Mateusz Nieużyła Polonia Początkowo jako Polonię rozumiano

Mateusz Nieużyła
Polonia
Początkowo jako Polonię rozumiano całość polskiej grupy emigrującej poza obszar
ziem polskich (i jej potomków), w tym również autochtoniczne skupiska polskie zamieszkujące
w krajach ościennych (mniejszości narodowe). W węższym rozumieniu Polonia to jedynie
Polacy i osoby pochodzenia polskiego, które zachowały poczucie związków z polską kulturą.
Termin używany był już w XIX w., w okresie masowej emigracji z ziem polskich. Inaczej
mówiąc, Polonia to polskie grupy etniczne i mniejszości narodowe zamieszkałe poza terenem
ziem etnicznie polskich i terenem państwa polskiego.
Przed 1914 rokiem z trzech zaborów wyemigrowało 5 miliona osób, z czego powróciło
do kraju ok. 1,5 miliona. W latach 1918-1939 wyemigrowało ponad 2,1 miliona osób, w latach
1945-1980 ok. 600 tys. osób. Ustalenie liczebności Polonii w poszczególnych krajach jest
niezwykle trudne z uwagi na rozmaite kryteria przyjmowane w statystykach państw osiedlenia.
Dla tego osiedlenia się pierwszej fali (do 1914 roku) głównym miejscem emigracji stały się
USA, Francja, Belgia, kraje Ameryki Łacińskiej i Rzesza Niemiecka. Przyczyn emigracji
należy upatrywać w sferze ekonomicznej i politycznej. Ta pierwsza była trendem dość
charakterystycznym dla ówczesnej Europy. To właśnie w tym czasie pojawiły się masowe
wyjazdy m.in. Niemców, Włochów, Irlandczyków przede wszystkim do Stanów
Zjednoczonych, ale również Ameryki Południowej. Brak rozwiniętego przemysłu na ziemiach
polskich, głód ziemi i niewielkie perspektywy stały się jednymi z głównych czynników, które
miały wpływ na decyzję o wyjeździe. Równie ważny był aspekt polityczny – jednym z
pierwszych i najbardziej znanym polskim emigrantem był Kazimierz Pułaski, konfederat barski
(1768-1772), który został po jej upadku został skazany zaocznie na śmierć. Zmuszony do
ucieczki z kraju, poprzez Turcję, Francję, gdzie nie mógł pozostać, ponieważ ciążył na nim
zarzut usiłowania królobójstwa (obiektem miał być Stanisław August Poniatowski), dotarł do
Stanów Zjednoczonych i stał się bohaterem wojny o niepodległość tego kraju, a również
jednym z pierwszych Polaków – emigrantów. Tadeusza Kościuszko również można zaliczyć
do emigrantów. Wziął udział w wojnie o niepodległość USA, którą zakończył w stopniu
generała brygady armii amerykańskiej. Po klęsce insurekcji w Polsce i zwolnieniu go z
więzienia przez cara Pawła I wyjechał na krótko do USA, a potem osiadł we Francji.
Według danych szacunkowych poza terytorium Polski mieszka do 21 milionów Polaków i osób
pochodzenia polskiego. Obecnie polscy emigranci występują w 42 krajach.
Moje pozytywne miejsca pamięci to światowe festiwale polonijnych zespołów, miejsca w
których spotyka się duża liczba Polaków za granicą.
W lipcu 1969 roku, do Rzeszowa zaczęli przyjeżdżać z różnych krajów ludzie rozmawiający
wprawdzie po polsku, ale często językiem dawnej, polskiej wsi. Inni mówili po polsku z obcym
akcentem.
Byli
to
uczestnicy
I
Światowego
Festiwalu
Polonijnych
Zespołów
Folklorystycznych. Na jedyną w swoim rodzaju imprezę przyjechali dawni emigranci, którzy
przed wieloma laty wyjechali za chlebem do Francji, Belgii, Wielkiej Brytanii, a nawet za
ocean, do Stanów Zjednoczonych, Kanady i Brazylii. Pomysłodawcami byli Roman Broż –
sekretarz Towarzystwa
POLONIA, Czesław Światoniowski
Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie oraz rzeszowski
– ówczesny dyrektor
dziennikarz Lubomir
Radłowski.
Na
I Festiwal
przyjechało
13 zespołów
i
był
to
wielki,
rodzinny
piknik.
Następne festiwale nabierały rozmachu, a ich rozwojowi sprzyjał brak konkurencyjnych imprez
polonijnych, które umożliwiałyby zaprezentowanie własnych sukcesów i porównanie
umiejętności spotkaniu Polonii z zagranicy uczestniczyło już dziesięć zespołów więcej,a w
następnym liczba wzrosła do 27 grup. W ciągu kolejnych lat liczba uczestników ciągle rosła,
i na VII festiwalu osiągnęła szczyt - do Rzeszowa przyjechało 46 grup, wszystkie jednak z
zachodnie Europy i zza oceanu.
Przełomowym stał się VIII festiwal w 1989 roku. Na 20-lecie imprezy po raz pierwszy
przyjechali Polonusi z terenów b. ZSRR. Rzeszów gościł wówczas dwa zespoły z Litwy:
"Wilię" i "Wileńszczyznę". W następnym festiwalu Polonię zza wschodniej granicy
reprezentowało
już sześć grup - z Białorusi, Kazachstanu, Litwy, Rosji i Ukrainy. W
dotychczasowych 15 festiwalach wzięło udział łącznie 193 zespoły z 23 krajów i z
czterech
kontynentów. Najwięcej grup przyjeżdżało z USA - 40, a także z Francji – 37
i Kanady - 29. Najwięcej uczestników gromadziły festiwale na początku lat osiemdziesiątych
XX wieku. Rekordowy pod tym względem był festiwal w 1980 r., w którym uczestniczyło 1,6
tys.
osób z 45 zespołów. Wiele zespołów odwiedziło Rzeszów kilkanaście razy. Do
rekordzistów należą m.in.: "Krakus" z Belgii, "Olza" z Czech, "Biały Orzeł" z Kanady,
"Piastowie" ze Szwecji i "Krakowiak" z USA.
Organizowany od 45 lat festiwal jest ważny dla Rzeszowa i Podkarpacia oraz dla Polonii całego
świata. Należy do najważniejszych tego typu imprez narodowych, cieszy się wielkim uznaniem
i renomą. Wyróżnia się nie tylko liczbą uczestników oraz formułą artystyczną prezentując
zespoły w wielu miejscach Podkarpacia bardzo szerokiej publiczności, a także światu w
ramach transmisji koncertów przez Telewizję POLONIA.
Formułę tę zawdzięczamy w dużej mierze dyrektorowi do spraw programowych festiwalu Panu
Lesławowi Wais, towarzyszącemu od lat festiwalom, jego uczestnikom i ich sercom. Z
doświadczenia twierdzi on: „Folklor bowiem, wbrew opiniom głoszonym przez rożnych
doszukujących się wad malkontentów, jakoby kultura ludowa, a folklor w szczególności, stały
się przeżytkiem nieinteresującym młodzież polonijną i odwracającym ją od współczesnego
wizerunku Polski, jest dla Polonii i Polaków z zagranicy - jak sami o tym mówią - istotnym
znakiem tożsamości, ważnym elementem emocjonalnego wiązania ich z historią i kulturą kraju
pochodzenia, symbolem więzi z własnym narodem i regionalną tradycją. Oddziałując na
emocje, poprzez swą prostą, a równocześnie atrakcyjną formę, pozwala zainteresować nim
dzieci i młodzież, motywując ich w ten sposób do głębszego zainteresowania ojczystym krajem,
jego kulturą i dniem dzisiejszym”. Obserwując zespoły rozrzucone i działające na całym
świecie, trzeba zauważyć, że poznają się one wzajemnie często po raz pierwszy na rzeszowskim
festiwalu, a tancerki i tancerze czerpią z tego przeżycia wielka motywację do dalszego wysiłku
i pracy na próbach.
Kierownictwo i choreografowie zespołów polonijnych uważają rzeszowski festiwal za imprezę
bardzo ważną dla rozwoju artystycznego zespołów i ich działalności. Fakt ten to grono
wyraźnie wyraziło na spotkaniu delegacji zespołów z władzami i przedstawicielami
Stowarzyszenia spólnota Polska, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Województwa
Podkarpackiego i Miasta Rzeszowa. Olbrzymie zainteresowanie uczestnictwem w imprezach
sprawiło, że w 1992 r. wyłączono z niej dzieci, dla których od tamtego czasu, organizowany
jest odrębny festiwal w Iwoniczu Zdroju.
Festiwal dziecięcy powstał przy "dorosłym" Światowym Festiwalu Polonijnych Zespołów
Folklorystycznych, który odbywa się od 1969 roku w Rzeszowie. Po raz 16-ty odbył się w
Rzeszowie w 2014 roku. Wzięło w nim udział około tysiąca tancerzy z 37 zespołów,
reprezentujących
Polonię
z
14
krajów
świata.
Dziecięcy festiwal odbywa się zawsze rok po "dorosłym", i także jak tamten – co trzy lata.
Z okazji festiwalu na Podkarpacie przyjedzie około 600 osób, w tym przede wszystkim
członkowie
zespołów
oraz
choreografowie
i
opiekunowie.
W tym roku, podobnie jak w czasie innych festiwali, najliczniej reprezentowana była Polonia
z Kanady, z której do Iwonicza przybyło siedem grup, oraz z USA, skąd przyjechały cztery
zespoły. Nie zabrakło także dziecięcych zespołów z Białorusi, Ukrainy, Łotwy, Litwy, Czech
i
Rosji.
Uczestnicy
to
dzieci
i
młodzież
w
wieku
od
6
do
16
lat.
Wśród zespołów jest kilka debiutantów: z Czech, Litwy, Ukrainy i Kanady, które po raz
pierwszy wzięły udział w festiwalu. Nie zabrakło też weteranów, głównie z Kanady i USA,
którzy przybywają do Iwonicza od wielu lat.
- Takie spotkania pozostawiają w pamięci tych młodych ludzi, którzy powracają chociaż na
chwilę do kraju ojców i dziadków, niezapomniane wrażenia. Przybywają do nas z polską
pieśnią na ustach i tańcem, a my witamy ich z otwartym sercem.
Imprezę w Iwoniczu Zdroju zainaugurował
tradycyjny barwny korowód zespołów, który
przeszedł ulicami miasteczka. Przez kilka kolejnych dni poszczególne zespoły występowały
na
głównym
placu
Iwonicza
Zdroju.
Atrakcją festiwalu był koncert "Kalejdoskop Folkloru Świata", w którym młodzi tancerze
folklor
zaprezentowali
krajów,
z
których
przyjechali.
Imprezę zakończył Koncert Galowy "Folklorem Malowane"; w programie znalazły się polskie
tańce.
Organizatorem
obu
festiwali
jest
Stowarzyszenie
Wspólnota
Polska.
Tegoroczny dziecięcy festiwal został dofinansowany ze środków ministerstw: Spraw
Zagranicznych
oraz
Kultury
i
Dziedzictwa
Narodowego.
Obok festiwalów folklorystycznych organizowano także festiwal chórów polonijnych.
Światowy Festiwal Chórów Polonijnych w Koszalinie odbywający się w latach 1970-2012
w Koszalinie festiwal, na którym prezentowały się polonijne zespoły śpiewacze, chóry z
różnych stron świata. W skład festiwalu wchodziło także Studium Dyrygentów. Całość nosiła
potoczną nazwę "Polonijne Lato". Organizatorem był koszaliński oddział Stowarzyszenia
Wspólnota Polska. Występy odbywały się w sali kina "Kryterium, kościołach Koszalina oraz
koszalińskim amfiteatrze. Pierwsza edycja festiwalu miała miejsce w 1970 roku. W dniach 14–
25 sierpnia przyjechało do Koszalina kilka chórów, głównie z Niemiec, Francji i ówczesnej
Czechosłowacji, w sumie 300 osób. Dyrektorem artystycznym pierwszego festiwalu, oraz
wszystkich kolejnych edycji był Zbigniew Ciechanowski, późniejszy prezes Zarządu
Koszalińskiego Oddziału Stowarzyszenia Wspólnota Polska. Ogromny wkład w propagowanie
i organizowanie festiwali wniosła także była senator RP, działaczka społeczna Gabriela
Cwojdzińska wraz z mężem. Organizacja kolejnych edycji festiwali była możliwa dzięki
dotacjom
państwowym,
samorządowym
i
sponsorom.
Z każdym festiwalem do Koszalina przyjeżdżało coraz więcej uczestników. W 1985 roku
VI Światowy Festiwal Chórów Polonijnych zgromadził aż 2 tysiące osób. W 1990 roku coraz
częściej
zaczęły
przyjeżdżać
chóry
ze
Wschodu.
Koszaliński oddział organizował też Studium Dyrygentów Chórów Polonijnych oraz Polonijne
Warsztaty Edukacyjno–Artystyczne dla Dzieci i Młodzieży ze Wschodu i Zachodu.
XIII Światowy Festiwal Chórów Polonijnych zgromadził wielu uczestników, jak chór
"Antwerpia" z Belgii, chór "Czerwone Maki" z Grodna, Chór im. Jana Pawła II z Brazylii,
"Kraj Rodzinny" z Baranowicz, Chór "Serafin" z Równego i wiele innych. Festiwal z roku na
rok cieszył się oraz większą popularnością.
Pierwsza edycja festiwalu miała miejsce w 1970 roku. W dniach 14–25 sierpnia przyjechało
do Koszalina kilka chórów, głównie z Niemiec, Francji i ówczesnej Czechosłowacji, w sumie
300 osób. Dyrektorem artystycznym pierwszego festiwalu, oraz wszystkich kolejnych edycji
był Zbigniew Ciechanowski, późniejszy prezes Zarządu Koszalińskiego Oddziału
Stowarzyszenia Wspólnota Polska. Ogromny wkład w propagowanie i organizowanie festiwali
wniosła także była senator RP, działaczka społeczna Gabriela Cwojdzińska wraz z mężem.
Organizacja kolejnych edycji festiwali była możliwa dzięki dotacjom państwowym,
samorządowym i sponsorom. Z każdym festiwalem do Koszalina przyjeżdżało coraz więcej
uczestników. W 1985 roku VI Światowy Festiwal Chórów Polonijnych zgromadził aż 2 tysiące
osób. W 1990 roku coraz
częściej zaczęły przyjeżdżać chóry ze Wschodu.
Koszaliński oddział organizował też Studium Dyrygentów Chórów Polonijnych oraz Polonijne
Warsztaty Edukacyjno–Artystyczne dla Dzieci i Młodzieży ze Wschodu i Zachodu. XIII
Światowy Festiwal Chórów Polonijnych zgromadził wielu uczestników, jak chór "Antwerpia"
z Belgii, chór "Czerwone Maki" z Grodna, Chór im. Jana Pawła II z Brazylii, "Kraj Rodzinny"
z Baranowicz, Chór "Serafin" z Równego i wiele innych. Festiwal z roku na rok cieszył się
coraz większą popularnością.
Początki studium dyrygentów chórów polonijnych zaczęły się w 1988 roku. Przez te wszystkie
lata przez studium przeszło około 400 dyrygentów: ze Stanów i Kanady, Argentyny.
Odział koszaliński organizował też Światowe Spotkania Chórów Polonijnych o charakterze
warsztatowym. Ponadto prowadził kursy dyrygenckie poza granicami kraju.
Na początku 2013 roku Rada Krajowa Wspólnoty Polskiej pod przewodnictwem Longina
Komołowskiego podjęła decyzję o zakończeniu działalności koszalińskiego oddziału.
Przez 42 lata funkcjonowania odbyło się 14 festiwali polonijnych, w których udział wzięło
ponad 22 tysiące śpiewaków i 400 chórów z całego świata.