Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych

KRAJOWY PROGRAM OCZYSZCZANIA
ŚCIEKÓW KOMUNLNYCH
AKTUALIZACJA 2008 R.
Dr inŜ. Paweł Błaszczyk
INSTYTUT OCHRONY ŚRODOWISKA
1. Zobowiązania Polski w zakresie odprowadzania
i oczyszczania ścieków komunalnych zapisane w
Traktacie o Akcesji Polski do Unii Europejskiej
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r.
nastąpiło na warunkach określonych w Traktacie o akcesji
Polski do Unii. W Traktacie tym zapisano, Ŝe przepisy prawne
Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania
ścieków komunalnych określone w dyrektywie Rady
91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku dotyczącej
oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 Z
30.5.1991 r., str. 40-52 z późn. zm.; Dz. Urz. WE polskie
wydanie specjalne z 2004 r., rozdz. 15, t. 002, str. 26) będą w
Polsce w pełni obowiązywały od 31 grudnia 2015 r.
W ramach negocjacji ustalono równieŜ, Ŝe cały obszar Polski – ze
względu na jego połoŜenie w 99,7 % w zlewisku Morza Bałtyckiego
- został uznany za „wraŜliwy” tj. wymagający ograniczenia zrzutów
związków azotu i fosforu do wód dla ochrony przed eutrofizacją
Bałtyku. Wszystkie kraje „bałtyckie” będące członkami Unii
Europejskiej podjęły takie ustalenia.
Zobowiązania wynikające z art. 3,4,5(2) i 7 Dyrektywy 91/271/EWG
oznaczają, Ŝe do 31 grudnia 2015 r.:
wszystkie aglomeracje >= 2000 RLM muszą być wyposaŜone w
systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków, o efekcie
oczyszczania uzaleŜnionym od wielkości oczyszczalni,
aglomeracje < 2000 RLM wyposaŜone w dniu przystąpienia
Polski do Unii Europejskiej w systemy kanalizacyjne powinny
posiadać do tegoŜ terminu oczyszczalnie zapewniające
odpowiednie oczyszczanie.
Zobowiązania wynikające z art. 13 Dyrektywy 91/271/EWG
oznaczają, Ŝe do 31 grudnia 2010 r.
zakłady przemysłu rolno-spoŜywczego > 4000 RLM
odprowadzające ścieki bezpośrednio do wód muszą mieć
zapewnione odpowiednie oczyszczanie.
Zgodnie zapisami Traktatu Akcesyjnego wdraŜanie wymagań
dyrektywy 91/271/EWG dotyczących aglomeracji > 2000 RLM
powinno przebiegać etapowo.
W efekcie tych działań do końca 2015 powinna być
zapewniona 75 % redukcja związków azotu i fosforu ogólnego
pochodzących ze źródeł komunalnych
Zgodnie z ustawami z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U.
z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) i z dnia 7 czerwca 2001 o
zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz.
U. z 2001 r., Nr 72, poz. 747 z późn. zm.) zaopatrzenie ludności w wodę i
odprowadzenie ścieków jest zadaniem własnym gminy.
TakŜe gminy, na obszarze których są aglomeracje odpowiadają
za wyposaŜenie aglomeracji w zbiorcze systemy
kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków o
odpowiednim stopniu oczyszczania.
Granice i obszary aglomeracji wyznaczone przez gminy
zatwierdzane są: poprzednio - rozporządzeniami wojewodów,
obecnie - uchwałami Sejmików Wojewódzkich.
Polska przystępując do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. miała bardzo
zaawansowane rozwiązania problemu gospodarki ściekowej w miastach.
Natomiast obsługa wsi kanalizacją sieciową ze względu na bardzo
znaczne rozproszenie sieci osadniczej i zabudowy na wsi stała na niskim
poziomie
W chwili przystąpienia Polski do Unii Europejskiej polskie miasta były w
duŜym stopniu wyposaŜone w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie
ścieków:
• 83,5 % mieszkańców miast korzystało z usług kanalizacyjnych
zapewnianych przez systemy kanalizacyjne.
W przypadku wsi % korzystających
wynosił 18%.
z tych usług był znacznie niŜszy i
Prawie wszystkie aglomeracje > 15000 RLM wyposaŜone były w
biologiczne oczyszczalnie ścieków jednak o róŜnym stopniu spełnienia
wymagań unijnych.
W Polsce w 2004 r funkcjonowały w 839 miastach – na ogólną liczbę 886
miast - 932 oczyszczalnie ścieków biologiczne i z podwyŜszonym
oczyszczalni ścieków.
2. Programy ochrony wód przed
zanieczyszczeniami ze źródeł komunalnych
\
W celu stymulacji i egzekwowania oraz koordynacji działań gmin i
przedsiębiorstw wodociągów i kanalizacji w zakresie rozbudowy,
budowy i modernizacji systemów kanalizacyjnych oraz
oczyszczalni ścieków komunalnych ustawa Prawo wodne
zobowiązuje Ministra Środowiska do sporządzenia i
okresowej aktualizacji Krajowego Programu Oczyszczania
Ścieków Komunalnych, który jest zatwierdzany przez Radę
Ministrów i stanowi przepis prawny.
Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych określa:
• wykaz aglomeracji o RLM większej od 2 000
• wykaz niezbędnych przedsięwzięć, jakie naleŜy wykonać w tych
aglomeracjach w zakresie budowy, rozbudowy i/lub modernizacji
oczyszczalni ścieków komunalnych oraz budowy i modernizacji
zbiorczych systemów kanalizacyjnych w terminie do końca 2015 r.
.
•
terminy osiągnięcia efektów ekologicznych w zakresie
oczyszczania ścieków w aglomeracjach zgodnych z wymaganiami
prawa.
Instrumentami ekonomicznymi i finansowymi stymulującymi
realizację KPOŚK są środki pomocowe Unii Europejskiej oraz
poŜyczki I dotacje funduszów ekologicznych
W dniu 16 grudnia 2003 r. Rząd RP zatwierdził przedłoŜony przez
Ministra Środowiska i opracowany w myśl art. 43 ustawy Prawo
wodne Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych
(KPOŚK) jako instrument koordynujący działania w zakresie
odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych w Polsce w
celu wypełnienia zobowiązań przyjętych w Traktacie Akcesyjnym
oraz postanowień dyrektywy 91/271/EWG 9 - art. art..3,4,5(2).
W 2005 r została przeprowadzona pierwsza aktualizacja KPOŚK , którą
zatwierdziła Radę Ministrów w dniu 7 czerwca 2005 r.
Obecnie prowadzone są prace nad kolejną aktualizacją KPOŚK
– aktualizacją „2008 r” –
który to program jest obecnie przedmiotem konsultacji.
W roku 2006 Minister Środowiska przygotował z własnej inicjatywy dla
celów koordynacyjnych 2 uzupełniające programy:
Program wyposaŜenia w oczyszczalnie ścieków aglomeracji poniŜej
2 000 RLM posiadających w dniu przystąpienia Polski systemy
kanalizacji sanitarnej ( realizacja art.7 dyrektywy 91/271/EWG)
Program wyposaŜenia zakładów przemysłu rolno-spoŜywczego o
wielkości 4000 RLM, odprowadzających ścieki bezpośrednio do wód, w
urządzenia zapewniające wymagane przez polskie prawo standardy
ochrony wód ( realizacja art.13 dyrektywy 91/271/EWG).
Podstawowe wielkości charakterystyczne KPOŚK wg jego kolejnych wersji
2003
Grupa
aglomeracji RLM
2005
2008
Liczba
aglomeracji
RLM tys.
%
Liczba
aglomeracji
RLM tys.
%
Liczba
aglomeracji
RLM tys.
%
≥100 000
76
21645
52,8
76
22934
51,2
81
24 262
54
≥15000 <100000
366
13653
33,3
378
13634
31,5
377
14 158
31
150
1867
4,2
198
2 430
5
973
5795
13,1
979
4 676
10
1577
44230
100
1635
45 526
100
≥10000 <15000
936
5718
13,9
≥2000 <10000
Razem
1378
41016
100
Koszty realizacji KPOŚK mln zł
KPOŚK z roku:
wg jego kolejnych wersji
2003
2005
2008
Sieci kanalizacyjne
24086
32130
48454
Oczyszczalnie ścieków
11292
10511
12312
Przedmiot inwestycji
Zagospodarowanie osadów
Razem
1350
35378
42642
Koszty realizacji w latach 2003-2006
Ogółem
62116
11100
35378
42642
73216
Dotyczy to takŜe etapowania inwestycji rozwojowych i modernizacyjnych
Wielkości charakteryzujące etapowanie zaktualizowanego w 2008 r.
Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych
Grupa
aglomeracji
2007
2008-2010
liczba
RLM
liczba
RLM
≥100 000
32
6807159
49
≥15000 <100000
192
7483932
≥10000 <15000
72
≥2000 <10000
Razem
2011-2013
liczba
RLM
2014-2015
liczba
RLM
2003-2015
liczba
RLM
17454904
81
24 262 063
185
6673843
377
14 157 775
896525
53
658625
28
343212
45
531883
198
2 430 245
257
1328147
187
938858
125
647636
410
1761456
979
4 676 097
553
16515763
474
25726230
153
990848
455
2293339
1635
45 526 180
Nakłady na realizację Programów: aglomeracje<2000 RLM i przemysłu
rolno-spoŜywczego ok.. 1 mld zł
Ogółem środki finansowe na realizację wymagań dyrektywy 91/271/EWG w
latach 2007-2015
63,1 mld zł
Szacowane środki finansowe dostępne na realizację w latach
2007-2015
30 mld zł
Wzrost kosztów KPOŚK nie wynika ze zmian RLM nim objętej.
Przyczyną jest drastyczny wzrostu kosztów całego programu szczególnie w
zakresie systemów kanalizacyjnych – wzrost do 229 % kwoty
przewidywanej w 2003r., pomimo nie osiągnięcia wymaganej przez Komisję
Europejską 95% obsługi aglomeracji przez zbiorcze systemy kanalizacyjne.
W przypadku oczyszczalni ścieków wzrost kosztów ich realizacji nie
przekroczył 35% i jest uzasadniony wzrostem o blisko 90 liczby
oczyszczalni ścieków koniecznych do rozbudowy, budowy i modernizacji w
stosunku do 2005 r. oraz wzrostem cen jednostkowych.
Oszacowane koszty KPOŚK obejmują takŜe koszty związane z:
zagospodarowaniem osadów z oczyszczalni w środowisku
stanowiące 2% kosztów realizacji całego Programu.
Świadczy to o niedocenianiu przez wiele gmin tego problemu bardzo
powaŜnego w aglomeracjach > 100000 RLM, generujących 50% masy
osadów, dla których jak się powszechnie uwaŜa konieczne jest w
przyszłości termiczne ich unieszkodliwianie.
Przytoczone liczby wskazują, Ŝe:
PROPOZYCJA „2008 AKTUALIZACJI KPOŚK” przygotowana na
podstawie informacji programowych gmin zaakceptowanych przez
województwa, w oparciu o wielkość, obszar i granice aglomeracji
oraz zasięgi systemów kanalizacji zbiorczej w aglomeracjach
wyznaczone rozporządzeniami wojewodów przekracza moŜliwości
realizacyjne: rzeczowe i finansowe.
Zaobserwowane opóźnienia potwierdzają brak moŜliwości zrealizowania
KPOŚK opracowanego zgodnie Ŝyczeniami gmin potwierdzonymi przez
urzędy wojewódzkie.
W stosunku do obowiązującego KPOŚK z 2005 zaobserwowano powaŜne
opóźnienia w jego etapowej realizacji:
wg sprawozdania za 2007 r. jest ponad roczne opóźnienie realizacji
w propozycjach aktualizacyjnych gmin zgłoszono przewidywane
opóźnienia:
w 14 aglomeracjach > 100 000 RLM o ładunku zanieczyszczeń
4458,6tys RLM
w 80 aglomeracjach <100 000 RLM i > 15000 RLM o łącznym ładunku
2500 tys. RLM,
Opóźnienia są spowodowane nie rozwiązaniem spraw własnościowych
terenu, przewlekłymi procedurami przygotowania inwestycji do realizacji i
pozyskiwania środków finansowych, przewlekłymi procedurami
przetargowymi a takŜe brakiem środków finansowych.
Oznacza to, ze w 2010r będziemy redukować ładunek
zanieczyszczeń biodegradowalnych równowaŜny 35,3 mln RLM
zamiast przewidywanego w „Aktualizacji 2008” 42,3 mln RLM i
39,1 mln RLM wynikający z Traktatu Akcesyjnego tj ca 50%
ładunku zanieczyszczeń zapisanych do redukcji na lata 20052010.
Brak wystarczających środków finansowych i zaobserwowane
opóźnienia w realizacji KPOŚK wskazują, Ŝe tylko najlepiej
przygotowane przedsięwzięcia inwestycyjne będą mogły liczyć na
dofinansowanie z funduszów pomocowych i ekologicznych.
Samo umieszczenie w KPOŚK aglomeracji i przypisanych im
ogólnych ustaleń programowych dotyczących systemów
kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, w tym przewidywanych
kosztów realizacyjnych w latach 2007 – 2015, nie stanowi
zobowiązania Państwa w zakresie przyznania środków
finansowych na dofinansowanie. Stanowi jednak kryterium do
ubiegania się gmin o dofinansowanie.
Kryteria oceny wniosków o dofinansowanie z e środków
Programu „INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO” sformułowane
zostały w wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.
Jednym z mocnych kryteriów w tych wytycznych jest wskaźnik
koncentracji tj. liczba mieszkańców którzy uzyskają dostęp do
usług kanalizacyjnych zapewnianych przez system kanalizacyjny
w przeliczeniu na 1 km realizowanej sieci kanalizacyjnej
3. Posumowanie i wnioski
W „Aktualizacji 2008 Krajowego Programu Oczyszczania
Ścieków Komunalnych” uwzględniono:
458 aglomeracji o RLM ≥15000 objętych KPOŚK w jego wersji
zaktualizowanej z 2005 r., które muszą być, zgodnie z zobowiązaniami
objętymi Traktatem Akcesyjnym i interpretacją art. 3 dyrektywy
91/271/EWG przez Komisję Europejską wyposaŜone w systemy
kanalizacyjne zapewniającymi obsługę 95% RLM tych aglomeracji i
oczyszczalnie ścieków z podwyŜszonym usuwaniem biogenów. Efekt
ekologiczny oczyszczania ścieków w tych aglomeracjach zgodny z
wymaganiami prawa powinien być osiągnięty do 31 grudnia 2010 r.,
198 aglomeracji o RLM > 10000 ≤15000, które muszą być
wyposaŜone w systemy kanalizacyjne zapewniającymi obsługę 95%
RLM tych aglomeracji i w biologiczne oczyszczalnie ścieków
979 aglomeracji o RLM zawartej w przedziale < 2000 ≤10000,
utworzonych rozporządzeniami wojewodów wydanymi przed 28 lutego 2008,
z których tylko 197 aglomeracji spełnia określony przepisami prawnymi,
uzasadniony technicznie, ekonomicznie i finansowo wymóg koncentracji
Przewiduje się, Ŝe w 800 (782) aglomeracjach tej grupy nie spełniających
wymogów odpowiedniej koncentracji zaludnienia wystąpią trudności z
pokryciem kosztów eksploatacji takich systemów, ze względu na zbyt niski
dochód dyspozycyjny ludności zamieszkujący obszar wyznaczonej
aglomeracji.
WyposaŜenie 656 aglomeracji > 10000 RLM w systemy kanalizacyjne i
oczyszczalnie ścieków umoŜliwi redukcję o 90% ładunków
biodegradowalnych i o 75% ładunków azotu i fosforu ogólnego z
terenu całej Polski.
WyposaŜenie 979 aglomeracji w przedziale < 2000 ≤10000 RLM zapewni
tylko 10 % redukcję ładunku biodegradowalnych przy 23% udziale w
kosztach KPOŚK i przyniesie przede wszystkim efekty lokalne.
Zaobserwowano na przestrzeni 5 lat wzrost z 35,4mld zł do 73,2
mld zł przewidywanych kosztów realizacji latach 2003-2015
KPOŚK, obejmującego aglomeracje >= 2000 RLM wyznaczone
rozporządzeniami wojewodów i zaproponowane do włączenia do Programu
przez gminy za pośrednictwem urzędów wojewódzkich.
Przewidywany koszt realizacji KPOŚK w latach 2007-2015 określono
na 62,1 mld zł.
Koszt realizacji programów uzupełniających : aglomeracji < 2000RLM i
przemysłu rolno- spoŜywczego ok. 1 mld zł.
Szacuje się, Ŝe dostępne środki finansowe na realizację Programów
w latach 2007-2015, przy zmniejszonym w stosunku do prognoz
z 2005 r. poziomie dofinansowania z funduszów pomocowych i
funduszów ekologicznych, wyniosą nie więcej niŜ 30 mld zł
Wskazuje to na brak moŜliwości sfinansowania całości KPOŚK
zaktualizowanego w 2008 r., zgodnie z propozycjami gmin i urzędów
wojewódzkich i konieczność wyboru przedsięwzięć priorytetowych,
przynoszących duŜy efekt ekologiczny, dobrze przygotowanych i z
zagwarantowaniem pokryciem kosztów ich funkcjonowania przez
odbiorców usług kanalizacyjnych.
W celu osiągnięcia w wyniku realizacji KPOŚK jak największych
efektów rzeczowych – efektów ekologicznych – w ramach
środków finansowych dostępnych na ten Program i spełnienia
wymagań Traktatu Akcesyjnego konieczna jest:
rozbudowa i modernizacja systemów kanalizacyjnych i
oczyszczalni ścieków w 656 aglomeracjach > 10000 RLM w zakresie
wymaganym przez przepisy prawne, w tym wynikające z Traktatu
Akcesyjnego,
na podstawie wniosków uzasadniających technicznie,
ekonomicznie i finansowo efektywność ekologiczną i
wykonalność wnioskowanych do dofinansowania
przedsięwzięć,
rozbudowa, budowa i modernizacja systemów kanalizacyjnych i
oczyszczalni ścieków w aglomeracjach > 2000 RLM, < 10000 RLM,
które zostały umieszczone w niniejszej aktualizacji i uzyskają środki na
dofinansowanie, na podstawie wniosków jw.
W przedkładanych wnioskach i w realizacji KPOŚK konieczne
jest ograniczenie o ok. 50%, w stosunku do propozycji gmin
zestawionych w niniejszej aktualizacji, zakresu rzeczowego i
finansowego rozwoju oraz modernizacji systemów
kanalizacyjnych, a w tym przede wszystkim:
ograniczenie programów inwestycyjnych w zakresie systemów kanalizacji
zbiorczej na terenach o niskiej intensywności zabudowy w aglomeracjach
>10000 RLM – efektywność obsługi przyłączanych terenów powinna być
potwierdzona studium wykonalności,
ograniczenie obszaru i granic aglomeracji tak aby zbiorczy system
kanalizacyjny mógł zapewnić obsługę blisko 95% obsługę równowaŜnej
liczby mieszkańców aglomeracji, a w przypadkach braku uzasadnienia w
studium wykonalności przeniesienie aglomeracji do programu „małych
aglomeracji” i wyłączenie ich z KPOŚK
zaprzestania dofinansowania ze środków pomocowych uzbrajania w sieci
kanalizacyjne terenów rozwojowych,
zaprzestania dofinansowania ze środków pomocowych budowy sieciowej
kanalizacyjnych, które w sposób trwały spowoduje obniŜenie poziomu wody
gruntowej na terenach cennych przyrodniczo,
zaprzestania dofinansowania ze środków pomocowych budowy sieciowej
kanalizacji deszczowej degradującej stosunki wodne w środowisku
odprowadzającej „szybko poza teren zainwestowania wody deszczowe”, a
zagospodarowanie tych wód w miejscu powstawania spływów.
Zaobserwowane opóźnienia w realizacji KPOŚK skutkować będą
niedotrzymaniem, zapisanych w Traktacie Akcesyjnym, zobowiązań
Polski dla roku 2010 w zakresie wdraŜania dyrektywy 91/271/EWG w
sprawie oczyszczania ścieków komunalnych;
przewiduje się, Ŝe wymagania zgodności z dyrektywą zostaną osiągnięte w
1084 aglomeracjach – w Traktacie Akcesyjnym wymóg ten dotyczy 1069
aglomeracji – lecz będą to aglomeracje o małej liczbie RLM, gdyŜ ładunek
zanieczyszczeń biodegradowalnych w nich usuwany będzie stanowił tylko
78% ładunku określonego dla całej Polski wobec wymaganych przez Traktat
Akcesyjny 86 %.
I tak juŜ złą sytuację w realizacji KPOŚK pogłębia kryzys ekonomiczny
W celu zdyscyplinowania realizacji przedsięwzięć w zakresie
oczyszczania ścieków i systemów kanalizacyjnych w tych
aglomeracjach, szczególnie w aglomeracjach > 15000 RLM
i zebrania odpowiednich argumentów w przypadku koniecznych
wyjaśnień zaistniałej sytuacji w Komisji Europejskiej, konieczne jest
potraktowanie oczyszczalni ścieków w aglomeracjach > 15000 RLM
jako instalacji znacząco oddziaływujących na
środowisko
i opracowanie dla nich, w myśl art. 422 ustawy Prawo ochrony środowiska,
indywidualnych programów dostosowawczych.
Obowiązek opracowania takich programów dla oczyszczalni ścieków w tych
aglomeracjach powinien być nałoŜony rozporządzeniem Ministra
Środowiska, zgodnie z delegacją art. 425 ustawy Prawo ochrony
środowiska
Zaakceptowany przez wojewodę program dostosowawczy - jeŜeli będzie
terminowo realizowany – powinien: stanowić:
•
stanowić podstawę do odroczenia podwyŜszonych opłat za korzystanie
ze środowiska (art. 292 ustawy Prawo ochrony środowiska)
• złagodzić problemy finansowe przedsiębiorstw realizujących opóźnione
przedsięwzięcia w zakresie oczyszczania ścieków powodujące dalsze
opóźnienia inwestycji
• złagodzić obciąŜenia ludności bardzo podwyŜszonymi opłatami za usługi
kanalizacyjne wynikające z podwyŜszonych opłat.
Realizacja tego wniosku wymagać będzie zmian w tym zakresie
ustaw : Prawo ochrony środowiska i Prawo wodne i wydania
odpowiednich rozporządzeń wykonawczych.
W ślad za aktualizacją „2008” KPOŚK konieczna jest w myśl art. 17 dyrektywy 91/271/EWG - aktualizacja
planu implementacyjnego dyrektywy 91/271/EWG
i przedłoŜenie zaktualizowanego planu do Komisji
Europejskiej.
Obowiązujący Polskę plan implementacyjny został przedłoŜony
Komisji w 2005 r.
Plan implementacyjny wraz z kwestionariuszem sprawozdawczym
( art. 15 dyrektywy ) są podstawowymi dokumentami kontroli przez
Komisję Europejską realizacji przez Polskę zobowiązań Traktatu
Akcesyjnego w zakresie wdraŜania dyrektywy 91/271/EWG
dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.
Dziękuję za uwagę