przedsiębiorczość – przedmiot z przyszłością

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ – PRZEDMIOT Z PRZYSZŁOŚCIĄ
Jedynie osiem krajów europejskich realizuje nauczanie przedsiębiorczości, jako
wyodrębniony przedmiot w szkołach. Polska nie tylko znajduje się w tym elitarnym
gronie, ale na dodatek jesteśmy jedynym krajem, w którym przedmiot przedsiębiorczość
jest osobnym, obowiązkowym przedmiotem na poziomie szkoły średniej – dowiadujemy
się z najnowszego raportu Europejskiej Sieci Informacji o Edukacji, agendy Komisji
Europejskiej. Nie zawsze jednak nauka przedsiębiorczości w naszych szkołach jest
praktyczna i rzeczywiście pobudza młodzież do własnych inicjatyw - komentują to
zagadnienie eksperci. Czy zatem rzeczywiście możemy powiedzieć, że zrobiliśmy już w
tej materii wszystko, co było możliwe ?
Kształcenie w zakresie przedsiębiorczości jest jednym z priorytetów polskiej polityki
edukacyjnej. Znajduje to odzwierciedlenie m.in. w podstawie programowej obowiązującej w
Polsce od 1 września 2009 roku. W naszym systemie edukacyjnym cele nauczania
przedsiębiorczości są zdefiniowane zarówno w zakresie wiedzy (o ekonomii, finansach, rynku
pracy, biznesie), jak i postaw (np. rozwiązywanie problemów, kreatywność), a także
umiejętności (np. planowania czy pracy w grupie). Nauczyciele dysponują szerokim
dostępem do pomocy dydaktycznych, przewodników i multimedialnych materiałów
pomocniczych ułatwiających prowadzenie lekcji przedsiębiorczości. To dużo – zważywszy,
że w innych krajach przedsiębiorczości uczy się jedynie jako przedmiotu uzupełniającego (np.
Austria, Szwecja, Norwegia, Bułgaria, Litwa, Słowenia, Turcja) lub wiedza na ten temat nie
jest wyodrębniona w osobnym przedmiocie, a przekazywana w ramach innych zajęć np.
ekonomii, nauk społecznych czy matematyki.
We współczesnych realiach gospodarczych szczególnego wymiaru nabiera kształcenie
przedsiębiorczości w szkolnictwie zawodowym. To w tym segmencie edukacyjnym uczenie
przedsiębiorczości ma najbardziej bezpośredni wymiar praktyczny, bo przecież to właśnie
absolwenci szkół technicznych i zawodowych najczęściej wchodzą na rynek pracy
bezpośrednio po ukończeniu szkoły. Czy są odpowiednio przygotowani do podjęcia niełatwej
decyzji o rozwinięciu własnej działalności zawodowej i gospodarczej ?
Polski system oświatowy w ostatnich latach robi wiele, by tak właśnie było.
Opracowywane i wdrażane są odpowiednie strategie oraz programy mające na celu
pogłębienie związku edukacji zawodowej i przedsiębiorczości z praktycznym jej wymiarem
na rynku gospodarczym. Prace te idą zarówno w kierunku znalezienia optymalnej formuły
bezpośredniego udziału przedsiębiorców w procesie edukacyjnym, jak i zapewnienia kadrze
nauczycielskiej praktycznego kontaktu i doświadczeń w uczonym przedmiocie. Pomimo
obserwowanego w ostatnich latach wzrostu zainteresowania wyborem szkół prowadzących
kształcenie zawodowe (zasadniczych szkół zawodowych i techników) przez absolwentów
gimnazjów, procentowy udział uczniów podejmujących naukę w szkołach
ogólnokształcących po ukończeniu gimnazjum utrzymuje się na stałym poziomie i oscyluje
wokół 44% (dane z Systemu Informacji Oświatowej SIO). Rosnąca liczba uczniów w klasach
I zasadniczych szkół zawodowych i techników (odpowiednio 20 i 33% ogółu uczniów klas I
szkół ponadgimnazjalnych w roku szkolnym 2009/2010 - dane z SIO) wynika zatem w
większości ze spadku zainteresowania szkołami ogólnozawodowymi, czyli liceami
profilowanymi, a nie ze zmiany preferencji w zakresie wyboru liceów ogólnokształcących na
rzecz szkół technicznych. Jednocześnie, prognozy europejskiego rynku pracy do roku 2020
wskazują na możliwe do przewidzenia stałe zapotrzebowanie na pracowników dobrze
przygotowanych zawodowo, a nawet na jego okresowy wzrost, tak jak to miało niedawno
miejsce w sektorze budowlanym. W tym kontekście konieczne staje się podjęcie działań
mających na celu poprawę wizerunku szkolnictwa zawodowego, jako najszybciej i najłatwiej
zapewniającego przyszłe zatrudnienie. Jednym z istotnych, naturalnych elementów
kształtowania tego wizerunku i przyciągających młodych ludzi do szkół o profilu
zawodowym może być również zadbanie o właściwy poziom wiedzy i umiejętności
absolwentów szkolnictwa zawodowego w zakresie przedsiębiorczości umożliwiającej
podejmowanie własnej działalności zawodowej i rozwijania własnej firmy.
Przedsiębiorczość w kształceniu w ramach szkolnictwa zawodowego
a) strategie szkolnictwa zawodowego promujące przedsiębiorczość i umiejętności z nią
związane
Dokument strategiczny "Perspektywa uczenia się przez całe życie" podkreśla konieczność
rozwoju kompetencji kluczowych uczniów, w tym przedsiębiorczości, jako istotnego
czynnika w procesie ich przygotowania do zmieniającego się rynku pracy. Rozporządzenie
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 wprowadza nowe ramy nauczania w
szkolnictwie zawodowym . Zgodnie z tym rozporządzeniem od września 2012 wszyscy
uczniowie w szkolnictwie zawodowym uczą się przedmiotu "Podstawy przedsiębiorczości".
Ponadto, uczniowie technicznych szkół średnich mają możliwość nauki w ramach nowego
przedmiotu "Ekonomia w praktyce". Pierwszy przedmiot zapewnia uczestnikom
podstawowe informacje na temat funkcjonowania przedsiębiorstwa i gospodarki. Również
przygotowuje do dalszego kształcenia i planowania kariery zawodowej oraz zaznajamia
uczniów z etyką biznesu i zasadami współpracy pomiędzy pracownikiem a przedsiębiorcą.
Drugi przedmiot pozwala na kontynuowanie oraz poszerzanie nabytej wiedzy i
umiejętności w zakresie rozwijania przedsiębiorczości. Uczniowie mają tu możliwość
praktycznej nauki zasad funkcjonowania gospodarki, są zachęcani do rzeczywistego
uruchomienia firmy uczniowskiej, mogą także ćwiczyć umiejętności przedsiębiorcze w
ramach uczestnictwa w ekonomicznych grach symulacyjnych, itp. Przedmiot "Podstawy
przedsiębiorczości" obejmuje zakres co najmniej 60 godzin w całym cyklu kształcenia, a
"Ekonomia w praktyce" – co najmniej 30. Program nauczania dla kształcenia i szkolenia
zawodowego określa 11 wyników nauczania w zakresie przedsiębiorczości (podejmowania
działalności gospodarczej), wspólnych dla wszystkich zawodów.
b) fundusze dedykowane dla rozwoju przedsiębiorczości
Projekty regionalne opracowywane w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki,
Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty, dział. 3.3.4 Modernizacja treści i metod
kształcenia - koncentrują się na realizacji nowych treści i metod kształcenia w zakresie
przedsiębiorczości, które odbywa się w szkołach ponadgimnazjalnych (w tym kształcenia
zawodowego). Projekty realizowane są w różnych regionach i z wykorzystaniem różnych
form, w tym np.: tworzenie ekonomicznych gier strategicznych symulujących sytuację
rynkową, organizowanie i prowadzenie wirtualnych firm , modułów e-learningowych itd.
Ponadto, Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, pozwala na
realizację projektów oferujących w szkołach o profilu zawodowym możliwość prowadzenia
dodatkowych klas przedsiębiorczości z wykorzystaniem nowoczesnych, specjalnie
dostosowanych do procesu edukacyjnego form i narzędzi pracy.
c) szkolenia nauczycieli i instruktorów zawodu zapewniające uczącym się nabycie
odpowiedniej wiedzy i umiejętności dotyczących przedsiębiorczości
We wszystkich regionalnych centrach kształcenia nauczycieli oferowane jest wsparcie
metodologiczne dla nauczycieli, łącznie z nauczycielami przedsiębiorczości.
Przedsiębiorczość jest obowiązkowym przedmiotem w szkołach szkolnictwa zawodowego od
lat 90-tych. Centra zatrudniają wykwalifikowanych nauczycieli-konsultantów w dziedzinie
przedsiębiorczości, którzy pomagają nauczycielom rozwiązywać problemy merytoryczne i
dydaktyczne w tym zakresie, pomagają też uczyć się nowych metod, poznawać nowe techniki
i możliwości ułatwiające przekazywanie wiedzy w oparciu o nowoczesne technologie, itd.
Centra organizują również tematyczne szkolenia dla nauczycieli, często biorą udział w
projektach rozwijających nowe metody kształcenia oraz wprowadzających nowe narzędzia
dydaktyczne.
Ponadto nauczyciele przedsiębiorczości mają możliwość korzystania ze szkoleń
organizowanych w ramach projektów realizowanych w ramach Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki, Priorytet III i IX.
d) angażowanie przedsiębiorców i ekspertów biznesu w kształcenie zawodowe.
Nowelizacja do Ustawy o systemie oświaty z dnia 19 marca 2009 r. pozwala na zatrudnianie
w szkołach publicznych na zasadach określonych w Kodeksie Pracy wysoko
wykwalifikowanych specjalistów nie mających przygotowania pedagogicznego, ale
dysponujących dużą wiedzą i praktyką fachową. Wynagrodzenia dla takich osób mogą być
ustalane na poziomie nie wyższym niż wynagrodzenia dla nauczycieli dyplomowanych.
Przepis ten stwarza okazję dla szkół zawodowych do pozyskiwania wysokiej klasy
specjalistów z firm lub przedsiębiorstw jako np. nauczycieli zawodu. Stwarza to dużą szansę
uzupełnienia przez szkoły o profilu zawodowym posiadanej kadry nauczycielskiej o osoby z
doświadczeniem praktycznym w nauczanych w szkole zawodach. Osoby takie, mające
własną, wieloletnią praktykę pracy w nauczanym zawodzie, stając się nauczycielem tego
zawodu osiągają znacznie lepsze efekty, niż nauczyciele-teoretycy nie mający bezpośredniego
stażu i doświadczenia.
Dlatego podejmowane są również intensywne działania mające na celu danie możliwości
nabycia bezpośrednich doświadczeń w zawodzie nauczycielom przygotowanym do tej pory
jedynie teoretycznie (patrz pkt. c).
Zakończyła się też pierwsza edycja projektu EFS "Studia podyplomowe prowadzące do
nabycia kwalifikacji nauczyciela przedmiotów zawodowych". Także i w realizacji tego
projektu kładzie się nacisk na staż praktyczny przyszłego nauczyciela zawodu, w kontekście
świadomości, że nauczyciel, który ukończył doskonalenie zawodowe w przedsiębiorstwie,
zapewnia nauczanie lepiej dostosowane do realiów współczesnej gospodarki.
Upowszechnianie informacji dotyczących przykładów dobrej praktyki przyczyni się do
poprawy jakości kształcenia zawodowego. Programy doskonalenia zawodowego w
przedsiębiorstwach realizowane dla nauczycieli i instruktorów zawodu wzmacniają
współpracę między nauczycielami, szkołami, władzami lokalnymi i lokalnym rynkiem pracy.
e) Metody nauczania w szkolnictwie zawodowym uwzględniające symulacyjne i
rzeczywiste doświadczenia biznesowe.
Projekt "Przedsiębiorcze szkoły" prowadzony w ramach Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty, Działanie 3.5 Projekty Innowacyjne,
koncentruje się na wdrażaniu w szkołach ponadgimnazjalnych innowacyjnych narzędzi
nauczania "Podstaw Przedsiębiorczości" i "Gospodarki". Wśród nich znajdują się np.
wirtualne gry w rodzaju "Wirtualny Doradca" lub "Innowacyjne Przedsiębiorstwo
produkcyjne", a także inne gry symulacyjne, kursy e-learningowe oraz scenariusze lekcji.
Projekt obejmuje również utworzenie w szkołach biorących udział w projekcie lokalnego
Instytutu Przedsiębiorczości CISCO. Realizacja projektu potrwa do czerwca 2013 jako
pilotażowe wdrożenie zastosowanych w nim innowacyjnych narzędzi. Po pozytywnej ocenie
wyniki będą mogły być rozpowszechnione w całym kraju.
Zmiana podstawy programowej – zmiana koncepcji nauczania przedsiębiorczości
Reforma szkolnictwa zawodowego i nowa podstawa programowa, które weszły w życie
1 września 2012 r., powodują zmiany w organizacji procesu dydaktycznego zasadniczych
szkół zawodowych, techników i szkół policealnych, jak również w treściach nauczania i
formule egzaminów zawodowych. Najważniejsze zmiany wprowadzone przez reformę
szkolnictwa zawodowego to :
1.Nowe podstawy programowe – wprowadzają one nowe treści kładące nacisk na
efekty kształcenia oraz inaczej organizują treści dotychczasowe:
a. Efekty kształcenia wspólne dla wszystkich zawodów
 BHP (Bezpieczeństwo i higiena pracy)
 PDG (Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej)
 JOZ (Język obcy ukierunkowany zawodowo)
 KPS (Kompetencje personalne i społeczne)
 OMZ (Organizacja pracy małych zespołów)
b. Efekty kształcenia wspólne dla zawodów w ramach branży
c. Efekty kształcenia właściwe dla określonego zawodu opisane w
odpowiednich kwalifikacjach (jedna kwalifikacja w przypadku ZSZ, 2-3
kwalifikacje w przypadku techników i szkół policealnych)
2.Nowe zasady tworzenia programów nauczania - odpowiedzialni za ich powstanie i
przyjęcie stają się nauczyciele przedmiotów zawodowych i dyrektorzy szkół. Mogą
oni opracować je od początku w szkole lub dokonać adaptacji programów
pozyskanych z MEN lub innej instytucji oświatowej (np. wydawnictwa
edukacyjnego) w celu ich przystosowania do swoich lokalnych potrzeb i
możliwości.
3.Nowa formuła egzaminów – egzaminy w toku procesu kształcenia, a nie jedynie na
jego zakończenie (jak do tej pory). Uczniowie zdają egzaminy (teoretyczny i
praktyczny) potwierdzające określone kwalifikacje zawodowe (ZSZ – jeden
egzamin z jednej kwalifikacji, technika i szkoły policealne – egzaminy z 2-3
kwalifikacji). Egzaminy w nowej formule rozpoczną się od marca 2013 r. po
zrealizowaniu przez uczniów treści w ramach określonej lub określonych
kwalifikacji wg nowej podstawy programowej.
Reforma wnosi istotne nowum polegające na wprowadzeniu rozliczania szkół z efektów
kształcenia, a nie z realizacji zadanego wszystkim programu. Tego typu reforma stawia w
większym stopniu na samodzielność szkół zawodowych i technicznych w kształtowaniu
realizowanego procesu edukacyjnego oraz daje możliwość bardziej elastycznego
dostosowania go do warunków i potrzeb lokalnych. Przedmiot „Podstawy przedsiębiorczości”
stanowiący do tej pory jedyny element w kształceniu przedsiębiorczości i rozpisany na
końcową fazę nauki, będzie obecnie realizowany razem z przedmiotami ogólnymi w
pierwszej fazie nauczania. W kolejnych latach nauki przedsiębiorczość uczniów rozwijana
będzie przez wpisane w zakres osiąganych efektów kształcenia kierunki przedmiotowe:
„Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej” (PDG), a także wspomagające je
„Kompetencje personalne i społeczne” (KPS), „Organizację pracy małych zespołów” (OMZ),
„Bezpieczeństwo i higienę pracy” (BHP) i „Język obcy ukierunkowany zawodowo” (JOZ).
Jako dodatkowy element rozwijający przedsiębiorczość uczniów Techników będzie mógł
zaistnieć również nowo wprowadzany przedmiot nieobowiązkowy „Ekonomia stosowana”,
pomyślany jako praktyczne rozwinięcie wiadomości podstawowych pozyskanych w ramach
„Podstaw przedsiębiorczości”. Realizacja tego przedmiotu ma dać uczniom m.in. możliwość
uczestnictwa w ekonomicznych zespołowych grach strategicznych oraz zakładania i
prowadzenia szkolnych firm / działalności gospodarczych – nie tylko wirtualnych, ale i
faktycznych. Pomysłom takim należało by zdecydowanie przyklasnąć, niepokoi jednak ich
nadprogramowy, nieobowiązkowy charakter, który w realiach organizacyjnych i
ekonomicznych szkolnictwa zawodowego może ten pomysł znacznie zmarginalizować.
Przy teoretycznie większym nacisku położonym w nowej podstawie programowej kształcenia w
zawodzie na działania służące podejmowaniu przez uczniów własnych przedsięwzięd gospodarczych,
niepokoi więc nadal brak znalezienia w tej podstawie klucza do praktycznego i wciągającego uczniów
wychowania w duchu przedsiębiorczości. Najważniejszy i wiodący w nowej podstawie przedmiot
kierunkowy w tym zakresie – „Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej” – w
przewidzianych dla niego efektach kształcenia przewiduje, że po jego ukooczeniu uczeo:
1. stosuje pojęcia z obszaru gospodarki rynkowej
2. stosuje przepisy prawa pracy, ochrony danych osobowych, prawa podatkowego i prawa
autorskiego
3. stosuje przepisy prawa dotyczące działalności gospodarczej
4. rozróżnia przedsiębiorstwa i instytucje występujące w branży i ich powiązania
5. analizuje działania prowadzone przez przedsiębiorstwa funkcjonujące w branży
6. inicjuje wspólne przedsięwzięcia z różnymi przedsiębiorstwami w branży
7. przechowuje dokumentację niezbędną do uruchomienia i prowadzenia działalności
8. prowadzi korespondencję związaną z prowadzeniem działalności gospodarczej
9. obsługuje urządzenia biurowe i wspomagające działalnośd programy komputerowe
10. planuje i podejmuje działania marketingowe dla prowadzonej działalności
11. optymalizuje koszty i przychody prowadzonej działalności gospodarczej
Uważna analiza zapisanych w ten sposób efektów nauczania prowadzi do wniosku, że nadal,
podobnie jak przy bazowym przedmiocie „Podstawy przedsiębiorczości”, brak jest także na
tym etapie nauczania elementu niezmiernie dla tego tematu istotnego, jakim jest motywacja
do podejmowania własnych przedsięwzięć. Od nauczyciela wymaga się jedynie wpojenia
uczniowi sprawnego posługiwania się technikami i metodami działania, co w otaczającej nas
rzeczywistości gospodarczo-ekonomicznej nie przekłada się jeszcze na praktyczną zachętę do
ich wykorzystania. Niezmiernie istotną rolę w podejmowaniu decyzji o założeniu własnej
działalności gospodarczej ma entuzjazm i wiara w sukces podjętych działań, a tego, przy tak
zakreślonym programie, nie da rady nauczyć metodą akademicką przy szkolnej ławce.
– W polskich szkołach został wprowadzony powszechny system nauki
przedsiębiorczości, w związku z czym każdy uczeń bierze udział w zajęciach z
przedsiębiorczości, i to jest plus – komentuje tą sytuację dla portalu bezrobocie.org.pl Jacek
Aleksandrowicz, wiceprezes Polski Przedsiębiorczej - Na minus jest jednak teoretyczny
charakter tej nauki. Po pierwsze program nauki przedsiębiorczości pozostawia wiele do
życzenia – te lekcje powinny nazywać się de facto ekonomią, gdyż uczą definicji typu co to
jest bank centralny, a nie kreowania pomysłów na biznes. Po drugie uczone są przez
przeszkolonych nauczycieli np. WF-u bez doświadczenia w biznesie. Dlatego zajęcia nie
zawsze zachęcają do aktywności, własnej inicjatywy, brania spraw w swoje ręce i zakładania
własnych firm. Ten minus trzeba zniwelować – podkreśla Aleksandrowicz.
Środowisko przedsiębiorców i rzemieślników prezentuje podobne stanowisko. Maciej
Prószyński, dyrektor generalny Związku Rzemiosła Polskiego, przywiązuje wielką wagę do
praktycznych aspektów kształcenia zawodowego i przedsiębiorczości u młodych ludzi:
– Terminowanie u dobrego rzemieślnika, to najlepsza nauka przedsiębiorczości, prawdziwych
relacji z klientami, pracy przy rzeczywistym warsztacie zawodowym, nauki stosunków
pracownik-przełożony i nabywanie prawdziwych umiejętności zespołowego działania –.
Twierdzi, że taka właśnie formuła szkoły w znacznie większym stopniu połączonej z
praktyczną nauką zawodu u przedsiębiorcy, jest najbardziej efektywnym modelem,
stosowanym także z powodzeniem przez wiodące kraje europejskie. Podkreśla też, powołując
się na doświadczenia specjalistów z Europy Zachodniej, że bardzo ważne są proporcje
przekazywanych w szkołach treści teoretycznych w stosunku do uczenia umiejętności
praktycznych. Polska norma układa je w proporcji 1 : 1 . A na przykład Belgowie i Niemcy
ułożyli je w proporcji 1 : 4 (czterokrotnie więcej praktyki), twierdzą bowiem, że uczyć
trzeba przede wszystkim dobrze, a nie długo...
Fakt, że szkoły średnie, mimo kolejnego reformowania nauki przedsiębiorczości, nie
pomagają uczniom w podjęciu do końca świadomej i dobrze zmotywowanej decyzji o
wyborze własnej drogi zawodowej potwierdza też Bartosz Majewski, sekretarz
Stowarzyszenia Nauczycieli Przedsiębiorczości i Edukacji Ekonomicznej: - W przypadku
wszystkich szkół liczy się u nas wynik na egzaminie końcowym, a nie to jak absolwent
poradzi sobie na rynku pracy w ciągu kilkunastu lat. Z tego szkoły nie są rozliczane i pewnie
żadna nawet nie prowadzi takich statystyk.
Dobre praktyki wspomagające rozwój przedsiębiorczości w szkolnictwie zawodowym
Problem braku praktycznego wymiaru nauki przedsiębiorczości w szkołach
dostrzegany jest coraz szerzej. W działania, które mogą zmienić tą sytuację włącza się coraz
więcej instytucji i organizacji. Powstaje też coraz więcej programów aktywizujących i
młodzież, i nauczycieli, do szukania metod praktycznego wpajania przedsiębiorczości w
szkołach.
Cenną w tym zakresie inicjatywę od lat przejawia Narodowy Bank Polski. W ramach
prowadzonego internetowego Portalu Edukacji Ekonomicznej – NBPortal.pl, podejmuje
szereg inicjatyw pro-przedsiębiorczych, adresowanych i do nauczycieli, i bezpośrednio do
młodzieży. Prowadzony za pomocą portalu Klub Przedsiębiorczych Nauczycieli IMPULS
umożliwia zainteresowanym nauczycielom dostęp do szerokiej bazy programów, materiałów i
gotowych scenariuszy lekcyjnych z zakresu nauczania i ćwiczenia zagadnień związanych z
przedsiębiorczością. Klub animuje działania szkoleniowe rozwijające wiedzę i przygotowanie
nauczycieli oraz inspiruje do poszukiwania aktywnych, rozszerzających program nauczania
form pracy z młodzieżą, w tym wirtualnych gier ekonomiczno-gospodarczych, itp. Jednym z
przykładów tego typu inicjatyw jest projekt o nazwie iPrzedsiębiorczość – cykl
interaktywnych lekcji podstaw przedsiębiorczości, prezentujący podejmowane tematy w
oryginalnym, zachęcającym do uwagi ujęciu, dysponujący trafnymi odniesieniami do
literatury oraz do przykładów z życia gospodarczego. Lekcje przeniesione w bliskie
młodzieży środowisko Internetu podpowiadają też zastosowanie ciekawych i nietypowych
zadań oraz testów sprawdzających.
Bardzo dobrym przykładem działań pro-przedsiębiorczych NBP adresowanych
bezpośrednio do młodzieży jest realizowany od 2009 r. w formie ogólnopolskiego konkursu
projekt „Młodzi Przedsiębiorczy”. Do tej pory wzięło w nim udział ponad 400 nauczycieli i
1000 zespołów uczniowskich z całej Polski. Młodzi Przedsiębiorczy to praktyczna i
innowacyjna edukacja ekonomiczna oparta na możliwości wykorzystania zagadnień
ekonomicznych w praktycznych działaniach. Młodzi ludzie uczą się pracy w zespole oraz
zarządzania pracą własną i innych. Zdobywają umiejętności oraz praktyczne doświadczenia w
zakresie: prowadzenia własnego przedsiębiorstwa w wirtualnej rzeczywistości
odzwierciedlającej realia rynkowe i administracyjne, nawiązywania współpracy z partnerami,
promowania własnych pomysłów, dysponowania ograniczonymi środkami materialnymi oraz
analizowania ryzyka w ich inwestowaniu. W ramach projektu uczniowie na specjalnie
zaprojektowanej platformie internetowej zmagają się z zadaniami z zakresu ekonomii i
gospodarki rynkowej. Program składa się z dwóch etapów: w pierwszym młodzież uczy się
oszczędzania i inwestowania własnych środków oraz tworzenia budżetów, w drugim –
zakłada i prowadzi wirtualne firmy. Programowi towarzyszy kurs e-learningowy dla
nauczycieli. Jego uczestnicy dowiadują się, w jaki sposób pracować z uczniami przy realizacji
następujących tematów: zarządzanie zasobami, opracowywanie budżetów, racjonalne decyzje
ekonomiczne w życiu codziennym, funkcjonowanie małego przedsiębiorstwa, rozwiązywanie
wybranych problemów ekonomicznych ważnych dla młodych i całej społeczności lokalnej
(przedsiębiorczość społeczna). Kurs e-learningowy jest wzbogacony o elementy e-coachingu.
Nauczyciele, którzy pomyślnie zakończą wszystkie moduły, otrzymają zaświadczenia o
uczestnictwie zgodne z wymogami MEN.
Ważnym partnerem włączającym się w aktywizowanie uczenia przedsiębiorczości już
w szkołach średnich, w tym zawodowych, są wyższe uczelnie. Już od 2005 roku
organizowana jest w corocznych edycjach w szkołach ponadpodstawowych „Olimpiada
Przedsiębiorczości” zaliczana do ogólnopolskich olimpiad przedmiotowych. Przygotowuje ją
i prowadzi wspólnie pięć znanych wyższych uczelni ekonomicznych (SGH w Warszawie oraz
Uniwersytety Ekonomiczne w Krakowie, Katowicach, Poznaniu i Wrocławiu, przy
współudziale Fundacji Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych). Celem projektu
jest rozbudzenie i wzmocnienie wśród uczniów postaw przedsiębiorczych, doskonalenie
umiejętności analizy zjawisk ekonomicznych zachodzących w gospodarce oraz w życiu
prywatnym, mających wpływ na zachowania przedsiębiorcze. Także rozwijanie u młodzieży
zdolności myślenia analitycznego i syntetycznego, planowania oraz realizacji przedsięwzięć,
rozwiązywania w sposób twórczy problemów, skutecznego komunikowania się w warunkach
negocjacji ekonomicznych, poszukiwania informacji służących podejmowaniu trafnych
decyzji, współdziałania w zespole, a także tworzenie pozytywnego klimatu wokół
działalności biznesowej i lepsze przygotowanie młodzieży do samodzielnego wejścia w życie
zawodowe. Program Olimpiady składa się z bloku stałego – wiedzy z różnych dziedzin
niezbędnej dla każdego startującego przedsiębiorcy; oraz bloku zmiennego – corocznie
innego przewodniego motywu tematycznego, zawsze jednak dotykającego głównych
zagadnień przedsiębiorczości. W tegorocznej VIII edycji Olimpiady hasłem przewodnim będą
„Ludzie w przedsiębiorstwie”. Nowoczesna formuła konkursu, nastawiona jest na praktykę, a
wiedza i umiejętności uczestników sprawdzane są m.in. poprzez prace i zadania zespołowe,
studia przypadku i prezentacje multimedialne. Rokrocznie w Olimpiadzie Przedsiębiorczości
bierze udział ponad 20 tysięcy uczniów z ponad 1000 szkół z całej Polski. Najlepsi zdobywają
bez egzaminów indeksy umożliwiające podjęcie studiów na uczelniach ekonomicznych
partycypujących w organizacji przedsięwzięcia.
Nie do przecenienia w zakresie rozwijania metod nauczania i popularyzacji
przedsiębiorczości jest działalność Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości. Jedną ze
sztandarowych inicjatyw Fundacji jest popularny już w szkołach w całej Polsce „Dzień
Przedsiębiorczości”. Program ten skierowany do uczniów szkół ponadgimnazjalnych,
popularyzowany i organizowany jest za pośrednictwem Internetu. W swoich założeniach ma
sprzyjać młodym ludziom w podejmowaniu trafnych decyzji w planowaniu dalszej drogi
edukacyjnej i zawodowej, aktywizować do podejmowania działań rozwijających wiedzę i
umiejętności w interesującym kierunku zawodowym oraz motywować do własnej
przedsiębiorczości i wytrwałości w dążeniu do wymarzonej pracy zawodowej. Program
zakłada m.in. umożliwienie uczniom odbycia indywidualnej, jednodniowej praktyki w
wymarzonym zawodzie, w wybranym miejscu pracy. Dzięki temu uczeń w praktyce
weryfikuje swoje wyobrażenia o pracy, którą chciałby w przyszłości wykonywać i dowiaduje
się jaką wiedzę oraz umiejętności musi posiąść, żeby zdobyć odpowiednie kwalifikacje.
Możliwość praktycznego zetknięcia się z autentycznymi warunkami wykonywania
wymarzonego zawodu daje szanse na motywacyjne wzmocnienie lub weryfikację preferencji
zawodowych. Uzmysławia też młodym ludziom potrzebę nauki dla pozyskania
odpowiedniego statusu w wybranym zawodzie. W tegorocznej, dziewiątej już edycji Dnia
Przedsiębiorczości wzięło udział ok. 50 tys. uczniów z 700 szkół w całej Polsce.
- Bolączką polskiej szkoły jest to, że jest bardzo teoretyczna i nie przygotowuje do wejścia na
rynek pracy czy własnego prowadzenia biznesu – ocenia sytuację Zbigniew Modrzewski,
prezes Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości – My chcemy uczyć młodzież poprzez
praktykę. Dzień Przedsiębiorczości to nie jest zwiedzanie firmy w pięćdziesiąt osób, ale
bezpośredni kontakt z przyszłym zawodem i z pracownikiem, który opowie o tej pracy,
wyjaśni jakie są jej plusy i minusy.
Kolejnym wartym odnotowania projektem Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości
jest konkurs „Szkoła praktycznej ekonomii – młodzieżowe miniprzedsiębiorstwo”
wprowadzający do pracy szkół ponadgimnazjalnych innowacyjne narzędzia do zajęć z
zakresu przedsiębiorczości oraz zwiększający skuteczność edukacji szkolnej poprzez
kształtowanie kluczowych kompetencji, takich jak inicjatywność i przedsiębiorczość. Projekt
jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego. Stawia sobie za cel przygotowanie młodych ludzi do efektywnego wejścia na
rynek pracy, pokazanie szans i zagrożeń wynikających z samozatrudnienia, skuteczne
kształtowanie postawy przedsiębiorczości i naukę przez działanie. Także zwiększenie
zainteresowania uczniów kontynuacją kształcenia w kierunkach o kluczowym znaczeniu dla
gospodarki. Uczniowie uczestniczą w grze edukacyjnej polegającej na założeniu w szkole
własnej firmy zorganizowanej na wzór spółki jawnej: szukają pomysłu na produkt,
przygotowują biznesplan przedsięwzięcia, gromadzą kapitał, podejmują działania
marketingowe, wytwarzają i sprzedają swoje produkty lub usługi, prowadzą dokumentację
finansową, podejmują ryzyko biznesowe. Udział w grze angażuje uczniów intelektualnie i
emocjonalnie, wyzwala aktywność i zwiększa pewność siebie, rozwija umiejętności
niezbędne w dorosłym życiu, takie jak praca w zespole, rozwiązywanie problemów i
planowanie. Daje też bezpośrednie doświadczenie w prowadzeniu własnej firmy oraz
pozwala ocenić w praktyce szanse i zagrożenia wynikające z prowadzenia działalności
gospodarczej. W roku szkolnym 2011/2012 w ramach konkursu działało w Polsce ponad 130
młodzieżowych miniprzedsiębiorstw, z których 30 w ramach eliminacji zostało wyłonionych
do bezpośredniej rozgrywki finałowej. Zdobywca konkursowego Grand Prix w konkurencji
krajowej reprezentuje Polskę w konkursie europejskim.
Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości podejmuje także szereg innych inicjatyw
w ramach wspierania nauczania przedsiębiorczości w szkołach. Zaangażowała się m.in. w
popularyzację nowego podręcznika do nauczania przedmiotu podstawy przedsiębiorczości pt.
„Ekonomia stosowana”, do którego dodaje szereg pomocy metodycznych, gotowych
scenariuszy lekcyjnych, a korzystającym z podręcznika uczniom umożliwia dostęp do
specjalnej strony internetowej wzbogacającej wiedzę podręcznikową dodatkowymi
materiałami rozwijającymi poszczególne tematy, praktycznymi przykładami oraz
interaktywnymi testami i quizami. Uczniowie mają również możliwość wzięcia udziału w
grze komputerowej „Zarządzanie firmą” – wirtualnej symulacji rzeczywistych elementów
niezbędnych w prowadzeniu własnej firmy i podejmowaniu trafnych decyzji z tym
związanych. We wszystkich pro-przedsiębiorczych programach realizowanych przez
Fundację wzięło do tej pory udział już ponad 5 milionów uczniów.
Szereg działań dla rozwijania młodzieżowej przedsiębiorczości podejmowanych jest
również lokalnie, bardzo często przy wsparciu funduszami unijnymi. Wśród tego typu
inicjatyw warto przytoczyć np. projekt „Przedsiębiorcze szkoły” realizowany przez Wyższą
Szkołę Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, a prowadzony w ramach Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty, Działanie 3.3
Poprawa jakości kształcenia, Poddziałanie 3.3.4 Modernizacja treści i metod kształcenia.
Projekt realizowany w partnerstwie ponadnarodowym we współpracy z jednostkami z Włoch
i Litwy, zakłada wprowadzenie do programu nauczania przedsiębiorczości w szkołach
ponadgimnazjalnych, w tym o profilu zawodowym, szeregu innowacyjnych metod i narzędzi
pogłębiających oraz rozwijających dotychczasowy warsztat dydaktyczny w nauczaniu tego
przedmiotu. Innowacyjny program nauczania zostanie w ramach projektu wdrożony w 30
szkołach na terenie województw podkarpackiego i małopolskiego.
Szereg podobnych inicjatyw podejmowanych jest również przez regionalne ośrodki
doskonalenia kadr nauczycielskich. Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia
Nauczycieli realizuje np. w międzynarodowej współpracy Projekt INNOVACREAWORK,
którego celem jest rozwijanie świadomego ducha przedsiębiorczości wśród młodzieży szkół
ponadgimnazjalnych. MSCDN jest jedną z dziesięciu instytucji europejskich będących
partnerami projektu, który współfinansowany jest w ramach Programu „Uczenie się przez
całe życie”- Leonardo da Vinci Transfer Innowacji. Pomysł polega na przeniesieniu i
zastosowaniu innowacyjnych rozwiązań w kształtowaniu inicjatywności i przedsiębiorczości
w tworzeniu przez uczniów oraz zarządzaniu własną działalnością gospodarczą.
Innowacyjność polega na wykorzystaniu i dostosowaniu do warunków lokalnych narzędzi
znajdujących się na międzynarodowej platformie projektu. W naszym kraju projekt przybrał
formę realizowanego w szkołach konkursu ph. Zostań Przedsiębiorcą. Najwyżej oceniona
w ramach krajowego konkursu praca dotycząca pomysłu uruchomienia osiedlowego automatu
do wydawania mleka, przygotowana przez ucznia z warszawskiego Technikum
Ekonomicznego, znalazła się następnie wśród trzech najlepszych prac wytypowanych
równorzędnie przez międzynarodowe jury w europejskim finale projektu w Turcji.
Wiele dobrych przykładów wzbogacania programu nauczania przedsiębiorczości
można znaleźć także w samych szkołach. Te z bogatszą tradycją pracy w tym zakresie i
bardziej zaangażowaną kadrą same szukają możliwości wprowadzania nowych form i treści
motywujących uczniów do podejmowania własnej działalności gospodarczej w ramach
wyuczonego w szkole zawodu. Są to działania tym bardziej pożądane, że mimo teoretycznego
głodu rąk do pracy nie dla wszystkich młodych absolwentów po kierunkach zawodowych ta
praca się znajduje. W Zespole Szkół nr 1 w Pruszkowie pozaprogramowe motywowanie do
własnej przedsiębiorczości odbywa się na dwa sposoby. W ramach realizowanego przez
szkołę projektu pn. „Mobilni zawodowo i gotowi na nowe wyzwania” współfinansowanego
ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego prowadzone są dla uczniów klas
kończących naukę specjalne warsztaty ułatwiające podjęcie decyzji dotyczącej dalszego
kształtowania swojej kariery zawodowej, w tym także przezwyciężania lęku przed
podejmowaniem pracy na własny rachunek. Motywowaniu i pobudzaniu własnej
przedsiębiorczości służą też na wcześniejszym etapie nauki warsztatowe praktyki w
specjalnie dobranych, zaprzyjaźnionych prywatnych przedsiębiorstwach. –Trudno o lepszą
motywację do podjęcia decyzji o założeniu własnej firmy, jak podglądanie i naśladowanie
dobrych, „żywych” przykładów z własnej okolicy – podkreśla Joanna Łyżwińska, dyrektor
szkoły – Z chęcią organizujemy naszym uczniom warsztatowe wycieczki np. do
zaprzyjaźnionej podpruszkowskiej firmy ASMET, która z biegiem lat z własnej działalności
gospodarczej właściciela wyrosła na znaną nie tylko w regionie, ale i za granicą, firmę
produkcyjno-handlową w branży metalowej. Warto dać młodzieży możliwość podglądania
jak zaangażowanie właściciela, stosunek do pracowników, organizacja pracy, potrafią
budować sukces firmy. Takie dobre przykłady przedsiębiorców z sukcesem działających w
bezpośrednim sąsiedztwie bardzo dobrze przemawiają do wyobraźni młodych ludzi i
zachęcają do naśladownictwa. A przecież o to nam chodzi w motywowaniu do
przedsiębiorczości!
Czy zatem możemy powiedzieć, że zrobiliśmy już wszystko dla optymalnego
kształcenia przedsiębiorczości w edukacji zawodowej naszej młodzieży ? Na to, postawione
już na wstępie pytanie odpowiedź nie jest jednoznaczna. Zrobiliśmy wiele, ale chyba jeszcze
sporo przed nami. Ważne, by mieć świadomość w jakich obszarach zagadnienia osiągnęliśmy
sukces, a w jakich czeka nas jeszcze dalsza praca. A że czeka, to pewne – bo przecież…
- Przedsiębiorczym trzeba być w każdej sytuacji, nie tylko gdy myśli się o własnym
przedsiębiorstwie – mówił Prezydent Bronisław Komorowski podczas uroczystości wręczania
nagród w tegorocznej edycji szkolnego „Dnia Przedsiębiorczości” - Kształtowanie takich
cech, jak dzielność, czasami umiejętność improwizacji, umiejętność poruszania się w
obszarze spraw gospodarczych, jest potrzebne młodym ludziom. Kim chcę być, jaki chcę
znaleźć sposób na własne funkcjonowanie – to pytanie, które staje przed każdym, a
szczególnie młodym człowiekiem. Takie, jak ta inicjatywy mogą być pomocą do tego, jak
zaplanować swoje życie już na starcie. A skoro pomogą młodym ludziom, pomogą też Polsce.