dr hab. Renata Piwowarczyk ZaHadBotaniki

dr hab. RenataPiwowarczyk
ZaHadBotaniki
InstytutBiologii UJK
Kielce
Recenzja
Rozprarvy doktorskiej mgr Barbary Gutkowskiej pt. ,,Flora roSlin naczyniowych
i stosunki geobotanicznepoludniowej czpsciPog6rzaDynowskiego",wykonanej
w Zal<ladzieBotaniki Uniwersytetu Rzeszowskiego,pod kierunkiem dr hab. prof. UR
-'
Krzysztofa Oklejewicza
Flora i szata roSlinna Karpat od dawna zwracala uwagQ badaczy ze wzglgdu na
ogromne zrl2nicowanie i bogactwo gatunkowe. W mniejszym jednak stopniu zostalo
przebadanepasmoPog6rzaKarpackiego,czegoprzyklademjest Pog6rzeDynowskie.Jestto
obszar niezwykle interesuj4cyze wzglgdu na swoje polozenie,poniewaz leLy na granicy
dw6ch duzych jednostek geobotanicznych:Karpat Zachodnich i Karpat Wschodnich.
Pierwsze badania przeprowadzonetu zostaly w drugiej polowie XIX wieku i byty
kontynuowaneprzeznielicznychbadaczydo czas6wobecnych.Danete byty jednak w duZym
stopniu niekompletne,w wielu przypadkach,ze wzglgdu na ogromnerozci4glo56badaf w
czasie,w znacznp stopniu nieaktualne,dlatego wymagaty zweryfikowania i calo5ciowego
opracowania. Flora p6lnocnej czgsci Pog6rza Dynowskiego byla badana przez J.
NiedZvriedzkA(2005), w ramachrozprawy doktorskiej.Wyb6r na obszarbadarijego czqSci
poludniowejuwaharrza w pelni uzasadniony.
mi do oceny rozprawadoktorskaPanimgr BarbaryGutkowskiejstanowi
Przedstawiona
poludniowejczgSci
obszememonograficzneopracowanieflory i stosunk6wgeobotanicznych
Pog6rzaDynowskiego.Sklada sig z dw6ch czg6ci:pierwszej zawieraj4cejwykaz flory i jej
charakterystykp, liczqcej dz J'87 stron i drugiej, kt6r4 stanowi Aneks zawierajqcy atlas
rozmiqszczeniaroSlin naezyniowychm tym terenie,skladajqcysig ze 176 stron. W czg$ci
pierwszejpracy zawarto 59 rycin, w postacimap i hisograrn6w,2 tabeleoruz zalqcznikw
postaci obszernegotabehrycznegowykazu por6wnuj4cegoflorg rodzimq badanegoterenu i
obsrarow sqsiedniclL
Badaniaflorystycznebyty prowadzonew latach 2003-2012.Na podkre5leniezastuguje
rozlegloSdterenubadari,bo obejmujeon obszaro powierzchni960 km", na wysokoSciSrednio
250-450m n.p.m. Obszarbadarimiesci sig w 2 kwadratacho boku 100km oraz20 o boku l0
km. Kwadraty te podzielono na mniejsze o boku 2 l<n, uzyskujqc w ten spos6baZ 274
jednostki. 197 z nich miesci sig w cato6ciw badanymobszarze,natomiast77 czgiciowo,ze
wzglEduna graniceterenuw postaci dolinruecznych.Kazdy kwadratdoktorantkaodwiedzala
kilka a nawet kilkana5cierazy w 62nych okresachsezonuwegetacyjnego,co pozwolilo na
ustalenie w miarg pelnej listy gatunk6w. Na podkreSleniezasluguje zwr6cenie uwagi i
zebraniemateriatuzielnikowegonale24cegodo tzw. grup krytycznych,tj. Tarmacum,Rubus,
Oenothera i in., dzigki czemu pnybylo wiele gatunk6w wcze5niej nie zbieranych i nie
oznaczanych.W moim odczuciu brakuje jednak danych na temat calo6ciowej liczby
:q
zielnikowych.
zebranychmaterial6w
Autorka stwierdzilaw sumie 990 gatunk6wrodzimych i trwale zadomowionych.Na
szczeg6lnepodkreSleniezastugujefakt odnalezieniaprzez autorkeuz 343 gatunk6w nowych
dla tego terenu. WyjaSnienianatomiastwymagajednak adnotacja,2e do tej grupy zostaly
r6wnieZ wliczone dane niepublikowane,poza notowaniamiwlasnymi. Liczbg tg nalezaloby
zr62nicowa6.
Autorka wykazalar6wnie2 wystEpowanie20 diafit6w i 8 takson6wmieszafcowych.
Nie udalo sig natomiastpotwierdzi6wystgpowania65 gatunk6wwczeSniejpodanych,z czego
20 uznanozarymarle lub zaginione.
TreSi rozprav,ryzostalapodzielona na 6 rozdzial6w. Po wstEpie zawierajqcym kr6tk4
historig badariflorystycznychna tym obszarze,autorkasprecyzowalacele pracy: calo5ciowe
opracowanieflory ro6lin naczyniowychpoludniowejczgsciPog6rzaDynowskiego,wskazanie
siedlisk i czEstoSciwystgpowania poszczeg6lnychgatunk6w, okreSlenie skali zmian
antropogenicnrych zachodzqcych w
szacie ro6linnej, opracowanie listy
gatunk6w
chronionych, sporzqdzenie atlasu rozmieszczenia takson6w, oraz okreSlenie pozycji
geobotanicznejbadanegoobszaru.
W dalszej czgsci pracy przedstawionazostala charakterystykafizjograficzna terenu i
og6lna charakterystykaszaty ro5linnej oraz poszczeg6lnychzbiorowisk. W rozdziale
podziatubadanego
Metodykabadariautorkapodajewyczerpujqcedaneo przyjgtychzasadach
orazzasadamiATPOL-u.
terenuna kwadraty,zgodniez zastosowanqmetodqkartogramu
Gl6wn4 i najobszemiejsz4czgsciq pracy jest systematycznywykaz gatunk6w i
stanowisk obejmuj4cy 206 stron tekstu. Jest on poprzedzonywprowadzeniemw postaci
kolejnych podrozdzial6w, w kt6rych znajdujq siE informacje dotyczqce wykorzystanej
literatury do oznaczaniaro5lin oraz klasyfikacji gatunk6w, obja6nieniauZywanychsymboli i
skr6t6w oraz slowniczek nazw geograficznych. W wykazie opracowanym w ukladzie
systematycznymujgtych jest 990 stwierdzonych na badanym terenie gatunk6w, dla kt6rych
podano informacje dotycz4ce: czgstoSci wystEpowania, siedlisk, grupy geografrcznohistorycznej.Ponadtopodano r6wnie2 liczbg stanowisk,skr6ty autor6w oraz wymieniono
wszystkie stanowiskaw przypadku gatunk6w rzadkich oraz wybranew przypadku czEstychi
pospolitych. Praca zyska*abyna wartoSci, gdyby przy gatunkachrzadkich poda6 dodatkowe
informacje na temat liczebno5ciich populacji, a czgsto s4 to pojedynczestanowiska,co
pozwoliloby Sledzid zmiany w przyszlodci.Cenne bytyby r6wnieZ informacje odnoSnie
Zywicieli gatunk6w paso|ytniczych,tj. Cuscuta,Monotropa czy Orobanche.Ponadto w
wykazie systematycznym,jak i w wykazie rodzaj6w, brak Celastrus orbiculatus, kt6ry
posiadakartogramw atlasie rozmieszczenia.
Rozdzial ten zakofrczonyjest podsumowaniemwynik6w badaf, gdzie autorka podaje liczbq
gl6wnychgrup taksonomicznych
takson6worazliczebnoSd
stwierdzonychi nieodnalezionych
we florze badanegoterenu. Stwierdzonena tym terenie gafirnki nale2:qdo118 todzini 424
rodza16w.
W rozdziale trzecim autorka przedstawia geobotanicznq analizg flory naczyniowej
pofudniowejczgsciPog6rzaDynowskiego.IJdzialtych gmp na badanymterenieprzedstawila
w postacikartogram6wilo5ciowych.W analnieuwzglEdniono:elementygeograficzne,udzial
gatunk6w g6rskich, licz4cy 69 gatunk6w, w f;im 3 subalpejskie, wraz z por6wnaniem z
terenami s4siednimi. Opracowano r6wnieZ udzial grup ekologiczno-siedliskowych,na
podstawie gatunk6w zwiryanych ze zbiorowiskami lesnymi, cieplolubnymi, lqkowymi,
wodnymi, szuwarowymi, wapieniolubnymi, oraz siedlisk ubogich w wgglan wapnia. W
osobnym podrozdziale autorka przeprowadzila r6wnieL analizp zmian antropogenicznych
zaszlychna badanymterenie,w moim odczuciu zbyt og6lnq. Autorka pisze, ze teren ten
zostal w znacznp stopniu przeksztalconyprzez czlowieka. Moim zdaniemw tym miejscu
nale1alobyr6wnie2 umiesci6 szerszeuwagi o gospodarczej dzialalnoSciczlowieka na tym
terenie w aspekcie historycznym. Autorka stwierdzila na badanym terenie 174 gatunki
synantropijne,co stanowiponad l7%oflory badanegoterenu,w tym 87 gatunk6warcheofit6w,
30 epekofit6w, 29 hemiagriofit6w i 18 holoagriofit6w. W moim odczuciu w przypadku
niekt6rych gatunk6w naleaaloby podja6 dodatkowe obserwacje, w celu okre5lenia ich
zadomowieniana siedliskachnaturalnych.
W podrozdziale dotycz4cymwskaznika synatropizacji i modernizacji flory badanegoterenu
brakuje analizyotrzymanegowyniku.
W kolejnym podrozdzialeprzedstawionoanalizg wystgpowaniagatunk6w wschodnich
(10) i zachodnich (8), kt6ra potwierdzila charakier przej6ciowy terenu badari migdzy
KarpatamiZachodnimii Wschodnimi.
W rozdziale czwafim autorka przedstawilamiejsce badanegoterenu w podziale
geobotanicznym Karpat, uznajqc go, jako integraln4 czqS6 Pog6rza Dynowskiego i
zaproponowalaumiejscowieniego w podokrggu Strzy2owsko-Dynowskim,jako odcinek
pog6rzeDynowskie. W rozdzialetym znajdujesiEobszernepor6wnaniegrup ekologicznych
gatunk6w badanego terenu, wraz z obszarami s4siednimi oraz analua zr6hnicowania
florystycznego.
Rozdzial piqty przedstawia analizp gatunk6w chronionych otaz wymarlych i
zagto1onych.Dla tych ostatnich warto zamielcil mapg ich koncentracji. W kolejnym
podrozdzialeautorkaprzedstawiaistniej4ceformy ochronyiia analizowanymterenie.Moim
zdaniem praca znacznie ryskalaby na wartoSci, gdyby dodano podtozdzial dotyczqcy
waloryzacji flory oraz analiry liczby gatunk6w -w kwadratach, co pozwoliloby na
wyodrgbnienieteren6wcennychprzyrodniczoze wzglgdu nanajwylsz4bior62norodno36.
Rozdzial sz6sty zawierapodsumowaniewynik6w badari.Bibliografia obejmuje 126
pozycji literatury.
Nale2y podkreslid bardzo duzq warto56 naukow4 zawartego w Aneksie atlasu
rozmieszczeniastwierdzonych na badanym terenie takson6w. Zar6wno dla gatunk6w, jak i
podgatunk6w,czy tez takson6w mieszaricowychi diafit6w, sporz4dzonow sumie 1030
kartogram6w. Na starannie opracowanych kartogramach, w zt6hnicowany spos6b,
zaznaczonezostalystanowiskaistniej4cei nie potwierdzonew badaniachautorki. Dzigki tym
informacjom moZliwe jest okreSlenietendencji zmian we florze tego terenu, atak2e ich
Sledzeniew przyszloSci.
pod wzglgdem redakcyjnym praca napisanajest poprawnie, uklad rozprawy jest
Nieliczne blgdy stylistycme i literowe nie
przejrzysty,a styl nie budzi wigkszych zastrzeZeri.
obni?ajqwysokiej warto5ci merytorycznej pracy. Tabele, wykresy otaz mapy wykonane sq
poloZenie
budzijednakjakoi,6 graficznarycinynr. 1, przedstawiaj4cej
starannie.Zastrze1enie
badanegoobszaruna tle Polski, co jak s4dzgzostaniez pewnoSci4poprawionew trakcie
przygotowywania pracy do druku.
Reasumujqc stwierdzam, 2e Pani mgr Barbara Gutkowska w wysokim stopniu
opanowala majomo$f miejscowej flory roSlin naczyniowych, a takhe v'rykazala sie
umiejgtno5ci4poslugiwaniasig metodami stosowanymiwe wsp6lczesnejgeografii roSlin.
Niekwestionowane warto5ciq rczprary jest atlas rozmieszczenia gatunk6w roSlin
naczyniowych, oparty na obszernymmateriale falctografrcznym,kt6ry w przyszloScibgdzie
ro5lin naczyniowychw Polsce".
wykorzystanyw nowym wydaniu,u{tlasu rozmieszczenia
Przedstawionami do recenzji praca stanowi oryginalny wktad do poznania flory i
rozmieszczeniagatunk6w w tej czgsciPog6rzaKarpackiego.Jestto tym bardziej cenne,gdyz
przez teren ten przebiegajqistotne granice zasiEgowewielu gatunk6w, tu kohcz4 swoje
zasiggi taksony o wschodnim typie rozmieszczeniqtakhewiele gatunk6w o zachodnimtypie
zasiggowymnie przechodzidalejku wschodowi.Uwazam,2e ocenianarozprawajest bardzo
wartoSciowymwkladem w poznanie flory naczyniowej tego regionu i kraju. Prezentuje
badanejflory w aspekcieekologicznymi geograficzno-historycznym.
strukturg przestrzenn4
DziEki badaniommgr Barbary Gutkowskiej zostalauzupelnionapowuhnaluka w poznaniutej
czgsci Pog6rzaKarpackiego, o czym Swiadczyogromna liczba" dz 343 odkrytych gatunk6w,
nowych dla tegoterenu.
Stwierdzam, 2e rozprawa Pani mgr Barbary Gutkowskiej reprezentujewysoki poziom
merytoryczny,a nieliczneuwagi maj4jedynie charak*erdyskusyjnyi nie obniZajqwysokiej
ocenyprzedstawionejmi do recenzjipracy.
IJwuham,2e pracadoklorantki spelnia wszystkie wymogi stawianerozprawom doklorskim i
zwracam sig do Wysokiej Rady, kl6ra pelni rolg komisji w przewodzie doktorskim o
Panimgr BarbaryGutkowskiejdo dalszychetap6wprzewodudoktorskiego.
dopuszczenie
Q".u+a Qtt"*''
dr hab.RenataPiwowarczvk
Kielce.dn. 08.01.2014