Ocena poziomu wiedzy na temat osteoporozy i - APGR

ZESZYTY NAUKOWE WSSP
TOM 17 – 2013
Małgorzata Podbielska1, Krzysztof Sokołowski2,
Maria Sokołowska3
Wydział Fizjoterapii. Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza im. Wincentego Pola w Lublinie
Zakład Rehabilitacji i Fizjoterapii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
3
Oddział Chirurgii Naczyniowej, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny SPZOZ im St. Kardynała
Wyszyńskiego w Lublinie
1
2
Ocena poziomu wiedzy na temat osteoporozy
i stosowanej profilaktyki
wśród kobiet po 50 roku życia
Osteoporoza jest poważnym problemem zdrowotnym, społecznym oraz
ekonomicznym. Cechuje ją postępujący ubytek masy kostnej, osłabienie
struktury przestrzennej kości i wzrost podatności na złamania. Często określana jest mianem „cichego złodzieja kości”, ponieważ w pierwszej fazie
przebiega bezobjawowo, a większość pacjentów dowiaduje się, że ją ma dopiero, gdy doświadczy złamania kości.
Osteoporoza jest chorobą, której częstość występowania zwiększa się
z wiekiem. Należy ona do grupy schorzeń o znaczeniu społecznym ze względu na zasięg oraz następstwa. Problem osteoporozy w społeczeństwie ciągle
narasta, ponieważ zwiększa się długość życia [1,2].
Na podstawie wyników badań European Vertebral Osteoporosis Study, częstość występowania osteoporozy w Polsce szacuje się u kobiet na
20,5%, u mężczyzn na 13%.
Według danych polskich, osteoporoza w populacji po 50 roku życia
występuje u 2,8 mln osób, a kolejne 3 do 5 mln znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka złamań, które wynika z odwapnienia kości [3,4].
Głównym zagrożeniem związanym z osteoporozą są złamania szyjki kości udowej, trzonów kręgów kręgosłupa oraz nasady dalszej części kości promieniowej. Ryzyko złamania rośnie wraz ze zmniejszaniem się masy
87
M. PODBIELSKA, K. SOKOŁOWSKI, M. SOKOŁOWSKA
kostnej. Złamania w przebiegu osteoporozy są coraz większym problemem, z
epidemiologicznego punktu widzenia najpoważniejsze są złamania osteoporotyczne bliższego odcinka kości udowej [5].
Osteoporozą zagrożone są również osoby, u których prowadzone
było długotrwałe leczenie kortyzolem, lekami odwadniającymi lub występuje
choroba wydzielania wewnętrznego, taka jak nadczynność tarczycy, cukrzyca, nadczynność kory nadnerczy oraz przewlekła choroba przewodu pokarmowego [6].
Na rozwój osteoporozy wpływa wiele czynników, między innymi
zmniejszona aktywność fizyczna i dieta, dlatego w profilaktyce oraz leczeniu
istotne jest uświadomienie chorym, że duże znaczenie ma ruch, wykonywanie
regularnych ćwiczeń fizycznych, prawidłowe nawyki żywieniowe oraz dostarczenie organizmowi optymalnej ilości witamin i składników mineralnych [7].
CEL PRACY
Celem pracy była próba oceny poziomu wiedzy na temat osteoporozy
i stosowanej profilaktyki wśród kobiet po 50 roku życia.
MATERIAŁ I METODY BADAŃ
Badania przeprowadzono wśród kobiet po 50 roku życia zamieszkujących powiat grodziski oraz warszawski zachodni, które zgłaszały się na zabiegi fizjoterapeutyczne do Samodzielnego Gminnego Publicznego Zakładu
Opieki Zdrowotnej w Błoniu oraz Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej MILANMED w Milanówku. Badania zostały przeprowadzone od września 2012 roku do stycznia 2013 roku. Do badań zakwalifikowano 100 osób w
tym 50 z Powiatu grodziskiego oraz 50 z Powiatu warszawskiego zachodniego. Kryteria włączenia do badań to wiek 50 lat i powyżej, płeć żeńska, zgoda
na przeprowadzenie ankiety. Ocenę poziomu wiedzy na temat osteoporozy i
stosowanej profilaktyki przeprowadzono w oparciu o kwestionariusz ankiety
własnego autorstwa. Poziom wiedzy został oceniony według następujących
kryteriów zawartych w tabeli 1.
88
OCENA POZIOMU WIEDZY NA TEMAT OSTEOPOROZY
Tabela 1. Kryteria oceny poziomu wiedzy
Poziom wiedzy
Liczba poprawnych odpowiedzi
Niedostateczny
0-3
Dostateczny
4-6
Dobry
7-8
Bardzo dobry
>8
Obszar badań dotyczył oceny wiedzy na temat znajomości:
• definicji i objawów osteoporozy,
• czynników wystąpienia osteoporozy,
• stosowanych form diagnostyki w rozpoznawaniu osteoporozy,
• celu stosowanych przy osteoporozie ćwiczeń oraz oceny stosowanej
profilaktyki.
Wyniki badań zostały opracowane za pomocą programu Statistica
v.10. Do porównania wyników o rozkładzie normalnym zastosowano test
t-Studenta dla zmiennych niezależnych. Analizę korelacji przeprowadzono
z użyciem współczynnika korelacji r-Pearsona. Przyjęto poziom istotności
p˂0,05.
WYNIKI BADAŃ
Badaniem objętych zostało 100 kobiet. Wiek respondentek wahał się
w granicy od 50 do 70 lat. Najwięcej kobiet było w przedziale 50-55 lat (
58,0%), nieco mniej w przedziale 56-60 lat (32,0%), najmniej badanych znajdowało się w przedziale 61-65 lat ( 8,0%), oraz 66-70 lat (2,0%). Średnia
wieku wyniosła 55,5 lat. Ponad połowa ankietowanych kobiet (64,0%) wykonywała zawód niemedyczny, pozostała część zawód medyczny (36,0%).
Respondentki zamieszkiwały teren powiatu grodziskiego (50,0%) oraz warszawskiego-zachodniego (50,0%). Wśród ankietowanych 68,0% to mieszkanki miast, pozostała część wsi.
Wyniki badań wykazały, że poziom wiedzy na temat definicji osteoporozy jest u 17% niedostateczny, u 43% dostateczny, dobry u 29% oraz
bardzo dobry tylko u 11%. Nie wykazano istotnie statystycznie zależności
89
M. PODBIELSKA, K. SOKOŁOWSKI, M. SOKOŁOWSKA
między poziomem wiedzy respondentek na temat znajomości definicji osteoporozy ich wiekiem oraz rodzajem wykonywanej pracy.
Miejsce zamieszkania w sposób istotny statystycznie wpływało na
znajomość definicji osteoporozy w obu badanych grupach p˂0,05.
Wykazano istotną statystycznie różnicę w znajomość definicji osteoporozy pomiędzy badanymi grupami p˂0,05 (tabela 2).
Tabela 2. Miejsce zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat znajomości
definicji osteoporozy
Poziom wiedzy
Niedostateczny
(0-3)
Dostateczny (46)
Dobry (7-8)
Bardzo dobry
(>8)
Razem
Poziom
istotności
Miejsce zamieszkania
Powiat grodziski
Powiat warszawski zachodni
Miasto
Wieś
Miasto
Wieś
N
%
N
%
N
%
N
%
2
6,4
1
5,3
7
18,9
7
53,8
Razem
N
17
%
17
12
38,7
9
47,4
20
54,1
2
15,4
43
43
11
6
35,5
19,4
7
2
36,8
10,5
7
3
18,9
8,1
4
0
30,8
0
29
11
29
11
31
100
19
<0,05
100
37
100
13
<0,05
100
100
100
<0,05
Badania wykazały, że ogólny stan wiedzy respondentek dotyczący
objawów osteoporozy jest niedostateczny u 31%, dostateczny u 37%, dobry u
19%, bardzo dobry u 13% badanych kobiet. Wykazano, że im wiek badanych
niższy tym poziom wiedzy jest większy, lecz zależność nie jest istotna
statystycznie p˃0,05, również rodzaj wykonywanego zawodu jak i miejsce
zamieszkania kobiet po 50 roku życia, nie miało wpływu na poziom wiedzy
obejmujący znajomość objawów osteoporozy p˃0,05.
Nie wykazano istotnej statystycznie różnicy między badanymi
grupami p˃0,05( tabela 3).
90
OCENA POZIOMU WIEDZY NA TEMAT OSTEOPOROZY
Tabela 3. Miejsce zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat znajomości
objawów osteoporozy
Poziom wiedzy
Niedostateczny
(0-3)
Dostateczny (46)
Dobry (7-8)
Bardzo dobry
(>8)
Razem
Istotność
statystyczna
Miejsce zamieszkania
Powiat grodziski
Powiat warszawski
zachodni
Miasto
Wieś
Miasto
Wieś
N
%
N
%
N
%
N
%
8
25,8
5
26,3
10
27,0
8
61,5
N
31
%
31
11
35,4
5
26,3
20
54,1
1
7,7
37
37
6
6
19,4
19,4
8
1
42,1
5,3
2
5
5,4
13,5
3
1
23,1
7,7
19
13
19
13
31
100
19
100
37
100
13
100
100
100
p˃0,05
p˃0,05
Razem
p˃0,05
Wiedza respondentek na temat czynników wystąpienia osteoporozy jest
bardzo dobra u 47%, dobra u 21%, dostateczna u 18%, niedostateczna tylko u
14% przebadanych. Nie wykazano statystycznej zależności między wiekiem,
rodzajem wykonywanej pracy oraz miejscem zamieszkania, a poziomem
wiedzy u badanych na temat znajomości czynników wystąpienia osteoporozy
p˃0,05. Nie wykazano istotnej różnicy statystycznej pomiędzy badanymi
grupami p˃0,05 (tab.4).
Tabela 4. Miejsce zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat czynników
wystąpienia osteoporozy
Poziom wiedzy
Niedostateczny
(0-3)
Dostateczny (4-6)
Dobry (7-8)
Bardzo dobry (>8)
Razem
Poziom istotności
Miejsce zamieszkania
Powiat grodziski
Powiat warszawski
zachodni
Miasto
Wieś
Miasto
Wieś
N
%
N
%
N
%
N
%
5
16,1
2
10,5
3
8,2
4
30,8
N
14
%
14
3
7
16
31
18
21
47
100
18
21
47
100
9,7
22,6
51,6
100
3
6
8
19
p˃0,05
15,8
31,6
42,1
100
9
7
18
37
p˃0,05
24,3
18,9
48,6
100
3
1
5
13
23,1
7,7
38,4
100
Razem
p˃0,05
91
M. PODBIELSKA, K. SOKOŁOWSKI, M. SOKOŁOWSKA
Analiza wyników badań własnych na temat form diagnostyki w rozpoznawaniu osteoporozy, pozwala stwierdzić, że ogólna wiedza przebadanych
100 kobiet jest niedostateczna u 35%, dostateczna u 37%, dobra u 23% , bardzo
dobra jedynie u 6% .
Stwierdzono istotność statystyczną pomiędzy zawodem a poziomem
wiedzy na temat stosowanych form diagnostycznych w osteoporozie p˂0,05.
Wiek i miejsce zamieszkania nie wpływa na poziom wiedzy na temat
stosowanych form diagnostycznych w osteoporozie p˃0,05.
Nie wykazano istotnej różnicy statystycznej pomiędzy badanymi grupami p˃0,05 (tab.5).
Tabela 5. Miejsca zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat stosowanych
form diagnostyki w rozpoznawaniu osteoporozy
Poziom wiedzy
Niedostateczny
(0-3)
Dostateczny (46)
Dobry (7-8)
Bardzo dobry
(>8)
Razem
Poziom
istotności
Miejsce zamieszkania
Powiat grodziski
Powiat warszawski
zachodni
Miasto
Wieś
Miasto
Wieś
N
%
N
%
N
%
N
%
11
35,5
5
26,3
12
32,4
6
46,2
n
34
%
34
12
38,7
9
47,4
12
32,4
4
30,8
37
37
7
1
22,6
3,2
5
0
26,3
0
9
4
24,3
10,9
2
1
15,4
7,6
23
6
23
6
31
100
19
100
37
100
13
100
100
100
p˃0,05
p˃0,05
p˃0,05
Razem
Poziom wiedzy na temat zalecanej profilaktyki w osteoporozie, na
podstawie analizy wyników badań własnych dowodzi , że u 53% jest dobry,
u 36% dostateczny oraz u 11% niedostateczny. Bardzo dobrej odpowiedzi nie
udzieliła żadna z respondentek. Nie wykazano istotnie statystycznej zależności między wiekiem, rodzajem wykonywanej pracy, miejscem zamieszkania a poziomem wiedzy badanych na temat profilaktyki osteoporozy p˃0,05
(tab.6).
92
OCENA POZIOMU WIEDZY NA TEMAT OSTEOPOROZY
Tabela 6. Miejsce zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat profilaktyki
osteoporozy
Poziom wiedzy
Niedostateczny
(0-3)
Dostateczny (46)
Dobry (7-8)
Bardzo dobry
(>8)
Razem
Poziom
istotności
Miejsce zamieszkania
Powiat grodziski
Powiat warszawski
zachodni
Miasto
Wieś
Miasto
Wieś
N
%
N
%
N
%
N
%
4
12,9
1
5,3
4
10,8
2
15,4
n
11
%
11
10
32,3
7
36,8
13
35,1
6
46,2
36
36
17
0
54,8
0
11
0
57,9
0
20
0
54,1
0
5
0
38,4
0
53
0
53
0
31
100
19
100
37
100
13
100
100
100
p˃0,05
p˃0,05
Razem
p˃0,05
Poziom wiedzy na temat zalecanych form aktywności u osób z osteoporozą jest, niedostateczny u 13%, dostateczny u 42%, dobry u 27%, bardzo
dobry u 18% badanych kobiet. Wykazano, że respondentki zamieszkujące powiat warszawski zachodni mieszkające w miastach posiadają większą wiedzę
na temat zalecanych form aktywności w osteoporozie niż kobiety zamieszkujące obszary wiejskie p˂0,05. Natomiast nie wykazano istotnie statystycznej zależności między wiekiem badanych, rodzajem wykonywanej pracy p
˃0,05 (tab.7).
Tabela 7. Miejsce zamieszkania a poziom wiedzy badanych na temat zalecanych
form aktywności fizycznej przy osteoporozie
Poziom wiedzy
Niedostateczny
(0-3)
Dostateczny (46)
Dobry (7-8)
Bardzo dobry
(>8)
Razem
Poziom
istotności
Miejsce zamieszkania
Powiat grodziski
Powiat warszawski
zachodni
Miasto
Wieś
miasto
Wieś
N
%
N
%
N
%
N
%
6
19,4
3
15,9
0
0
4
30,7
n
13
%
13
11
35,5
7
36,8
19
51,4
5
38,5
42
42
9
5
29
16,1
7
2
36,8
10,5
9
9
24,3
24,3
2
2
15,4
15,4
27
18
27
18
31
100
19
100
37
100
13
100
100
100
p ˃0,05
p˂0,05
p ˃0,05
Razem
93
M. PODBIELSKA, K. SOKOŁOWSKI, M. SOKOŁOWSKA
Poziom wiedzy na temat celu stosowania ćwiczeń u osób ze stwierdzoną osteoporozą u 7% był niedostateczny, u 15% dostateczny i dobry,
wiedzę bardzo dobrą miało aż 63% ankietowanych . Nie wykazano istotnie
statystycznej zależności między wiekiem, rodzajem wykonywanej pracy oraz
miejscem zamieszkania badanych p ˃0,05.
Respondentki na temat profilaktyki zmniejszenia upadków miały
w 46% wiedzę bardzo dobrą, 42% dobrą, 9% dostateczną i tylko 3%
niedostateczną. Nie wykazano istotnie statystycznie zależności pomiędzy
wiekiem, rodzajem wykonywanej pracy, oraz miejscem zamieszkania p
˃0,05.
Wśród przebadanych kobiet tylko 49% stosuje jedną z form
aktywności fizycznej. Najwięcej respondentek (32%) wskazało, że są to
spacery, następnie 28% jazda na rowerze, 27% uczestniczy w ćwiczeniach
grupowych, 12% korzysta z pływalni.
Reasumując, ogólny poziom wiedzy u niespełna jednej piątej
respondentek jest niedostateczny (19,7%), dostateczny u 34,9%, dobry u
29,8% , ocenę bardzo dobrą uzyskało zaledwie 15,6% badanych.
Ogólny poziom wiedzy na temat osteoporozy i profilaktyki z nią związanej
nie różnił się istotnie statystycznie pomiędzy badanymi grupami p ˃0,05
(tab.8).
Tabela 8. Ogólny poziom wiedzy respondentek na temat osteoporozy
Poziom wiedzy
Niedostateczny
94
Miejsce zamieszkania
Powiat grodziski
Powiat warszawski
zachodni
Liczba
%
Liczba
%
punktów
punktów
53
17,1
67
53
Razem
Suma
punktów
120
%
19,7
Dostateczny
99
31,9
114
99
213
34,9
Dobry
Bardzo dobry
Razem
Poziom
istotności
111
47
310
35,8
15,2
100
71
48
300
111
47
310
182
95
610
29,8
15,6
100
p˂0,05
OCENA POZIOMU WIEDZY NA TEMAT OSTEOPOROZY
WNIOSKI
Na podstawie analizy wyników przeprowadzonych badań stwierdzono że:
1. Ogólny poziom wiedzy u jednej piątej respondentek jest na poziomie niedostatecznym.
2. Wiek respondentek nie ma istotnego wpływu na poziom wiedzy na
temat osteoporozy.
3. Miejsce zamieszkania respondentek wpływa w sposób istotny statystycznie na poziom wiedzy, jedynie w zakresie znajomości definicji osteoporozy oraz zalecanych form aktywności fizycznych.
4. Wykonywany zawód wpływa w sposób istotny statystycznie na
poziom wiedzy respondentek w zakresie form diagnostyki osteoporozy.
5. Tylko 21% respondentek stosuje profilaktykę osteoporozy w postaci badania densytometrycznego, a 49% kobiet stosuje profilaktykę w postaci
aktywności fizycznej.
Bibliografia:
Chrzanowski K., Osteoporoza - podstępna i groźna: http://www.doz.pl/czytelnia/
a705-Osteoporoza_-_podstepna_i_grozna.(5.01.2013)
Górski R. Chmielewski D. Zgoda M., Ocena społecznej świadomości zagrożenia osteo
porozą na podstawie ankiety celowanej.: Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja 2006: 6(6):vol8: s. 627-628
Jasiak-Tyrkalska B. Jaworek J. Frańczuk B. , Czynniki ryzyka osteoporozy a BMD
u kobiet po menopauzie.: Fizjoterapia Polska 2006 ;6: s.127
Ochota A. Mroczek M., Porównanie wiedzy kobiet po 40 roku życia i studentek
fizjoterapii na temat osteoporozy: Zamojskie Studia i Materiały, Fizjoterapia 2012:1(35):s128-129
Filipiwicz-Sosnowska A, ABC reumatologii.:PZWL.: Warszawa 2007.:s. 158
Wyderka M. Zdziennicki A. Byalek T., Poziom wiedzy wybranych grup kobiet na temat okresu przekwitania: Przegląd Menopauzalny 2007;6:s.366
Marcinowska-Suchowierska E.., Osteoporoza – komu zagraża , jak jej uniknąć.:PZWL. Warszawa 2002 s.18-2
95
M. PODBIELSKA, K. SOKOŁOWSKI, M. SOKOŁOWSKA
SUMMARY
Assessment of the state of knowledge about osteoporosis and prophylaxis among women over the age of 50
Osteoporosis is a major health, social and economic problem. It is
characterized by progressive loss of bone mass, weakness of spatial bone structure and increased susceptibility to fractures. It is often referred to as “the
silent thief of bones”, because the first stage is asymptomatic and the majority
of patients become aware of the disease only when experiencing bone fracture.
Based on the research of European Vertebral Osteoporosis Study, the
incidence of osteoporosis is estimated at 20.5% amongst women,and at 13.0 %
amongst men.
The main risk associated with osteoporosis are fractures of the femoral neck, vertebral body anddistal radius. The risk of fracture increases with
reduction of bone mass.
The aim of this paper was an attempt to assess the level of knowledge
about osteoporosis and applicable prevention among women over the age of 50.
The research was conducted from September 2012 to January 2013 among
100 women over the age of 50 living in Grodzisk County and West Warsaw County.
The area of study concerned the evaluation of knowledge of:
- definition and symptoms of osteoporosis,
- factors of osteoporosis,
- applied forms of diagnostics in diagnosing osteoporosis,
- the purpose of exercises applied at osteoporosis and evaluation of the applied
prevention.
On the basis of the results of the studies it was stated that:
1. Overall level of knowledge in one-fifth of the respondents is unsatisfactory.
2. The age of respondents does not have a significant influence on the level of
knowledge about osteoporosis.
3. The domicile of respondents affects the level of knowledge about osteoporosis in statistically significant way only in the range of definition and recommended forms of physical activity.
4. The type of profession affects the level of respondents’ knowledge about
forms of diagnostics of osteoporosisin statistically significant way.
5. Only 21% of respondents applies densitometry as a form of osteoporosis
prevention while 49% of women prevent osteoporosis by physical activity.
96