1. Wprowadzenie:

Poznańska Szkoła Bioinformatyki , 2006
Anna Czerwoniec , Łukasz Kościński
LINUX
1. Wprowadzenie:
Linux jest systemem operacyjnym stworzonym przez Linusa Torvaldsa w roku 1991 na
bazie wielozadaniowego systemu UNIX, stworzonego uprzednio przez firmę AT&T w latach
70tych.
Jest to w pełni funkcjonalny system operacyjny będący całkowicie darmową alternatywą dla
środowiska MS Windows. Podstawowa przewaga Linuksa leży w jego stabilności oraz znacznej
ilości darmowego oprogramowania dostępnego na bazie licencji GPL (GNU Public Licence).
Na początku swojego istnienia na rynku Linux odstraszał zwykłych użytkowników przez
swoje skomplikowane instalatory tekstowe, konieczność znajomości pewnych parametrów
komputera, jak odświeżanie monitora itp. Szczęśliwie autorzy rosnącej liczby dystrybucji tego
systemu szybko zauważyli problem i zaczęli wprowadzać różne elementy graficzne, kreatory itp.,
ułatwiające życie użytkownikom.
Jeśli ktoś chce zacząć używać Linuksa jako głównego systemu operacyjnego najlepiej jest,
aby ściągnął z Internetu obrazy płyt instalacyjnych jednej z wiodących dystrybucji i zainstalował jej
na dysku twardym. Główne dystrybucje Linuksa to:
a) Debian – bardzo stabilny system, jednakże trudny dla początkujących użytkowników.
Najbardziej
rozwinięta
dystrybucja
pod
względem
ilości
dostępnych
pakietów
oprogramowania, których jest ok 20.000,
b) Slackware – dystrybucja stabilna i bezpieczna, jednakże również trudna, gdyż wiele
parametrów należy konfigurować ręcznie,
c) Fedora Core – bardzo popularna dystrybucja, prosta w obsłudze, bazująca na komercyjnym
Red Hat Linux,
d) Ubuntu / Kubuntu - bazuje na Debianie, ale jest znacznie prostszy,
e) SUSE – Linuks odpłatny tworzony przez firmę Novell,
f) Knoppix (na którym oparty jest Vigyaan Linux) – Linuks z założenia będący dystrybucją
LIVE, doskonale wykrywający sprzęt i bardzo dobry jako dysk ratunkowy dla systemu.
Niemniej jednak, Knoppix może zostać zainstalowany na twardym dysku i działać
z powodzeniem jako system stacjonarny.
-1-
Poznańska Szkoła Bioinformatyki , 2006
Anna Czerwoniec , Łukasz Kościński
W chwili obecnej na rynku istnieje duża liczba dystrybucji Linuksa (czyli różnych wersji
tego systemu, bazującego co prawda na tych samych lub podobnych jądrach systemu, różniących
się natomiast instalatorami, obsługą i instalacją oprogramowania itp.). Początkowo można było
wyróżnić dwie podstawowe wersje Linuksa w zależności od systemu pakietów, na których był on
oparty, tzn. dystrybucje oparte na pakietach RPM (RedHat Package Manager) oraz DEB (Debian).
Do Państwa dyspozycji oddany jest jeden z systemów bazujących na drugim typie pakietów, będący
obecnie jedną z najpopularniejszych, najszybszych i najstabilniejszych dystrybucji tj. Ubuntu Linux
http://www.ubuntu.com/ i http://ubuntu.pl/. (bliźniaczą dla Ubuntu dystrybucją Linuksa jest
Kubuntu http://www.kubuntu.com/ różniące się od Ubuntu m.in. wyglądem środowiska
graficznego).
Podsumowując:
Linux zyskuje w ostatnich latach coraz większą popularność dzięki następującym cechom:
•
jest darmowy, jednocześnie nie ustępuje pod względem jakości komercyjnym produktom,
a pod wieloma względami je przewyższa;
•
jest stabilny i nie zawiesza się, raz zainstalowany nie wymaga reinstalacji;
•
jest całkowicie odporny na ataki wirusów;
•
jest dostępny wraz z kodem źródłowym, wszelkie poprawki do systemu można wprowadzić
samodzielnie lub za darmo ściągnąć z Internetu;
•
jest wieloprogramowy i wieloużytkownikowy, na Linuksie może bezpiecznie pracować
jednocześnie wielu użytkowników (posiada ochronę pamięci i zasobów);
•
umożliwia zdalną pracę i zdalną administrację (np. poprzez Internet);
•
do działania nie wymaga najnowszych komputerów (minimalne wymagania są zależne od
dystrybucji);
•
codziennie pojawia się kilkadziesiąt nowych, darmowych programów dedykowanych pod
Linuksa.
-2-
Poznańska Szkoła Bioinformatyki , 2006
Anna Czerwoniec , Łukasz Kościński
Konsola jest tekstowym oknem umożliwiającym wprowadzanie komend do systemu. Jest ona
odpowiednikiem “wiersza polecenia” znanego z systemu Windows.
We wszystkich używanych poleceniach istnieją pewne przełączniki, które dla całej konsoli
mają takie samo znaczenie m.in.
•
. - bieżący katalog
•
.. - katalog wyżej
•
/ - katalog główny
•
> przekierowanie wyjścia np, pliku do argumentu po prawej stronie np innego pliku
•
| utworzenie potoku.
Dla wszystkich poleceń linuksowych istnieje specjalna składnia, wygląda ona następująco:
polecenie -przełączniki argument
Gdzie polecenie oznacza po prostu nazwę wykonywanej komendy, poprzedzone minusem
przełączniki są dodatkowymi opcjami dotyczącymi polecenia, natomiast argument jest np.
plikiem, katalogiem itp. na którym działa polecenie.
UWAGA: istnieje możliwość wykonywania poleceń bez przełączników oraz argumentów.
Przykłady:
ls – polecenie wyświetlające zawartość katalogu
ls -l - polecenie wyświetlające zawartość katalogu w długim formacie
mkdir probny – polecenie tworzące katalog o nazwie “probny”
dpkg -i pakiet.deb – polecenie instalujące (-i) pakiet o nazwie “pakiet.deb”
1. Ćwiczenia:
1) Włącz komputer i zaloguj się do systemu przez podanie loginu oraz hasła.
2) Zapoznaj się wstępnie z układem menu systemowego.
3) Zapoznaj się wstępnie z pakietem OpenOffice 2.0 dołączonym do systemu Ubuntu Linux
i zapisz plik wynikowy na pulpicie.
4) Sprawdź uprawnienia utworzonego pliku. Spróbuj je zmienić.
5) Włącz konsolę wybierając opcję Aplikacje -> Akcesoria -> Terminal.
6) Zapoznaj się z poleceniem pomocy man (ang. manual) przez komendę man man (polecenie
man działa w następujący sposób, że wyświetla pomoc na temat polecenia podanego jako
argument tzn., że man ls wyświetli nam pomoc na temat polecenia ls.
7) Sprawdź, w którym miejscu drzewa katalogów się znajdujesz przez polecenie pwd.
8) Wyświetl zawartość bieżącego katalogu poleceniem ls.
9) Wejdź poleceniem cd do katalogu “Desktop” (pulpit systemowy), a następnie znajdź swój
plik utworzony w Open Office (cd Desktop).
-3-
Poznańska Szkoła Bioinformatyki , 2006
Anna Czerwoniec , Łukasz Kościński
10) Użyj komendy ls -l aby sprawdzić prawa dostępu do swojego pliku.
11) Zmień prawa dostępu do Twojego pliku, abyś mógł go tylko czytać a inni użytkownicy nie
mieli żadnych praw poleceniem chmod opcja nazwa_pliku.
Istnieją dwa alternatywne podejścia do zmiany uprawnień.
Pierwsze w polu opcji podaje 3 cyfry (pierwsza znaczy właściciela pliku, druga jego grupę
a trzecia innych użytkowników natomiast możliwe do przydzielenia prawa to :(4 – read,
2 – write, 1 – execute), zatem polecenie: chmod 721 nowy da wszystkie możliwości
dostępu do pliku “nowy” właścicielowi, prawo do zapisu grupie oraz wykonania innym.
Drugie podejście zamiast cyfr stosuje oznaczenia literowe oraz znaki “+” i “-” w celu
odawania lub odejmowania uprawnień.
1 234 567 890
d rwx rwx rwx
Typy plików w łańcuchach praw dostępu:
d
- plik jest katalogiem
l
- plik jest dowiązaniem symbolicznym
- plik jest zwykłym plikiem (tekst, dane obraz)
Znaczenie znaków w pozycjach od 2 do 4
2. r = właściciel (u - user) ma prawo do odczytu lub wyświetlania zawartości
- = właściciel nie ma prawa do odczytu lub wyświetlania zawartości
3. w = właściciel ma prawo do zapisu, tworzenia i usuwania
- = właściciel nie ma prawa do zapisu, tworzenia i usuwania
4. x = właściciel ma prawo do wykonywania lub odwiedzania katalogu
- = właściciel nie ma prawa do wykonywania lub odwiedzania katalogu
Znaki w pozycjach od 5 do 7 odnoszą sie do grupy użytkowników (g - group).
Znaki w pozycjach od 8 do 10 odnoszą się do pozostałych użytkowników (o - others).
Np. chmod ugo+rwx nazwa_pliku
chmod g-wx nazwa_pliku
12) Utwórz katalog nowy poleceniem mkdir (np. mkdir nowy).
13) Wejdź do utworzonego katalogu poleceniem cd.
14) Utwórz plik tekstowy edytorem pico przez wpisanie pico nazwa_pliku, wstępnie zapoznaj
się z opcjami tego edytora, wpisz dowolny tekst oraz zapisz plik.
UWAGA: we wszystkich programach linuksowych oznaczenie znakiem daszka ;) czyli “^”
znaczy klawisz Ctrl, czyli np ^X będzie znaczyć, że wyjść z programu pico można przez
wciśnięcie Ctrl + X.
-4-
Poznańska Szkoła Bioinformatyki , 2006
Anna Czerwoniec , Łukasz Kościński
15) Skopiuj zawartość pliku z punktu 14) do pliku “kopia” używając przekierowania i polecenia
cat: cat plik_źródłowy > kopia.
UWAGA: znak “>” znaczy przekierowanie strumienia, tzn., że zamiast na domyślne
wyjście (ekran) wynik polecenia jest kierowany do pliku o nazwie kopia. Przekierowanie
z pojedynczym znakiem > nadpisuje poprzednią zawartość pliku wynikowego, natomiast
z podwójnym >> dopisuje zawartość pliku źródłowego na końcu pliku docelowego.
16) Sprawdź czy kopia została utworzona poleceniem ls.
17) Usuń plik kopia poleceniem rm.
18) Włącz przeglądarkę Mozilla Firefox.
19) Wyświetl wszystkie procesy działające w systemie (proces to program, który jest w trakcie
wykonywania) poleceniem ps. Chcemy znaleźć proces odpowiadający działaniu
przeglądarki internetowej. Jak widać ze względu na dużą liczbę procesów w systemie jest to
trudne, dlatego też oprócz polecenia ps użyjemy też polecenia grep (służącego do
znajdowania słów kluczowych, grep słowo_kluczowe). Aby to zrobić musimy utworzyć
tzw. POTOK, tzn. kilka poleceń połączonych ze sobą.
Potok w postaci polecenie1 | polecenie2 działa w następujący sposób, iż wyjście dawane
przez polecenie1 jest przekazywane jako wejście dla polecenia2. Znajdź, zatem proces
przeglądarki przez połączenie w potok poleceń ps oraz grep (np. ps -A | grep
słowo_kluczowe).
20) Zabij proces stosując polecenie kill ID_procesu (w awaryjnych sytuacjach stosuje się
polecenie kill -9 ID_procesu – zabicie natychmiastowe).
21) Uruchom program Midnight Commander poleceniem mc. Utwórz w nim podkatalog
“proba” a w nim plik “nowy”. Wypróbuj inne opcje takie jak kopiowanie itp.
OPCJE programu Midnight Commander:
•
F3 – Podgląd
•
F4 – Edycja
•
F5 – Kopiuj
•
F6 – Przenieś/Zmień nazwę
•
F7 – Utwórz katalog
•
F8 – Usuń
•
F9 – Górne menu
•
Wyjście za pomocą polecenia “exit” lub F10
-5-
Poznańska Szkoła Bioinformatyki , 2006
Anna Czerwoniec , Łukasz Kościński
Pomocnicza lista komend:
env – opis środowiska
echo $SHELL – informacje o powłoce
Ctrl+c - przerwanie pracy
Ctrl+z - wstrzymanie procesu
bg <nr zadania> - uruchomienie zadania w tle
fg <nr zadania> - na pierwszy plan
jobs
find <katalog początkowy>
grep <łańcuch znaków>
ls -l|grep gosia – wyświetlenie tych plików, które w nazwie maj gosia
more gosia.txt - przeglądanie strona po stronie
less gosia.txt - przeglądanie zawartości pliku
head -n gosia.txt
tail -n gosia.txt
cd - zmienia katalog
cd . - nic się nie zmieni . katalog bieżący
cd .. - katalog wcześniejszy
cd /etc - wjedzie do katalogu etc
cd / - przejdzie do katalogu głównego
cd temp1 - wjedzie do katalogu temp1
cp - kopiowanie plików
cp plik /home/lolek - kopiuje plik do katalog /home/lolek
cp plik plik2 - kopiuje plik do plik2
cp -P tempkat2/tempkat/pliki tempkat3 - kopiuje całą strukturę katalogu do katalog tempkat3
touch - tworzy nowy plik
touch nowy_plik.1 - tworzy plik o nazwie nowy_plik.1
touch -t 103012040002 nowy_plik.1 - tworzy nowy_plik.1 i jednocześnie modyfikuje datę na 30.
października godz.12:04:00 2002 roku.
rm - kasowanie plików
rm -r - kasuje katalogi
rm -f - kasuje pliki
rm plik - kasuje plik
rm plik plik2 plik3 - kasuje plik, plik2 oraz plik3
rm plik* - kasuje wszystkie pliki zaczynające się od liter plik…
rm -i plik* - powoduje wyświetlenie pytania przed skasowaniem plików
mkdir - tworzy katalog
mkdir feniu - tworzy katalog o nazwie feniu
mkdir feniu feniu1 feniu2 - tworzy katalogi o nazwach ...
mkdir feniu/podfeniu - tworzy w katalogu feniu podkatalog podfeniu
mkdir -p feniu/podfeniu/podfeniu2 - tworzy kat. feniu podkat. podfeniu i kolejny podkat.
podfeniu2
rmdir - kasowanie katalogów
rmdir tempkat - kasuje katalog tempkat (katalog musi być pusty aby go usunąć - w tym celu
zastosuj rm -rf )
rmdir -p feniu/podfeniu/podfeniu2 - kasuje kat. feniu podkat. podfeniu oraz podfeniu2 (pamiętaj,
że katalogi muszą być puste)
-6-
Poznańska Szkoła Bioinformatyki , 2006
Anna Czerwoniec , Łukasz Kościński
mv - zmienia nazwę plików i katalogów oraz przemieszcza je w systemie plikowym
mv nazwaplik nowanazwa - zmienia nazwę pliku na nową nazwę
mv temp newtemp - zmienia nazwę katalogu temp na newtemp
mv plik /temp - przenosi plik do katalogu temp
mv -i plik newplik - pytanie czy chcesz zmienić nazwę na newplik
cat - wyświetla zawartość pliku
cat plik - wyświetla zawartość na ekranie
cat > plik - możemy dopisać tekst do pliku, gdy naciśniemy CTRL + D
ln - dowiązania stałe lub symboliczne
ln plik1 plik2 - dowiązanie pliku1 do pilku2
ln -s plik1 > plik2 - dowiązanie symboliczne. Jeżeli skasujemy plik2 to odnośnik nam się nie
przyda (będzie wskazywał puste miejsce)
ln -s /home/www/games game - tworzy dowiązanie do katalogu o nazwie game
ls - równoznaczne z DOS'owym dir - pokazuje elementy katalogu
ls - krótki spis elementów katalogu
ls -a – wyświetla nawet ukryte pliki
ls -l - dodatkowe informacje o uprawnieniach
ls -F - pokazuje typ plików
chmod - prawa dostępu do plików/katalogów #patrz ->chmod
ugo/a +/- rwx
pwd - podaje bieżący katalog np. /root
adduser - dodaje użytkownika (musisz mieć root'a).
adduser mice - dodaje użytkownika o loginie: mice
cmp - porównuje zawartość plików
cmp plik1.text plik2.text - porównuje zawartość plik1.text w stosunku do plik2.text
df - ilość wolnego miejsca na dysku
diff - różnice między plikami
diff plik1.text plik2.text - różnice pomiędzy plik1.text a plik2.text
du - wielkość katalogu
du temp - wielkość katalogu temp
halt - zamknięcie systemu
finger - informacje na temat użytkowników. Opis.
irc - klient irc
man - pomoc
man ls - wszystko o poleceniu ls
mount - montowanie urządzeń
passwd - zmienia hasło. Podajesz najpierw stare a potem dwa razy nowe.
passwd mice - zmienia hasło użytkownika mice (tylko root może zmieniać hasła innym
użytkownikom). Nie musisz podawać starego hasła wystarczy od razu nowe.
-7-
Poznańska Szkoła Bioinformatyki , 2006
Anna Czerwoniec , Łukasz Kościński
ps - lista procesów
ps -aux - spróbuj
ps -ef |gerp login_name – wyświetlenie działających procesów tylko dla użytkownika
kill - zabijanie procesów
kill -9 id_procesu
last - sprawdzanie logów
last mice - sprawdza kiedy ostatnio logował się użytkownik mice
logout - wylogowanie się
shutdown - reboot systemu
shutdown now
tar - program do archiwizacji
tar -xcf plik.tar - rozpakowanie pliku
tar -cvf plik - pakuje plik
talk - prowadzenie rozmów pomiędzy użytkownikami
telnet - uruchamia klienta telnetu. Opis.
userdel - usuwanie użytkownika
userdel mice - usuwa użytkownika mice
who - informacje o użytkownikach
- przesyłanie plików
ftp - klient ftp
sftp - klient sftp
sftp [email protected]
Najczęściej używane polecenia sftp:
sftp>ls - wyświetlanie plików w zdalnym katalogu roboczym
sftp>!ls - wyświetlanie plików w lokalnym katalogu roboczym
sftp>pwd - wyświetla nazwę zdalnego katalogu roboczego
sftp>!pwd - wyświetla nazwę lokalnego katalogu roboczego
sftp>get nazwa_pliku - kopiuje plik za zdalnego katalogu roboczego do lokalnego
katalogu roboczego
sftp>put nazwa_pliku - kopiuje plik z lokalnego katalogu roboczego do zdalnego
katalogu roboczego
close - zamykanie połączenia ze zdlanym serwerem
quit - kończy działanie programu sftp i wyświetla monit poleceń
gFTP - okienkowa wersja przesyłania plików
-8-