docNadleśnictwo Włoszczowa
download 
Reklamacja Transkrypt
Nadleśnictwo Włoszczowa
REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W RADOMIU NADLEŚNICTWO WŁOSZCZOWA INWENTARYZACJA LEŚNYCH SIEDLISK PRZYRODNICZYCH - NATURA 2000 RADOM 2007 2 WYKONAWCA OPRACOWANIA Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Radomiu Radom ul. 25 Czerwca 68 Tel: (48) 362 81 71 e-mail: [email protected] _____________________________________________________________________________ OPRACOWANIE TERENOWE I KAMERALNE mgr Jacek Koba ZASTĘPCA DYREKTORA ODDZIAŁU inŜ. Roman Eliasz DYREKTOR BIURA URZĄDZANIA LASU I GEODEZJI LEŚNEJ W RADOMIU mgr inŜ. Adam Wasiak 3 SPIS TREŚCI 1. CZĘŚĆ OGÓLNA..............................................................................................4. 1.1. Wstęp...................................................................................................................4. 1.2. Przedmiot i cel opracowania.............................................................................5. 1.3. Metodyka opracowania.....................................................................................5. 1.4. Ogólna charakterystyka przyrodnicza lasów nadleśnictwa...........................8. 1.5. Charakterystyka ogólna wyróŜnionych siedlisk przyrodniczych..................9. 2. CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA...................................................................................12. 2.1. Szczegółowa charakterystyka wyróŜnionych siedlisk przyrodniczych.............12. 2. 1. 1. 9110 – Kwaśne buczyny...................................................................................12. 2. 1. 2. 9170 – Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny................................14. 2. 1. 3. 91D0 – Bory i lasy bagienne – siedlisko priorytetowe....................................16. 2. 1. 4. 91E0 – Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe - siedlisko priorytetowe.......................................................................................................18. 2. 1. 5. 91P0 – Jodłowy bór świętokrzyski .................................................................21. 2. 1. 6. 91T0 – Śródlądowy bór chrobotkowy ............................................................23. 2. 2. Bibliografia............................................................................................................26. 2. 3. Terenowe karty inwentaryzacyjne siedlisk przyrodniczych..............................27. 3. ZAŁĄCZNIKI I. Mapy przeglądowe Nadleśnictwa Włoszczowa w Skali 1 : 25 000 z naniesionymi konturami siedlisk przyrodniczych: II. - Obręb Leśny Oleszno (3. szt.) - Obręb Leśny Włoszczowa (3. szt.) Dokumentacja elektroniczna (zapisana na płycie CD): - warstwa siedlisk przyrodniczych (plik shp.) - część opisowa w postaci elektronicznej (plik doc.) - terenowe karty inwentaryzacyjne w postaci elektronicznej (plik xls.) 4 1. CZĘŚĆ OGÓLNA 1.1. Wstęp. 1 maja 2004 roku Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Oznacza to przyjęcie i respektowanie w naszym kraju prawa unijnego, w tym takŜe prawa dotyczącego ochrony przyrody. Głównymi aktami prawnymi w tej dziedzinie są dwie dyrektywy Rady EWG: Dyrektywa Ptasia (1979) oraz Dyrektywa Siedliskowa (1992). Zobowiązanie się przez nasz kraj do stosowania tych zapisów prawa unijnego jest równoznaczne z wymogiem utworzenia w obrębie granic Rzeczpospolitej Polskiej, Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych Natura 2000. Lasy Państwowe jako podmiot zarządzający i chroniący przewaŜającą część potencjału przyrodniczego naszego kraju, stanowią jedno z najwaŜniejszych ogniw wdraŜania w praktyce systemu Natura 2000. W celu realizacji tego zadania, na podstawie Art. 13 ust. 1 Ustawy o Lasach wydane zostało Zarządzenie nr 31 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 19 lipca 2006r. w sprawie ustalenia systemu okresowej powszechnej inwentaryzacji gatunków roślin, zwierząt, innych organizmów i siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie wskaźnikowe przy ocenie stanu lasów oraz prognozowaniu zmian w ekosystemach leśnych (znak: ZO – 732 – 2 – 18/2006). Na jego podstawie 25 lipca 2006 roku Dyrektor Generalny Lasów Państwowych wydał Decyzję nr 61 w sprawie przeprowadzenia w roku 2006-2007 powszechnej inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Znak: ZO – 732 2 – 19/2006), a 7 sierpnia 2006 Decyzję nr 63 wprowadzającą jednolity tekst Decyzji 61. W paragrafie 1 Decyzji nr 63 ustala się jako przedmiot decyzji przeprowadzenie powszechnej inwentaryzacji siedlisk leśnych i nieleśnych wyszczególnionych w Tab.1 i Tab.2 do w/w Decyzji. Zamieszczony w niniejszej Decyzji Załącznik nr 2 określa równieŜ ogólne propozycje dotyczące metodyki inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych. Ostatnim dokumentem określającym podstawy opracowania jest Decyzja nr 5 z 30 stycznia 2007 r. (ZO-732-6-5/2007). Opracowanie niniejsze – Inwentaryzacja leśnych siedlisk przyrodniczych Natura 2000 na terenie Nadleśnictwa Włoszczowa, oparte zostało na podstawach prawnych zawartych w wymienionych powyŜej przepisach. Zostało ono wykonane w oparciu o Umowę Ekspercką o Dzieło zawartą w dniu 01 czerwca 2007 r. pomiędzy Nadleśnictwem Włoszczowa a Biurem Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Warszawie Oddział w Radomiu. 5 1. 2. Przedmiot i cel opracowania. Definicja siedliska przyrodniczego jest zbliŜona do klasycznych w ekologii określeń ekosystemu lub biogeocenozy. „Siedlisko przyrodnicze” w rozumieniu Dyrektywy Siedliskowej jest to „obszar lądowy lub wodny, naturalny, półnaturalny lub antropogeniczny, wyodrębniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne”. Leśne siedliska przyrodnicze naleŜy rozumieć jako znajdujące się w stanie zbliŜonym do naturalnego lub zniekształcone ekosystemy: grądów, jedlin, buczyn, borów bagiennych, łęgów oraz borów suchych. Nie naleŜy natomiast utoŜsamiać siedliska przyrodniczego z typem siedliskowym lasu. Celem inwentaryzacji terenowej leśnych siedlisk przyrodniczych na terenie Nadleśnictwa Włoszczowa była weryfikacja wstępnych materiałów poglądowych uzyskanych w wyniku analiz baz danych elektronicznych (leśna mapa numeryczna oraz SILP) i uzyskanie jak najbardziej wiarygodnych danych o rzeczywistym występowaniu poszczególnych siedlisk w terenie. W wyniku terenowych prac inwentaryzacyjnych określono zasięg leśnych zbiorowisk roślinnych, odpowiadających poszczególnym leśnym siedliskom przyrodniczym. Podstawę prawną dla wyróŜniania siedlisk przyrodniczych wraz z nomenklaturą tych jednostek stanowi Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie, które definuje łącznie 95 typów siedlisk przyrodniczych występujących na terenie Polski, w tym 16 typów leśnych siedlisk przyrodniczych. 1. 3. Metodyka opracowania. Podstawy metodyczne inwentaryzacji leśnych siedlisk przyrodniczych na terenie Nadleśnictwa Włoszczowa zostały oparty o zapisy dokumentu pod tytułem „Metodyka inwentaryzacji leśnych siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w Lasach Państwowych”. Dokument ten stanowi rozszerzenie i uzupełnienie Załącznika nr 2 do Decyzji nr 63 z dnia 7 sierpnia 2007, która wprowadziła jednolity tekst wcześniejszej Decyzji nr 61 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 25 lipca 2006 roku w sprawie przeprowadzenia w roku 2006-2007 powszechnej inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Zapisy dotyczące metodyki inwentaryzacyjnej znajdujące się w wyŜej wymienionej publikacji zostały przez wykonawców nieznacznie zmodyfikowane i dostosowane do specyfiki przyrodniczej lasów Nadleśnictwa Włoszczowa. Jako materiał wyjściowy do prac terenowych posłuŜyły znajdujące się w Programie Ochrony Nadleśnictwa z roku 2005 wybrane wydzielenia noszące cechy poszczególnych siedlisk 6 przyrodniczych. Wydzielenia te zostały wyselekcjonowane przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Radomiu poprzez zastosowanie algorytmów analizy bazy danych taksacyjnych , zgodnie z opracowaniem Rozpoznawanie siedlisk przyrodniczych na podstawie danych opisu taksacyjnego lasu wykonanym w 2003 roku przez zespół autorów w składzie P. Pawlaczyk, J. Herbich, J. Holeksa, J. Szwagrzyk, K. Świerkosz na zlecenie Ministerstwa Środowiska. Wstępne wyniki analizy danych elektronicznych zweryfikowano następnie w oparciu o siatkę podstawowych i pomocniczych powierzchni typologicznych załoŜonych podczas prac glebowo-siedliskowych, które zostały wykonane na terenie Nadleśnictwa Włoszczowa w latach 2001-2002. Powierzchnia ogólna wydzieleń przedstawionych w Programie Ochrony Przyrody Nadleśnictwa jako noszące cechy siedlisk przyrodniczych wynosiła około 895,65 ha. Dane znajdujące się w Programie Ochrony Przyrody zostały równieŜ zweryfikowane przed rozpoczęciem prac terenowych poprzez ich porównanie z wynikami algorytmów wstępnego wyszukiwania siedlisk przyrodniczych na podstawie bazy danych SILP, które zostały opracowane przez Nadleśnictwo Włoszczowa. Jako podkład do prac terenowych wykorzystane zostały mapy przeglądowe siedlisk Nadleśnictwa Włoszczowa, obrębów Oleszno oraz Włoszczowa w skali 1 : 25 000. Na mapach tych oznaczono dodatkowo wydzielenia wybrane w Programie Ochrony Przyrody jako noszące cechy siedlisk przyrodniczych. W trakcie prac terenowych, które przeprowadzono w okresie od 4-20 czerwca 2004 r. wykonano lustrację terenową w obrębie wszystkich wydzieleń wyselekcjonowanych w Programie Ochrony Przyrody. Dodatkowo do opracowania włączono takŜe leśne siedliska przyrodnicze stwierdzone „na gruncie” w obrębie innych wydzieleń. Podczas inwentaryzacji wykonawca prac terenowych posługiwał się formularzem, który przedstawia ryc. nr1. Ryc.1 Formularz weryfikacji terenowej leśnych siedlisk przyrodniczych. ADR_ FOR LOKALIZACJA Adres Lokalizacja siedl. Leśny w wydzieleniu TYP_SIEDL NAZWA_SIEDL ZESPÓŁ_ STAN ROŚLINNY Kod siedliska Nazwa siedl. przyrodniczego Nazwa zesp. rośl. Stan siedl. ZNIEKSZT. Rodzaj zniekształc. OCHR Postulaty ochronne MARTWE Martwe drewno GRUBE Grube drewno (pierśn. > 70cm) Wypełnianie formularza w terenie odbywało się według następujących zasad. W polu ADR_FOR wpisywano aktualny adres leśny wydzielenia w obrębie którego stwierdzono występowanie siedliska przyrodniczego. Pole LOKALIZACJA wypełniano dla siedlisk zajmujących część wydzielenia. Pole to określa połoŜenie siedliska w wydzieleniu. W polu TYP_SIEDL wpisywano kod siedliska przyrodniczego. Pole NAZWA_SIEDL przedstawia 7 nazwę siedliska przyrodniczego w języku polskim. W polu ZESPÓŁ_ROŚLINNY przedstawiono identyfikator fitosocjologiczny siedliska w postaci nazwy łacińskiej zbiorowiska roślinnego. Pole STAN zawiera ocenę stanu wykształcenia i zachowania siedliska przyrodniczego. Wpisywano w nie jedną z wartości: „A”, „B” lub „C”, zgodnie z kryteriami przedstawionymi w „Metodyce inwentaryzacji leśnych siedlisk przyrodniczych...”. W polu ZNIEKSZT. wpisywano obligatoryjnie rodzaj zniekształcenia siedliska, jeśli w polu STAN znalazła się litera „C”. JeŜeli stan oceniono jako „B” – zniekształcenie wpisywano fakultatywnie. W polu OCHR. w uzasadnionych przypadkach wpisywano postulaty ochronne dotyczące siedliska. Pole MARTWE słuŜyło do oceny zasobów martwych drzew w wydzieleniu. Wpisywano w nie dane na podstawie zgrubnego szacunku wzrokowego, według 3-stopniowej skali: „duŜo”, „średnio”, „mało”. Skala ta została przedstawiona w „Metodyce inwentaryzacji leśnych siedlisk przyrodniczych...”. W ostatnim polu GRUBE określano obecność w wydzieleniu drzew o pierśnicy powyŜej 70 cm, wpisując odpowiednio jedną z wartości: „duŜo”, „średnio” lub „brak”, według kryteriów „Metodyki inwentaryzacji leśnych siedlisk przyrodniczych...”. Wszystkie dane wpisane do formularza podczas prac terenowych przeniesiono następnie do arkusza kalkulacyjnego programu EXCEL. Informacje kartograficzne wykreślone w terenie na mapach przeglądowych nadleśnictwa przeniesiono do standardu mapy numerycznej, korzystając ze środowiska Arc View GIS. Dane te otrzymały ostateczny format warstwy wektorowej shp., która moŜe podlegać pełnej intergacji z leśną mapą numeryczną nadleśnictwa. Ostatnim etapem opracowania było przygotowanie części opisowej, która stanowi analizę i podsumowaniem całości prac inwentaryzacyjnych Wykonawca prac składa serdeczne podziękowania Panu Doktorowi Alojzemu Przemyskiemu za Ŝyczliwe uwagi przekazane w trakcie wykonywania prac kameralnych. Dziękuję równieŜ pracownikom Nadleśnictwa Włoszczowa, a zwłaszcza Panu Nadleśniczemu mgr inŜ. Arturowi Ratusznikowi, Panu Zastępcy Nadleśniczego mgr inŜ. Tomaszowi Krawczykowi oraz Pani mgr inŜ. Małgorzacie Krawczyk Specjalistce w Dziale Gospodarki Leśnej za wszelką udzieloną mi pomoc. 8 1. 4. Ogólna charakterystyka przyrodnicza lasów nadleśnictwa. Lasy Nadleśnictwa Włoszczowa połoŜone są w środkowo-zachodniej części województwa świętokrzyskiego na terenie powiatów: kieleckiego, włoszczowskiego, koneckiego i jędrzejowskiego oraz gmin: Krasocin, Włoszczowa, Łopuszno, Słupia Konecka, Małogoszcz, Oksa i Miasto Włoszczowa. Według regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski (Kondracki 2002) omawiany teren znajduje się na obszarze podprowincji WyŜyny Małopolskiej (342), makroregionu WyŜyny Przedborskiej (342.1) oraz trzech mezoregionów: Niecki Włoszczowskiej (432.14), Pasma Przedborsko-małogoskiego (342.15) i Wzgórz Łopuszańskich (342.16). Regionalizacja przyrodniczo-leśna przedstawiona w „Siedliskowych podstawach hodowli lasu” (2004) umieszcza lasy Nadleśnictwa Włoszczowa w Krainie VI Małopolskiej, dzielnicy 2 – Gór Świętokrzyskich, mezoregionie Łysogórskim (b) oraz w dzielnicy 9 – WyŜyny Środkowomałopolskiej, mezoregionie Jędrzejowsko-włoszczowskim (a). Podział geobotaniczny Polski przedstawiony przez Szafera (Szata roślinna Polski – T.II 1977) umieszcza obszar nadleśnictwa na terenie Działu Bałtyckiego (A), poddziału Pasa WyŜyn Środkowych (A4), Krainy Świętokrzyskiej (17), Okręgu Przejściowego (d). Rzeźba terenu jest dość urozmaicona. Na przewaŜającej części powierzchni obrębu Włoszczowa oraz w południowej części obrębu Oleszno dominuje teren równinny, miejscami falisty. Pasma piaszczystych wydm przeplatają się z rozległymi obniŜeniami terenu, często silnie zabagnionymi. W części środkowej obrębu Oleszno przebiega Pasmo Przedborskie. Rzeźba terenu jest tu najbardziej urozmaicona tworząc krajobraz pagórkowaty. Szata glebowa nadleśnictwa jest bardzo urozmaicona. Największe powierzchnie zajmują ubogie lub średnio zasobne gleby rdzawe oraz bielicowe, wytworzone z piasków wodnolodowcowych, eolicznych i wydmowych. Na znacznych obszarach spotyka się takŜe gleby hydrogeniczne, związane z licznymi obniŜeniami terenu, bagnami i dolinami cieków wodnych. Są to gleby: murszowe, murszowate oraz torfowe. Gleby te tworzą skomplikowane mozaiki przestrzenne, które wpływają takŜe na złoŜoność siedlisk leśnych. Na terenie obrębu Oleszno, w jego części środkowej, gdzie utwory jurajskie lub kredowe występują na powierzchni, spotyka się charakterystyczne dla terenów wyŜynnych, silnie kamieniste gleby rdzawe, brunatne rędziny. Dominującymi typami siedliskowymi na terenie nadleśnictwa są bór świeŜy (Bśw) oraz bór mieszany wilgotny (BMw). Stosunkowo duŜy udział powierzchniowy przypada takŜe na siedliska lasu mieszanego świeŜego (LMśw), lasu mieszanego wilgotnego (LMw), olsu (Ol) oraz olsu jesionowego (OlJ). 9 Szata roślinna jest odzwierciedleniem warunków siedliskowych. Wśród leśnych zbiorowisk przewaŜają roślinnych zespoły: suboceanicznego boru świeŜego Leucobryo-Pinetum, kontynentalnego boru mieszanego Querco roboris-Pinetum oraz śródlądowego sosnowego boru wilgotnego Molinio-Pinetum. Na terenie całego nadleśnictwa, a zwłaszcza w południowej części obrębu Oleszno, spotyka się zajmujące duŜe obszary, przestrzenne mozaiki zespołów olsu porzeczkowego Ribeso nigri-Alnetum oraz niŜowego łęgu jesionowo-olszowego FraxinoAlnetum. W bezodpływowych obniŜeniach terenu, występują płaty zespołu sosnowego boru bagiennego Vaccinio uliginosi-Pinetum. NajŜyźniejsze fragmenty siedlisk leśnych są z reguły związane z zespołem grądu subkontynentalnego Tilio-Carpinetum. Na niewielkich powierzchniach, połoŜonych głównie na terenie leśnictwa Lasocin, stwierdzono takŜe występowanie zespołu wyŜynnego jodłowego boru mieszanego Abietetum polonicum. Na terenie lasów nadleśnictwa znajdują się cztery rezerwaty przyrody: „Oleszno”, „Oleszno II”, „Ewelinów” – połoŜone w obrębie leśnym Oleszno oraz rezerwat „Ługi” – znajdujący się w obrębie leśnym Włoszczowa. Fragmenty terenów Nadleśnictwa Włoszczowa obejmują takŜe wielkopowierzchniowe formy ochrony przyrody jak: Przedborski Park Krajobrazowy, Przedborski Obszar Chronionego Krajobrazu, Włoszczowsko-Jędrzejowski Obszar Chronionego Krajobrazu i Konecko-Łopuszański Obszar Chronionego Krajobrazu. Północna część obrębu leśnego Oleszno znajduje się w granicach projektowanego Specjalnego Obszaru Ochrony Natura 2000 – „Ostoja Przedborska”. 1. 5. Charakterystyka ogólna wyróŜnionych siedlisk przyrodniczych. Podczas terenowych prac inwentaryzacyjnych przeprowadzonych w Nadleśnictwie Włoszczowa wyróŜniono 6 typów siedlisk przyrodniczych, które zajmują łączną powierzchnię około 904,38 ha. PoniŜej przedstawiono zestawienie wszystkich stwierdzonych siedlisk. obr.Oleszno obr. Włoszczowa Nadleśnictwo 9110 – Kwaśne buczyny ..................................................- 3,62 ha --------- 3,62 ha 9170 – Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny - 127,19 ha 25,72 ha 152,91 ha 91D0 – Bory i lasy bagienne – siedlisko priorytetowe......- 26,50 ha 50,90 ha 77,40 ha 6,23 ha 637,73 ha --------- 24,29 ha 91E0 – Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe - siedlisko priorytetowe.........................................- 631,50 ha 91P0 – Jodłowy bór świętokrzyski ..................................- 24,29 ha 91T0 – Śródlądowy bór chrobotkowy .............................- 6,75 ha 1,68 ha 8,43 ha Pow. ogólna – 819,85 ha 84,53 ha 904,38 ha 10 Biorąc pod uwagę rozmieszczenie leśnych siedlisk przyrodniczych na terenie całego nadleśnictwa, naleŜy podkreślić, iŜ obszarem odznaczającym się zdecydowanie największym potencjałem bogactwa przyrodniczego jest północny fragment obrębu leśnego Oleszno, obejmujący tereny leśnictw Lasocin oraz Zabrody. Znajduje się tu jeden z większych na terenie Polski, zwartych kompleksów lasów bagiennych oraz łęgów, noszących w wielu miejscach cechy lasów naturalnych. Stwierdzono tu występowanie na duŜych, kilkusethektarowych powierzchniach, siedliska przyrodniczego 91E0 - łęgów olszowych i jesionowych, które tworzą skomplikowaną przestrzenną mozaikę z siedliskami lasów bagiennych (olsów). Na obrzeŜach łęgów oraz w wyŜej połoŜonych częściach tego kompleksu leśnego, spotyka się takŜe płaty siedliska 9170 – grądu subkontynentalnego o róŜnym stopniu zachowania. Ze względu jednak na liczne nasadzenia jodłowe, zbiorowisko grądowe w wielu miejscach uległo znacznym przekształceniom. Na szczególną uwagę zasługuje stwierdzenie w obrębie oddziałów 58, 61 i 64 leśnictwa Zabrody, płatów siedliska kwaśnej buczyny niŜowej – 9110. Drzewostany bukowe wykazują tu bardzo ciekawy z ekologicznego punktu widzenia sposób występowania, zajmując piaszczyste wzniesienia terenu rozrzucone pośród silnie podmokłych olsów i łęgów. Godna podkreślenia jest równieŜ obecność na terenie kompleksu leśnego Lasocin obok siedlisk przyrodniczych: łęgów i grądów subkontynentalnych, takŜe fragmentów siedliska 91T0 – śródlądowego boru chrobotkowego oraz siedliska 91P0 – jodłowego boru świętokrzyskiego. Występowanie leśnych siedlisk przyrodniczych w pozostałej części nadleśnictwa ogranicza się głównie do rozproszonych wydzieleń, tworzących enklawy wśród dominujących na całym terenie siedlisk borów oraz borów mieszanych. Stwierdzono tu jednak wiele dobrze zachowanych siedlisk przyrodniczych, wśród których naleŜy zwrócić szczególną uwagę na siedlisko 91D0 – boru bagiennego, które pomimo prowadzenia prac gospodarczych w okolicznych wydzieleniach, wciąŜ zachowują dobrze wykształconą, właściwą dla tego zbiorowiska szatę roślinną (np. l-ctwo Kurzelów, oddz 78-79; l-ctwo Podlipie, oddz 192-193). Do bardzo interesujących pod względem przyrodniczym moŜna zaliczyć takŜe kompleks grądów połoŜonych na pograniczu leśnictw Pękowiec i Kurzelów w oddziałach 105-106 i 94-95, które posiadają bogatą szatę roślinną runa leśnego. Zaobserwowano tu, między innymi, występowanie takich gatunków roślin podlegających ochronie jak: lilia złotogłów Lilium martagon, bluszcz pospolity Hedera helix, podkolan biały Platanthera bifolia oraz buławnik czerwony Cephalanthera rubra. W większości przypadków poszczególne siedliska przyrodnicze zajmują całe lub przewaŜające części powierzchni wydzieleń drzewostanowych. Jedynie siedlisko przyrodnicze śródlądowego boru chrobotkowego, które wykazuje stopniowy regres w ramach zajmowanego 11 areału, opisano w postaci niewielkich izolowanych płatów zajmujących z reguły obrzeŜa wydzieleń. Stan zachowania i wykształcenia siedlisk przyrodniczych, jest wyraŜony w postaci wartości: „A”, „B” lub „C”. Dla większości opisanych wydzieleń przypisano wprawdzie wartość „B” w zakresie stanu siedliska, co wiąŜe się głównie z obecnością drzewostanu dojrzewającego (III-V kl. wieku) oraz brakiem lub sporadycznym występowaniem drzew martwych i grubych (pierśnica > 70 cm). JednakŜe biorąc pod uwagę prowadzenie w obrębie badanego terenu planowej gospodarki leśnej, ogólny stan zachowania siedlisk przyrodniczych naleŜy ocenić jako dość dobry. Diagnoza ta wynika z ogólnej oceny takich parametrów ekologicznych jak stopień uwilgotnienia siedlisk, zachowanie szaty glebowej oraz bogactwo szaty roślinnej. Do najczęściej stwierdzanych zniekształceń siedlisk przyrodniczych naleŜą: młody wiek drzewostanu, pinetyzacja, sztuczny drzewostan (np. wprowadzanie jodły i buka w siedliskach grądów), przesuszenie (stwierdzane sporadycznie w niektórych płatach siedliska boru bagiennego na skutek wykopania w przeszłości rowów odwadniających lub rabatowałków) oraz inne ( np. zamieranie jesionu). Problem zamierania jesionu, które ma miejsce na znacznych obszarach w obrębie leśnictw Lasocin oraz Zabrody rzutuje niewątpliwie na stan wyróŜnionych tu siedlisk przyrodniczych łęgów olszowych i jesionowych. Zagadnienie zmian w strukturze szaty roślinnej wymagałoby jednak specjalistycznych badań fitosocjologicznych. W trakcie prac inwentaryzacyjnych zwrócono uwagę na wycofywanie się z obszarów dotkniętych zamieraniem jesionów roślinności cieniolubnej, przy jednoczesnym rozprzestrzenianiu się np. pokrzywy zwyczajnej Urtica dioica. Wydaje się jednak, Ŝe przy utrzymaniu stabilnych stosunków wilgotnościowych i braku głębokiej ingerencji w pokrywę glebową, zbiorowiska łęgowe, jako odznaczające się niezwykle wysokim potencjałem ekologicznym, są w stanie stopniowo odbudować straty związane z chorobą jesionów i samorzutnie powrócić do właściwej dla tego typu siedlisk struktury fitocenozy. 12 2. CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA 2.1. Szczegółowa charakterystyka wyróŜnionych siedlisk przyrodniczych. 2. 1. 1. 9110 – Kwaśne buczyny (Luzulo–Fagenion) Kwaśne (acidofilne) buczyny niŜowe naleŜą do grupy ubogich lasów bukowych zarówno pod względem florystycznym jak i siedliskowym. Centrum rozmieszczenia tych zbiorowisk przypada na obszary znajdujące się pod wpływem wilgotnego klimatu subatlantyckiego w Europie Środkowej. Głównym ośrodkiem ich występowania w Polsce są zachodnie i środkowe rejony Pojezierzy Pomorskich, natomiast całkowity zasięg obejmuje większość rejonów nizinnych i wyŜynnych połoŜonych w granicach naturalnego zasięgu buka. - cechy diagnostyczne Omawiane zbiorowisko występuje najczęściej na mezotroficznych glebach brunatnych kwaśnych lub rdzawych. Siedliskowymi typami lasy związanymi z zespołem jest najczęściej las mieszany świeŜy. Nieco rzadziej zbiorowisko kwaśnej buczyny niŜowej wiąŜe się z siedliskiem lasu świeŜego. Drzewostan kwaśnej buczyny niŜowej stanowi buk Fagus sylvatica. Domieszkę stanowią: grab Carpinus betulus oraz dęby bezszypyłkowy Quercus petraea i (rzadziej) szypułkowy Quercus robur. Warstwa podszytu ma tu niewielkie znaczenie lub wcale się nie wykształca. Runa najczęściej ma charakter trawiasto-mszysty. Do gatunków częściej spotykanych w warstwie runa naleŜą: kosmatka owłosiona Luzula pilosa, śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa, szczawik zajęczy Oxalis acetosella, siódmaczek leśny Trientalis europaea, konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium, borówka czarna Vaccinium myrtillus oraz płonnik strojny Polytrichum formosum. - identyfikatory fitosocjologiczne Geobotanicznym identyfikatorem tego siedliska występującym na terenie Nadleśnictwa Włoszczowa jest zespół kwaśnej buczyny Luzulo pilosae – Fagetum (9110-1) 13 - występowanie na terenie nadleśnictwa Na terenie Nadleśnictwa Włoszczowa opisano 2 wydzielenia omawianego siedliska przyrodniczego, znajdujące się na terenie obrębu leśnego Oleszno, leśnictwa Zabrody, oddziałów: 61m, 64 k, gdzie zajmuje ono piaszczyste wzniesienia połoŜone wśród lasów bagiennych i łęgów. - stany w jakich znajduje się siedlisko Wszystkie opisane płaty siedliska znajdują się w dość dobrym stanie zachowania. Na szczególną uwagę zasługuje siedlisko występujące w oddziale 61m, gdzie zachował się naturalny starodrzew bukowy - metody ochrony siedliska Najbardziej wskazanym sposobem ochrony omawianego siedliska przyrodniczego byłoby zaniechanie działań gospodarczych w obrębie wskazanych wydzieleń. W warunkach braku ingerencji zachodzi zwykle szybkie unaturalnienie się struktury buczyn, w tym spontaniczne róŜnicowanie się ich struktury przestrzennej, a takŜe odtwarzanie zasobów rozkładającego się drewna i drzew martwych oraz zamierających. Mogą takŜe dojść do głosu takie naturalne zjawiska istotne dla dynamiki ekosystemów, jak np. proces tworzenia się wykrotów. W konsekwencji róŜnorodność biologiczna związana z nieuŜytkowanymi płatami starych buczyn kilkakrotnie przekracza róŜnorodność notowaną w lasach gospodarczych. NaleŜy jednak zaznaczyć, Ŝe uŜytkowanie buczyn rębnią częściową moŜe stanowić rozsądny kompromis pomiędzy ochroną ekosystemu a potrzebami gospodarczymi. Dla utrzymania ciągłości zbiorowiska roślinnego warto zwrócić uwagę na wymóg pozostawiania części drzew do naturalnej śmierci. NaleŜy równieŜ pamiętać, Ŝe z ekologicznego punktu widzenia docelowym składem drzewostanu dla kwaśnych buczyn powinien być drzewostan bukowy, co najwyŜej z domieszką dębu bezszypułkowego. Wprowadzanie jodły w obrębie siedliska kwaśnej buczyny powinno być natomiast bardzo ograniczone lub zaniechane w obrębie płatów wskazanych jako siedliska przyrodnicze. 14 2. 1. 2. 9170 – Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Grądy stanowią wielogatunkowe lasy liściaste, stanowiące w Europie Środkowej i Środkowo-Wschodniej zonalną roślinność leśną siedlisk Ŝyznych i dominujący typ potencjalnej roślinności. Wielogatunkowy drzewostan mogą budować prawie wszystkie występujące na danym terenie gatunki drzew liściastych, na ziemiach polskich praktycznie stałym elementem jest jednak obecność graba, a w zdecydowanej większości płatów grądów takŜe dębu. Udział sosny w drzewostanie jest zwykle wynikiem działań człowieka. Zbiorowiska grądów występują na glebach zarówno stosunkowo ubogich, wytworzonych z piasków róŜnej genezy, jak teŜ w obrębie najŜyźniejszych jednostek glebowych, powstałych z cięŜkich glin oraz iłów. Zbiorowiska te wiąŜą się z wszystkimi typami siedliskowymi lasów mieszanych oraz lasów. Fot.1. Fragment siedliska przyrodniczego grądu subkontynentalnego – obr. Oleszno, oddz. 45 b. - cechy diagnostyczne Drzewostan dobrze wykształconego zbiorowiska grądu odznacza się wielowarstwową strukturą, składając się zwykle z 3 lub 4 pięter. Do najczęściej spotykanych gatunków drzew naleŜą: dąb szypułkowy Quercus robus, grab Carpinus betulus, lipa drobnolistna Tilia cordata, 15 i klon pospolity Acer platanoides. Na skutek działalności gospodarczej człowieka częstym elementem budującym obecnie drzewostan zbiorowiska jest sosna pospolita Pinus sylvestris. Dość bogata w gatunki jest warstwa podszytu, którą tworzą między innymi: leszczyna pospolita Corylus avellana, trzmielina pospolita i brodawkowata Euonymus europaea i E.verrucosa, oraz jarząb pospolity Sorbus aucuparia. Do najbardziej charakterystycznych dla zbiorowiska grądowego gatunków roślin runa naleŜą: zawilec gajowy Anemone nemorosa, przylaszczka pospolita Hepatica nobilis, groszek wiosenny Lathyrus vernus, miodunka ćma Pulmonaria obscura, gwiazdnica wielkokwiatowa Stellaria holostea, gajowiec Ŝółty Galeobdolon luteum, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria i dąbrówka rozłogowa Ajuga reptans. - identyfikatory fitosocjologiczne Na terenie Nadleśnictwa Włoszczowa występuje zespół grądu subkontynentalnego TilioCarpinetum (9170-2) - występowanie na terenie nadleśnictwa Na terenie Nadleśnictwa Włoszczowa stwierdzono obecność trzech głównych obszarów w obrębie których znajdują się skupiska zespołu grądu subkontynentalnego. Występują one w obrębie leśnictwa Lasocin – w oddziałach 26-28, a takŜe na pograniczu leśnictw Lasocin i Zabrody – oddziały 36-37, 33, 44, oraz na pograniczu leśnictw Kurzelów i Pękowiec – oddziały 105-106, 94-95. - stany w jakich znajduje się siedlisko Do najlepiej zachowanych fitocenoz grądowych naleŜą drzewostany wyłączone spod wpływu gospodarki leśnej, które znajdują się na terenie rezerwatów przyrody „Ewelinów oraz „Oleszno”. Takie płaty charakteryzują się największą róŜnorodnością biologiczną i stanowią dogodny biotop dla najcenniejszych spośród występujących w grądach gatunków. Bardzo wartościowe pod względem bogactwa przyrodniczego wydzielenia grądów opisano takŜe na terenie oddziału 45 leśnictwa Zabrody oraz oddziałów 94, 105 leśnictwa Kurzelów i oddziałów 95, 106 leśnictwa Pękowiec. 16 Do najczęściej spotykanych zniekształceń naleŜą natomiast pinetyzacja drzewostanów, a takŜe wprowadzanie na siedlisku grądu takich gatunków jak jodła lub buk, które przy duŜym udziale zmieniają zasadniczo stosunki ekologiczne w obrębie fitocenozy. - metody ochrony siedliska W warunkach Polski grądy są naturalnym typem ekosystemu leśnego, który w niezakłóconych warunkach siedliskowych moŜe funkcjonować bez pomocy człowieka. Dotychczasowe doświadczenia wskazują takŜe, iŜ zbiorowisko to cechuje bardzo wysoki regeneracyjny, który umoŜliwia stworzenie racjonalnego kompromisu pomiędzy potrzebami ochronnymi a uwarunkowaniami racjonalnej gospodarki leśnej. PoŜądane jest zachowanie, a nawet rozszerzenie wachlarza zalecanych składów gatunkowych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków typowych dla grądów (grab, lipa, klon). Z ekologicznego punktu widzenia niepoŜądane jest teŜ wprowadzanie do grądów sosny. NaleŜy równieŜ zachować racjonalne proporcje w przypadku wprowadzania do siedlisk grądowych takich gatunków jak jodła i buk, przy jednoczesnym eleminowaniu graba. 2. 1. 3. 91D0 – Bory i lasy bagienne – siedlisko priorytetowe Sosnowy bór bagienny występuje w miejscach z bardzo wysokim poziomem stagnujących wód gruntowych pochodzenia opadowego. W stanie naturalnym zwierciadło wody nie opada poniŜej 50 cm pod powierzchnię terenu. PodłoŜe glebowe tworzy najczęściej torf przejściowy o charakterystycznym brunatnym zabarwieniu. Siedlisko przyrodnicze sosnowego boru bagiennego odpowiada typom siedliskowym lasu boru bagiennego oraz boru mieszanego bagiennego. - cechy diagnostyczne Fitocenozy sosnowego boru bagiennego mają z reguły budowę czterowarstwową. W warstwie drzew, która jest, luźna lub średnio zwarta, o niskiej bonitacji, dominuje sosna zwyczajna. Poza sosną moŜe tu rosnąć brzoza zwyczajna lub świerk. Warstwa krzewów jest bardzo słabo rozwinięta. Natomiast charakterystyczny jest tu skład gatunkowy warstwy runa, którą tworzą: bagno zwyczajne Ledum palustre, borówka bagienna Vaccinium uliginosum, Ŝurawina bagienna Oxycoccus palustris oraz wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum. 17 Bardzo typowym dla zespołu elementem fitocenozy jest zwarta pokrywa torfowców Sphagnum spp. Z innych gatunków mszaków występuje tu m. in. płonnik zwyczajny Polytrichum commune. Fot.2. Fragment siedliska przyrodniczego sosnowego boru bagiennego – obr. Włoszczowa, oddz. 193 m. - identyfikatory fitosocjologiczne Na terenie Nadleśnictwa Włoszczowa opisano występowanie zespołu sosnowego boru bagiennego Vaccinio uliginosi-Pinetum sylvestris (91D0-2). - występowanie na terenie nadleśnictwa Siedlisko przyrodnicze sosnowego boru bagiennego wykazuje regularne rozmieszczenie na terenie całego nadleśnictwa, zajmując lokalne bezodpływowe obniŜenia terenu w obrębie których wykształciły się pokłady torfów przejściowych. Stosunkowo najwięcej dobrze zachowanych płatów siedliska znajduje się na terenie leśnictw Kurzelów oraz Podlipie. 18 - stany w jakich znajduje się siedlisko Siedliska sosnowego boru bagiennego stwierdzone w ramach niniejszego opracowania wykazują z reguły dobry lub bardzo dobry stan, zarówno z zakresie uwilgotnienia podłoŜa, jak teŜ wykształcenia właściwej dla zespołu struktury szaty roślinnej. - metody ochrony siedliska Zasadniczym czynnikiem warunkującym zachowanie siedliska przyrodniczego sosnowego boru bagiennego jest utrzymanie stabilnych stosunków wodnych. NaleŜy więc zwrócić szczególną uwagę na nie podejmowanie jakochkolwiek prób odwadniania tych wydzieleń (np. poprzez wykonywanie rowów melioracyjnych). Jak stwierdzono podczas prac terenowych do bardzo radykalnych czynników degradujących siedlisko sosnowego boru bagiennego naleŜy wykonanie rabatowałków. Ten model zagospodarowania prowadzi zawsze do nieodwracalnej degradacji gleby torfowej, poprzez uruchomienie procesów murszenia. System rabatowałków stanowi takŜe efektywny sposób odwodnienia siedliska bagiennego. 2. 1. 4. 91E0 – Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae) – siedlisko priorytetowe Do typowych miejsc występowania łęgów olszowych i jesionowych naleŜą dna dolin mniejszych rzek i strumieni w krajobrazie niŜu Polski. W miejscach takich łęgi zajmują róŜne typy gleb hydrogenicznych, semihydrogenicznych lub napływowych. Zalewy powierzchniowe wodami rzecznymi mogą występować co roku lub co kilka lat. W klasyfikacji siedlisk leśnych łęg olszowy i jesionowy zajmuje głównie siedlisko olsu jesionowego (OlJ). Często jednak wiąŜe się takŜe z takimi typami siedliskowymi lasu jak ols typowy (Ol), las wilgotny (Lw) lub las łęgowy (Lł). Status siedliska priorytetowego jaki przysługuje łęgom olszowo-jesionowym potwierdza ich znaczenie jako bardzo istotnej ostoi flory i fauny. - cechy diagnostyczne Siedlisko przyrodnicze łęgów olszowych i jesionowych stanowią lasy zdominowane przez olszę czarną Alnus glutinosa, której często towarzyszy jesion wyniosły Fraxinus excelsior. 19 W niŜszym piętrze drzewostanu często występuje czeremcha zwyczajna Padus avium. W warstwie krzewów w zaleŜności od warunków siedliskowych mogą występować porzeczka czarna Ribes nigrum, leszczyna pospolita Corylus avellana, kalina koralowa Viburnum opulus lub bez czarny Sambucus nigra. Warstwę runa, która zazwyczaj jest bujna i zwarta, tworzą gatunki właściwe nie tylko dla łęgów, lecz takŜe przechodzące ze zbiorowisk lasów bagiennych. Do najczęstszych składników runa naleŜą np.: pokrzywa Urtica dioica, niecierpek pospolity impatiens noli-tangere, podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria, czartawa pospolita Circaea luteitiana, śledzienica skrętolistna Chrysosplenium alternifolium, sadziec konopiasty Eupatorium cannabianum czy merzyk fałdowany Plagiomnium undulatum. Na terenie północnej części nadleśnictwa Włoszczowa stwierdza się występowanie wielkopowierzchniowej mozaiki przestrzennej siedliska łęgów olszowych i jesionowych z siedliskiem olsów typowych. W warstwie runa występuje wówczas znaczny udział takich gatunków roślin związanych z olsami typowymi jak: kosaciec Ŝółty Irys pseudoacorus, czermień błotna Calla palustris oraz trzcina Phragmites australis. Fot.3. Fragment siedliska przyrodniczego łęgu jesionowo-olszowego – obr. Oleszno, oddz. 89 j. 20 - identyfikatory fitosocjologiczne Łęgi jesionowo olszowe i jesionowe występujące na terenie Nadleśnictwa Włoszczowa naleŜy zaliczyć do zespołu niŜowego łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum (91E0-3). - występowanie na terenie nadleśnictwa Siedlisko przyrodnicze łęgów olszowych oraz jesionowych zajmuje zdecydowanie największą powierzchnię wśród wszystkich siedlisk Natura 2000 opisanych na terenie nadleśnictwa. Zajmuje ono zwarte, wielusethektarowe powierzchnie połoŜone głównie w północnej części obrębu leśnego Oleszno, na terenie leśnictw Lasocin oraz Zabrody. Obszar ten stanowi bardzo cenny fragment naszej rodzimej przyrody. Jest to jeden z większych w skali kraju kompleksów łęgów i olsów, które w wielu miejscach noszą cechy lasów naturalnych. Ten właśnie fragment Nadleśnictwa Włoszczowa znalazł się w granicach projektowanego Specjalnego Obszaru Ochrony Natura 2000 – „Ostoja Przedborska”. Występowanie łęgów olszowych oraz jesionowych na pozostałym obszarze nadleśnictwa ogranicza się przede wszystkim dolin cieków wodnych, gdzie tworzą one wąskie, wydłuŜone wydzielenia, zawierające się w granicach najlepiej uwilgotnionych fragmentów doliny. - stany w jakich znajduje się siedlisko Większość opisanych wydzieleń łęgów olszowych oraz jesionowych odznacza się dobrym stanem zachowania i stabilną strukturą siedliskową. Niewielka część siedlisk znajdująca się na obrzeŜach kompleksów moŜe podlegać okresowemu przesuszeniu, co jednak nie powinno rzutować na cały zwarty obszar występowania łęgów. Największym czynnikiem wpływającym na powstawanie zniekształceń w obrębie siedliska jest proces zamierania jesionu obserwowany na znacznej powierzchni północnej części nadleśnictwa. Wydaje się jednak, Ŝe zachowanie niezmienionych warunków siedliskowych, głównie w zakresie uwilgotnienia, powinno umoŜliwić stopniowe odtwarzanie się naturalnej struktury fitocenoz łęgowych. - metody ochrony siedliska Łęgi olszowe i jesionowe są zaleŜne od specyficznych warunków wodnych. Równocześnie są one naturalnym typem ekosystemu leśnego, który w niezakłóconych 21 warunkach siedliskowych moŜe funkcjonować bez pomocy człowieka. Podstawą ochrony łęgów jesionowo-olszowych, powinna być więc przede wszystkim ochrona warunków siedliskowych w których funkcjonuje ten typ ekosystemu, w tym głównie ochrona własciwych warunków wodnych. W warunkach braku ingerencji ludzkiej i pod warunkiem zachowania stabilnych stosunków siedliskowych lasy tego typu są prawdopodobnie trwałe i odnawiają się spontanicznie. Bierna ochrona moŜe być więc z powodzeniem stosowana w lasach rezerwatowych. W przypadku lasów gospodarczych wydaje się, Ŝe dotychczasowe, tradycyjne sposoby zagospodarowania stosowane w obrębie typów siedliskowych olsu i olsu jesionowego stanowią rozsądny kompromis między ochroną ekosystemu a potrzebami gospodarczymi. NaleŜy unikać wszelkiej schematyzacji w planowaniu docelowych składów drzewostanów, poprzez ich dostosowanie do lokalnych warunków mikrosiedliskowych. 2. 1. 5. 91P0 – Jodłowy bór świętokrzyski (Abietetum polonicum) WyŜynne bory jodłowe, rozwijają się na mezotroficznych glebach w Polsce południowowschodniej, a w szczególności w Górach Świętokrzyskich i na Podkarpaciu. W runie siedliska zaznacza się duŜy udział paproci i mszaków, a takŜe gatunków charakterystycznych dla grądów subkontynentalnych. - cechy diagnostyczne Siedlisko to stanowią cieniste lasy ze zdecydowaną dominacją jodły Abies alba w drzewostanie. W dobrze zachowanych płatach jodła odznacza się wielopiętrową strukturą. W domieszce mogą występować świerk, sosna, buk, dąb oraz grab. Warstwa krzewów często osiąga duŜy stopień zwarcia, składając się z takich gatunków jak: jarząb pospolity Sorbus aucuparia, kruszyna pospolita Frangula alnus oraz bez koralowy Sambucus racemosa. Do najbardziej typowych dla siedliska elementów florystycznych budujących warstwę runa naleŜą: szczawik zajęczy Oxalis acetosella, borówka czarna Vaccinium myrtillus, konwalijka dwulistna Maianthemum bifolium, turzyca palczasta Carex digitata oraz widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum. W dość bogatej warstwie mszystej dominują: płonnik strojny Polytrichastrum formosum, rokietnik pospolity Pleurozium schreberi, tujowiec tamaryszkowaty Thuidium tamariscinum, Ŝurawiec falisty Atrichum undulatum oraz płaskomerzyk pokrewny Plagiomnium affine. 22 - identyfikatory fitosocjologiczne Omawiane siedlisko przyrodnicze tworzy jeden leśny zespół roślinny – wyŜynny jodłowy bór mieszany Abietetum polonicum (91P0-1) - występowanie na terenie nadleśnictwa Zespół wyŜynnego jodłowego boru mieszanego został opisany wyłącznie na terenie leśnictwa Lasocin, w obrębie oddziałów 24 g, h; 25 c, 26 d.oraz 40 d, h. - stany w jakich znajduje się siedlisko Na terenie wszystkich wymienionych powyŜej wydzieleń zespół wyŜynnego jodłowego boru mieszanego przedstawia dość dobry stan zachowania, posiadając wielopiętrową strukturę, z widoczną wysoką dynamiką jodły. Siedlisko to nie ma jednak charakteru trwałej roślinności – stadium klimaksowego. NaleŜy się więc spodziewać występowania tu intensywnych procesów sukcesyjnych zmierzających w kierunku wykształcenia innych siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim, na przykład siedliska grądu subkontynentalnego - metody ochrony siedliska Do zalecanych metod ochrony siedliska naleŜy przede wszystkim unikanie nadmiernej eksploatacji drzewostanu. Naturalny kształt siedliska moŜe być zniszczony poprzez nadmierną eksploatację drzewostanu prowadzącą do rozluźnienia zwarcia wywołującego zmiany warunków świetlnych dna lasu i powodującą zanik bogatej szaty mchów oraz ekspansję światłoŜądnych gatunków runa. Rozluźnienie zwarcia moŜe prowadzić takŜe do powstania szkód wiatrowych i śniegowych powodujących zmiany charakteru siedliska. Poprzez odpowiednie cięcia naleŜy promować powstawanie odnowień naturalnych, a następnie rozwój młodego pokolenia, w celu uformowania wielopiętrowej i wielowiekowej struktury drzewostanu. NaleŜy równieŜ pozostawiać na powierzchni gałęzie oraz niewielką część drewna wielkowymiarowego o niskiej jakości technicznej w celu poprawienia warunków bytowania ksylobiontów, porostów i mchów. 23 2. 1. 6. 91T0 – Śródlądowy bór chrobotkowy Śródlądowy bór chrobotkowy występuje na skrajnie ubogich siedliskach leśnych obszarów nizinnych i wyŜynnych całej Polski z wyjątkiem wąskiego pasa wydmowego nad Bałtykiem. Zespół ten zajmuje na ogół niewielkie powierzchnie, zwykle w kompleksie przestrzennym z borami świeŜymi. PodłoŜe glebowe na siedliskach śródlądowego boru chrobotkowego stanowią najczęściej luźne piaski eoliczne. Wykształcają się na nich gleby o charakterze arenosoli lub gleb bielicowych. Są to gleby o duŜej przepuszczalności i niskiej pojemności wodnej, ubogie w składniki pokarmowe przyswajalne dla roślin, o odczynie kwaśnym lub silnie kwaśnym. W typologii leśnej śródlądowy bór chrobotkowy odpowiada siedlisku boru suchego. Bór chrobotkowy jest zbiorowiskiem naturalnym, jednak na wielu stanowiskach moŜe występować takŜe jako przejściowa, antropogeniczna forma degeneracji boru świeŜego, powstała pod wpływem okresowego uŜytkowania siedlisk przez rolnictwo, grabienia ściółki bądź gospodarki zrębowej. Fot. 4. Płat siedliska przyrodniczego śródlądowego boru chrobotkowego – obr. Oleszno, oddz. 8 d. 24 - cechy diagnostyczne Śródlądowy bór chrobotkowy ma bardzo swoistą fizjomomię. Drzewostan o słabym zwarciu składa się niemal wyłącznie z sosny pospolitej Pinus sylvestris. Jako domieszka moŜe występować jedynie brzoza brodawkowata Betula pendula. W ubogiej warstwie podszytowej występuje zwykle samosiew sosny oraz jałowiec pospolity Juniperus communis. Najbardziej charakterystyczną cechą boru chrobotkowego jest obficie wykształcona warstwa porostowa, nadająca mu specyficzny szary koloryt. Większość występujących tu porostów stanowią róŜne gatunki chrobotków Cladonia spp. Z mszaków najczęściej spotkamy rzęsiaka pospolitego Ptilidium ciliare, widłoząb falisty Dicranum polysetum, rokietnik pospolity Pleurozium schreberi oraz rokiet cyprysowaty Hypnum cupressiforme. Warstwa roślin zielnych jest z reguły uboga. Spotkamy ty przede wszystkim takie gatunki jak: borówka brusznica Vaccinium vitisidaea, kostrzewa owcza Festuca ovina oraz wrzos pospolity Calluna vulgaris. - identyfikatory fitosocjologiczne Siedlisko przyrodnicze sródlądowego boru chrobotkowego odpowiada zespołowi sosnowego boru chrobotkwego Cladonio-Pinetum (91T0-1). - występowanie na terenie nadleśnictwa Siedlisko śródlądowego boru chrobotkowego tworzy niewielkie płaty występujące w kompleksie z borami świeŜymi na terenie leśnictw Lasocin, Motyczno, Sułków, Gościęcin oraz Podlipie. W zdecydowanej większości wyróŜnionych powierzchni bór chrobotkowy wykazuj oznaki regresji ustępując siedlisku boru świeŜego. - stany w jakich znajduje się siedlisko Większość aktualnie występujących na terenie nadleśnictwa Włoszczowa płatów śródlądowego boru chrobotkowego naleŜy uznać za przejściowe postaci degeneracyjne borów świeŜych, które będą ulegały stopniowym przemianom sukcesyjnym. Jako względnie trwałe moŜna zakwalifikować jedynie płaty siedliska wykształcone w szczytowych partiach wydm odznaczające się bardzo ubogą szatą glebową i słabymi warunkami wilgotnościowymi. Tego 25 typu wydzielenia znajdują się na przykład w oddziałach 211 a oraz 212 r leśnictwa Sułków, a takŜe w oddziale 19 k leśnictwa Gościęcin. - metody ochrony siedliska Bory chrobotkowe są związane z najuboŜszymi suchymi i oligotroficznymi siedliskami. Wiele płatów stanowi jedynie fazę sukcesji na wydmach śródlądowych lub dawnych gruntach rolnych. Potencjalnie najpowaŜniejsze zagroŜenia dla tych zbiorowisk roślinnych naleŜy wiązać z zanieczyszczeniem powietrza, które wpływa ujemnie na stan szaty porostowej. Czynniki tego rodzaju są jednak bardzo odległe w czasie oraz przestrzeni i trudno jest jednoznacznie określić ich rzeczywisty wpływ. Wiedza o naturalnej i antropogenicznej dynamice borów chrobotkowych jest równieŜ skąpa, w związku z czym trudno jest sformułować jednoznaczne postulaty ochronne. Niewątpliwie waŜnym zadaniem byłby monitoring stanu wyróŜnionych na terenie nadleśnictwa płatów tego siedliska przyrodniczego, ze szczególnym uwzględnienieniem dynamiki sukcesyjnej. Warto równieŜ podkreślić, Ŝe istnieje duŜe prawdopodobieństwo spotkania płatów boru chrobotkowego takŜe poza powierzchniami wskazanymi w ramach inwentaryzacji. W takim przypadku administracja leśna powinna zwrócić szczególną uwagę na zachowanie tych przyrodniczo cennych miejsc. 26 2. 2. Bibliografia. Inwentaryzacja przyrodnicza Miasta i Gminy Włoszczowa. Analityczne opracowanie dokumentacyjne + Mapy . 1996. Archiwum Świętokrzyskiego Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach. Inwentaryzacja przyrodnicza Gminy Krasocin. Analityczne opracowanie dokumentacyjne + Mapy . 1997. Archiwum Świętokrzyskiego Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach. Matuszkiewicz W., Matuszkiewicz J.M.. 1996. Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych Polski. Phytocenosis. Seminarium Geobotanicum. Warszawa-BiałowieŜa. Matuszkiewicz W., 2005. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, PWN, Warszawa. Operat glebowo-siedliskowy Nadleśnictwa Włoszczowa. 2003. Tekst + Mapy. Archiwum Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Radomiu. Pawlaczyk P., Herbich J., Holeksa J., Szwagrzyk J., Świerkosz K. 2003. Rozpoznawanie siedlisk przyrodniczych na podstawie danych opisu taksacyjnego lasu. Ministerstwo Środowiska. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Ewelinów” na okres 1.01.2006r. do 31.12.2025r. Maszynopis+Załączniki. Archiwum Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Oleszno II” na okres od 1.01.2005 do 31.12.2024. Maszynopis+Załączniki. Archiwum Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu. Plan Ochrony Rezerwatu Przyrody „Oleszno” na okres od 1.01.1997r. do 31.12.2016r., Maszynopis + Załączniki. Archiwum RDLP w Radomiu. Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Nadleśnictwa Włoszczowa na lata 1.01.2005 – 31.12.2014. Archiwum Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Radomiu. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 5, Lasy i bory. Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2004. 27 2. 3. Terenowe karty inwentaryzacyjne siedlisk przyrodniczych. 3. ZAŁĄCZNIKI I. Mapy przeglądowe Nadleśnictwa Włoszczowa w Skali 1 : 25 000 z naniesionymi konturami siedlisk przyrodniczych: a. Obręb Leśny Oleszno (3. szt.) b. Obręb Leśny Włoszczowa (3. szt.) II. Dokumentacja elektroniczna (zapisana na płycie CD): a. warstwa siedlisk przyrodniczych (plik shp.) b. część opisowa w postaci elektronicznej (plik doc.) c. terenowe karty inwentaryzacyjne w postaci elektronicznej (plik xls.)
