityką ekologiczną, zasady
ochrony środowiska i przyrody powinny
być uwzględniane w planach zagospodarowania przestrzennego. Chodzi
o wdrożenie przepisów umożliwiających
przeprowadzanie ocen oddziaływania na
środowisko już na etapie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego. Szczególną uwagę rząd
poświęca lasom. Ważnym zadaniem jest
Polska 2010
kontynuacja zalesień i zadrzewianie tzw.
korytarzy ekologicznych (łączących kompleksy leśne), które mają duże znaczenie
dla zachowania i rozwoju różnorodności
biologicznej roślin i zwierząt.
W ciągu najbliższych lat jeszcze ważniejsze stanie się racjonalne gospodarowanie
zasobami naturalnymi, w szczególności
wodą. Założono również bardziej racjonalne korzystanie z zasobów geologicznych. Priorytetem dla rządu jest także
efektywne wykorzystywanie pieniędzy
z Unii Europejskiej na wyposażenie kolejnych aglomeracji w oczyszczalnie ścieków
i systemy wodno-kanalizacyjne, a także
w nowoczesną gospodarkę odpadami.
Ochrona zdrowia
Rząd przyjął już pakiet ustaw zdrowotnych, który zmieni organizację systemu ochrony zdrowia, wprowadzi nowe
rozwiązania dotyczące kadr oraz uporządkuje politykę lekową. Dzięki tym zmianom w szpitalach pojawi się więcej
lekarzy, a pacjenci zyskają możliwość umawiania się na wizyty przez Internet. Pakiet zdrowotny przewiduje także
restrukturyzację i pomoc finansową dla szpitali, ograniczenie dopłat pacjentów do leków refundowanych poprzez
ustalenie sztywnych marż oraz szybkie dochodzenie do odszkodowań za błędy medyczne. Prace nad propozycjami
rządu rozpoczęły się w Sejmie. Jednocześnie rząd sukcesywnie podnosi nakłady na ochronę zdrowia.
W 2006 roku wyniosły one 42,9 mld zł, a w 2010 wzrosły do 62,7 mld zł.
Fakultatywne
przekształcenie szpitali
Szybkie dochodzenie
do odszkodowań za błędy lekarskie
Wprowadzona zostanie możliwość fakultatywnego przekształcenia szpitali w spółki kapitałowe. Jeśli szpital, który nadal
funkcjonuje w formie spzoz na koniec roku
przyniesie straty, to samorząd będzie mógł
je pokryć w ciągu trzech miesięcy. Jeśli się
na to nie zdecyduje, szpital będzie musiał
zostać przekształcony w spółkę kapitałową.
Pacjent będzie mógł dochodzić roszczeń
z tytułu popełnionych błędów medycznych na drodze administracyjnej, czyli
poza drogą sądową. Maksymalny termin
na uzyskanie odszkodowania to 6 miesięcy.
Za egzekwowanie nowego prawa będzie
odpowiedzialny Rzecznik Praw Pacjenta.
System Informacji Medycznej
Więcej lekarzy w szpitalach
i przychodniach
Obowiązywać będzie system informacji
medycznej. Pojawią się e-recepty, e-skierowania czy e-zwolnienia lekarskie. Informacje gromadzone w systemie przyczynią się
do zwiększenia bezpieczeństwa pacjentów,
a możliwość umawiania wizyt on-line znacząco wpłynie na skrócenie kolejek.
Staż odbywany na 7. roku zostanie
zastąpiony zajęciami praktycznymi na
6. roku studiów. Studenci będą zdobywać taką samą wiedzę jak obecnie.
Dzięki temu lekarze szybciej rozpoczną
pracę i będzie ich więcej w szpitalach
i przychodniach. Zlikwidowany zostanie
19,8 mld zł
o tyle wzrosły nakłady na ochronę
zdrowia w 2010 roku względem
roku 2006
47
również LEP (Lekarski Egzamin Państwowy) i LDEP (Lekarsko-Dentystyczny Egzamin Państwowy). Ponadto po studiach
w trakcie specjalizacji młodzi lekarze
będą mieli możliwość zdobycia dodatkowych umiejętności, czyli specjalności. Na
przykład, osoba specjalizująca się w chirurgii będzie mogła dodatkowo zdobyć
specjalność pozwalającą jej przeprowadzać badania USG i analizować wyniki.
Jednakowe ceny leków refundowanych we wszystkich aptekach
Wprowadzony zostanie system sztywnych
marż detalicznych i hurtowych. Dzięki temu
ceny leków refundowanych będą jednakowe we wszystkich aptekach.
Ograniczenie egzekucji
komorniczych
7203zł
średnio tyle zarabiał w 2009 roku
lekarz z II stopniem specjalizacji
na etacie w szpitalu. W 2007 roku
było to 5435 zł.
48
Pakiet zdrowotny jest zwieńczeniem
działań reformujących system opieki
zdrowotnej. Wiele rozwiązań wspomagających służbę zdrowia zostało już
wdrożonych. Wśród nich jest ograniczenie egzekucji komorniczych. Aby pomóc
szpitalom w trudnej sytuacji finansowej,
do ustawy o komornikach sądowych
i egzekucji wprowadzono poprawki
pozwalające zaskarżyć do sądu wyso-
Polska 2010
kość wynagrodzeń komorniczych. Dzięki
nim zadłużone szpitale nie będą wpadać
w dodatkową spiralę zadłużenia. Wprowadzono także ograniczenie wysokości
egzekucji do 25 proc. kontraktu z NFZ.
W ten sposób szpitale nie są pozbawiane wszystkich pieniędzy przeznaczonych
na leczenie pacjentów.
Ustawa koszykowa
Od sierpnia 2009 roku obowiązuje nowelizacja ustawy o świadczeniach opieki
zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych (tzw. ustawa koszykowa),
która była podstawą dla ministra zdrowia
do wydania tzw. rozporządzeń koszykowych. Po raz pierwszy od momentu
wprowadzenia w Polsce systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego
został w nich określony wykaz bezpłatnych świadczeń gwarantowanych oraz
warunki (standardy) ich realizacji. Dzięki
zasadom i procedurom kwalifikowania
świadczeń zdrowotnych, określonym
w ustawie koszykowej i uwzględniającym
rekomendacje Agencji Oceny Technologii Medycznych, ze środków publicznych będą finansowane i gwarantowane
pacjentom wyłącznie te świadczenia medyczne, które są skuteczne i efektywne.
Ustawa o prawach pacjenta
W czerwcu 2009 r. weszła w życie ustawa
o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw
Pacjenta. Wszystkie prawa, jakie przysługują pacjentom zostały spisane w jednym
akcie rangi ustawowej. Pacjenci mogą dochodzić swoich praw za pośrednictwem
niezależnego od Ministra Zdrowia Rzecznika Praw Pacjenta. Do jego kompetencji
– poza typowymi uprawnieniami rzecznika – jest przygotowywanie i opiniowanie projektów ustaw dotyczących praw
pacjenta. Uznanie w ustawie znaczącej
większości praw pacjenta za dobra osobiste rozszerzyło możliwość dochodzenia
zadośćuczynienia za ich naruszenie przed
sądami powszechnymi. Wprowadzono
też przepisy dające pacjentom prawo do
zgłaszania sprzeciwu wobec opinii albo
orzeczenia lekarza.
Więcej środków
na ratownictwo medyczne
Ministerstwo Zdrowia doprowadziło do
zmiany tzw. algorytmu podziału środków
pomiędzy poszczególne województwa
z przeznaczeniem na finansowanie zadań
zespołów ratownictwa medycznego.
W grudniu 2008 roku znowelizowano
ustawę o Państwowym Ratownictwie Me-
dycznym i wprowadzono nowy algorytm
podziału środków uwzględniający liczbę
zespołów ratownictwa medycznego oraz
koszty ich całodobowego utrzymania.
Zgodnie z ustawą o Państwowym Ratownictwie Medycznym w 2008 roku kwota
przeznaczona na sfinansowanie zadań zespołów ratownictwa medycznego została
zwiększona o 130 mln zł do wysokości
1,471 mld zł. Natomiast w 2009 roku na
powyższe zadania przeznaczono środki
w wysokości 1,730 mld zł, tj. o 259 mln zł
więcej niż w roku poprzednim.
Wyższe płace
Po raz pierwszy od lat znacząco zwiększono wynagrodzenia zasadnicze lekarzy
stażystów i rezydentów. Wysokość
wynagrodzenia zasadniczego lekarza stażysty wzrosła z 1403 zł w 2007 roku do
2.007 zł w 2009 roku. Lekarze rezydenci
otrzymują wynagrodzenie zasadnicze
w wysokości od 3.170 zł do 3.890 zł
(w zależności od dziedziny specjalizacji),
podczas gdy w 2007 roku zarabiali 1.757
zł, a w 2008 – 2.473 zł. Aby zachęcić
młodych lekarzy do podejmowania specjalizacji (np. pediatria, anestezjologia,
neonatologia), zróżnicowano wynagrodzenie dla lekarzy rezydentów. W pierw-
szych dwóch latach rezydentury lekarz
specjalizujący się w dziedzinie priorytetowej otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości 3.602 zł, później jego
wynagrodzenie wzrośnie do 3.890 zł.
Wynagrodzenie zasadnicze lekarzy rezydentów w zwykłych dziedzinach medycyny będzie wynosiło odpowiednio 3.170
i 3.458 zł. Lekarz z II stopniem specjalizacji, pracujący na etacie w szpitalu, w 2007
roku zarabiał średnio 5.435 zł, a w 2009
już 7.203 zł. Wzrosły też płace pielęgniarek i położnych. W 2007 roku specjalistki
pielęgniarki i położne zatrudnione na
etatach w szpitalach zarabiały średnio
2.995 zł, w 2009 ich przeciętna pensja
wzrosła do 3.465 zł. Starsze pielęgniarki
i położne w 2007 roku zarabiały średnio
2.564 zł, a w 2009 – 3061 zł.
Nowy sposób podziału środków
dla województw
Od stycznia 2010 r. zmienił się niekorzystny dla województw wschodniej Polski
algorytm podziału środków z NFZ. W nowym algorytmie zrezygnowano z kryterium dochodowości. Zasady podziału
środków pomiędzy oddziały wojewódzkie
NFZ oparte są teraz głównie na kryterium
liczby ubezpieczonych, ich płci i wieku.
49
Dzieci i rodzina
Pomoc dla rodzin w trudnej sytuacji, zachęty do podejmowania decyzji o posiadaniu potomstwa i pomoc w łączeniu
pracy zawodowej z obowiązkami rodzicielskimi, a także stworzenie warunków, by dzieciństwo w Polsce mogło być
szczęśliwe i bezpieczne, to główne wyzwania, jakie podjął rząd w działaniach na rzecz dzieci i rodzin. W ramach
pomocy rodzicom w wychowaniu dzieci wydłużono urlopy związane z urodzeniem się potomstwa. Przygotowano
system opieki nad dziećmi do lat trzech, ułatwiający rodzicom powrót do pracy po przyjściu na świat dziecka.
Wprowadzono przepisy, które skuteczniej chronią dzieci i rodziny przed przemocą i pedofilią. Opracowany został
system pomocy dla rodzin, które nie są w stanie stworzyć dzieciom warunków na szczęśliwe dzieciństwo. Zmienione
zostały także zasady opieki zastępczej. W szkołach na terenie całego kraju powstają świetlice i place zabaw. Przybywa
też kompleksów sportowych budowanych w ramach rządowego programu „Moje boisko – Orlik 2012”.
Dłuższe urlopy
po urodzeniu dziecka
1400
Orlików już powstało w gminach
na terenie całej Polski
50
Od stycznia 2009 roku urlop macierzyński został wydłużony, a od 2010 roku podzielony na dwie części: urlop podstawowy i urlop dodatkowy. W ramach części
podstawowej mamom przysługuje 20
tygodni urlopu przy urodzeniu jednego dziecka oraz 31 tygodni przy ciąży
mnogiej. Dodatkowa część urlopu wynosi
2 tygodnie przy urodzeniu jednego
dziecka, a w przypadku ciąży mnogiej
3 tygodnie. Wcześniej po urodzeniu
jednego dziecka kobiety mogły korzystać
z 18 tygodni urlopu, z 20 tygodni – przy
każdym następnym porodzie i 28 tygodni
przy ciąży mnogiej.
Polska 2010
W latach następnych – 2012 i 2013
– dodatkowy urlop macierzyński będzie
stopniowo wydłużany, by w 2014 roku
wynieść do 6 tygodni na jedno dziecko
i do 8 tygodni przy porodzie mnogim.
1 stycznia 2010 roku, po raz pierwszy,
także ojcowie uzyskali prawo do urlopu
związanego z urodzeniem się potomstwa.
Obecnie urlop ojcowski wynosi 1 tydzień. Od 2012 roku zostanie on wydłużony o kolejny tydzień.
Opieka nad małym dzieckiem
We wrześniu 2010 roku rząd przyjął ustawę o opiece nad dzieckiem do lat 3, która
stworzyła podstawy do powstania różnorodnych profesjonalnych i bezpiecz-
Wysokie kary dla pedofilów
420
Rząd podjął też walkę z pedofilią.
Od 2010 roku obowiązuje nowa ustawa
znacznie zaostrzająca kary dla pedofilów.
Gwałt na dziecku poniżej 15. roku życia
został uznany za zbrodnię zagrożoną karą
od 3 do 15 lat pozbawienia wolności.
280
Rys. 13.1. Liczba wybudowanych Orlików
700
560
ok. 600
W latach 2005–2006, co roku, ponad
150 tys. osób, w tym dzieci, doświadczyło przemocy domowej. W kolejnych
latach liczby te spadły do ponad 130 tys.
rocznie. Niezbędne były zmiany w obowiązujących przepisach, które pozwolą
na skuteczną walkę z tym zjawiskiem
i lepszą ochronę ofiar przemocy. Prace
Zwrócono także uwagę na nowe niebezpieczeństwa związane z dostępem do
komputerów i Internetu. Również w tym
zakresie pedofile nie pozostają bezkarni.
Nawiązanie kontaktu z dzieckiem za pomocą Internetu lub telefonu, prowadzące
do popełnienia przestępstwa przeciwko
wolności seksualnej, podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat.
Nowe prawo kładzie także nacisk na
reedukację osób skłonnych do pedofilii
i ograniczenie ryzyka popełnienia tego
rodzaju przestępstwa w przyszłości. Skazany za pedofilię, po opuszczeniu więzienia, zostanie poddany przymusowemu
leczeniu ambulatoryjnemu lub w zakładzie zamkniętym. Zostanie tam poddany
718
Walka z przemocą w rodzinie
nad zmianami w prawie były prowadzone
we współpracy z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się zwalczaniem
przemocy domowej, dzięki czemu wypracowane zostały rozwiązania skutecznie
chroniące ofiary przemocy, w szczególności dzieci. Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie weszła
w życie w sierpniu 2010 roku. Wprowadzono zakaz kar cielesnych, bezpłatną
obdukcję u lekarza pierwszego kontaktu,
do której nie potrzebny jest już wniosek
prokuratora, oraz możliwość natychmiastowego zabrania dziecka w sytuacji
zagrożenia życia lub zdrowia dziecka
w związku z przemocą w rodzinie. Ponadto sąd może zakazać sprawcy zbliżania się
do pokrzywdzonych, kontaktowania się
z nimi oraz nakazać opuszczenie lokalu.
Gminy oraz samorządy wojewódzkie
zostały zobowiązane do wdrożenia
i realizacji odpowiednich programów
zapobiegających przemocy w rodzinie.
566
nych form opieki nad małymi dziećmi.
Zgodnie z projektem ustawy, opieka nad
dziećmi będzie realizowana poprzez: żłobek, klub dziecięcy, opiekuna dziennego
oraz nianię. Takimi formami opieki będą
objęte dzieci do lat 3, a w niektórych
uzasadnionych wypadkach – do lat 4.
Z punktu widzenia prawa żłobek przestaje być zakładem opieki zdrowotnej.
Dzięki temu łatwiej będzie zakładać tego
typu placówki, a ich głównym zadaniem
będzie stworzenie małym dzieciom dobrych i bezpiecznych warunków do rozwoju. Ustawa znosi podstawową barierę
utrudniającą powrót rodziców, a szczególnie matek, na rynek pracy, umożliwiając dostęp do profesjonalnej opieki
nad dziećmi w żłobkach i przedszkolach.
Ma także zachęcać do posiadania dzieci
oraz gwarantować fachową pomoc w ich
wychowywaniu.
140
0
2008
2009
2010 (plan)
Źródło: Ministerstwo Sportu i Turystyki
51
terapii farmakologicznej oraz psychoterapii, których celem jest obniżenie popędu
seksualnego i zapobieganie popełnieniu
kolejnego przestępstwa.
Prowadzone są także prace nad wprowadzeniem systemu elektronicznego
dozoru nad osobami skazanymi za pedofilię po odbyciu przez nich kary. System
dozoru elektronicznego umożliwi stały
nadzór nad taką osobą w czasie trwania
terapii, a także po jej zakończeniu, np.
kontrole czy osoba taka nie łamie zakazu
zbliżania się do dzieci.
Pomoc dla rodzin z problemami
We wrześniu 2010 roku przyjęta została
ustawa o wspieraniu rodziny i pieczy
zastępczej. Nacisk położono na profilaktykę dla rodzin wymagających szczególnej troski. Pomoc będzie skierowana
głównie do rodzin dotkniętych przemocą, ubogich i zagrożonych ubóstwem.
Profilaktyka, prowadzona będzie
m.in. w formie poradnictwa, mediacji,
terapii rodzinnej, treningu umiejętności wychowawczych i terapeutycznych.
Bezpośrednią pracą z rodziną będzie się
zajmował asystent rodzinny. Jego czas
pracy będzie elastyczny, nienormowany
i dostosowany przede wszystkim do
52
rytmu życia rodziny. Wsparciu rodziny
w środowisku służyć będą ponadto
rodziny wspierające i placówki wsparcia
dziennego.
Dożywianie dzieci w szkołach
W ramach pomocy dla dzieci z rodzin
znajdujących się w trudnej sytuacji
materialnej rząd kontynuuje program
zapewniający bezpłatny ciepły posiłek w szkole. W 2009 roku na ten cel
przeznaczono około 550 mln zł. Jednocześnie uproszczone zostały procedury,
które do tej pory warunkowały otrzymanie takiego posiłku. Podwyższono z 10
do 20 proc. liczbę dzieci, które mogą
otrzymać posiłek bez konieczności
wcześniejszego ustalania sytuacji materialnej w drodze rodzinnego wywiadu
środowiskowego.
Pomoc finansowa dla rodzin
O ponad 40 proc. wzrosły kwoty zasiłków rodzinnych, a o ok. 24 proc. wzrosły kwoty świadczeń pielęgnacyjnych
przyznawanych rodzinnym opiekunom
osób niepełnosprawnych wymagających
szczególnej opieki.
Rząd wyrównuje również szanse
edukacyjne dzieci. Dzięki programowi
Polska 2010
„Wyprawka szkolna”, pomoc finansowa
trafia do ponad 550 tys. uczniów z rodzin, których sytuacja wymaga udzielenia
wsparcia (np. trudna sytuacja materialna, sieroctwo, choroba). Pieniądze są
przeznaczone na zakup podręczników
dla dzieci rozpoczynających naukę
w szkołach podstawowych, gimnazjach,
liceach, a także dla dzieci niepełnosprawnych i upośledzonych. Zależnie od klasy,
do której uczęszcza dziecko, dofinansowanie wynosi od 170 do 370 zł. Na
lata 2009–2014 na ten cel zaplanowano
ponad 2,5 mld zł.
Rodzina zastępcza zamiast
domu dziecka
Przyjęta przez rząd ustawa o wspieraniu
rodziny i pieczy zastępczej gwarantuje
także odpowiednią pomoc wychowawczą dla dzieci pozbawionych opieki
biologicznych rodziców. Podstawowym
miejscem wychowania dziecka pozbawionego takiej opieki będą rodziny
zastępcze. Domy dziecka, które nie
stwarzały warunków dla szczęśliwego
dzieciństwa, będą jedynie dodatkową
formą opieki. Docelowo będą funkcjonować jako małe, specjalistyczne placówki o charakterze domowym, w któ-
rych będzie przebywać nie więcej niż 14
dzieci. W zawodowych i niezawodowych
rodzinach zastępczych wychowywać
się będzie nie więcej niż troje dzieci.
W przypadku dzieci wymagających
szczególnej troski ich liczba w rodzinie
będzie zależeć od stanu ich zdrowia
i możliwości rodziców zastępczych. Spokrewnione rodziny zastępcze, a także
usamodzielniający się wychowankowie
placówek opiekuńczo-wychowawczych,
rodzin zastępczych oraz rodzinnych
domów dziecka będą objęci pomocą
profilaktyczną. Jej zakres będzie podobny jak w przypadku rodzin wymagających szczególnej troski. Pełnoletni
wychowankowie pieczy zastępczej, bez
względu na osiągane dochody, otrzymają pomoc pieniężną na kontynuowanie
nauki, natomiast pomoc finansowa na
usamodzielnienie oraz zagospodarowanie będzie uzależniona od dochodu.
Przyjęto kryterium na poziomie 1.200 zł
brutto.
Świetlice i place zabaw
w szkołach
Program „Radosna szkoła” zakłada
wsparcie finansowe na budowę profesjonalnych placów zabaw i świetlic dla
najmłodszych uczniów. Istotą programu
jest stworzenie w szkołach warunków
nie tylko do nauki, ale także miejsc do
bezpiecznego i radosnego wychowania.
Środki przeznaczane są m.in. na zakup
pomocy dydaktycznych do miejsc zabaw
w szkole i na urządzenie szkolnego placu
zabaw. Na rządowy program „Radosna
szkoła” zaplanowano do 2014 roku
2,5 mld zł. Wkład finansowy organów
prowadzących szkoły wynosi 50 proc.
kosztów urządzenia szkolnego placu
zabaw, natomiast koszt zakupu pomocy
dydaktycznych finansowany jest w całości z budżetu państwa do kwoty 6 lub
12 tys. zł, w zależności od liczby uczniów
w klasach I–III.
W 2009 roku wpłynęło 8892 wniosków o finansowanie zakupu pomocy dydaktycznych i urządzenie placu zabaw.
Z puli 40 mln zł zarezerwowanych na tę
edycję programu wsparcie otrzymało
4957 placówek, z czego 3976 to szkoły
wiejskie. W tegorocznej edycji wpłynęło 8617 wniosków. Z podziału środków,
dokonanego przez wojewodów, wynika,
że w tym roku powinno powstać ponad
1000 placów zabaw przy szkołach podstawowych, z czego ponad 60 proc. na
terenie gmin wiejskich.
Budowa Orlików
Rząd realizuje także program budowy
boisk sportowych, tzw. „Orlików”. Program
został przyjęty w 2008 roku. W jego
ramach do 2012 r. powstanie ponad 2 tys.
kompleksów składających się z boiska piłkarskiego, wielofunkcyjnego boiska do gry
w koszykówkę i siatkówkę oraz budynku
zaplecza sanitarno-szatniowego. Dotychczas w gminach na terenie całej Polski
powstało 1400 takich boisk (Rys. 13.1.).
Na jesieni 2010 roku na nowo wybudowanych boiskach rozgrywany był Turniej
Orlika o Puchar Premiera Donalda Tuska.
Do rywalizacji zgłosiło się ponad 10,5
tysiąca drużyn złożonych z ponad 100
tysięcy młodych piłkarzy wieku od 10
do 13 lat. Mecze odbywały się na prawie
1000 boisk. Był to jeden z największych
tego typu turniejów w całej Europie.
Owoce w szkole
Realizowany jest także program „Owoce
w szkole”, którego celem jest walka z nadwagą wśród dzieci i chorobami cywilizacyjnymi. W roku szkolnym 2009/2010
skorzystało z niego ponad 1 mln dzieci
z klas I–III. Środki przeznaczone na
program wyniosły ponad 12 mln euro
(ok. 46 mln zł).
53
Edukacja
Jeszcze kilka lat temu tylko ok. 50 proc. uczniów z każdego rocznika podejmowało naukę w szkołach umożliwiających
zdawanie matury. Dziś, po ukończeniu gimnazjum, takie szkoły wybiera już 80 proc. uczniów. Aby sprostać ich
rosnącym oczekiwaniom, szkoła musi być nowoczesna, przyjazna i skuteczna. Działania rządu koncentrują się
na wprowadzaniu nowoczesnych metod nauczania, uwzględniających indywidualne podejście do każdego ucznia
zgodnie z jego potrzebami i zainteresowaniami, upowszechnianiu wychowania przedszkolnego i obniżeniu wieku
szkolnego, a także poprawie infrastruktury szkół podstawowych oraz sytuacji finansowej nauczycieli.
125tys.
nowych miejsc w przedszkolach
stworzono w latach 2008–2009
Nowoczesna podstawa
programowa
Celem reformy programowej jest
stworzenie uczniom szansy indywidualnego rozwoju zdolności i zainteresowań. Reforma daje też szkołom większe
możliwości wykorzystywania w nauczaniu
nowoczesnych technik, programów komputerowych i pomocy naukowych. Nowa
podstawa kończy z przeładowanymi
programami. Dzięki łączeniu programów
na kolejnych etapach edukacji uczniowie
rozpoczynający naukę w szkole ponadgimnazjalnej przyswajają nowe infor-
Rys. 14.1. Liczba placówek wychowania przedszkolnego w latach 2005–2010
18412
18000
2005/2006
2006/2007
17280
16500
16902
17000
17329
17500
17229
30%
18500
16000
o tyle procent wzrosło
wynagrodzenie nauczycieli
w 2010 roku względem roku 2007
54
2007/2008
2008/2009
2009/2010
Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej
Polska 2010
W większości krajów europejskich dzieci
rozpoczynają naukę w szkole w wieku
6 lat, a w Wielkiej Brytanii, Holandii
czy na Malcie do szkoły idą już dzieci
5-letnie. Rozpoczęcie nauki w młodszym
wieku umożliwia lepsze przygotowanie
dzieci, stwarza szansę pełniejszego rozwoju indywidualnych zdolności i umiejętności społecznych, a nierzadko jest także
okazją do jak najwcześniejszego wyrównania braków edukacyjnych.
Od roku szkolnego 2009/2010 takie
możliwości mają również polskie dzieci.
W kwietniu 2009 roku weszła w życie
rządowa nowelizacja ustawy o systemie
oświaty, która dała 6-latkom prawo
Rys. 14.2. Liczba placówek wychowania przedszkolnego na terenach wiejskich
w latach 2005–2010
10412
8000
9929
12000
9834
Dzięki unijnemu programowi „Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania
uczniów klas I – III” każdy uczeń z pierwszych klas szkoły podstawowej będzie
miał dostęp do zajęć dodatkowych,
w tym logopedycznych, socjoterapeutycznych i psychoedukacyjnych, zgodnych
Obniżenie wieku szkolnego
10280
Indywidualne podejście
do ucznia
z jego indywidualnymi potrzebami oraz
możliwościami. Ponadto, zwiększy się
stopień i zakres wykorzystania w szkole
aktywizujących metod nauczania oraz dostępność i jakość pomocy psychologiczno
– pedagogicznej udzielanej uczniom.
W ramach programu możliwe jest również
doposażenie bazy dydaktycznej szkół.
Na realizację programu samorządy otrzymają ponad 624 mln złotych. W 2010 roku
projekt został wdrożony w dziewięciu województwach: Kujawsko-Pomorskim, Lubelskim, Lubuskim, Dolnośląskim, Opolskim,
Podkarpackim, Podlaskim, Świętokrzyskim
i Wielkopolskim. W kolejnych latach będą
go wprowadzać urzędy marszałkowskie
w pozostałych województwach.
10343
macje zamiast powtarzać treści, których
uczyli się w gimnazjum. Na przykład,
w gimnazjum uczeń szczegółowo zapozna
się z historią Polski i świata do 1918 roku,
natomiast historii obejmującej okres po
I wojnie światowej aż po czasy współczesne nauczy się w pierwszej klasie szkoły
ponadgimnazjalnej.
W roku szkolnym 2009/2010 reforma
objęła przedszkola oraz pierwsze klasy
szkół podstawowych i gimnazjów. W roku
2010/2011 nowa podstawa programowa
obowiązuje również w klasach drugich
szkół podstawowych oraz gimnazjów.
W następnych latach będzie ona obejmować kolejne klasy. Wprowadzenie reformy
programowej w liceach ogólnokształcących i zasadniczych szkołach zawodowych
zakończy się w 2015 roku, w technikach
i liceach artystycznych w 2016 roku, zaś
w liceach uzupełniających rok później.
2005/2006
2006/2007
2007/2008
2008/2009
2009/2010
4000
0
Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej
55
do nauki w szkole, a dzieciom 5-letnim
zagwarantowała dostęp do edukacji
przedszkolnej.
Upowszechnienie wychowania
przedszkolnego
Zapewnienie lepszego dostępu najmłodszych dzieci do edukacji to najskuteczniejszy sposób na wyrównywanie szans
edukacyjnych. Dlatego jednym z głównych celów reformy jest upowszechnienie wychowania przedszkolnego dzieci
w wieku 3 − 5 lat. W okresie 2007–2009
wzrosło ono o ponad 15 proc. Obecnie
edukacją przedszkolną objętych jest już
około 60 proc. dzieci. Dla porównania,
w roku szkolnym 2006–2007 było to tylko
44 proc. Zwiększa się również dostęp do
edukacji przedszkolnej na wsi. Teraz objętych jest nią ponad 31 proc. dzieci mieszkających na wsi – o 8 procent więcej niż
w roku szkolnym 2006/2007. Plany rządu
zakładają, że do 2012 roku do przedszkoli
będzie uczęszczać 80 proc. wszystkich
dzieci w wieku od 3 do 5 lat.
Równocześnie wzrasta liczba miejsc
w placówkach przedszkolnych. W 2009
roku przedszkola mogły przyjąć 125 tys.
dzieci więcej niż w roku 2007. Dla porównania, w latach 2006–2007 liczba ta
wzrosła o niecałe 30 tysięcy. Te zmiany
56
są efektem wprowadzenia nowych regulacji prawnych, w tym zagwarantowania
5-latkom prawa do wychowania przedszkolnego. Od 1 września 2009 roku
dzieci w wieku 5 lat mają prawo do wychowania przedszkolnego; od 1 września
2011 będzie ono przekształcone w obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego. Wprowadzono też możliwość
zakładania innych form wychowania
przedszkolnego. Są to punkty i zespoły
wychowania przedszkolnego, tworzone
szczególnie dla mniejszej liczby dzieci,
i mogące się mieścić nawet w domu.
Od 2009 roku powstało ponad 1000
takich ośrodków, najwięcej na terenach
wiejskich (Rys. 14.1, Rys. 14.2.). Punkty
te doskonale uzupełniają tradycyjną sieć
przedszkoli i często niwelują problem
dowozu dzieci do dużego przedszkola.
Wsparciem programu rozwoju przedszkoli są środki unijne.
finansowy organów prowadzących szkoły
wynosi 50 proc. kosztów urządzenia
szkolnego placu zabaw, natomiast koszt
zakupu pomocy dydaktycznych w całości
finansowany jest z budżetu państwa do
kwoty 6 lub 12 tys. zł, w zależności od
liczby uczniów w klasach I–III. Od września
2010 roku 80 proc. szkół podstawowych
w Polsce wyposażyło miejsca zabaw w pomoce dydaktyczne.
W 2009 roku wpłynęło 8892 wniosków o finansowanie zakupu pomocy
dydaktycznych i urządzenie placu zabaw.
Z puli 40 mln zł zarezerwowanych na tę
edycję programu wsparcie otrzymało
4957 placówek, z czego 3976 to szkoły
wiejskie. W tegorocznej edycji wpłynęło
8617 wniosków. Z podziału środków,
dokonanego przez wojewodów, wynika,
że w tym roku powinno powstać ponad
1000 placów zabaw przy szkołach podstawowych, z czego ponad 60 proc. na
terenach gmin wiejskich.
Program „Radosna szkoła”
Rządowy program „Radosna szkoła” powstał z myślą o najmłodszych uczniach. Zakłada on wsparcie finansowe na budowę
placów zabaw i wyposażanie miejsc zabaw
w szkołach podstawowych w pomoce
dydaktyczne. Do 2014 roku w jego ramach
szkoły otrzymają ponad 2,5 mld zł. Wkład
Polska 2010
Podwyżki dla nauczycieli
Rosnące oczekiwania i ambicje edukacyjne uczniów to także większe wymagania
wobec nauczycieli, od których zależy
jakość kształcenia i poziom przygotowania młodzieży do dalszej nauki
i wejścia na rynek pracy. Dlatego jednym
z priorytetów rządu jest systematyczne
podnoszenie płac kadry pedagogicznej
(Rys. 14.3.). W 2008 roku w budżecie
państwa zapisano wzrost wynagrodzeń
nauczycieli na poziomie 10 proc. Kolejne
podwyżki miały miejsce w 2009 roku.
Wszystkim nauczycielom, bez względu
na stopień awansu zawodowego, pensje
wzrosły o 5 proc. w styczniu i o kolejne
5 proc. we wrześniu. Od 1 września 2010
roku pensje nauczycieli wzrosły o dodatkowe 7 proc. Po tej podwyżce przeciętne
wynagrodzenie nauczycieli we wrześniu
2010 roku jest wyższe o 30 proc. w porównaniu z rokiem 2007, a nauczyciele
z najkrótszym stażem otrzymują wy-
niach kompensacyjnych, od 1 lipca
2009 roku nauczyciele, wychowawcy
i inni pracownicy pedagogiczni mogą
zakończyć swoją aktywność zawodową
wcześniej niż w wieku emerytalnym,
tj. przed ukończeniem 60 lat – kobiety
i 65 lat – mężczyźni. Do osiągnięcia
wieku emerytalnego nauczyciele z wieloletnim stażem (30 lat pracy, w tym 20
pracy nauczycielskiej) mogą otrzymywać
z budżetu państwa świadczenia kompensacyjne w wysokości odpowiadającej
emeryturom pomostowym przysługującym pracownikom zatrudnionym
w szczególnych warunkach lub wykonującym prace o szczególnym charakterze.
nagrodzenie wyższe o prawie 60 proc.
Podwyższanie płac nauczycieli będzie
kontynuowane także w 2011 roku w wysokości 7 proc. od września, a wysokość
podwyżek w następnych latach będzie
uzależniona od warunków budżetowych.
Zamiarem rządu jest osiągnięcie wzrostu
nauczycielskich płac średnio o 50 proc.
w latach 2007–2012.
Świadczenie kompensacyjne dla
nauczycieli
Obok wzrostu płac zachowana została
część przywilejów emerytalnych dla
pedagogów z długim stażem. Zgodnie
z ustawą o nauczycielskich świadcze-
Rys. 14.3. Wartość średniego wynagrodzenia nauczyciela w latach 2005–2010 [zł]
4502
2447
2716
3523
4208
2287
2538
3293
4007
2178
2417
3136
2007 r.
3827
2006 r.
2977
2005 r.
1701
2126
1546
1933
2706
3479
1500
1473
1841
2578
3314
3000
1451
1814
2539
3265
4500
od stycznia
2009 r.
od września
2009 r.
od września
2010 r.
0
nauczyciel stażysta
nauczyciel kontraktowy
nauczyciel mianowany
2008 r.
nauczyciel dyplomowany
Źródło: Ministerstwo Edukacji Narodowej
57
Nauka i szkolnictwo wyższe
W ostatnich latach znacząco wzrosły aspiracje edukacyjne polskich maturzystów. Obecnie co drugi Polak w wieku
od 19 do 24 lat studiuje, zaś liczba studentów w Polsce w ciągu kilkunastu lat wzrosła pięciokrotnie. Aby sprostać nowym
wyzwaniom, rząd wdraża reformę nauki i przygotował reformę szkolnictwa wyższego. Dzięki temu polskie uczelnie będą
mogły konkurować z najlepszymi ośrodkami edukacyjnymi na świecie, a polscy uczeni uzyskają możliwości prowadzenia
najbardziej zaawansowanych badań. Wraz z reformą nauki rosną nakłady na naukę: w 2009 roku o 13 proc.,
a w 2010 o 20 proc. (Rys. 15.1.). We wrześniu br., w ramach jesiennej ofensywy legislacyjnej, rząd przyjął także projekt
nowelizacji Prawa o szkolnictwie wyższym, zakładający nowy model funkcjonowania polskich uczelni. Od 2011 roku rząd
wprowadza również wyższe, 51-procentowe zniżki dla studentów na przejazdy pociągami.
51%
wyniesie zniżka dla studentów
na przejazdy koleją od 2011 roku
20%
o tyle wzrosły nakłady
na naukę w 2010 roku
58
Reforma nauki
Reforma wprowadza nowy model finansowania nauki na zasadach konkurencyjności, jakości i przejrz ystości procedur,
a także nowy system oceny jakości pracy
jednostek naukowych. Uruchomione
zostanie Narodowe Centrum Nauki,
czyli zewnętrzna agencja dystrybuująca
fundusze na tzw. badania podstawowe.
Będzie ona przeznaczała min. 20 proc.
wszystkich grantów na badania młodych
naukowców. Dotychczasowe jednostki
badawczo-rozwojowe przekształcane
są w instytuty badawcze podlegające
ścisłym zasadom oceny jakości oraz systematycznemu audytowi. Podstawowym
zadaniem instytutów będzie realizowanie
badań i prac rozwojowych na potrzeby
Polska 2010
gospodarki oraz transfer najnowszych
technologii do przemysłu. Pakiet ustaw
reformujących naukę zaczął obowiązywać 1 października 2010 r. Pakiet
obejmuje ustawy: o zasadach finansowania nauki, o Polskiej Akademii Nauk,
o Instytutach Badawczych, o Narodowym
Centrum Badań i Rozwoju oraz o Narodowym Centrum Nauki.
Nowy model szkolnictwa wyższego
i kariery akademickiej
Nowe Prawo o szkolnictwie wyższym,
które rząd przyjął we wrześniu tego
roku, przewiduje m.in. wprowadzenie
projakościowego modelu finansowania
uczelni, uproszczenie ścieżki kariery naukowej, połączenie świata akademickiego
z rynkiem pracy oraz otwarcie uczelni na
świat. Zwiększy się autonomia programowa szkół wyższych. Wszystkie uczelnie
otrzymają pełną swobodę w tworzeniu
autorskich, innowacyjnych i interdyscyplinarnych programów studiów. Zlikwidowane zostaną sztywne standardy kształcenia dla kierunków studiów, co pozwoli
na rozwój nowatorskich międzykierunkowych programów kształcenia. Finansowanie szkolnictwa wyższego w większym
niż dotychczas stopniu będzie zależeć
od jakości kształcenia studentów i badań
naukowych. Coraz więcej funduszy ma
być rozdzielanych w drodze konkursów
i kierowanych do najlepszych jednostek.
Przewidziano także przejrzyste procedury konkursowe na wszystkie stanowiska w uczelniach i większe otwarcie na
naukowców z zagranicy.
czona zostanie procedura ubiegania się
o stopień doktora habilitowanego, która
w większym stopniu skoncentruje się na
realnych osiągnięciach i dorobku naukowym, a czas jej prowadzenia skrócony
zostanie z obecnych średnio 11 miesięcy
do 4. Młodzi naukowcy, przede wszystkim
doktoranci, zyskają wiele ułatwień w realizacji kariery naukowej oraz nowe formy
specjalnych stypendiów: m.in. wybitni
doktoranci uzyskają wysokie stypendia
w KNOW-ach, a 30 procent najlepszych
doktorantów otrzyma „Stypendium Prymusów”. Powstanie katalog bezpłatnych
usług dla wszystkich studentów (uczelni
publicznych i niepublicznych). Dodatkowo prawa studenta chronić będzie
obowiązkowa umowa z uczelnią publiczną
Krajowe Naukowe Ośrodki
Wiodące
Rys. 15.1. Nakłady na naukę w latach 2006–2011 [mld zł]
Większe zniżki na przejazdy
pociągami
We wrześniu 2010 rząd przyjął ustawę
dającą studentom 51 procent zniżki
na przejazdy kolejowym transportem
publicznym.
2008
6,731
5,643
2007
4,628
3,936
3,5
3,791
7
3,430
Nowe Prawo o szkolnictwie wyższym
zakłada także wyłanianie dodatkowo
finansowanych Krajowych Naukowych
Ośrodków Wiodących (KNOW-ów).
To pierwszy krok w kierunku tworzenia
w Polsce szkół wyższych wyróżniających
się wśród uczelni europejskich jakością
badań naukowych i dydaktyki. Uprosz-
na studiach stacjonarnych. Zmieni się system pomocy materialnej dla studentów,
aby mogli korzystać z niej w większym
stopniu studenci najubożsi. Dodatkowym
wsparciem stanie się kredyt studencki na
nowych zasadach. Studenci będą mogli
z niego skorzystać już od roku akademickiego 2010/2011. Nowe zasady zakładają
100-procentowe poręczenie państwa
dla najuboższych studentów i możliwość
czasowego zawieszenia spłaty.
0
2006
2009
2010
2011
Źródło: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego
59
Kultura
Rozwój kultury jest jednym z podstawowych elementów rozwoju społeczeństwa, pielęgnowania tożsamości
narodowej, a także polskiej tradycji i historii. Realizacja tych celów wymaga ochrony zbiorów kultury
i zagwarantowania do nich dostępu. Rząd systematycznie zwiększa środki wydawane na projekty kulturalne,
tworzenie nowoczesnych interaktywnych placówek kulturalnych, stopniowe usuwanie barier w dostępie do kultury,
a także archiwizację zbiorów dziedzictwa narodowego.
3,5 tys.
tyle bibliotek otrzymało
w 2010 roku dostęp do
szerokopasmowego Internetu
60
Inwestycja w kulturę
Edukacja kulturalna
Systematycznie zwiększane są środki
na kulturę (Rys. 16.1.). W 2005 roku
wyniosły one 1 mld zł, w 2007 prawie
1,28 mld zł, a w 2009 roku 1,64 mld zł.
Dodatkowym źródłem finansowania są
fundusze europejskie. W latach 2007–
2013 na rozwój kultury przeznaczono
z tej puli 2,3 mld zł. Polska jest także
największym beneficjentem Mechanizmu Finansowego Europejskiego
Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata
2004–2009. Na inwestycje z obszaru
kultury przeznaczono z tego źródła
87,7 mln euro. Dzięki tej dotacji sfinansowano m.in. konserwację i digitalizację
zbiorów Biblioteki Zakładu Narodowego
im. Ossolińskich we Wrocławiu, remont
i modernizację Galerii Sztuki Polskiej XIX
w. w Sukiennicach i dugi etap renowacji
warszawskiego Wilanowa.
Nigdy dotąd w Polsce Ministerstwo Kultury wraz z podległymi mu instytucjami
nie prowadziło tylu tak zróżnicowanych
programów edukacji kulturalnej dla
najmłodszych. Artystyczne wakacje, Lato
w teatrze, Filmoteka Szkolna, Śpiewająca Polska, Rytm oraz wydawnictwo
multimedialne Chopin to tylko niektóre
z realizowanych projektów edukacyjnych.
Ich celem jest zapoznanie młodych ludzi
z kanonem sztuki, rozwinięcie umiejętności artystycznych, kontakt młodzieży
z artystami. W projekty zaangażowały się
wybitne osobistości świata sztuki i znane
instytucje, m.in. Instytut Teatralny im.
Raszewskiego, Międzynarodowy Festiwal Wratislavia Cantans, sir Simon Rattle
i Filharmonicy Berlińscy, artyści polskiego
Baletu Narodowego.
Na projekty edukacyjne przeznaczone
jest ponad 100 mln zł. Do klas I–III od
Polska 2010
230 mln zł
będzie kosztować Muzeum II Wojny
Światowej w Gdańsku, w całości
sfinansowane z budżetu państwa.
Rys. 16.1. Wydatki na kulturę [mld zł]
0,9
1,424
1,2
1,466
1,5
1,592
1,8
1,276
W październiku 2010 roku rząd przyjął
program wieloletni „Kultura+”, którego
celem jest poprawa dostępu do kultury
i zwiększenie uczestnictwa w kulturze w
społecznościach lokalnych, ze szczególnym
uwzględnieniem gmin wiejskich i miejskowiejskich. Program zakłada modernizację
obiektów wykorzystywanych w działalności
kulturalnej oraz tworzenie nowoczesnych
placówek, które sprzyjają aktywności
środowisk lokalnych i rozwojowi społecznemu. W jego ramach jest realizowany m.in.
projekt „Biblioteka”.
Celem programu „Biblioteka” jest przekształcenie publicznych bibliotek w Polsce w
nowoczesne centra dostępu do wiedzy i kultury oraz ośrodki życia społecznego. Wartość
projektu wynosi ponad 500 mln zł. Głównymi
beneficjentami programu są gminne biblioteki publiczne, ze szczególnym uwzględnieniem
bibliotek z gmin wiejskich, wiejsko-miejskich
oraz małych gmin miejskich do 15 tys. miesz-
1,089
Dostęp do kultury
kańców). W ramach programu wprowadzany
jest jednolity system komputerowy MAK+
umożliwiający zarządzanie zbiorami bibliotecznymi, wymianę informacji i wypożyczenia
między bibliotekami, szkolenia dla bibliotekarzy w ramach nowych kompetencji, dostęp
do szerokopasmowego Internetu oraz środki
na modernizację architektoniczną bibliotek i
zakup wyposażenia. Dzięki realizacji programu liczba bibliotek gminnych dysponujących
komputerami z dostępem do Internetu stale
rośnie. W ramach porozumienia z TP S.A. do
połowy 2010 roku podłączono do szerokopasmowego Internetu blisko 3500 placówek.
1,009
roku szkolnego 2009/2010 wróciły plastyka i muzyka jako oddzielne przedmioty.
Ważnym przedsięwzięciem było powołanie w kwietniu 2010 roku Akademii
Sztuki w Szczecinie. Jest to 19. publiczna
uczelnia artystyczna w Polsce i jedyna
z kierunkami muzycznymi i wizualnymi.
0,6
0,3
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Źródło: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
61
Do końca 2011 roku podłączone zostaną
wszystkie biblioteki gminne.
W pierwszej połowie roku, w ramach
programu „Infrastruktura bibliotek”, Ministerstwo uruchomiło dodatkowe środki na
wsparcie bibliotek dotkniętych powodzią.
Wśród działań podejmowanych na rzecz
zwiększenia dostępu do zasobów kultury znajduje się także digitalizacja oraz
cyfryzacja polskiego dziedzictwa kulturalnego. Jednym z najważniejszych powodów tworzenia kopii cyfrowych szeroko
rozumianych dóbr kultury jest ułatwienie
powszechnego dostępu do nich zarówno
użytkownikom w kraju, jak i za granicą.
Digitalizacja i długookresowe przechowywanie zasobów cyfrowych archiwów,
bibliotek i muzeów ma ogromne znaczenie
dla rozwoju współczesnego społeczeństwa informacyjnego oraz stanowi istotny
czynnik demokratyzacji społeczeństwa.
W ramach programu powołano cztery
centra kompetencji, w skład których wchodzą: Biblioteka Narodowa, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Krajowy Ośrodek Badań
i Dokumentacji Zabytków oraz, powołany
w 2009 roku, Narodowy Instytut Audiowizualny. Każde z nich, dzięki nowoczesnym
technologiom cyfrowym, realizuje na niespotykaną dotąd skalę ideę upowszechniania dostępu do dóbr kultury.
62
Ochrona zabytków
Ochrona zabytków to inwestycja w tożsamość narodową i pamięć historyczną.
W 2009 roku rząd wprowadził nowe
przepisy dotyczące opieki nad zabytkami,
zwiększając możliwości ich ochrony. Teraz
zabytki można chronić przez: wpisanie
do rejestru zabytków, uznanie za pomnik
historii, utworzenie parku kulturowego
oraz zabezpieczenie w miejscowym planie
zagospodarowania przestrzennego.
Nowe placówki muzealne
Przy wsparciu rządu powstają nowe muzea. Jednym z najważniejszych jest otwarte w marcu 2010 roku Muzeum Chopina
w Pałacu Ostrogskich w Warszawie. Jest to
najnowocześniejsze muzeum biograficzne
w Europie.
Inną ważną placówką jest Muzeum
Historii Żydów Polskich, nowoczesna
placówka multimedialna prezentująca dzieje i historię Żydów na ziemiach
polskich. W muzeum, oprócz ekspozycji
stałej, znajdzie się interaktywne centrum
edukacyjne, ogólnodostępna biblioteka
oraz sale konferencyjne. Na wsparcie budowy obiektu rząd przeznaczył kwotę 98
mln zł. Całkowity koszt realizacji przedsięwzięcia to ok. 200 mln zł. Otwarcie
nastąpi w 2012 roku.
Polska 2010
Rząd wspiera także budowę Muzeum
II Wojny Światowej w Gdańsku, które
pokaże tragiczne losy Polski w latach
1939 – 1945 na tle doświadczeń innych
narodów. Historia militarna będzie tłem
narracji o codziennym życiu cywilów
i żołnierzy, terrorze okupacyjnym, ludobójstwie, dyplomacji i wielkiej polityce.
Pomysł utworzenia muzeum zaprezentował w grudniu 2007 roku premier Donald
Tusk. Do tej pory rozstrzygnięto międzynarodowe konkursy na projekt budynku
i ekspozycji. Całkowity koszt budowy
– ok. 230 mln zł – będzie w całości finansowany przez budżet państwa. Otwarcie
muzeum nastąpi w 2014 roku.
Prowadzone są także prace związane
z budową Muzeum Historii Polski. Muzeum będzie prezentowało najważniejsze
wydarzenia z historii naszego kraju. Koszt
inwestycji wynosi ok. 300 mln zł, z czego
80 proc. będzie pochodzić ze środków
Unii Europejskiej.
Ponadto zakończono duże projekty
inwestycyjne, wśród których są rewaloryzacja i adaptacja Arkad Kubickiego
w Zamku Królewskim w Warszawie,
udostępnionych po raz pierwszy szerokiej publiczności, i remont Galerii
Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach
w Krakowie.
Polityka zagraniczna
Do października 2010 roku premier odbył 88 wizyt zagranicznych, a do Polski przyjechało 111 delegacji z różnych
części świata. Utrzymywane są stosunki dyplomatyczne z 183 krajami. Aktywna i partnerska polityka zagraniczna
prowadzona przez rząd przynosi efekty. Polska jest czynnym członkiem Unii Europejskiej oraz NATO, poprawie uległy
stosunki z sąsiadami, w tym Rosją i Niemcami, zdynamizowana została współpraca w ramach Grupy Wyszehradzkiej,
ożywiono także współpracę w Trójkącie Weimarskim. Sukcesem polskiej dyplomacji są pozytywne rozstrzygnięcia Rady
Europejskiej i wybór Polaków na najważniejsze stanowiska w Unii Europejskiej. Utrzymywana jest również intensywna
współpraca międzyrządowa z Ukrainą, w tym w ramach przygotowań do Euro 2012
Partnerski dialog
z europejskimi sąsiadami
Rząd przywrócił partnerskie stosunki z najważniejszymi sąsiadami Polski. Widoczne
jest ożywienie kontaktów z Niemcami na
szczeblu szefów rządów obu krajów. Poza
wizytami kanclerz Merkel w Polsce i premiera Tuska w Niemczech odbyło się wiele
dwustronnych spotkań szefów rządów obu
krajów, m.in. przy okazji takich wydarzeń,
jak uroczystość poszerzenia strefy Schengen, Monachijska Konferencja Bezpieczeństwa, konferencja klimatyczna w Kopenhadze. Współpracę premiera Polski i kanclerz
Niemiec wspierają aktywne konsultacje na
szczeblu rządowym i parlamentarnym. Oba
kraje skutecznie współpracują na arenie
Unii Europejskiej.
Nastąpiło ocieplenie w stosunkach
polsko-rosyjskich, zapoczątkowane
wizytą premiera Rosji Władimira Putina
na obchodach 70. rocznicy wybuchu II
Wojny Światowej odbywających się na
Westerplatte. Przełomem w rozmowach
dotyczących trudnej historii obu krajów
było zaproszenie na wspólne uczczenie
ofiar zbrodni katyńskiej skierowane
przez premiera Rosji do szefa polskiego rządu. Katastrofa prezydenckiego
samolotu pod Smoleńskiem wprowadziła nowe wyzwania dla współpracy obu
krajów.
Dobre stosunki na szczeblu rządowym
Polska utrzymuje także z innymi partnerami w Unii Europejskiej. Regularnie
odbywają się konsultacje międzyrządo-
600 mln €
wynosi przyznany przez UE
budżet Partnerstwa Wschodniego.
Polska jest jego współinicjatorem.
63
we z Francją i Hiszpanią. W 2009 roku
odbyły się I konsultacje międzyrządowe
z Włochami.
W polityce zagranicznej Polska kieruje
się zasadą partnerstwa i solidarności.
W czasie największej fali światowego
kryzysu gospodarczego wsparliśmy kraje
silnie dotknięte przez recesję. W ramach
pomocy bilateralnej Polska udzieliła
Islandii pożyczki w wysokości 200 mln
USD, Łotwie w wysokości 100 mln euro,
a Mołdawii w wysokości 15 mln euro.
Nasz kraj poparł także zwiększenie
wkładów państw członkowskich w Międzynarodowym Funduszu Walutowym,
który udziela pożyczek krajom w trudnej
sytuacji gospodarczej. Obecnie wkład
Polski wynosi ok. 1,6 mld euro.
Silny głos w Unii Europejskiej
88
wizyt zagranicznych
odbył premier od 2007 r.
64
Polska aktywnie uczestniczy w polityce
na szczeblu europejskim. Zabieramy
aktywny głos w dyskusji dotyczącej przyszłości Wspólnoty, walce ze światowym
kryzysem gospodarczym, czy ochronie
klimatu. Dzięki skutecznym negocjacjom
pakietu klimatyczno-energetycznego
udało się zaoszczędzić ponad 60 mld
zł. Polska wywalczyła także dodatkowe
330 mln euro na realizację projektów
Polska 2010
energetycznych. W rozpoczynających się
pracach nad reformą Wspólnej Polityki
Rolnej rząd broni rozwiązań korzystnych
także dla polskich rolników. Polski głos
jest również słyszalny w dyskusji nad
kolejnymi rocznymi budżetami UE.
Działania polskiego rządu spotkały się
z uznaniem i zaufaniem innych państw
Unii. Wyrazem tego był wybór Jerzego
Buzka na szefa Parlamentu Europejskiego
oraz Janusza Lewandowskiego na komisarza Komisji Europejskiej ds. budżetu.
Ponadto polscy dyplomaci, obok reprezentantów Bułgarii i Litwy, jako jedyni
przedstawiciele nowych członków UE
otrzymali stanowiska ambasadorów Unii
(w Korei Południowej oraz Jordanii).
Przedstawiciel Polski został także mianowany zastępcą sekretarza generalnego
służby dyplomatycznej UE.
Trwają przygotowania do przewodnictwa w Unii Europejskiej, które Polska
będzie sprawować w II połowie 2011
roku. Wśród priorytetów naszego przewodnictwa są: Wieloletnie Ramy Finansowe 2014–2020, stosunki ze Wschodem,
rynek wewnętrzny, polityka energetyczna
UE, wspólna polityka bezpieczeństwa
i obrony oraz wykorzystanie kapitału
intelektualnego Europy.
Lider w regionie
W latach 2008–2009 Polska sprawowała
przewodnictwo w Grupie Wyszehradzkiej. Hasło polskiej prezydencji
w Grupie brzmiało „Solidarni w regionie
– wspólnie dla demokracji”. Do priorytetów polskiego przewodnictwa należało
promowanie dialogu społeczno-obywatelskiego i pogłębianie więzi między
krajami tworzącymi Grupę oraz współpraca Grupy z partnerami zewnętrznymi
na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa
energetycznego i ochrony interesów
w polityce klimatycznej. Istotnym
punktem polskiej prezydencji były także
działania na rzecz wschodniego wymiaru
Europejskiej Polityki Sąsiedztwa oraz
liberalizacja polityki wizowej. Dzięki
inicjowanym przez Polskę spotkaniom
Grupy i wypracowywaniu wspólnych
stanowisk wzrosła pozycja naszego
regionu na forum Unii Europejskiej. Podczas spotkań Grupy z krajami bałtyckimi
wypracowywano wspólne stanowiska
w takich kwestiach, jak: pakiet klimatyczno-energetyczny, bezpieczeństwo energetyczne i światowy kryzys finansowy.
Polska aktywnie uczestniczyła w procesie opracowania założeń Strategii UE dla
Regionu Morza Bałtyckiego, przyjętej
przez Radę Europejską w październiku
2009 roku. Obecnie przygotowujemy
się do I przeglądu Strategii, przypadającego na okres polskiego przewodnictwa
w Unii Europejskiej.
Rząd był także jednym z inicjatorów
Partnerstwa Wschodniego. Polsko-szwedzka inicjatywa została zapoczątkowana w 2009 roku, a jej celem jest
ustanowienie politycznego stowarzyszenia i integracji gospodarczej UE z jej
państwami partnerskimi, w tym Ukrainą,
Mołdawią, Gruzją, Armenią, Azerbejdżanem oraz Białorusią, wprowadzenie
reżimu bezwizowego dla wszystkich
obywateli tych państw oraz promocję
stosowania wartości, norm i standardów Unii Europejskiej w tych krajach.
Partnerstwo zwiększyło zaangażowanie
i zainteresowanie Unii Europejskiej państwami tego regionu. Rada Europejska
przeznaczyła 600 mln euro na realizację
projektów w Partnerstwie Wschodnim.
Pierwszy szczyt Partnerstwa Wschodniego odbył się 7 maja 2009 roku. W maju
br. Polska zorganizowała spotkanie ministrów spraw zagranicznych państw UE
i Partnerstwa Wschodniego w Sopocie.
Forum wzmacniającym naszą pozycję
w regionie jest również Trójkąt We-
imarski. Ożywiona została współpraca
Polski, Niemiec i Francji, stając się istotnym mechanizmem konsultacji i koordynacji działań w kwestiach europejskich
oraz relacji UE z państwami Europy
Wschodniej.
Stosunki z pozostałymi krajami
Rząd buduje również dobre stosunki
polityczne i gospodarcze z pozostałymi
krajami świata. Wizyty premiera, m.in.
w Chinach, Izraelu, Katarze, Azerbejdżanie, przyniosły wymierne efekty gospodarcze w postaci intensyfikacji wymiany
handlowej i rozwoju inwestycji oraz
stworzenia politycznych warunków dla
współpracy przedsiębiorstw. Pozytywne
efekty dla polskiej gospodarki zapowiadają też ostatnie wizyty szefa rządu
w Indiach i Wietnamie.
Wśród krajów, z którymi Polska utrzymuje dobre partnerskie stosunki, są
także Stany Zjednoczone Ameryki. Efektem tych relacji jest m.in. rozmieszczenie
w Polsce baterii rakiet Patriot wzmacniających zdolności obronne naszego
kraju oraz uzgodnienie rozmieszczenia
w Polsce elementów tarczy antyrakietowej zgodnie z nową architekturą tego
programu.
65
Armia zawodowa
Profesjonalna, nowoczesna, zawodowa armia zamiast przymusowego poboru do wojska to cel, jaki rząd przyjął
w Programie Profesjonalizacji Sił Zbrojnych na lata 2008–2010. Od stycznia 2010 roku w polskiej armii służy
ok. 100 tys. żołnierzy zawodowych. Konsekwentnie modernizowane jest wyposażenie armii. Rząd zrealizował
także zapowiedź wycofania polskich wojsk z Iraku.
Program profesjonalizacji
Sił Zbrojnych RP
100 tys.
– tyle żołnierzy zawodowych
służy polskiej armii od stycznia
2010 roku
66
Program profesjonalizacji polskiej armii
został przyjęty przez rząd w sierpniu
2008 roku. W miejsce obowiązku odbywania zasadniczej służby wojskowej oraz
przeszkolenia wojskowego wprowadzono
ochotniczą, kontraktową zawodową służbę wojskową, a także możliwość pełnienia
służby przez kobiety. Dodatkowo utworzono Narodowe Siły Rezerwowe (NSR),
które uzupełniają wojsko zawodowe.
W grudniu 2008 roku przeprowadzono
ostatnie wcielenie do zasadniczej służby
wojskowej, a w sierpniu 2009 roku ostatni
żołnierze z tzw. poboru odeszli do cywila.
W styczniu 2010 roku polska armia
osiągnęła liczbę ok. 100 tysięcy żołnierzy
zawodowych. Trzon nowej armii stanowią
żołnierze, którzy swoje doświadczenie
zdobywali podczas misji poza granicami
kraju, m.in. w Iraku i Afganistanie. Ruszył
także nabór do Narodowych Sił Rezerwo-
Polska 2010
wych, które mają być wsparciem dla armii
zawodowej. Jeszcze w tym roku do NSR
zostanie przyjętych ok. 10 tys. ochotników, a w 2011 roku kolejnych 10 tys.
Zakupy sprzętu
Modernizowane jest wyposażenie polskiego wojska. Na ten cel w 2010 roku
przeznaczono 5,6 mld zł (Rys. 18.1.). Na
liście zakupów znajdują się m.in. transportery opancerzone Rosomak (w tym
transportery medyczne), śmigłowce
Mi-17 oraz samoloty bezzałogowe. Część
tych zakupów trafia do polskich żołnierzy
służących w Afganistanie. Od połowy
czerwca 2010 roku docierają do nich Rosomaki w najnowszej wersji. We wrześniu
br. do polskiego kontyngentu trafiło 30
minoodpornych pojazdów MaxxPro Dash.
Łatwiejsze dostawy uzbrojenia
W październiku 2009 roku weszła
w życie nowelizacja ustawy o niektórych
W 2008 roku rząd zakończył udział
polskich żołnierzy w misji stabilizacyjnej
Rys. 18.1. Wydatki na modernizację armii [mld zł]
5
5,6
6
4,4
5,2
4
3
3,0
W ramach reformy polskiej armii wprowadzono także nowe rozwiązania dotyczące
zakwaterowania żołnierzy. Świadczenie
mieszkaniowe przysługuje żołnierzowi
przez czas wykonywania przez niego
obowiązków w danym garnizonie. Daje
to żołnierzom i ich rodzinom swobodę
decydowania o tym, czy będą mieszkać
w obrębie garnizonu, czy poza nim. Z tej
możliwości skorzystała już niemal jedna
czwarta żołnierzy zawodowych.
Wraz z uzawodowieniem armii rząd
wprowadził nowe rozwiązania dotyczące
pomocy dla żołnierzy zawodowych rannych w czasie służby. Pomoc przewidziano
także dla rodzin żołnierzy zaginionych lub
tych, którzy zginęli na służbie. Obowią-
Zakończenie misji w Iraku
w Iraku. Polski Kontyngent Wojskowy
uczestniczył w operacji Międzynarodowych Sił Stabilizacyjnych od 2003 roku.
Polscy żołnierze wyszkolili 30 tys. funkcjonariuszy irackich sił bezpieczeństwa
(19,5 tys. żołnierzy, 6 tys. policjantów
i 4,5 tys. funkcjonariuszy straży granicznej). W irackiej misji wzięło udział 15 tys.
polskich żołnierzy. Ostatni kontyngent
wojskowy wrócił do kraju w październiku 2008 roku. Rząd opowiada się także
za szybkim zakończeniem misji polskich
żołnierzy w Afganistanie.
3,8
Specjalne świadczenia
dla żołnierzy
zująca od grudnia 2008 roku nowelizacja
ustawy o służbie wojskowej żołnierzy
zawodowych wprowadza zapomogi dla
żołnierzy, którzy przeszli do cywila ze
względu na stan zdrowia. Przewiduje
także 2-letnią pomoc na dostosowanie się
do cywilnego rynku pracy, m. in. na podnoszenie kwalifikacji i organizację systemu
poradnictwa pracy dla żołnierzy.
3,5
umowach kompensacyjnych zawieranych
w związku z umowami dostaw na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa. Dzięki niej z umów offsetowych są
zwolnione dostawy uzbrojenia, sprzętu
wojskowego, części zamiennych i materiałów eksploatacyjnych niezbędnych do
właściwego funkcjonowania i wyposażenia polskich kontyngentów wojskowych
uczestniczących w misjach zagranicznych,
m.in. w Afganistanie.
2
1
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Źródło: Ministerstwo Obrony Narodowej
67
Wymiar sprawiedliwości
Skuteczny wymiar sprawiedliwości jest jedną z podstaw państwa prawa, dlatego podjęto szereg inicjatyw
reformujących sądownictwo. Zgodnie z obietnicą, rozdzielono urzędy ministra sprawiedliwości i prokuratora
generalnego, uwalniając tym samym prokuraturę od pojawiających się kilka lat temu podejrzeń o działanie pod
naciskiem politycznym. Do systemu trafia coraz więcej środków finansowych, sędziowie i prokuratorzy otrzymali
jedne z najwyższych podwyżek od lat. Zaostrzono także kary dla przestępców, a informatyzacja procedur sądowych
usprawniła pracę sędziów. Rząd wprowadził również skuteczne zmiany w więziennictwie oraz utworzył profesjonalną
placówkę kształcenia kadr na potrzeby wymiaru sprawiedliwości – Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury.
Odpolitycznienie prokuratury
40 %
o tyle wzrosły płace sędziów
i prokuratorów w latach 2005–2009
68
Funkcjonujący w Polsce aż do 2010 roku
system łączył w jednym stanowisku
instytucję ministra sprawiedliwości oraz
prokuratora generalnego – zwierzchnika prokuratury. Narażało to na zarzuty
o politycznym uzależnieniu organów
ścigania od władzy wykonawczej.
Dlatego priorytetem obecnego rządu
było uwolnienie prokuratury od ewentualnych wpływów politycznych. W marcu
2010 roku, dzięki nowelizacji ustawy
o prokuraturze, rozdzielone zostały urzędy Prokuratora Generalnego i Ministra
Sprawiedliwości. Gwarantuje to pełną
Polska 2010
niezależność prokuratorów, nie podporządkowanych już władzy wykonawczej.
Dzięki nowelizacji zapewniono również
silną, bezstronną pozycję Prokuratora
Generalnego, powoływanego na 6-letnią
kadencję. Dodatkowo, nad pozycją ustrojową i bezstronnością prokuratury czuwać
będzie Krajowa Rada Prokuratury.
Więcej środków finansowych
Rząd systematycznie zwiększa środki
na wymiar sprawiedliwości. W 2005
roku wynosiły one niecałe 4,3 mld zł,
a w 2007 roku – 4,9 mld zł . W 2010
roku na sądownictwo przeznaczono
ponad 5,7 mld zł (Rys. 19.1.). Dzięki
temu możliwe są inwestycje i modernizacja infrastruktury, a także zwiększenie
wynagrodzeń. W 2009 roku wynagrodzenia sędziów i prokuratorów wzrosły
średnio o 1000 zł na każdym stanowisku.
W 2010 roku średnia pensja sędziów
i prokuratorów wynosi ponad 9,2 tys. zł
(Rys. 19.2., Rys. 19.3.). Jest to o ponad
40 proc. więcej niż w 2005 roku – wówczas średnie wynagrodzenie sędziów
wynosiło niewiele ponad 6,6 tys. zł,
a prokuratorów ok. 6,3 tys. zł (Rys. 19.2.;
Rys. 19.3.).
skomplikowanych spraw, a także zmniejszenie kosztów postępowania sądowego.
Każdego roku sądy powszechne w Polsce rozpatrują miliony spraw. W 2009
roku było to ponad 11 mln. E-sąd cieszy
się rosnącą popularnością. Do września
2010 roku za pośrednictwem Internetu
wpłynęło do niego prawie 520 tysięcy
spraw, z czego rozpatrzono już ponad
400 tysięcy.
Od czerwca 2010 roku możliwy jest
dostęp do ksiąg wieczystych za pośrednictwem sieci. Dzięki temu obywatele
mają wgląd do ksiąg i mogą uzyskać
odpis z nich bez wychodzenia z domu.
W pierwszym dniu funkcjonowania nowego systemu skorzystało z niego ponad
100 tysięcy osób.
Kolejnym etapem informatyzacji
wymiaru sprawiedliwości jest dostęp
do dokumentów Krajowego Rejestru
Sądowego przez Internet. W październiku 2010 roku rząd przyjął projekt ustawy.
Co ważne, dokumenty KRS w wersji elektronicznej będą miały moc dokumentów
urzędowych. Umożliwi to przedsiębiorcom łatwiejsze załatwianie spraw, bez
udawania się do sądu i stania w kolejkach.
W najbliższym czasie rząd zajmie się
również nowelizacją Kodeksu spółek han-
Informatyczna rewolucja
Rys. 19.1. Wydatki na wymiar sprawiedliwości w latach 2005–2010 [mld zł]
2008
2009
5,759
5,356
3
5,366
4
4,638
5
4,979
6
4,268
Inwestycje to także informatyzacja
sądów i postępowania sądowego. Nowe
możliwości otwiera również Internet,
dzięki któremu niektóre sprawy można
załatwić nie wychodząc z domu.
Jednym z najlepszych przykładów
informatycznej rewolucji w polskich
sądownictwie jest e-sąd. Ruszył on
w styczniu 2010 roku. Dzięki niemu
proste sprawy, np. za niezapłacone rachunki, można wnieść za pośrednictwem
Internetu. Korzyści to zmniejszenie
obciążenia tradycyjnych sądów i szybsze
rozpoznawanie pozostałych, bardziej
2
1
0
2005
2006
2007
2010
Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości
69
rokiem, zmniejszyła się o 10,7 proc. Tym
niemniej, efektywność, szybkość i jakość
pracy wymiaru sprawiedliwości nadal nie
odpowiadają potrzebom społecznym.
Dlatego zmiany wymaga system zarządzania w sądach, który zapewni dobrą
organizację pracy i skuteczny nadzór nad
działalnością orzeczniczą. Na jesieni 2010
roku rząd przyjął nowelizację ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych. Jedną
ze zmian jest wprowadzenie menadżerskiego systemu zarządzania w sądach.
Dyrektorzy przejmą odpowiedzialność za
zapewnienie sędziom warunków umożliwiających sprawne wykonywanie pracy,
70
Zmiany w sądownictwie objęły też
kształcenie kadr sędziowskich i prokuratorskich. W marcu 2009 roku weszła w życie ustawa o Krajowej Szkole
Sądownictwa i Prokuratury. Dzięki niej
powstała nowoczesna placówka kształcąca profesjonalne kadry wymiaru sprawiedliwości. Aby dostosować system
kształcenia do współczesnych wymagań
7298
2006
2007
2008
9224
8758
7101
8000
7131
Statystyki pokazują, że efektywność
pracy sądów rośnie z roku na rok.
W 2009 roku do sądów wpłynęło ponad
11 milionów spraw, to jest o 6,1 proc.
więcej niż rok wcześniej, jednak liczba
spraw zaległych, w porównaniu z 2008
Krajowa Szkoła Sądownictwa
i Prokuratury
10000
6000
Szybsze postępowanie sądowe
natomiast prezesi sądów będą mogli
skoncentrować się na kierowaniu działalnością pionu orzeczniczego.
Rys. 19.2. Wysokość przeciętnego wynagrodzenia sędziów w latach 2005–2010 [zł]
6613
dlowych umożliwiającą rejestrację spółek
z ograniczoną odpowiedzialnością za pośrednictwem Internetu. Rejestracja takiej
spółki będzie możliwa w ciągu 24 godzin.
Skróci się przez to czas potrzebny na uzyskanie wpisu do rejestru, a w połączeniu
z wprowadzonymi przez rząd przepisami
obniżającymi kwotę kapitału niezbędnego do założenia spółki z o.o. (z 50 do
5 tys. zł), ułatwione zostanie zakładanie
działalności gospodarczej, bądź przekształcanie spółek.
Ponadto, rząd wprowadza innowacje do
samej rozprawy sądowej. Dzięki nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego
wkrótce ruszy nagrywanie rozpraw,
czyli tzw. protokół elektroniczny – zapis
dźwięku i obrazu z sali rozpraw. Zastępując tradycyjny protokół pisemny, usprawni on postępowanie sądowe i skróci czas
jego trwania. Zapewni także lepszą jakość
informacji na temat przebiegu rozpraw.
4000
2000
0
2005
2009
2010
Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości
Polska 2010
sowania przymusu bezpośredniego oraz
użycia broni przez Służbę Więzienną,
a każdy oficer Służby Więziennej został
wyposażony w paralizator.
Rząd wprowadził także nowe zasady
przyjmowania do służby. Kandydaci mu-
szą poddać się procedurze sprawdzającej
i otrzymać poświadczenie bezpieczeństwa. Oficerowie pozostający w bezpośrednim kontakcie z więźniami otrzymują
dodatkowe przywileje, np. 50 proc. dodatek do wynagrodzenia zasadniczego.
Rys. 19.3. Wysokość przeciętnego wynagrodzenia prokuratorów w latach 2005–2010 [zł]
7299
4000
7007
Zmiany objęły także, po raz pierwszy od
ponad 50 lat, Służbę Więzienną. Nowe
przepisy z sierpnia 2010 roku dostosowały ją do standardów obowiązujących
w innych służbach mundurowych. Zwrócono także uwagę na sytuację skazanych.
Dokładnie określone zostały zasady sto-
6000
6894
Reforma więziennictwa
6304
8000
2006
2007
2008
9297
10000
8861
rząd zreformował także system aplikacji
prawniczych. Wprowadzone zostały
3 aplikacje. Pierwszym krokiem jest
aplikacja ogólna (12 miesięcy). Jej ukończenie stanowi jednocześnie wstęp do
następnych aplikacji. Przyszli sędziowie
kształcą się na aplikacji sędziowskiej (54
miesiące), natomiast prokuratorzy na
prokuratorskiej (30 miesięcy). Ponadto,
Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury prowadzi szkolenia dla obecnych
kadr wymiaru sprawiedliwości.
2009
2010
2000
0
2005
Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości
71